Σχολικός εκφοβισμός: Τι είναι και πώς να τον αντιμετωπίσετε

Με τον όρο βία στο σχολείο αποδίδεται στα ελληνικά ο αγγλικός school bullying, που αναφέρεται στη σκόπιμη, συστηματική και επαναλαμβανόμενη άσκηση ψυχικής ή / και σωματικής βίας από ένα παιδί ή από μία ομάδα παιδιών εναντίον ενός ή περισσότερων παιδιών.

Οι Περισσότερο Διαδεδομένες Εκδηλώσεις του Σχολικού Εκφοβισμού είναι:

• Σωματική (χειρονομίες, σπρωξιές, κτυπήματα κ.α.)
• Λεκτική (βρισιές, προσβολές, κοροϊδία κ.α.)
• Ψυχολογική ή Έμμεση Βία (καταστροφή προσωπικών αντικειμένων, απειλές, αποκλεισμό από παρέες /ομαδικά παιχνίδια, διάδοση κακόβουλων γεγονότων/ ψευδείς φήμες)
• Σεξουαλική παρενόχληση (υβριστικά σχόλια, σκίτσα με σεξουαλικό περιεχόμενο, ανήθικες χειρονομίες, ανεπιθύμητο άγγιγμα, μέχρι και σοβαρές σεξουαλικές επιθέσεις)
• Ηλεκτρονική παρενόχληση (cyber bullying) μέσω e – mails ή ιστοσελίδων κοινωνικής δικτύωσης (FB, Twitter κ.α)
(π.χ. αποστολή απειλητικού ή υβριστικού υλικού, χρήση ή παραποίηση των προσωπικών δεδομένων κάποιου παιδιού, αποκλεισμός του από μια δικτυακή ομάδα).

Ενδεικτικά χαρακτηριστικά των παιδιών που εκφοβίζονται:

Τα απομονωμένα παιδιά, με απουσία διεκδικητικής συμπεριφοράς, τα ευαίσθητα και εσωστρεφή, με μαθησιακές δυσκολίες, χαμηλή επίδοση, με απουσία για κυριαρχία και ανταγωνισμό, παιδιά με «διαφορετικότητα» (σωματική αναπηρία, φυλετική, οικογενειακή, θρησκευτική).

Ενδεικτικά χαρακτηριστικά των παιδιών που εκφοβίζουν:

Η συναισθηματική ανωριμότητα, έλλειψη ενσυναίσθησης, δηλαδή η αδυναμία να αντιληφθούν πώς νιώθει το παιδί που υφίσταται τη βία, δυσκολία διαχείρισης θυμού, έντονο το αίσθημα της υπεροχής, χειριστική συμπεριφορά με διάθεση να κυριαρχήσουν, παιδιά χωρίς όρια.

Πώς μπορεί ο Γονιός να καταλάβει ότι το Παιδί του είναι Θύμα Σχολικού Εκφοβισμού;

Ενδεικτικές Συμπεριφορές:

• Αδικαιολόγητη απροθυμία ή άρνηση να πάει στο σχολείο (δεδομένου πως αυτή η συμπεριφορά δεν είχε παρατηρηθεί προηγουμένως) ή επιστρέφει στο σπίτι φοβισμένο.
• Ζητάει από τους γονείς να το συνοδεύσουν οι ίδιοι στο σχολείο, ενώ μέχρι τότε ήταν ανεξάρτητο.
• Αντιδρά θυμωμένα / υπερβολικά σε ερωτήσεις σχετικές με την καθημερινότητα στο σχολείο.
• Ιδιαίτερο άγχος, εκνευρισμό και ανησυχία, χωρίς να σας λέει το λόγο.
• Απότομες αλλαγές στη διάθεση.
• Συχνές «αδιαθεσίες» όπως πόνος στο στομάχι, στην κοιλιά ή πονοκέφαλο, κυρίως μετά από το Σαββατοκύριακο ή τις διακοπές.
• Δυσκολίες στον ύπνο (εφιάλτες) ή στο φαγητό.
• Ξαφνική ή σταδιακή Νυχτερινή ενούρηση, ιδίως στα μικρότερα παιδιά.
• Ξαφνική ή σταδιακή Πτώση στη σχολική του επίδοση.
• Ανεξήγητες απώλειες ή καταστροφές σε προσωπικά αντικείμενα (ρούχα, τσάντα, βιβλία, κασετίνα).
• Όταν έχει στο σώμα του σημάδια ανεξήγητα (γρατσουνιές, μελανιές, κτυπήματα).
• Συχνή απώλεια χρημάτων ή απαίτηση για μεγαλύτερο χαρτζιλίκι.

Ενδεικτικές Συνέπειες του Σχολικού Εκφοβισμού στο Παιδί Θύμα: Μείωση της αυτοεκτίμησης, άγχος, ανασφάλεια, κατάθλιψη, ψυχοσωματικά προβλήματα. Σχολική Φοβία, «Φαινόμενο Ντόμινο» (το παιδί θύμα εκφοβίζει με τη σειρά του άλλα αδύναμα παιδιά), «Κύκλος της Κακοποίησης» (μετέπειτα συζυγική κακοποίηση), έλλειψη εμπιστοσύνης και οικειότητας στις μετέπειτα σχέσεις του.

Ενδεικτικές Συνέπειες του Σχολικού Εκφοβισμού στο Παιδί Θύτη: Επιθετική και παρορμητική συμπεριφορά, αντικοινωνική συμπεριφορά, προβλήματα εξάρτησης, παραβατική συμπεριφορά (ως έφηβος & ενήλικας).

Σχολικός Εκφοβισμός: Άμεσες Πρακτικές Διαχείρισης για τους Γονείς

1. Αν το παιδί σας Εμπιστευτεί ότι Δέχεται Βία στο Σχολείο:

Συζητείστε μαζί του και εξηγείστε του: α) πώς δεν ευθύνεται εκείνο για ό,τι συμβαίνει β) ότι το στηρίζετε, είστε μαζί σε αυτή τη δύσκολη κατάσταση και ότι θα το χειριστείτε από κοινού. Προσπαθήστε να αναγνωρίσετε και να αποδεχτείτε τα συναισθήματα που νιώθετε εσείς και το παιδί σας: φόβο, θυμό, απόρριψη, αποτυχία. Εξηγείστε στο παιδί πόσο σημαντικό είναι που σας γνωστοποιεί το γεγονός και ότι σε καμία περίπτωση αυτό δεν αποτελεί «κάρφωμα» για τον/τους συμμαθητές του.

2. Αν το Παιδί σας είναι Αυτό που Δείχνει Βίαιη Συμπεριφορά:

Η επιθετική συμπεριφορά είναι «μία κραυγή για βοήθεια» ενός παιδιού που μπορεί να αισθάνεται (π.χ. ανασφάλεια, να έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση, να νιώθει καταπίεση, θυμό, έλλειψη συναισθηματικής προσοχής από το σπίτι). Μέσα από μία ανοιχτή συζήτηση προσπαθήστε να κατανοήσετε από πού απορρέει η βίαιη συμπεριφορά του.

3. Αν το Παιδί σας δεν είναι Άμεσα Εμπλεκόμενο σε Περιστατικό Σχολικής Βίας / Τα Παιδιά – Παρατηρητές:

Τα παιδιά παρατηρητές δεν είναι ούτε θύματα ούτε θύτες, έρχονται σε καθημερινή επαφή με περιστατικά σχολικού εκφοβισμού για τα οποία δεν μιλάνε. Συνήθως φοβούνται μήπως γίνουν στόχος, δεν ξέρουν τι να κάνουν, σε ποιον να απευθυνθούν, δεν θέλουν να ταυτιστούν με τον «αδύναμο», απειλούνται από ομάδες συνομηλίκων ή μεγαλύτερων παιδιών. Εξηγείστε στο παιδί τον κυρίαρχο ρόλο του παρατηρητή και πως με το να γνωστοποιεί τα περιστατικά εκφοβισμού συμβάλλει στη μείωση της βίας.

Σε κάθε περίπτωση, ο πρώτος άνθρωπος που θα πρέπει να συζητήσετε είναι το παιδί σας με ψυχραιμία και χωρίς παρορμητικές αντιδράσεις. Αποφύγετε να επικοινωνήσετε με το παιδί που ασκεί τη βία ή με τους γονείς του. Μία τέτοια στάση χειροτερεύει και ανακυκλώνει το πρόβλημα. Αντίθετα, θα πρέπει να συνεργαστείτε στενά με το σχολείο ενημερώνοντάς το άμεσα, υπεύθυνα και να πληροφορηθείτε για την έκταση και τη σοβαρότητα του περιστατικού, ώστε να διαμορφωθεί όσο είναι εφικτό μία κοινή στάση οικογένειας – σχολείου για τους τρόπους αντιμετώπισής του.

Αγκαλιάστε το παιδί σας, δώστε του να κατανοήσει πως αξίζει την αποδοχή, τον σεβασμό, την αξιοπρεπή συμπεριφορά. Με την στήριξή σας επιτυγχάνετε την ενδυνάμωση του παιδιού σας να μιλήσει για την βία που τυχόν δέχεται!

Λίλιαν Σουμέλη
Ψυχολόγος – Οικογενειακή Σύμβουλος

Περισσότερα θέματα για τον σχολικό εκφοβισμό εδώ.