Χωρίς να υπάρχει ένα συγκεκριμένο μοτίβο που χαρακτηρίζει τους μαθητές με μαθησιακά προβλήματα, αυτοί παρουσιάζουν προβλήματα στη μνήμη, τη γλωσσική αντίληψη, καθώς και βασικές δυσκολίες οργάνωσης.
Eπιγραμματικά θα λέγαμε ότι οι μαθητές με μαθησιακά προβλήματα παρουσιάζουν σοβαρά ελλείμματα1 ή στερούνται δεξιοτήτων2 μελέτης, οι οποίες διευκολύνουν τη μαθησιακή διαδικασία και βοηθούν στη βελτίωση της σχολικής επίδοσης. Η διδασκαλία στρατηγικών μελέτης μπορεί να συμβάλλει αποτελεσματικά στην αντιμετώπιση των δυσκολιών των μαθητών με μαθησιακά προβλήματα.
Στις δύο πρώτες τάξεις (Α΄και Β΄) του δημοτικού δίνεται πολύ μικρή έμφαση στις στρατηγικές μελέτης κι αυτό γιατί οι προσπάθειες των μαθητών επικεντρώνονται στην εκμάθηση των δεξιοτήτων της ανάγνωσης και της γραφής.
Στις μεγαλύτερες τάξεις του δημοτικού οι προσπάθειες των μαθητών έχουν μεταφερθεί από την εκμάθηση της ανάγνωσης στην ανάγνωση με στόχο τη μάθηση. Οι μαθητές έρχονται αντιμέτωποι με τα πρώτα αντικείμενα μελέτης ανθρωπιστικών (Ιστορία, Θρησκευτικά) και θετικών (Φυσική) σπουδών και τους ανατίθεται να διαβάσουν σχολικά εγχειρίδια, τα οποία αντιστοιχούν σ’ αυτά τα αντικείμενα μελέτης. Η ανάγκη λοιπόν για εκμάθηση στρατηγικών μελέτης αυξάνεται αισθητά.
Οι στρατηγικές μελέτης αναφέρονται σε τεχνικές/μεθόδους, που σαν στόχο έχουν να αναπτύξουν τις δεξιότητες μελέτης ώστε να βοηθήσουν τους μαθητές, αφενός να χειρίζονται πολύ καλά την ύλη που μελετούν και αφετέρου να ολοκληρώνουν τις σχολικές τους εργασίες.΄Εχουν ως κύριο σκοπό να βοηθήσουν τους μαθητές να «μάθουν πώς να μαθαίνουν» και εκτός πλαισίου σχολικής εκπαίδευσης, μπορούν να διδαχθούν με δομημένο και συστηματικό τρόπο και η χρήση τους αφορά όλα τα γνωστικά αντικείμενα.
Οι στρατηγικές μελέτης αναφέρονται σε τεχνικές/μεθόδους, που σαν στόχο έχουν να αναπτύξουν τις δεξιότητες μελέτης ώστε να βοηθήσουν τους μαθητές, αφενός να χειρίζονται πολύ καλά την ύλη που μελετούν και αφετέρου να ολοκληρώνουν τις σχολικές τους εργασίες.΄Εχουν ως κύριο σκοπό να βοηθήσουν τους μαθητές να «μάθουν πώς να μαθαίνουν» και εκτός πλαισίου σχολικής εκπαίδευσης, μπορούν να διδαχθούν με δομημένο και συστηματικό τρόπο και η χρήση τους αφορά όλα τα γνωστικά αντικείμενα.
Κατά τους ειδικούς3 οι στρατηγικές μελέτης είναι οργανωμένες σε πέντε κατηγορίες:
Στρατηγικές απομνημόνευσης πληροφοριών:
- Στρατηγικές εντοπισμού
- Στρατηγικές ρυθμού ανάγνωσης
- Στρατηγικές απομνημόνευσης
- Στρατηγικές οργάνωσης
- Στρατηγικές αποτελεσματικής μελέτης
Στρατηγικές εντοπισμού πληροφοριών:
Οι στρατηγικές εντοπισμού χρησιμοποιούνται για τη συλλογή πληροφοριών. Οι μαθητές πολλές φορές χρειάζεται να βρουν συγκεκριμένες πληροφορίες σ’ ένα βιβλίο, λεξικό, γραφικό ή ηλεκτρονικό μέσο που βρίσκεται σε βιβλιοθήκες ή άλλους φορείς.΄Ετσι οι μαθητές πρέπει να γνωρίζουν τις ακόλουθες τεχνικές/μεθόδους, οι οποίες θα τους βοηθήσουν στον εντοπισμό των απαιτούμενων πληροφοριών:
Οι στρατηγικές εντοπισμού χρησιμοποιούνται για τη συλλογή πληροφοριών. Οι μαθητές πολλές φορές χρειάζεται να βρουν συγκεκριμένες πληροφορίες σ’ ένα βιβλίο, λεξικό, γραφικό ή ηλεκτρονικό μέσο που βρίσκεται σε βιβλιοθήκες ή άλλους φορείς.΄Ετσι οι μαθητές πρέπει να γνωρίζουν τις ακόλουθες τεχνικές/μεθόδους, οι οποίες θα τους βοηθήσουν στον εντοπισμό των απαιτούμενων πληροφοριών:
- χρήση του πίνακα περιεχομένων, του γλωσσαρίου, του ευρετηρίου όρων και των άλλων στοιχείων ενός βιβλίου (πρόλογος, επικεφαλίδες, υποσημειώσεις, περιλήψεις)
- χρήση του καταλόγου των καρτών βιβλιοθήκης για τον εντοπισμό βιβλίων βάσει τίτλου ή συγγραφέα
- χρήση λεξικών, εγκυκλοπαιδειών4 , κ.ά.
- χρήση απλών γραφικών, π.χ. χάρτες, πίνακες, πίνακες διπλής εισόδου, εικόνες, σχεδιαγράμματα, κ.ά.
- χρήση βίντεο, κασέτας ήχου, CD – ROM, διαδικτύου
Στρατηγικές ρυθμού ανάγνωσης πληροφοριών:
Ο σωστός τρόπος μελέτης περιλαμβάνει τη χρήση διαφορετικού ρυθμού ανάγνωσης ανάλογα με την περίπτωση:
- χρήση γρήγορου ρυθμού για τον εντοπισμό πληροφοριών5
- χρήση αργού ρυθμού για την επεξεργασία πληροφοριών 6
Στρατηγικές απομνημόνευσης πληροφοριών:
Η μνήμη7 είναι η γνωστική λειτουργία κωδικοποίησης (οπτική, ακουστική, λεκτική, σημασιολογική) και αποθήκευσης στον εγκέφαλο, με οργανωμένο τρόπο, των πληροφοριών/ εμπειριών του ατόμου, έτσι ώστε να είναι δυνατή και εύκολη στο μέλλον η ανάσυρση και χρησιμοποίησή τους. Η μνήμη θεωρείται η βάση για κάθε γνωστική λειτουργία της σκέψης και της μάθησης και για τη βελτίωσή της χρησιμοποιούνται ορισμένες στρατηγικές, οι οποίες στοχεύουν στη διευκόλυνση της συστηματοποιημένης αποθήκευσης των πληροφοριών. Κάποιες από αυτές είναι:
- χρήση της μεθόδου ΕΖΗΣΕ 8Επισκοπώ/διαβάζω γρήγορα
Ζητήματα/θέτω ερωτήσεις
Ηξεύρω/διαβάζω και απαντώ
Συγκεφαλαιώνω/διηγούμαι
Ελέγχω/επανεξετάζω - χρήση συστήματος καθοδήγησης της μελέτης
- επισκόπηση του κεφαλαίου
- προσεκτική ανάγνωση της ύλης και διατύπωση ερωτήσεων
- επανάληψη με ανάγνωση διαφόρων παραγράφων που απαντούν στις ερωτήσεις
- γραφή περίληψης με κλειστό το βιβλίο
- εξέταση της περίληψης με ανοιχτό το βιβλίο
- ανασκόπηση με επανεξέταση όλων των παραγράφων - χρήση της τεχνικής ΔΙ.Κ.Ε.Σ9ΔΙάβασμα παραγράφου
Κάλυψη με το χέρι της παραγράφου
Εξιστόρηση της παραγράφου με λόγια του μαθητή
Σύγκριση της εξιστόρησης με το γραπτό κείμενο - υπογράμμιση κύριων σημείων
- περίληψη
Η περίληψη10 του κειμένου είναι μια τεχνική αυτόματη από τους καλούς αναγνώστες.Ο ρόλος της είναι σημαντικός καθώς βασίζεται στην κριτική επιλογή των κυρίων ιδεών/γεγονότων ενός κειμένου και στον αποκλεισμό των λιγότερο σημαντικών στοιχείων.
Οι βασικές δεξιότητες που απαιτούνται για την εκμάθηση κατασκευής της
περίληψης είναι (Hammill & Bartel,1995):
Διαγράφω όλες τις επαναλήψεις
Διαγράφω τις ασήμαντες πληροφορίες/περιγραφές
Φτιάχνω προτάσεις γενικού περιεχομένου
Διαλέγω προτάσεις για τα υποθέμετα
Φτιάχνω προτάσεις για τα υποθέματα
΄Ενας πρακτικός τρόπος για να φτιάξουν οι μαθητές μια περίληψη είναι να γράψουν την κεντρική ιδέα του κειμένου στο κέντρο ενός πλαισίου και στην περίμετρό του τις δευτερεύουσες ιδέες.΄Ετσι έχοντας μπροστά τους ένα τέτοιο σχήμα μπορούν εύκολα να διατυπώσουν την περίληψη. - χρήση νοερών εικόνων Η χρήση των νοερών εικόνων είναι μια μέθοδος, η οποία μετατρέπει την προς εκμάθηση πληροφορία σε εικόνα, διευκολύνοντας έτσι την αποθήκευσή της στη μνήμη. Σύμφωνα με τους ειδικούς η τεχνική των πέντε βημάτων Α.Φ.Ι.Σ.Α.11 σχεδιάστηκε για να βοηθήσει τους μαθητές με μαθησιακά προβλήματα να σχηματίζουν τη νοερή εικόνα ενός κειμένου.
Ανάγνωση: ο μαθητής διαβάζει την πρώτη πρόταση
Φαντασία: ο μαθητής φαντάζεται την εικόνα στο μυαλό του
Ιστορία: ο μαθητής εξιστορεί την εικόνα
Σύγκριση: ο μαθητής συγκρίνει αυτά που εξιστόρησε με τη γραπτή
πρόταση για να εκτιμήσει την πληρότητα της εικόνας
Ακολουθία: ο μαθητής ακολουθεί τα παραπάνω βήματα με κάθε
πρόταση του κειμένου - χρήση μνημονίων
Τα μνημόνια είναι τεχνικές επινοήσεις, οι οποίες κατά το στάδιο της κωδικοποίησης συνδέονται νοηματικά με τη νέα πληροφορία με σκοπό τη συγκράτηση και τη μελλοντική ανάκλησή της στη μνήμη. Βασίζονται στις νοερές εικόνες, στο συνειρμό, στην υπερβολή, στο χιούμορ και πρέπει να είναι απλά, χωρίς να χρειάζονται να απομνημονευτούν, γιατί τότε είναι δύσχρηστα.
Υπάρχει μια ποικιλία από μνημόνια που βοηθούν τους μαθητές με μαθησιακά προβλήματα όχι μόνο στη μελέτη αλλά και στην καθημερινή τους ζωή, όπως:
-ακρωνύμιο είναι η τεχνική κατά την οποία μία λέξη12 σχηματίζεται από τα αρχικά γράμματα ή από τις τις αρχικές συλλαβές άλλων λέξεων π.χ. για να απομνημονεύσουμε τους ποταμούς Γαλλικός, Αξιός, Λουδίας, Αλιάκμονας χρησιμοποιούμε τη λέξη ΓΑΛΑ που σχηματίζεται από τα αρχικά τους.
- μνημονική πρόταση είναι η τεχνική κατά την οποία οι προς απομνημόνευση πληροφορίες εντάσσονται σε ένα οργανωμένο νοηματικό σύνολο π.χ. για την απομνημόνευση των «Φιλικών» Ξάνθου, Σκουφά και Τσακάλωφ χρησιμοποιούμε τη φράση:
«Ξανθό τσακάλι με σκουφί»
- ακροστιχίδα13 είναι η τεχνική κατά την οποία μία λέξη ή φράση σχηματίζεται κυρίως από τα αρχικά γράμματα ή τις αρχικές συλλαβές μιας σειράς στίχων ή στροφών.
- ομοιοκαταληξία και ρυθμός είναι η τεχνική κατά την οποία σχηματίζεται ομοιοκαταληξία με τις προς απομνημόνευση πληροφορίες π.χ. για να απομνημονευθεί η ημερομηνία άλωσης της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιούμε το ακόλουθο δίστιχο:
«Το έτος χίλια τετρακόσια πενήντα τρία
η Κωνσταντινούπολη κατακτήθηκε από την Τουρκία» 14 ή για να απομνημονευθούν οι λίμνες του νομού Αιτωλοακαρνανίας
χρησιμοποιούμε το παρακάτω δίστιχο:
«Τριχωνίς, Λυσιμαχία
Οζερός και Αμβρακία»
- συσχετοποίηση είναι η τεχνική με την οποία κάνουμε συσχετισμό των προς
απομνημόνευση λέξεων με κάποιες άλλες συχνόχρηστες
π.χ. για να απομνημονεύσουμε τις ημέρες της εβδομάδας :
Δευτέρα - Διάβασμα
Τρίτη - Τηλεόραση
Τετάρτη -Τυρόπιττα
Πέμπτη -Ποδόσφαιρο
Παρασκευή - Ποδήλατο
Σάββατο - Σκι
Κυριακή - Καταΐφι
ή για μεγαλύτερους μαθητές μια λέξη, ένα γεγονός, ένας κανόνας, μια διαδικασία μπορεί να συνδεθεί με άλλο αντικείμενο, ήχο, κίνηση, ανάλογα με τα ενδιαφέροντά τους π.χ. συνδέουμε τα στάδια ενός πειράματος με τα βήματα ενός χορού.
- σχέδιο είναι μια τεχνική που βοηθά τους μαθητές να προσέξουν βασικές λεπτομέρειες του αντικειμένου που μελετούν καθώς καλούνται να το σχεδιάσουν π.χ. σχεδιάζοντας ένα αρχαίο ναό δωρικού ρυθμού μπορούν να απομνημονεύσουν τα χαρακτηριστικά του ρυθμού αυτού.
- μέθοδος των λέξεων - κλειδιών είναι η τεχνική που μια λέξη από το καθημερινό συνηθισμένο λεξιλόγιο των μαθητών, η οποία ακουστικά μοιάζει με την προς απομνημόνευση πληροφορία, σχηματίζει μια νοερή εικόνα, προσδίδοντας νόημα και σημασία στηνπληροφορία αυτή, ώστε να είναι ευκολότερη η απομνημόνευσή της.- μνημονική πρόταση είναι η τεχνική κατά την οποία οι προς απομνημόνευση πληροφορίες εντάσσονται σε ένα οργανωμένο νοηματικό σύνολο π.χ. για την απομνημόνευση των «Φιλικών» Ξάνθου, Σκουφά και Τσακάλωφ χρησιμοποιούμε τη φράση:
«Ξανθό τσακάλι με σκουφί»
- ακροστιχίδα13 είναι η τεχνική κατά την οποία μία λέξη ή φράση σχηματίζεται κυρίως από τα αρχικά γράμματα ή τις αρχικές συλλαβές μιας σειράς στίχων ή στροφών.
- ομοιοκαταληξία και ρυθμός είναι η τεχνική κατά την οποία σχηματίζεται ομοιοκαταληξία με τις προς απομνημόνευση πληροφορίες π.χ. για να απομνημονευθεί η ημερομηνία άλωσης της Κωνσταντινούπολης χρησιμοποιούμε το ακόλουθο δίστιχο:
«Το έτος χίλια τετρακόσια πενήντα τρία
η Κωνσταντινούπολη κατακτήθηκε από την Τουρκία» 14 ή για να απομνημονευθούν οι λίμνες του νομού Αιτωλοακαρνανίας
χρησιμοποιούμε το παρακάτω δίστιχο:
«Τριχωνίς, Λυσιμαχία
Οζερός και Αμβρακία»
- συσχετοποίηση είναι η τεχνική με την οποία κάνουμε συσχετισμό των προς
απομνημόνευση λέξεων με κάποιες άλλες συχνόχρηστες
π.χ. για να απομνημονεύσουμε τις ημέρες της εβδομάδας :
Δευτέρα - Διάβασμα
Τρίτη - Τηλεόραση
Τετάρτη -Τυρόπιττα
Πέμπτη -Ποδόσφαιρο
Παρασκευή - Ποδήλατο
Σάββατο - Σκι
Κυριακή - Καταΐφι
ή για μεγαλύτερους μαθητές μια λέξη, ένα γεγονός, ένας κανόνας, μια διαδικασία μπορεί να συνδεθεί με άλλο αντικείμενο, ήχο, κίνηση, ανάλογα με τα ενδιαφέροντά τους π.χ. συνδέουμε τα στάδια ενός πειράματος με τα βήματα ενός χορού.
- σχέδιο είναι μια τεχνική που βοηθά τους μαθητές να προσέξουν βασικές λεπτομέρειες του αντικειμένου που μελετούν καθώς καλούνται να το σχεδιάσουν π.χ. σχεδιάζοντας ένα αρχαίο ναό δωρικού ρυθμού μπορούν να απομνημονεύσουν τα χαρακτηριστικά του ρυθμού αυτού.
-αφηγηματική ιστορία είναι η μέθοδος η οποία για να συνδέσει νοηματικά λέξεις ή πληροφορίες που είναι άσχετες μεταξύ τους, δημιουργεί μια φανταστική συνήθως ιστορία. Αυτή η αφηγηματική ιστορία συνδέει τις προς απομνημόνευση πληροφορίες με βάση νοερές εικόνες 15 έτσι ώστε να διευκολύνει τη συγκράτησή της και συνήθως χρησιμοποιείται για την απομνημόνευση ονομάτων, ορολογιών, καταλόγων, κ.λ.π.
- κατηγοριοποίηση είναι η μέθοδος που διευκολύνει τους μαθητές να οργανώνουν τις πληροφορίες που μελετούν χρησιμοποιώντας την ομαδοποίηση και ονοματοδοσία τους (εννοιολογικές ομάδες λέξεων) με βάση τα κύρια και κοινά τους χαρακτηριστικά, όπως σχήμα, χρώμα, μέγεθος, είδος, χρήση, κ.ά
π.χ. κατηγοριοποιούμε τα μέσα συγκοινωνίας και μεταφοράς με κριτήριο το χώρο χρήσης τους
-μηχανιστική επανάληψη είναι η κατά λέξη επανάληψη πληροφοριών (μεγαλόφωνα, ψιθυριστά ή σιωπηρά) η οποία χρησιμοποιείται για εκμάθηση ύλης που έχει ελάχιστο ή καθόλου νόημα, όπως ονόματα πόλεων, ημερομηνίες, κ.λ.π. Οι πιο σημαντικές τεχνικές μηχανιστικής επανάληψης πληροφοριών είναι:
- αθροιστική απομνημόνευση κατά την οποία ο μαθητής επαναλαμβάνει φωναχτά τα προς απομνημόνευση στοιχεία προσθέτοντας κάθε φορά κι ένα νέο στοιχείο π.χ. για να μάθει κάποιος τις ημέρες της εβδομάδας τις επαναλαμβάνει φωναχτά με τον ακόλουθο τρόπο: « Δευτέρα, Δευτέρα - Τρίτη, Δευτέρα -Τρίτη - Τετάρτη, κ.ο.κ.»
- μερική απομνημόνευση κατά την οποία ο μαθητής χωρίζει τις πληροφορίες που θέλει να συγκρατήσει σε επιμέρους τμήματα και εξασκείται στην απομνημόνευσή τους π.χ. για να συγκρατήσει κάποιος έναν αριθμό τηλεφώνου 2106440735 μπορεί να τον χωρίσει πρώτα σε τμήματα 210 - 64 - 40 - 735 και στη συνέχεια να εξασκηθεί στην σταδιακή απομνημόνευσή του.
Στρατηγικές οργάνωσης πληροφοριών: Για τους μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες η μελέτη παρουσιάζει δυσκολίες επειδή η προς εκμάθηση ύλη είναι συχνά περίπλοκη και πολλές φορές είναι απαραίτητο να αντληθούν πληροφορίες από διάφορες πηγές. Οι στρατηγικές οργάνωσης τους βοηθούν να αποσαφηνίζουν την περίπλοκη ύλη ή να συνδυάζουν πληροφορίες από διαφορετικές πηγές σε κατανοήσιμη μορφή, να απομνημονεύουν σημαντικές πληροφορίες και να μπορούν να μετατρέπουν αυτό που έχουν μελετήσει σε γραπτό λόγο. Καλούνται δηλαδή οι μαθητές να οργανώσουν και να ξαναοργανώσουν τις πληροφορίες έτσι ώστε να τις θυμούνται εύκολα. Μερικές στρατηγικές οργάνωσης πληροφοριών είναι:
π.χ. κατηγοριοποιούμε τα μέσα συγκοινωνίας και μεταφοράς με κριτήριο το χώρο χρήσης τους
-μηχανιστική επανάληψη είναι η κατά λέξη επανάληψη πληροφοριών (μεγαλόφωνα, ψιθυριστά ή σιωπηρά) η οποία χρησιμοποιείται για εκμάθηση ύλης που έχει ελάχιστο ή καθόλου νόημα, όπως ονόματα πόλεων, ημερομηνίες, κ.λ.π. Οι πιο σημαντικές τεχνικές μηχανιστικής επανάληψης πληροφοριών είναι:
- αθροιστική απομνημόνευση κατά την οποία ο μαθητής επαναλαμβάνει φωναχτά τα προς απομνημόνευση στοιχεία προσθέτοντας κάθε φορά κι ένα νέο στοιχείο π.χ. για να μάθει κάποιος τις ημέρες της εβδομάδας τις επαναλαμβάνει φωναχτά με τον ακόλουθο τρόπο: « Δευτέρα, Δευτέρα - Τρίτη, Δευτέρα -Τρίτη - Τετάρτη, κ.ο.κ.»
- μερική απομνημόνευση κατά την οποία ο μαθητής χωρίζει τις πληροφορίες που θέλει να συγκρατήσει σε επιμέρους τμήματα και εξασκείται στην απομνημόνευσή τους π.χ. για να συγκρατήσει κάποιος έναν αριθμό τηλεφώνου 2106440735 μπορεί να τον χωρίσει πρώτα σε τμήματα 210 - 64 - 40 - 735 και στη συνέχεια να εξασκηθεί στην σταδιακή απομνημόνευσή του.
Στρατηγικές οργάνωσης πληροφοριών: Για τους μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες η μελέτη παρουσιάζει δυσκολίες επειδή η προς εκμάθηση ύλη είναι συχνά περίπλοκη και πολλές φορές είναι απαραίτητο να αντληθούν πληροφορίες από διάφορες πηγές. Οι στρατηγικές οργάνωσης τους βοηθούν να αποσαφηνίζουν την περίπλοκη ύλη ή να συνδυάζουν πληροφορίες από διαφορετικές πηγές σε κατανοήσιμη μορφή, να απομνημονεύουν σημαντικές πληροφορίες και να μπορούν να μετατρέπουν αυτό που έχουν μελετήσει σε γραπτό λόγο. Καλούνται δηλαδή οι μαθητές να οργανώσουν και να ξαναοργανώσουν τις πληροφορίες έτσι ώστε να τις θυμούνται εύκολα. Μερικές στρατηγικές οργάνωσης πληροφοριών είναι:
- κατηγοριοποίηση είναι η μέθοδος που διευκολύνει τους μαθητές να οργανώνουν τις πληροφορίες που μελετούν χρησιμοποιώντας την ομαδοποίηση και ονοματοδοσία τους (εννοιολογικές ομάδες λέξεων) με βάση τα κύρια και κοινά τους χαρακτηριστικά, όπως σχήμα, χρώμα, μέγεθος, είδος, χρήση, κ.ά
π.χ. κατηγοριοποιούμε τα μέσα συγκοινωνίας και μεταφοράς με κριτήριο το
χώρο χρήσης τους
ΜΕΣΑ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ
| ΞΗΡΑΣ | ΘΑΛΑΣΣΑΣ | ΑΕΡΑ |
αυτοκίνητο ποδήλατο άμαξα λεωφορείο . . . | βάρκα πλοίο υποβρύχιο . . . | ελικόπτερο αερόστατο αεροπλάνο . . . |
εννοιολογικός χάρτης, είναι ένας άλλος τύπος γραφικής παράστασης, ένα σχήμα το οποίο παρουσιάζει οργανωμένα και με ιεραρχικό τρόπο τις σχέσεις που συνδέουν τις γενικές με τις επιμέρους έννοιες και προσφέρει στους μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες μία τεχνική οργάνωσης μεγάλου όγκου και περίπλοκης φύσης πληροφοριών με στόχο την καλύτερη κατανόηση και την ευκολότερη ανάκληση. Στον εννοιολογικό χάρτη το θέμα ή η κύρια έννοια τοποθετείται στο κέντρο του πίνακα ή της σελίδας ενώ οι επιμέρους έννοιες ομαδοποιοούνται, τιτλοφορούνται, συνδέονται με γραμμές με την κύρια έννοια και τοποθετούνται προς όλες τις κατευθύνσεις
- πίνακας διπλής εισόδου16, είναι η μέθοδος οργάνωσης με την οποία καταχωρίζονται στοιχεία που προκύπτουν από την σύγκριση εννοιών και βοηθά τους μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες να κατανοούν κείμενα, να οργανώνουν μόνοι τους γραπτό και προφορικό λόγο και να κατανοούν δύσκολες έννοιες
π.χ.ο πιο γνωστός και συχνόχρηστος πίνακας διπλής εισόδου είναι το εβομαδιαίο
πρόγραμμα του σχολείου
| ώρες | ΔΕΥΤΕΡΑ | ΤΡΙΤΗ | ΤΕΤΑΡΤΗ | ΠΕΜΠΤΗ | ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ |
| 1η | Γλώσσα | Γλώσσα | Γλώσσα | Γλώσσα | Φυσική |
| 2η | Γλώσσα | Γλώσσα | Γλώσσα | Γλώσσα | Μαθηματικά |
| 3η | Μαθηματικά | Μαθηματικά | Ιστορία | Μαθηματικά | Ιστορία |
| 4η | Γεωγραφία | Φυσική | Θρησκευτικά | Γεωγραφία | Γυμναστική |
διάγραμμα, είναι η τεχνική που παρουσιάζει με οπτική απεικόνιση και συνοπτικό τρόπο τη συνολική δομή της προς εκμάθηση ύλης, τα κύρια μέρη της και τις μεταξύ τους σχέσεις με βάση κάποιο κριτήριο17. Για την κατασκευή ενός σωστού διαγράμματος χρησιμοποιούνται οι τίτλοι, οι υπότιτλοι, τα βασικά σημεία και οι κύριες ιδέες ενός κειμένου τοποθετημένα κατά ομάδες με ιεραρχικό τρόπο π.χ. διάγραμμα που παρουσιάζει το δημοκρατικό πολίτευμα, από το βιβλίο Κοινωνική και Πολιτική Αγωγή ΣΤ΄Δημοτικού (ΟΕΔΒ, 2004, σ.31)
ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ
ΣΥΝΤΑΓΜΑ
ΒΟΥΛΗ
ΛΑΟΣ
ή αν πρόκειται για διάγραμμα έννοιας αυτό περιλαμβάνει τον ορισμό της έννοιας, τα χαρακτηριστικά της που είναι πάντα παρόντα, μερικές φορές παρόντα και καθόλου παρόντα π.χ.
΄Ονομα έννοιας: διαμαρτυρία
Ορισμός: έντονη έκφραση αποδοκιμασίας, αντίθεσης,παραπόνου για βλαπτικές ενέργειες ή παραλείψεις | ||
Μονίμως παρόντα ειρηνική συμπεριφορά | ΧαρακτηριστικάΜερικές φορές παρόντα ομαδική εκδήλωση ατομική εκδήλωση | Καθόλου παρόντα επιθετικότητα χειροδικία |
- οδηγοί μελέτης, ευέλικτες δηλαδή τεχνικές οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την προετοιμασία των μαθητών σε διάφορους τύπους εξετάσεων, με στόχο την καλύτερη απόδοσή τους.΄Εχουν τις εξής μορφές:
- Σειρές ερωτήσεων
- Προτάσεις με κενά προς συμπλήρωση 18 - Σειρές πολλαπλών επιλογών
- Λίστες λέξεων και ορισμών προς αντιστοίχιση - διαχείριση χρόνου μελέτης
Η σωστή διαχείριση του χρόνου μελέτης είναι πολύ σημαντική για αυτή
καθεαυτή τη διαδικασία της μελέτης και είναι επίσης γνωστό ότι οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες έχουν πρόβλημα στο να οργανώσουν σωστά το χρόνο τους. Οι μαθητές αυτοί μπορεί να καθυστερούν να αρχίσουν τις εργασίες τους, να τις αφήνουν ημιτελείς, να αποσπώνται από την εργασία που εκτελούν τη συγκεκριμένη στιγμή από εξωτερικά ερεθίσματα ή να ασχολούνται με άλλες άσχετες με την εργασία τους δραστηριότητες
Είναι λοιπόν σκόπιμο να καθοδηγούνται έτσι ώστε να μπορούν να δημιουργούν το δικό τους πρόγραμμα, το οποίο περιλαμβάνει τις καθημερινές τους δραστηριότητες τόσο στο σχολικό περιβάλλον όσο και στο περιβάλλον της οικογένειας και της ευρύτερης κοινότητας. Σ’ αυτή τους την προσπάθεια πολύ χρήσιμη μπορεί να τους φανεί η χρήση πλάνων (εβδομαδιαίων ή μηνιαίων) ή σημειωματαρίων καθώς και η χρωματική κωδικοποίηση19. Επίσης πρέπει να υπολογίζουν το διαθέσιμο χρόνο για μελέτη και στη συνέχεια να κάνουν σωστό καταμερισμό ανάλογα με τη προτεραιότητα των δραστηριοτήτων. Μπορούν να χρησιμοποιούν κάρτες με μορφή ρολογιού ή κανονικά ρολόγια, χρονόμετρα κ.λ.π. για να τους υπενθυμίζουν την ώρα που πρέπει να τελειώσουν μια εργασία ή να αλλάξουν δραστηριότητα. Τέλος καλό είναι να έχουν οργανωμένο χώρο μελέτης με καλό φωτισμό άνετη καρέκλα και τα απαραίτητα υποστηρικτικά εργαλεία (Η/Υ, βιβλιοθήκη, γραφική ύλη, ... )
- τεχνικές αντιμετώπισης διαγωνισμάτων
Τα διαγωνίσματα παρουσιάζουν μεγάλες δυσκολίες για τους μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες. Τις περισσότερες φορές οι δυσκολίες αυτές εντοπίζονται στη μορφή του διαγωνίσματος (διατύπωση θεμάτων, οδηγίες, τύποι ερωτήσεων) και όχι στο περιεχόμενό του. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις ο εκπαιδευτικός είναι απαραίτητο να προχωρήσει σε άμεση τροποποίηση 20 του διαγωνίσματος για να έχει μια ουσιαστική αξιολόγηση των γνώσεων των μαθητών του.
Ταυτόχρονα με τις διάφορες στρατηγικές μελέτης οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες θα μπορούν να χρησιμοποιούν τις κατάλληλες μεθόδους/τεχνικές αντιμετώπισης διαγωνισμάτων κατά τη διάρκεια των εξετάσεων για μεγαλύτερη δυνατή επιτυχία π.χ. Οι μαθητές κατά τη διάρκεια της εξέτασης «τα χάνουν» και ξεχνούν ό,τι ξέρουν. Αυτό αντιμετωπίζεται με την συμπλήρωση πριν την ημέρα της εξέτασης υποδειγμάτων του διαγωνίσματος για να εξοικειωθούν με το υλικό, το περιβάλλον και τις προσδοκίες (προσομοίωση της εξέτασης).
16 Η διαδικασία που τηρείται στον πίνακα διπλής εισόδου προωθεί αποτελεσματικά την αναλογική σκέψη των μαθητών, η οποία είναι βασικό στοιχείο της μεταφοράς της μάθησης.
17 Τέτοια κριτήρια είναι συνήθως η ιεραρχική δομή των πληροφοριών που απαρτίζουν την προς εκμάθηση ύλη,η χρονική τους εξέλιξη, η συχνότητα τους κ.ά.
18 Στα πρώτα στάδια μπορεί να συνοδεύονται από το αντίστοιχο υποστηρικτικό λεξιλόγιο και στη συνέχεια αυτό να παραλείπεται
19 Οι μαθητές σημαδεύουν όλα τα υλικά που χρησιμοποιούν σε κάθε μάθημα με το ίδιο χρώμα και χρησιμοποιούν διαφορετικά χρώματα για κάθε μάθημα.
20 Σύμφωνα με τους Polloway, Bursuck, Jayanthi, Epstein και Nelson (1996) οι τροποποιήσεις των διαγωνισμάτων σχετίζονται με τις ακόλουθες περιοχές:
Προετοιμασία για το διαγώνισμα
17 Τέτοια κριτήρια είναι συνήθως η ιεραρχική δομή των πληροφοριών που απαρτίζουν την προς εκμάθηση ύλη,η χρονική τους εξέλιξη, η συχνότητα τους κ.ά.
18 Στα πρώτα στάδια μπορεί να συνοδεύονται από το αντίστοιχο υποστηρικτικό λεξιλόγιο και στη συνέχεια αυτό να παραλείπεται
19 Οι μαθητές σημαδεύουν όλα τα υλικά που χρησιμοποιούν σε κάθε μάθημα με το ίδιο χρώμα και χρησιμοποιούν διαφορετικά χρώματα για κάθε μάθημα.
20 Σύμφωνα με τους Polloway, Bursuck, Jayanthi, Epstein και Nelson (1996) οι τροποποιήσεις των διαγωνισμάτων σχετίζονται με τις ακόλουθες περιοχές:
Προετοιμασία για το διαγώνισμα
- Δόμηση του διαγωνίσματος
- Χώρος που πραγματοποιείται το διαγώνισμα
- Ανατροφοδότηση(κυρίως ατομική)
- Τρόπος χορήγησης
της Τερψιθέας Ρηγοπούλου , δασκάλας Ειδικής Αγωγής
΄Ενα μεγάλο πρόβλημα των παιδιών που παρουσιάζουν Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες αποτελεί η διαδικασία της μελέτης. Οι μαθητές με μαθησιακά προβλήματα δείχνουν απροθυμία να ασχοληθούν με τη μελέτη των σχολικών βιβλίων, δεν μπορούν να συγκεντρωθούν και δυσκολεύονται στην κατανόηση και στην απομνημόνευση των πληροφοριών του κειμένου που μελετούν. Οι μαθητές αυτοί δεν ανταποκρίνονται ικανοποιητικά στις σχολικές απαιτήσεις, εξαιτίας της αδυναμίας τους να χειριστούν την ύλη που πρέπει να μάθουν και να ολοκληρώσουν τις σχολικές τους εργασίες.
2Με τον όρο «δεξιότητα» ενοούμε το βαθμό ευκολίας, ακρίβειας και ταχύτητας με τον οποίο εκτελείται μια συνέχεια πολύπλοκων κινητικών ενεργειών και πνευματικών διαδικασιών, με τη βοήθεια των οποίων αντιμετωπίζονται και λύνονται δύσκολα προβλήματα και καταστάσεις.
Ως δεξιότητες ορίζονται οι πρωτοβουλίες του παιδιού να αξιοποιεί αυθόρμητα τις γνώσεις του στο φυσικό του περιβάλλον κι όχι μόνο κάτω από εποπτευόμενες συνθήκες διδασκαλίας.
3 Γ.Τσομπανίδης, 2004, σ.56-57
4 Η χρήση λεξικού και εγκυκλοπαίδειας προϋποθέτει την εκμάθηση της αλφαβητικής σειράς.
5 ΄Οταν πρωτοβλέπουν οι μαθητές το προς μελέτη κείμενο θα πρέπει να το διαβάσουν με όσο πιο δυνατόν γρήγορο ρυθμό και να ερευνήσουν στα γρήγορα για λέξεις ή ιδέες - κλειδιά.
6 ΄Οταν εντοπίσουν το ακριβές μέρος του κειμένου που βρίσκονται οι προς αναζήτηση πληροφορίες τότε πρέπει να διαβάσουν αργά και προσεκτικά.
7 Οι αρχαίοι ΄Ελληνες λάτρευαν τη μνήμη ως τη Μνημοσύνη, μία από τις επίσημες συζύγους του Δία και μητέρα των εννέα Μουσών , που προστάτευαν την πνευματική δημιουργία.
8 Ο όρος Ε.Ζ.Η.Σ.Ε. αποτελεί προσαρμογή της μεθόδου PQRST (Preview, Question, Read, Summary,Test) και στηρίζεται σε τρεις βασικές αρχές για την εξάσκηση της μνήμης: - οργάνωση του υλικού μελέτης
- επεξεργασία του υλικού
- εξάσκηση της ανάπλασης (Thomas & Robinson 1983)
Πηγή:Γ.Τσομπανίδης, 2004, σ.73
9 Ο όρος ΔΙ.Κ.Ε.Σ. αποτελεί προσαρμογή της μεθόδου RCRC (Read, Cover, Recite, Check) των Archer και Gleason (1994), πηγή:Τσομπανίδης, 2004, σ.75
10 Σ.Παντελιάδου, 2000, σ.244-245
11 Ο όρος Α.Φ.Ι.Σ.Α. αποτελεί προσαρμογή της μεθόδου RIDER (Read, Imagine, Describe, Evaluate, Repeat) των Clark, Deshler, Shumaker, Alley & Warner, 1984
Πηγή:Γ.Τσομπανίδης, 2004, σ.81
12 Η λέξη αυτή πρέπει να έχει νοηματικό-σημασιολογικό περιεχόμενο και να βοηθά στη συγκράτηση και στην ανάκληση των λέξεων-πληροφοριών από τις οποίες σχηματίζεται.
13 Μπαμπινιώτης, 2002, σελ.110
14 Γ.Τσομπανίδης, 2004 , σελ.81
15 Οι νοερές εικόνες που χρησιμοποιεί η αφηγηματική ιστορία εμπεριέχουν πιο συχνά την αλληγορία, την υπερβολή και το παράλογο (Αγραφιώτη,1996, σ.109)
Περισσότερες εκπαιδευτικές συμβουλές εδώ.