Ηροδότου Ιστορίες Α' Γυμνασίου - Εισαγωγή - Ερωτήσεις και απαντήσεις

ΕΡΩΤΗΣΗ 1: Πώς ονομάζονται οι πρώτοι ιστοριογράφοι και ποιο το περιεχόμενο των έργων τους;

Οι πρώτοι εκείνοι ιστοριογράφοι ονομάζονται λογογράφοι, γιατί γράφουν σε πεζό λόγο (ο οποίος ονομαζόταν «λόγος» σε αντιδιαστολή με τον ποιητικό λόγο που ονομαζόταν «έπος»), όμως τα έργα τους δεν είναι ακριβώς ιστορικά. Είναι περιγραφές ταξιδιών με περιεχόμενο εθνογραφικό, γεωγραφικό και ιστορικό.

ΕΡΩΤΗΣΗ 2: Πού και κάτω από ποιες προϋποθέσεις γεννήθηκε η λογογραφία/ιστοριογραφία;

Οι πρώτοι «λογογράφοι» εμφανίστηκαν στην Ιωνία, όχι τυχαία, αλλά γιατί στην Ιωνία η κοινωνία είχε προοδεύσει· είχε αναπτυχθεί το κριτικό και ερευνητικό πνεύμα που θέλει να απαλλαγεί από την κυριαρχία του μύθου, να καταλάβει τον κόσμο με τη λογική, να ερμηνεύσει το παρελθόν και να διατηρήσει στη μνήμη ό,τι αξίζει από αυτό· είχαν δημιουργηθεί δηλαδή οι προϋποθέσεις για την εμφάνιση της ιστοριογραφίας.

ΕΡΩΤΗΣΗ 3: Τι σημαίνει η λέξη «ἱστορίη»;

Η λέξη ἱστορίη σημαίνει έρευνα & γνώση.

ΕΡΩΤΗΣΗ 4: Ποιοι είναι οι σπουδαιότεροι εκπρόσωποι της λογογραφίας και ποια η προσφορά τους;

Ο αρχαιότερος λογογράφος είναι ο Κάδμος από τη Μίλητο, που έζησε κάπου στον 6ο αι., αλλά ο πιο αξιόλογος είναι ο Εκαταίος (μέσα 6ου αι.) που πρόσφερε πολλά στην έρευνα των πηγών και στο σύστημα χρονολόγησης με γενιές (κάθε γενιά ισοδυναμεί με 40 χρόνια). Το έργο του γνώριζε ο Ηρόδοτος, επηρεάστηκε από αυτό και χρησιμοποίησε πολλές από τις πληροφορίες του. Από τους άλλους λογογράφους έχουν διασωθεί λίγα αποσπάσματα, κάποιοι τίτλοι και ονόματα (Ξάνθος ο Λυδός, Χάρων ο Λαμψακηνός, Διονύσιος ο Μιλήσιος, Φερεκύδης ο Αθηναίος). Θεωρείται όμως ότι και αυτοί συνέβαλαν στη εξέλιξη της ιστοριογραφίας.

ΕΡΩΤΗΣΗ 5: Έδωσε τίτλο ο Ηρόδοτος στο έργο του και ποιον;

Ο Ηρόδοτος δεν έδωσε τίτλο στο έργο του· στο προοίμιό του χρησιμοποιεί τον χαρακτηρισμό «Ἱστορίης ἀπόδεξις».

ΕΡΩΤΗΣΗ 6: Πώς ονόμασαν το έργο του οι Αλεξανδρινοί φιλόλογοι, σε πόσα βιβλία το χώρισαν και πώς τιτλοφόρησαν το καθένα από αυτά;

Οι Αλεξανδρινοί φιλόλογοι το ονόμασαν «Ἡροδότου Μοῦσαι», το χώρισαν σε εννέα βιβλία και έδωσαν σε καθένα το όνομα μιας μούσας.

ΕΡΩΤΗΣΗ 7: Ποιο είναι το θέμα του έργου του;

Θέμα και κύριος άξονας του έργου του είναι οι πόλεμοι Ελλήνων – Περσών, που αρχίζουν το 494 π.Χ. με την κατάπνιξη της Ιωνικής Επανάστασης και τελειώνουν το 479 π.Χ. με την κατάληψη του περσικού φρουρίου της Σηστού από τους Έλληνες.

ΕΡΩΤΗΣΗ 8: Πώς ερμηνεύει ο ιστορικός τη σύγκρουση Ελλήνων & Περσών;

Ο Ηρόδοτος πιστεύει ότι η σύγκρουση αυτή (Ελλήνων –Περσών) μπορεί να κατανοηθεί και να ερμηνευθεί μόνο στο πλαίσιο της αντιπαράθεσης των δύο κόσμων που αντιπροσωπεύουν, Ευρώπης – Ασίας, γι' αυτό και εντάσσει τη σύγκρουση στο πλαίσιο αυτό.

ΕΡΩΤΗΣΗ 9: Τι είναι οι παρεκβάσεις ή παρενθήκες και σε ποιες κατηγορίες χωρίζονται ανάλογα με το περιεχόμενο τους;

Με τον όρο παρεκβάσεις ή παρενθήκες χαρακτηρίζουμε το ποικίλο υλικό που διακόπτει την ιστορική του αφήγηση που μας δίνουν συναρπαστικές ιστορίες, στοιχεία πολύτιμα κάποτε για πολλούς λαούς, για τα ήθη και τα έθιμά τους, την ιστορία τους, τη χώρα και τα μνημεία του πολιτισμού τους. Οι παρεκβάσεις έχουν περιεχόμενο γεωγραφικό, εθνογραφικό, λαογραφικό (λόγοι*) είτε είναι ιστορίες, συνήθως δραματικές ή άλλοτε ευτράπελες (νουβέλες*, ·ανέκδοτα*).

ΕΡΩΤΗΣΗ 10: Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του Ηροδότειου έργου και ποιες επιδράσεις αντικατοπτρίζουν;

Δηλαδή δύο είναι τα βασικά χαρακτηριστικά του ηροδότειου έργου: α) ότι δεν ακολουθεί αυστηρά το βασικό θέμα του, αλλά κάνει παρεκβάσεις ή παρενθήκες (οι όροι ανήκουν στον Ηρόδοτο), που μόνο έμμεσα συνδέονται με αυτό και β) ότι το υλικό της Ἱστορίης δεν είναι μόνο ιστορικό. Πολλές από τις ιστορίες αυτές είναι πραγματικά λογοτεχνικά αριστουργήματα. Κατά συνέπεια το έργο του χαρακτηρίζεται από ποικιλία. Στα χαρακτηριστικά αυτά φαίνεται η επίδραση από τα ομηρικά έπη, από το ιωνικό πνεύμα και τους Ίωνες λογογράφους, ιδίως από τον Εκαταίο.

ΕΡΩΤΗΣΗ 11: Δικαιολογείται ο χαρακτηρισμός «πατέρας της ιστορίας» που του απέδωσε ο Ρωμαίος ρήτορας Κικέρων;

Η αρχαιολογική και ιστορική έρευνα απέδειξε ότι ο Ηρόδοτος είχε δίκιο σε πολλές περιπτώσεις που νόμιζαν ότι γράφει «παραμύθια». Βέβαια το έργο του περιέχει και ανακρίβειες και λάθη, αλλά τα περισσότερα είναι δικαιολογημένα, αν σκεφτούμε ότι αναφέρεται σε χώρες μακρινές, για τις οποίες δεν είχε πάντοτε γραπτές πηγές, ούτε και ήξερε τη γλώσσα τους. Δικαιολογημένα ο Ρωμαίος ρήτορας Κικέρων τον ονόμασε «πατέρα της ιστορίας»· ήταν ο πρώτος που κατανόησε την αξία που έχει η ιστορία για τον άνθρωπο και διέσωσε στην ανθρώπινη μνήμη γεγονότα κοσμοϊστορικής σημασίας. Μάλιστα σήμερα που η ιστορία συμπεριλαμβάνει και την καθημερινή ζωή του ανθρώπου το έργο του Ηρόδοτου είναι πολύ πιο «σύγχρονο» απ' ό,τι το έργο άλλων ιστορικών.

ΕΡΩΤΗΣΗ 12: Ποιες βασικές αντιλήψεις διακρίνουμε στο έργο του Ηροδότου;

Βασική αντίληψη στο έργο του Ηροδότου είναι ότι η παραβίαση του μέτρου από τον άνθρωπο (ή η «υπερβολή», κόρος) τον οδηγεί στην ύβρη (αλαζονεία, υπέρβαση του μέτρου) και αυτό προκαλεί την οργή του θεού (νέμεση) και επιφέρει την καταστροφή (άτη), την τιμωρία του υβριστή (τίση). Στην εκδήλωση της ύβρης δεν συναντάμε πάντοτε όλα αυτά τα στάδια, ούτε σταθερά με τη σειρά αυτή, π.χ. η άτη μπορεί να είναι τύφλωση του νου ή καταστροφή του υβριστή, η νέμεση να σημαίνει τη θεϊκή οργή ή την τιμωρία. Το θείο φθονεί την ανθρώπινη ευτυχία, όταν μάλιστα ο ευτυχισμένος άνθρωπος υπερηφανεύεται γι' αυτή. Τα ανθρώπινα πράγματα παρουσιάζουν αστάθεια· κανείς δεν είναι ευτυχισμένος για πάντα, ούτε άνθρωπος ούτε πόλη- λαός. Η πορεία καθενός διαγράφει την καμπύλη που ακολουθεί το τόξο, γράφοντας σχηματικά έναν κύκλο (κυκλική αντίληψη της ιστορίας και της ανθρώπινης μοίρας*).

ΕΡΩΤΗΣΗ 13: Ποιες αξίες αναδεικνύονται μέσα από το έργο του Ιστορικού;

Στο έργο του Ηροδότου αναδεικνύονται αξίες όπως το μέτρο – αξία ελληνική, που στέκεται απέναντι στην ανατολική υπερβολή και αναδεικνύεται ρυθμιστής των πράξεων Ελλήνων και Περσών – και η ελευθερία· ο Ηρόδοτος κρίνει μάλιστα τα πολιτεύματα ανάλογα με το βαθμό που τη διασφαλίζουν: τάσσεται υπέρ της δημοκρατίας, που προασπίζει την ελευθερία, και στρέφεται κατά της τυραννίας, που την καταργεί.

ΕΡΩΤΗΣΗ 14: Ποια είναι η στάση του Ηροδότου απέναντι στη θρησκεία γενικά;

Ο Ηρόδοτος γνώρισε πολλούς λαούς, έμαθε να σέβεται τον «άλλο», τον ξένο, τη θρησκεία και τα έθιμά του. Ταξιδεύοντας διαπίστωσε την οικουμενικότητα της θρησκείας, γεγονός που ενίσχυσε την πίστη του. Ήταν προσηλωμένος στις παλαιές ηθικές δοξασίες και την παλαιά θρησκευτική πίστη. Στο έργο του πολλές φορές παραθέτει χρησμούς, τους οποίους σέβεται, όνειρα και θαύματα. Γι' αυτό, αν και ακολουθεί τον ιωνικό ορθολογισμό, επιδιώκοντας να κρίνει με τη λογική τα πράγματα και τις αιτίες των γεγονότων, πολλές φορές δέχεται εξηγήσεις που βρίσκονται έξω από το πεδίο της λογικής.

ΕΡΩΤΗΣΗ 15: Με ποιους τρόπους ο Ηρόδοτος επιδιώκει την ανακάλυψη της αλήθειας;

Σταθερή επιδίωξη του Ηροδότου είναι η ανακάλυψη της αλήθειας, για την οποία βασίζεται περισσότερο στην «αυτοψία», στην προσωπική του έρευνα, και μόνο όταν δεν του αρκεί αυτό στηρίζεται στους άλλους, για να πάρει πληροφορίες. Ελέγχει με τη λογική και την εμπειρία τις πληροφορίες και τις πηγές του. Πολλές φορές ακούει απίστευτα πράγματα, τα παραθέτει όμως και τα αφήνει στην κρίση μας – είτε λέγοντας ότι δεν τα πιστεύει, είτε πληροφορώντας μας απλώς ότι «έτσι λένε».

ΕΡΩΤΗΣΗ 16: Με ποιος τρόπους ο Ηρόδοτος χρονολογεί τα ιστορικά γεγονότα;

Στην εποχή του Ηροδότου δεν υπήρχε χρονολογικό σύστημα ενιαίο. Χρονολογεί βασικά κατά γενιές, υπολογίζοντας τρεις γενιές ανά αιώνα· ακολουθεί τη σειρά διαδοχής των Περσών βασιλέων, αναφέροντας π.χ. ότι βρισκόμαστε στο πρώτο έτος βασιλείας του τάδε βασιλιά· αναφέρεται σε εποχές του έτους, σε Ολυμπιάδες και στον επώνυμο άρχοντα της Αθήνας· δίνει χρονικούς προσδιορισμούς στο διάστημα μιας ημέρας, αν πρόκειται να αφηγηθεί κάτι σημαντικό, όπως είναι για παράδειγμα η μάχη των Θερμοπυλών.

Ευχαριστώ πολύ τον κύριο Αντρέα Παπαγιαννόπουλο που δημιούργησε και μου έστειλε το συγκεκριμένο εκπαιδευτικό υλικό. 

Αν θέλεις κι εσύ να δημοσιεύσεις δωρεάν εκπαιδευτικό υλικό και να προβάλλεις σε όλους τη δουλειά σου, δες πώς μπορείς να το κάνεις εδώ.

Περισσότερο εκπαιδευτικό υλικό για το Γυμνάσιο εδώ.