| Ιπποκράτης | |
|---|---|
Ιπποκράτης (γκραβούρα του Πέτερ Πάουλ Ρούμπενς, 1638)
| |
| Γέννηση | δεκαετία του 460 π.Χ. Κως |
| Θάνατος | δεκαετία του 370 π.Χ. Λάρισα |
| Υπηκοότητα | Αρχαία Ελλάδα |
| Τέκνα | Θεσσαλός |
| Επάγγελμα | γιατρός, φιλόσοφος και συγγραφέας |
Ο Ιπποκράτης (Κως 460 π.Χ. - Λάρισα 377 π.Χ.) ήταν αρχαίος Έλληνας ιατρός και θεωρείται μία από τις πιο εξέχουσες προσωπικότητες στην ιστορία της ιατρικής. Αναφέρεται ως ο πατέρας της σύγχρονης ιατρικής σε αναγνώριση της συνεισφοράς του στο πεδίο της ιατρικής επιστήμης ως ο ιδρυτής της Ιπποκρατικής Ιατρικής Σχολής. Ο Ιπποκράτης είναι ο θεμελιωτής της ορθολογικής ιατρικής που κατόρθωσε να την απαλλάξει από τα μεταφυσικά στοιχεία, τις προλήψεις, τις προκαταλήψεις, τις δαιμονολογίες και τις δεισιδαιμονίες της εποχής. Πέτυχε το αρμονικό συνταίριασμα της ανθρωποκεντρικής επιστήμης με την ιατρική τέχνη και τον φιλοσοφικό στοχασμό, ταυτίζοντας την επαγγελματική της άσκηση με τις ηθικοδεοντολογικές αρχές και τις ουμανιστικές αξίες. Το πρωτοποριακό και σε σημαντικό βαθμό προβλεπτικό του έργο επηρέασε τις περισσότερες σύγχρονες ιατροβιολογικές ειδικότητες του δυτικού κόσμου που επάξια τον ονόμασε θεμελιωτή και στυλοβάτη της Ιατρικής Επιστήμης. Ειδικότερα, πιστώνεται με την προώθηση σε μεγάλο βαθμό της συστηματικής μελέτης και της κλινικής ιατρικής, συνοψίζοντας την ιατρική γνώση και συνταγογραφώντας πρακτικές συμβουλές για ιατρούς μέσω της Ιπποκρατικής Συλλογής (Corpus Hippocraticum) και άλλων έργων.
Βιογραφία
Αν και υπάρχουν πολλές βιογραφικές πληροφορίες για τον Ιπποκράτη, οι περισσότερες είναι αναληθείς. Ο Σορανός ο Εφέσιος, Έλληνας γυναικολόγος του 2ου αιώνα μ.Χ., ήταν ο πρώτος βιογράφος του Ιπποκράτη και η πηγή των περισσότερων πληροφοριών γύρω από το πρόσωπό του. Η βιογραφία που έγραψε, με τίτλο "Ιπποκράτους γένος και βίος" φέρεται να είναι η πιο αξιόπιστη. Πληροφορίες σχετικά με τον Ιπποκράτη υπάρχουν επίσης στα γραπτά του Αριστοτέλη, τα οποία χρονολογούνται από τον 4ο αιώνα π.Χ., στο λεξικό Σούδα του 10ου αιώνα μ.Χ., καθώς και στα έργα του Ιωάννη Τζέτζη, τα οποία χρονολογούνται από τον 12ο αιώνα μ.Χ.
Ο Ιπποκράτης, Δωριεύς την καταγωγή, γεννήθηκε στην Κω το 460 π.Χ. και ανήκε στον ενδοξότατο κλάδο των Ασκληπιαδών. Σύμφωνα με την παράδοση, εκ πατρός (ιατρού Ηρακλείδη) καταγόταν από το θεό της ιατρικής Ασκληπιό και εκ μητρός (Φαιναρέτης) από τον ήρωα της Ελληνικής Μυθολογίας Ηρακλή. Ήταν προικισμένος με μεγάλη εργατικότητα και ροπή για μάθηση και σπούδασε ιατρική στο φημισμένο Ασκληπιείο της Κω. Αρχικά υπήρξε μαθητής του ίδιου του πατέρα του, κατόπιν του Ηρόδικου, του Γοργία, του ρήτορα Λεοντίνου και του Δημόκριτου του Αβδηρίτη, αν και αρκετοί ερευνητές ισχυρίζονται πως η σχέση του με τον Γοργία και το Δημόκριτο ήταν περισσότερο πνευματική και λιγότερο σχέση μαθητείας.
Αφού εκπαιδεύτηκε στην ιατρική, ο Ιπποκράτης άρχισε να ασκεί στην Κω το επάγγελμα του ιατρού. Γνωρίζοντας όμως πόσο βυθισμένοι στην άγνοια και στην πρόληψη βρίσκονταν οι άλλοι γιατροί της εποχής του, θεώρησε χρέος του να ταξιδέψει και σ’ άλλα μέρη επειδή ήθελε να συμπληρώσει τη μόρφωσή του αλλά και να διαδώσει την πίστη του στον καθαρό αέρα, στο νερό και στον ήλιο. Έτσι, πραγματοποίησε επιστημονικά ταξίδια σε πολλές περιοχές, επισκεπτόμενος τη Δήλο, τη Θάσο, τη Σκυθία, τη Θράκη και τη Σμύρνη. Η φήμη του απλώθηκε γοργά σε όλη την Ελλάδα και πέρα από τα όριά της, στην κραταιά Περσία. Λέγεται ότι ο Αρταξέρξης τον κάλεσε στην αυλή του στέλνοντας πρέσβεις με πολύτιμα δώρα, αλλά εκείνος αρνήθηκε να φύγει απ' την πατρίδα του. Αν και αρχαίες πηγές αποδέχονται το γεγονός ως πραγματικό, ορισμένοι σύγχρονοι μελετητές το αμφισβητούν.
Επίσης, λέγεται πως θεράπευσε το βασιλιά των Μακεδόνων Περδίκκα και λύτρωσε τα Άβδηρα από λοιμό. Ορισμένοι ισχυρίζονται πως εκεί εξέτασε τον Δημόκριτο, ο οποίος θεωρούνταν από κάποιους ότι ήταν τρελός επειδή γέλαγε με όλα. Ο Ιπποκράτης διέγνωσε ότι απλά βρισκόταν σε χαρούμενη διάθεση και από τότε ο Δημόκριτος αποκαλούνταν "ο γελαστός φιλόσοφος".
Επιπλέον, λέγεται, ότι ο Ιπποκράτης βοήθησε τους Αργείους και τους Αθηναίους, λαμβάνοντας προληπτικά μέτρα κατά της εξάπλωσης λοιμωδών νοσημάτων. Οι τελευταίοι, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης για την βοήθεια του στον ιδιαίτερα θανατηφόρο λοιμό των Αθηνών, τον μύησαν στα Ελευσίνια μυστήρια και τον ανακήρυξαν πολίτη των Αθηνών. Επίσης, του παραχώρησαν δωρεάν σίτιση στο Πρυτανείο γι' αυτόν και τους απογόνους του, αν και οι σύγχρονοι ερευνητές αμφισβητούν την ανάμειξή του σε γεγονότα της αττικής γης.
Τελευταίος του σταθμός ήταν η γη των προγόνων του, η Θεσσαλία, όπου παρέμεινε ως το τέλος της ζωής του. Πέθανε στη Λάρισα το 377 π.Χ., σε ηλικία 83 ετών, και τάφηκε κάπου μεταξύ Γυρτώνος, Τυρνάβου και Λάρισας. Σύμφωνα με τον Άνθιμο Γαζή, το μνήμα του διατηρήθηκε μέχρι και το δεύτερο μ.Χ. αιώνα. Ο Σωρανός ο Εφέσιος, στο έργο του Βίοι Ιατρών, σχετικά με τον τάφο του Ιπποκράτη αναφέρει: «τέθαπται δέ μεταξύ Γύρτωνος καί Λαρίσης καί δεικνυται άχρι δεϋρο τό μνήμα».
Στην Λάρισα και στην ομώνυμη συνοικία, υπάρχει κενοτάφιο και ο μαρμάρινος ανδριάντας του που φιλοτέχνησε ο γλύπτης Γεώργιος Καλακαλλάς. Την ανέγερση του μνημείου εμπνεύστηκε ο αρχίατρος Δημήτριος Παλιούρας. Η διαδικασία ανέγερσης του μνημείου ξεκίνησε το 1966 και τα εγκαίνια έγιναν το 1978.
Ιπποκρατική εργογραφία
Κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του, ο Ιπποκράτης θεράπευε και δίδασκε, έγραφε τις παρατηρήσεις του, τις θεωρίες του, τις ανακαλύψεις και τα ιδανικά του. Μετά το θάνατό του, το έργο του συγκεντρώθηκε και αποτέλεσε αυτό που είναι γνωστό ως «Ιπποκρατική Συλλογή».
Τα έργα που αποτελούν την Ιπποκρατική Συλλογή είναι 59 στον αριθμό και γράφτηκαν στην ιωνική διάλεκτο. Η Ιπποκρατική Συλλογή περιέχει εγχειρίδια, διαλέξεις, έρευνες, σημειώσεις και φιλοσοφικά δοκίμια για διάφορα θέματα στον τομέα της ιατρικής, χωρίς συγκεκριμένη σειρά. Τα έργα αυτά γράφτηκαν για διαφορετικά ακροατήρια, για ειδικούς και μη ειδικούς, και μερικές φορές παρουσιάζονται σημαντικές αντιφάσεις μεταξύ των έργων. Μερικά δε από τα άρθρα έχουν γραφτεί από άλλους γιατρούς που γνώριζαν πως καθετί που είχε την υπογραφή του Ιπποκράτη θα τύχαινε ευρείας αποδοχής.
Γενικής φύσης είναι:
- ο Όρκος
- ο Νόμος
- Περί Αρχαίας Ιατρικής
- Περί Ιατρού, Περί Τέχνης
- Περί Ευσχημοσύνης
- Παραγγελίαι και Αφορισμοί
Ανατομικά και φυσιολογικά είναι:
- Περί Ανατομής
- Περί Καρδίας
- Περί Σαρκών
- Περί Αδένων
- Περί Οστέων Φύσεως
- Περί Γονής
- Περί Φύσεως Παιδίου
- Διαιτητικά
- Περί Τροφής
- Περί Διαίτης
- Περί Διαίτης Υγιεινής
Γενικής παθολογίας είναι:
- Περί Αέρων, Υδάτων, Τόπων
- Περί Χυμών
- Περί Κρίσεων
- Περί Κρισίμων
- Περί Εβδομάδων
- Περί Φυσών
Στην προγνωστική ιατρική ανήκουν:
- Προγνωστικόν
- Προρρητικόν και Κωακαί Προγνώσεις
Στην ειδική νοσολογία:
- Περί Επιδημιών
- Περί Παθών
- Περί Νόσων
- Περί των Εντός Παθών
- Περί της Ιερής Νόσου
- Περί Τύπων των κατ' άνθρωπον
Στη Θεραπευτική ανήκουν:
- Περί Διαίτης Οξέων
- Περί Υγρών Χρήσιος
Στη χειρουργική ανήκουν:
- Κατ' Ιατρείον
- Περί Ελκών
- Περί Αιμοροϊδων
- Περί Συρίγγων
- Περί των εν τη Κεφαλή Τραυμάτων
- Περί Αγμών
- Περί Άρθρων. Μολχικός
Στη μαιευτική και τη γυναικολογία τα:
- Περί Παρθενίων
- Περί Γυναικείας Φύσεως
- Περί Γυναικείων Α', Β'
- Περί Αφόρων
- Περί Επικυήσεως
- Περί Επταμήνου και Οκταμήνου
- Περί Εγκατατομής Εμβρύου
Στην οφθαλμολογία ανήκει το:
- Περί Όψεως
Στην παιδιατρική ανήκει το:
- Περί Οδοντοφυίης
Εκτός από τα παραπάνω έργα, περιλαμβάνονται και 24 Επιστολές και το Περί Μανίας Λόγος, στο οποίο περιγράφεται η πρόσκληση του Ιπποκράτη από τους Αβδηρίτες για την υποτιθέμενη θεραπεία του Δημόκριτου. Όμως, οι πολλές διασκευές των έργων του και η προσθήκη ψευδεπίγραφων από αρχαιοτάτων χρόνων, οδήγησαν τους μεταγενέστερους μελετητές στην αδυναμία διάκρισης των νόθων έργων από τα γνήσια. Άλλωστε, η συλλογή στη σημερινή μορφή της έγινε στους Αλεξανδρινούς χρόνους, οπότε και άρχισε, με εντολή του Πτολεμαίου, η περισυλλογή των συγγραμμάτων του Ιπποκράτη. Έτσι, κρίθηκε αναγκαίο να περιληφθούν όλα τα συγγράμματα που έφεραν το όνομά του, ακόμη και αν υπήρχαν βάσιμες υποψίες πως ήταν ψευδεπίγραφα, αρκεί να ανήκαν στους προ-αριστοτελικούς χρόνους.
Βέβαια, το ζήτημα της γνησιότητας απασχόλησε για πολύ τους ερευνητές, με αποτέλεσμα να καταγραφούν πολλές και παράδοξες απόψεις. Ο Ερωτιανός, για παράδειγμα, παραδέχεται μόνον 31 συγγράμματα, ενώ ο Γαληνός μειώνει τον αριθμό τους περίπου σε 13. Από τους νεότερους ο Γάλλος ιστορικός της ιατρικής Εμίλ Λιτρέ, στηριζόμενος στην ιωνική διάλεκτο γεμάτη με τους «δωρισμούς» του Ιπποκράτη, εξαιτίας της δωρικής καταγωγής του, παραδέχεται ως γνήσια, εκτός του Όρκου και του Νόμου, άλλα έντεκα έργα. Ο Ντιλς παραδέχεται μόνον τρία κ.ο.κ. Σημαντικότερη από τις εκδόσεις του έργου του παραμένει η δεκάτομη έκδοση του Εμίλ Λιτρέ (1829-1861), στο Παρίσι, με ελληνικό κείμενο και γαλλική μετάφραση. Η νεότερη έκδοση των έργων ανήκει στον Κουλβάιν (Λειψία 1894 και 1902), αλλά παρέμεινε ανολοκλήρωτη. Από τους Έλληνες άριστη κριτική στα έργα του έκανε ο Αδαμάντιος Κοραής στα Περί Αερίων Υδάτων και Τόπων και Περί Διαίτης Οξέων και Αρχαίας Ιατρικής.
Ιπποκρατική θεωρία
Η τεχνοτροπία και η αξία των Ιπποκρατικών συγγραφών διαφέρει από έργο σε έργο και το περιεχόμενό τους εκφράζει κυρίως τις αντιλήψεις των δασκάλων και μαθητών της Σχολής της Κνίδου και της Κω. Γενικά, ο Ιπποκράτης θεωρεί ότι τα πάντα προέρχονται από τα 4 στοιχεία, σε καθένα από τα οποία ανταποκρίνεται η ιδιότητα του ψυχρού, του ξηρού, του θερμού, του υγρού. Στα στερεά συστατικά του σώματος υπερισχύει το γαιώδες και στα υγρά το υδατώδες. Συνεκτική ουσία των πάντων είναι το πνεύμα, έμφυτο και θερμό στον άνθρωπο, που εδρεύει στην καρδιά.
Η Ιπποκρατική μεθοδολογία έχει τρεις θεμελιώδεις αρχές: την κλινική παρατήρηση, την εμπειρία και τον ορθολογισμό. Και στηρίζεται στη νοσολογική τριαδική αρχή: άρρωστος, αρρώστια και ιατρός. Στο σώμα ενυπάρχει μία ιδιαίτερη ζωική δύναμη, η φύσις. Από αυτή τη δύναμη εξαρτάται η συντήρηση, η ανάπτυξη, αλλά και η θεραπεία του σώματος και η επαναφορά του από την παθολογική κατάσταση στη φυσιολογική. Για το σκοπό αυτό, ο Ιπποκράτης πίστευε ότι η ανάπαυση είναι κεφαλαιώδους σημασίας. Αυτή είναι και η σημαντικότερη σύλληψη του Ιπποκράτη, ο οποίος δικαιώνεται σήμερα από τις σύγχρονες απόψεις περί υγείας και ισορροπίας του βιο-ενεργειακού δυναμικού του οργανισμού. Άλλωστε, ο Ιπποκράτης δεν εντοπίζει τη νόσο στα όργανα. Θεωρεί πως ο άρρωστος αποτελεί ενιαία ψυχοσωματική οντότητα και ότι ή αρρώστια διέπεται από φυσικούς νόμους. Ο ιατρός, λοιπόν, υποβοηθεί τη θεραπευτική δύναμη της φύσης και έτσι ο ασθενής αντιμετωπίζεται με μία εντελώς διαφορετική οπτική.
Σύμφωνα μ' αυτό το δόγμα, το σώμα περιέχει τέσσερις χυμούς: το αίμα, το φλέγμα, την κίτρινη και τη μαύρη χολή. Η ισορροπία της αναλογίας των χυμών συντηρεί την υγεία ("ευκρασία"), ενώ η διαταραχή της ("δυσκρασία") προκαλεί τις αρρώστιες. Η σωστή αναλογία των χυμών χαρακτηρίζεται με τον όρο "κράσις".
Παθολογία
Τα Ιπποκρατικά κείμενα αναφέρονται διεξοδικά στην κλινική σημειολογία, τη διαγνωστική, την πρόληψη και την πρόγνωση. Τα κλινικά σημεία, τα συμπτώματα και μερικά από τα σύνδρομα, που περιγράφονται μέσα σ’ αυτά, αποτέλεσαν τη βάση για την κλινική εξέταση των αρρώστων.
Μία σημαντική έννοια στον τομέα της ιπποκρατικής ιατρικής είναι η "κρίσις", δηλαδή η στιγμή στην εξέλιξη της νόσου κατά την οποία είτε θα επικρατήσει η ασθένεια και ο ασθενής θα υποκύψει στο θάνατο, ή θα συμβεί το αντίθετο και ο ασθενής θα ανακάμψει. Μετά από μία κρίση, μπορεί να ακολουθήσει μία υποτροπή και στη συνέχεια μία άλλη αποφασιστική κρίση. Σύμφωνα μ' αυτό το δόγμα, οι κρίσεις τείνουν να συμβαίνουν στις "κρίσιμες μέρες", οι οποίες υποτίθεται ότι είναι ένας συγκεκριμένος χρόνος μετά την έναρξη της θεραπείας. Αν μία κρίση σημειωθεί σε μέρα πέραν των κρίσιμων ημερών, τότε θα πρέπει να αναμένεται μία υποτροπή. Ο Γαληνός πίστευε ότι η ιδέα αυτή άρχισε με τον Ιπποκράτη, αν και είναι πιθανό να είναι προγενέστερη.
Οι Ιπποκρατικοί φρονούν ότι η κλινική εξέταση πρέπει να είναι εξονυχιστική και να επαναλαμβάνεται συχνά, γιατί οι αρρώστιες δεν είναι στατικές, αλλά εξελισσόμενες κατά φάσεις, η τελευταία από τις οποίες προκαθορίζει και την έκβασή τους («λύσις» ή «κρίσις» της νόσου). Η διάγνωση γινόταν μετά από εξαντλητική εξέταση του αρρώστου, με κριτήρια που θυμίζουν κλινικές εξετάσεις των καιρών μας. Μερικά από τα ιπποκρατικά κλινικά σημεία, όπως το «ιπποκράτειον προσωπείον» (η όψη, δηλαδή, του ετοιμοθάνατου), οι «ιπποκρατικοί δάκτυλοι» (η πληκτροδακτυλία που διαπιστώνεται συχνά σε καρδιοπνευμονικά σύνδρομα και σε συγγενείς καρδιοπάθειες), και η ιπποκράτειος σείσις (που συνοδεύει κατά κανόνα το θωρακικό εμπύημα) είναι κλασικά ακόμη και στη σύγχρονη ιατρική βιβλιογραφία. Ωστόσο, επειδή οι κλινικές διαγνωστικές δυνατότητες ήταν περιορισμένες, το ενδιαφέρον της ιπποκρατικής ιατρικής επικεντρώθηκε κυρίως στην πρόληψη και την πρόγνωση, που βασιζόταν σε διάφορα κλινικά σημεία, όπως η ανισοκορία, οι ψυχροί ιδρώτες και το καθολικό οίδημα.
Στην εποχή του Ιπποκράτη, η φαρμακευτική θεραπεία δεν ήταν αρκετά ανεπτυγμένη και συχνά το καλύτερο πράγμα που μπορούσαν να κάνουν οι γιατροί ήταν να αξιολογήσουν μία ασθένεια και να προβλέψουν την πιθανή εξέλιξη της με βάση τα στοιχεία που είχαν καταγραφεί στο παρελθόν. Γι' αυτό και η Ιπποκρατική ιατρική δεν επιχειρεί συστηματική ταξινόμηση των νόσων –αφού, άλλωστε, έδινε μεγαλύτερη προσοχή στον άρρωστο, παρά στην αρρώστια- αλλά τις ταξινομεί με βάση τη συμπτωματολογία. Έτσι ο Ιπποκράτης διέκρινε τις νόσους σε οξείες και χρόνιες (ανάλογα με την κλινική διαδρομή) και σε επιδημικές, ενδημικές και σποραδικές (ανάλογα με την κατανομή). Επίσης χρησιμοποίησε όρους όπως "έξαρση", "υποτροπή", "ανάλυση", "κρίση", "παροξυσμός", "κορύφωση" και "ανάρρωση". Ανάμεσα από τις αξιόλογες κλινικές περιγραφές ξεχωρίζουν οι αναφερόμενες στην επιληψία, στον τέτανο και σε ορισμένα πνευμονικά νοσήματα.
Η θεραπευτική, σύμφωνα με τις Ιπποκρατικές αντιλήψεις, αποβλέπει στην ενίσχυση της ιαματικής δύναμης της φύσης («νούσων φύσιες ιητροί»). Ειδικότερα, οι φαρμακευτικές αντιλήψεις συνοψίζονται μέσα στην επιγραμματική φράση «ασκείν περί τα νουσήματα δύο, ωφελέειν ή μη βλάπτειν». Ο Ιπποκράτης, δηλαδή, υποστήριζε ότι τα φάρμακα πρέπει να ωφελούν ή τουλάχιστον να μη βλάπτουν. Επιπλέον ήταν απρόθυμος να χορηγήσει φάρμακα και να συμμετάσχει σε εξειδικευμένη θεραπεία που θα μπορούσε να αποδειχθεί εσφαλμένη. Αντιθέτως, προτιμούσε μία γενικευμένη θεραπεία. Η εναντίωσή του στην πολυφαρμακία πιστοποιείται και από τη φράση του «πολλές φορές το καλύτερο φάρμακο είναι το κανένα φάρμακο». Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις, χρησιμοποιούσε ισχυρά φάρμακα.
Χειρουργική
Η Ιπποκρατική χειρουργική δεν υστέρησε απέναντι στην κλινική νοσολογία, παρά τις περιορισμένες ανατομικές γνώσεις. Η φράση «οκόσα φάρμακα ουκ ιήται σίδηρος ιήται» είναι προφητική, ακόμη και για τη σημερινή εποχή. Από τις χειρουργικές ειδικότητες πιο ανεπτυγμένη ήταν η ορθοπεδική. Οι ιπποκρατικοί χειρουργοί μπορούσαν να ανατάξουν εξαρθρήματα και κατάγματα και να παροχετεύουν αποστήματα. Επίσης διενεργούσαν ανατρήσεις του κρανίου, παρακεντήσεις του θώρακος και της κοιλιάς, νεφροτομές σε νεφρολιθιάσεις και εκτελούσαν ακρωτηριασμούς σε περιπτώσεις γάγγραινας των άκρων. Η αφαίρεση λίθων της ουροδόχου κύστης απαγορευόταν στους χειρουργούς, που στη διάρκεια των εγχειρήσεων χρησιμοποιούσαν διάφορα αντισηπτικά και αιμοστατικά μέσα.
Οι διδασκαλίες του Ιπποκράτη παραμένουν αντικείμενο των σημερινών μελετών στην πνευμονική ιατρική και χειρουργική.
Η Ιπποκρατική ιατρική ξεχώριζε για τον αυστηρό επαγγελματισμό της, την πειθαρχία, και την αυστηρή πρακτική. Στο έργο του με τίτλο Περί των εν τη Κεφαλή Τραυμάτων, ο Ιπποκράτης περιγράφει μία εγχείρηση στην οποία αφαιρείται ένα μέρος από το κόκαλο του κρανίου. Ένα άλλο έργο του, το Κατ' Ιατρείον, μπορεί να θεωρηθεί περιγραφή ενός σύγχρονου ολόφωτου χειρουργείου. Ο Ιπποκράτης περιγράφει πώς πρέπει να χρησιμοποιείται το φυσικό και τεχνητό φως, πώς πρέπει να ετοιμάζεται ο άρρωστος, να αποστειρώνονται τα εργαλεία και τα άλλα αντικείμενα που έχουν σχέση με την εγχείρηση. Κατά συνέπεια, ο ιπποκρατικός γιατρός έδινε ιδιαίτερη προσοχή σε όλες τις πτυχές της δουλειάς του: ακολουθούσε λεπτομερείς προδιαγραφές για το φωτισμό, το προσωπικό, τα όργανα, τη στάση του ασθενούς και τις τεχνικές που πρέπει ν' ακολουθούνται σ' ένα χειρουργείο. Διατηρούσε ακόμη και τα νύχια του σε συγκεκριμένο μήκος.
Ιπποκράτειος όρκος
Όρκος του Ιπποκράτη
Ο όρκος του Ιπποκράτη είναι ο όρκος που δίνεται από ιατρούς και αναφέρεται στην ηθική εξάσκηση της ιατρικής. Πιστεύεται πως ο όρκος γράφτηκε από τον Ιπποκράτη τον 4ο αιώνα π.Χ. ή από έναν από τους μαθητές του και έτσι περιλαμβάνεται στην Ιπποκρατική συλλογή. Παρ' όλο που είναι περισσότερο ιστορικής και ηθικής αξίας, ο όρκος θεωρείται ως "τελετή περάσματος" για αυτούς που εκπαιδεύτηκαν να ασκούν την ιατρική, ωστόσο δεν είναι πλέον υποχρεωτικός και δε δίδεται απ’ όλους τους ιατρούς.
Ο ιπποκρατικός όρκος –ανεξάρτητα από τις φιλολογικές συζητήσεις γύρω από τη γνησιότητά του- αποτελεί ένα αθάνατο κλασικό κείμενο. Αποτελείται από μία μόνο σελίδα και είναι ο καταστατικός χάρτης της ιατρικής ηθικής και της επαγγελματικής δεοντολογίας, στον οποίο στηρίχθηκαν σχεδόν όλες οι σχετικές παγκόσμιες διακηρύξεις, όπως η Παγκόσμια Διακήρυξη για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (Γενεύη 1948) και η Διακήρυξη για τα Δικαιώματα των Αρρώστων (Λισσαβόνα 1981).
Θετικές επιδράσεις
Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ο Ιπποκράτης ήταν γνωστός ως "Μέγας Ιπποκράτης". Το γεγονός ότι η Ιπποκρατική ιατρική άνθησε κατά την περίοδο του χρυσού αιώνα του Περικλή δεν αποτελεί τυχαίο ή συμπτωματικό γεγονός. Προάγγελοι του Ιπποκράτη, εκτός από τον Ασκληπιό και την ιερατική ιατρική των Ασκληπιείων, ήταν η λαϊκή-παραδοσιακή ιατρική και η Ιωνική φιλοσοφία.
Στην Αρχαία Ελλάδα υπήρχαν δύο ιατρικές σχολές ως προς τον τρόπο αντιμετώπισης των νόσων. Η Ιατρική Σχολή της Κνίδου επικεντρώθηκε στη διάγνωση. Όμως η ιατρική κατά την εποχή του Ιπποκράτη δεν ήξερε σχεδόν τίποτα για την ανθρώπινη ανατομία καιφυσιολογία, λόγω του ελληνικού ταμπού που απαγόρευε τον τεμαχισμό των ανθρώπων. Κατά συνέπεια, η σχολή της Κνίδου απέτυχε στη διάγνωση ασθενειών από μία σειρά συμπτωμάτων. Αντιθέτως, η Ιπποκρατική σχολή ή Σχολή της Κω είχε ως επίκεντρό της τη φροντίδα του ασθενούς και την πρόγνωση. Έτσι ήταν πιο αποτελεσματική στην αντιμετώπιση ασθενειών και άνοιξε το δρόμο για τη μεγάλη ανάπτυξη στην κλινική πρακτική. Για παράδειγμα, οι ασθενείς που έπασχαν από αιμορροΐδες υποβλήθηκαν σε θεραπεία από τους ιπποκρατικούς γιατρούς με προχωρημένους για την εποχή τρόπους.
Ο Ιπποκράτης πιστώθηκε από τους μαθητές του Πυθαγόρα για τη σύνδεση της φιλοσοφίας με την ιατρική. Επιπλέον, ήταν ο πρώτος που θεμελίωσε την επιστημονική ιατρική, όπως βεβαιώνει και ο Γαληνός ("πρώτος εξήνεγκε την τελείαν παρ' Έλλησι ιατρικήν", xiv 676). Τα έργα του είναι προϊόντα έξοχης παρατήρησης, εμπειρίας και σπάνιου ορθολογισμού.
Κατά τον Ιπποκράτη και τους αποκαλούμενους Ιπποκρατικούς, ο γιατρός οφείλει να απορρίπτει κάθε είδους δεισιδαιμονία, να είναι καθαρός στο σώμα και αχώριστος της ηθικής. Η ζωή του πρέπει να είναι σεμνή και γεμάτη σιγή και ο ίδιος να είναι φιλόσοφος. Δίκαια, λοιπόν, ο Αντράλ είδε στους Ιπποκρατικούς, ανθρώπους στερημένους από τη σύγχρονη τεχνολογία της παρατήρησης να δρουν με την πνευματική τους δύναμη και μόνον και να οδηγούνται στις ίδιες αλήθειες ή ιδέες, στις οποίες οδηγούνται σήμερα οι επιστήμονες με την αργή και επίπονη εργασία της ανάλυσης και της παρατήρησης. Για το Γαληνό ο Ιπποκράτης είναι «Θείος», μέγιστος των γιατρών και πρώτος των φιλοσόφων. Δεν περιορίστηκε στον απλό εμπειρισμό, αλλά τον ένωσε με τη διάνοια, προκειμένου να γνωρίσει τη φύση. Ο Γαληνός περιγράφει τον Ιπποκράτη όπως θα περιέγραφε μάλλον τον εαυτό του, κι έτσι έδωσε έμφαση μόνο στα κείμενα που τον ενθουσίαζαν. Όμως, παραμένει ταυτόχρονα και ο συνδετικός κρίκος για τη διάδοση της διδασκαλίας του Ιπποκράτη, καθώς μετέφερε το ενδιαφέρον του σε μεταγενέστερους γιατρούς. Έτσι, με την αντιγραφή των κειμένων του οι ιδέες του Ιπποκράτη επιβίωσαν κατά τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και τις κληρονόμησαν οι γιατροί της Αναγέννησης ενώ κατά το Μεσαίωνα τις μεθόδους του Ιπποκράτη υιοθέτησαν και οι Άραβες. Η Ιπποκρατική Συλλογή έγινε το θεμέλιο γύρω από το οποίο καταγράφηκε η εμπειρία της ιατρικής, προκειμένου να χτιστεί το σύγχρονο οικοδόμημα της ιατρικής.
Το πρωτοποριακό έργο του Ιπποκράτη επηρέασε θετικά, όχι μόνο τη γενική ιατρική, αλλά όλες τις παθολογικές και όλες τις χειρουργικές ειδικότητες. Επιπλέον, αξίζει να επισημανθεί η προβλεπτική του ικανότητα. Ο Ιπποκράτης επέκτεινε τις κλινικές παρατηρήσεις στο οικογενειακό ιστορικό και στο περιβάλλον. Αυτό το γεγονός αποτυπώνεται, με συγκεκριμένα παραδείγματα, μέσα σε δύο πραγματείες του. Το ένα είναι ότι οι έννοιες του περιβάλλοντος ("Περί αέρων, υδάτων, τόπων") και της κληρονομικότητας ("Περί ιερής νόσου") είναι σχεδόν ισοδύναμες μέσα στα Ιπποκρατικά κείμενα, γεγονός που παραδέχονται οι σύγχρονες ιατροβιολογικές έρευνες. Το άλλο είναι ότι οι ανθυγιεινές συνθήκες ζωής, η ακατάλληλη διατροφή, οι διαιτητικές παρεκτροπές και η καταστροφή του περιβάλλοντος, που κατά κόρον επισημάνθηκαν πρώτα από τον Ιπποκράτη ("ηγεμονικότατον απάντων η Φύσις"), αποτελούν μερικά από τα απειλητικότερα υγειονομικά προβλήματα της σημερινής εποχής.
Η προσφορά της Ιπποκρατικής Ιατρικής
Η προσφορά της Ιπποκρατικής Ιατρικής στην παγκόσμια Ιατρική Επιστήμη είναι ανεκτίμητη. Το περιεχόμενό της είναι μαζί ιστορικό και φιλοσοφικό, ανθρωπιστικό και μεθοδολογικό. Η ιπποκρατική μέθοδος απάλλαξε την ιατρική από τις μαγικοθρησκευτικές αντιλήψεις, την αγυρτεία και τις δεισιδαιμονίες και απέρριψε τη δοξασία πως η προέλευση των νόσων είναι θεϊκή.
Στον καιρό του, οι άνθρωποι πίστευαν πως οι επιδημίες παρουσιάζονταν επειδή το ήθελαν οι θεοί. Ο Ιπποκράτης τούς είπε πως τις πληγές αυτές τις δημιουργούσε το μολυσμένο νερό, η ακαθαρσία, τα ποντίκια και οι άρρωστοι που έρχονταν σε επαφή με την υπόλοιπη κοινωνία.
Αν και διαχώρισε την ιατρική από τη φιλοσοφία, ο Ιπποκράτης δεν παραμέλησε να προσδώσει βαρύνουσα σημασία στις ηθικο-δεοντολογικές αξίες και στο φιλοσοφικό στοχασμό "ιητρός γαρ φιλόσοφος ισόθεος". Και δεν παρέλειψε να τονίσει τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα της ιατρικής, τη ρευστότητα των γνώσεων, τη σχετικότητα των διαγνώσεων και το περιορισμένο των ιατρικών δυνατοτήτων, επισημαίνοντας ότι: "Ο βίος βραχύς, η τέχνη μακρή, ο καιρός οξύς, η πείρα σφαλερή και η κρίσις χαλεπή" (η ανθρώπινη ζωή είναι σύντομη, η επιστήμη ατέλειωτη, ο χρόνος λίγος, η πείρα λαθεμένη και η απόφαση γεμάτη ευθύνες). Το γνωμικό αυτό συνοψίζει τη φιλοσοφία του Ιπποκράτη. Λίγο κρατά η παραμονή του ανθρώπου πάνω στη γη. Ο Ιπποκράτης προσπαθούσε να κάνει την παραμονή αυτή πιο υποφερτή. Προσπαθούσε να ανακουφίσει τον άνθρωπο από τον πόνο, την αρρώστια και τον φόβο.
Η παγκόσμια αναγνώριση του Κώου σοφού ως «πατέρα της ορθολογικής Ιατρικής» αποτελεί περίτρανη απόδειξη της ανεκτίμητης αξίας του πρωτοποριακού του έργου, που επηρέασε βαθύτατα τη διαχρονική εξέλιξη της επιστημονικής ιατρικής σκέψης στα χρόνια που ακολούθησαν από τότε ως τις ημέρες μας.
Περισσότερες βιογραφίες εδώ.