Κείμενο
Η γλώσσα μας σήμερα…
Η ελληνική γλώσσα με τον λεξιλογικό πλούτο και με την εκφραστική δύναμή της δημιούργησε αξιόλογα μνημεία λόγου και πολιτισμού. Παράλληλα, πρόσφερε σε όλες τις γλώσσες του κόσμου βασικούς όρους για την επιστήμη, για την τέχνη και τον φιλοσοφικό στοχασμό. Στην πορεία του χρόνου, βέβαια, και η ελληνική γλώσσα δανείστηκε δημιουργικά λέξεις από άλλες γλώσσες χωρίς να χάσει τη γνησιότητά της.
Οι κοινωνικές συνθήκες και τα μέσα επικοινωνίας είναι, όμως, σήμερα διαφορετικά από άλλοτε. Στην εποχή μας η επαφή μεταξύ των λαών είναι πολύ εύκολη. Η παγκοσμιοποίηση έχει κάνει όλη την υφήλιο μια γειτονιά. Με το διαδίκτυο, την τηλεόραση και το ραδιόφωνο ενημερωνόμαστε πολύ γρήγορα για ό,τι συμβαίνει σε κάθε σημείο της γης. Παράλληλα, η διαφήμιση, το εμπόριο και ο οικονομικός ανταγωνισμός οδηγούν τους ανθρώπους στο κυνήγι του κέρδους. Αυτή η νέα κατάσταση δεν έχει μόνο θετικά στοιχεία. Για τη γλώσσα ιδίως των μικρών πληθυσμιακά λαών αποτελεί δοκιμασία και μεγάλο κίνδυνο.
Ο κίνδυνος αυτός συνίσταται στο ότι οι συνθήκες της σημερινής ζωής, και ιδιαίτερα το εμπορικό πνεύμα, επηρεάζουν αρνητικά την αφομοιωτική ικανότητα της γλώσσας μας. Η τάση για ευκολία, η κυριαρχία όρων της τεχνολογίας και του διαδικτύου, τα διαφημιστικά κόλπα και η έγχρωμη εικόνα ωθούν τον άνθρωπο στον μιμητισμό, στην αντιγραφή ξένων προτύπων και γλωσσικών στοιχείων.
Το αποτέλεσμα όλων αυτών είναι να αλλοιώνεται το γλωσσικό αίσθημα που διαμόρφωσε ο Νεοέλληνας μιλώντας και ακούγοντας τη μητρική του γλώσσα. Δεχτήκαμε, για παράδειγμα, πλήθος λέξεων που συνδέονται με τη χρήση του υπολογιστή, τον οποίο εντάξαμε στο λεξιλόγιό μας ως computer. Επίσης εκατοντάδες λέξεις που συνδέονται με το φαγητό, όπως φαστ φουντ, σπαγγέτι, χάμπουργκερ, τοστ, ή το ντύσιμο, όπως τζιν, μίνι και άλλες, εντάχθηκαν στο λεξιλόγιο μας. Ακόμα, πλήθος πινακίδων ελληνικών καταστημάτων και εμπορικών κέντρων φέρουν ξενόγλωσσες επιγραφές. Το χειρότερο μάλιστα είναι ότι κατασκευάσαμε λέξεις που δείχνουν ότι χάσαμε το γλωσσικό αισθητήριό μας, όπως σουβλακερί, γυράδικο, φαστφουντάδικο κ.ά.
Για ποιους λόγους όμως δανειζόμαστε λέξεις από άλλες γλώσσες; Πολλοί θα απαντήσουν ότι ως λαός έχουμε την ανάγκη να συμβαδίζουμε με την εποχή μας, να μην θεωρηθούμε οπισθοδρομικοί, για αυτό και χρησιμοποιούμε επιδεικτικά το λεξιλόγιο άλλων γλωσσών. Η τάση μας για μοντερνισμό (να μία ακόμη λέξη ξενικής προέλευσης) και η ξενομανία μας οδηγούν στο να χρησιμοποιούμε ξένες λέξεις και εκφράσεις, ενώ έχουμε τις αντίστοιχες ελληνικές. Πολλοί επαγγελματίες, επίσης, και έμποροι τουριστικών ειδών πιστεύουν ότι το αγοραστικό κοινό, βλέποντας ξενόγλωσσες επιγραφές, εντυπωσιάζεται και προτιμά τα προϊόντα των καταστημάτων τους.
Όλα αυτά σημαίνουν, όπως γίνεται αντιληπτό, ότι υπάρχουν προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε. Ωστόσο, δεν είναι ανάγκη να χάσουμε την επικοινωνία μας με τους άλλους λαούς, γιατί η επαφή με άλλους πολιτισμούς είναι ευλογία. Πρέπει κυρίως να αποκτήσουμε πιο στέρεη γλωσσική παιδεία. Να επιδιώκουμε, δηλαδή, να σπουδάζουμε συστηματικά την προφορική και τη γραπτή μητρική μας γλώσσα. Έτσι, θα έχουμε τη δυνατότητα να μην αποδεχόμαστε εύκολα ξένους όρους παραμερίζοντας ελληνικές λέξεις ικανές να αποδώσουν τις σύγχρονες επικοινωνιακές και τεχνολογικές περιστάσεις.
Τελειώνοντας, μπορούμε να επισημάνουμε ότι είναι ανάγκη να εργαστούμε για την ουσιαστικότερη επικοινωνία μεταξύ των λαών και την εκμάθηση ξένων γλωσσών με τρόπο που δεν θα μειώνει τη γλωσσική μας αντίσταση. Αυτό θα επιτευχθεί, αν όλοι οι παράγοντες που συμβάλλουν στην παιδεία, όπως είναι για παράδειγμα η οικογένεια, το σχολείο και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, σέβονται τη μητρική γλώσσα και παρέχουν στους νέους πρότυπα προφορικού και γραπτού λόγου αντιπροσωπευτικά της αξίας της.
Γ. Σπανός (1993). Η ξενομανία του Νεοέλληνα και η Γλώσσα μας. Στο: Ζωντανές Μνήμες, 75-77. Αθήνα: Γεν. Γραμματεία Λαϊκής Επιμόρφωσης (διασκευή).
ΘΕΜΑΤΑ
Α1. Με ποιον τρόπο, σύμφωνα με το κείμενο, μπορεί να επιτευχθεί ο σεβασμός στη μητρική μας γλώσσα, χωρίς να χαθεί η επικοινωνία μας με τους άλλους λαούς; (60- 80 λέξεις) (μονάδες 15)
Α2. Πώς επιτυγχάνεται η συνοχή ανάμεσα: 1. στην πρώτη παράγραφο (Η ελληνική...γνησιότητά της) και τη δεύτερη παράγραφο (Οι κοινωνικές... κίνδυνο) του κειμένου; (μονάδες 5)
2. στη δεύτερη παράγραφο (Οι κοινωνικές... κίνδυνο) και την τρίτη παράγραφο (Ο κίνδυνος αυτός... στοιχείων») του κειμένου; (μονάδες 5)
Β1. Να δημιουργήσετε μία πρόταση για καθεμία από τις λέξεις του κειμένου: γνησιότητα, αντιγραφή, αλλοιώνεται, εντάξαμε, οπισθοδρομικοί. (μονάδες 10)
Β2.α.Nα επισημάνετε πέντε ξενόγλωσσους όρους στην τέταρτη παράγραφο (Το αποτέλεσμα...φαστφουντάδικο κ.ά.) του κειμένου. (μονάδες 5)
Β2.β. Να αιτιολογήσετε τη χρήση τους στο κείμενο. (μονάδες 10)
Γ. Είναι αντιληπτό ότι υπάρχει γλωσσική κρίση στις μέρες μας, ιδιαίτερα όσον αφορά τη μεριά των νέων. Σε μία εισήγησή σας σε σχετική εκδήλωση του σχολείου σας, να αναφέρετε τους λόγους για τους οποίους παρατηρείται η λεξιπενία των νέων και τρόπους με τους οποίους μπορεί αυτή ν' αντιμετωπιστεί. (400-500 λέξεις) (μονάδες 50)
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Α1. Σεβασμός στη μητρική γλώσσα μπορεί να επιτευχθεί, όταν: Επιδιώκουμε να αποκτήσουμε στέρεη γλωσσική παιδεία. Υπάρχει συστηματική σπουδή της γραπτής και προφορικής μητρικής γλώσσας. Δεν αποδεχόμαστε εύκολα ξένους όρους. Μαθαίνουμε ξένες γλώσσες χωρίς να μειώνεται η γλωσσική μας αντίσταση. Η οικογένεια, το σχολείο και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης προσφέρουν πρότυπα γραπτής και προφορικής γλώσσας που δείχνουν σεβασμό και είναι αντιπροσωπευτικά της αξίας της.
Α2. 1. Η συνοχή της δεύτερης με την πρώτη παράγραφο επιτυγχάνεται με τη χρήση της διαρθρωτικής λέξης όμως που δηλώνει αντίθεση και συνδέει αντιθετικά τις δύο παραγράφους.
2. Η συνοχή της τρίτης με τη δεύτερη παράγραφο επιτυγχάνεται με τη επανάληψη στην αρχή της τρίτης παραγράφου της λέξης κίνδυνος, που είναι τελευταία λέξη της δεύτερης παραγράφου. Η συνοχή ενδυναμώνεται με τη χρήση της οριστικής επαναληπτικής αντωνυμίας αυτός η οποία προσδιορίζει τη λέξη κίνδυνος.
Β1. Δημιουργία προτάσεων με τις λέξεις: γνησιότητα, αντιγραφή, αλλοιώνεται, εντάξαμε, οπισθοδρομικοί. Η γνησιότητα πολλών προϊόντων αμφισβητείται. Η αντιγραφή πινάκων ζωγραφικής είναι διαδεδομένη. Η Αθήνα αλλοιώνεται συνεχώς με την άναρχη δόμηση. Εντάξαμε πολλές περιοχές στο σχέδιο πόλης. Όσοι αναπολούν το παρελθόν χαρακτηρίζονται από μερικούς άλλους οπισθοδρομικοί.
Β2. α.Ξενόγλωσσοι όροι: computer, φαστ φουντ, χάμπουργκερ, σπαγγέτι, τζιν.
β. Η αναφορά των όρων αυτών γίνεται, για να δείξει την ύπαρξη ξένων λέξεων στην ελληνική γλώσσα. Επίσης, κατά το συγγραφέα, η χρήση αυτών των λέξεων δηλώνει την αλλοίωση του γλωσσικού αισθήματος των Νεοελλήνων.
Γ. Προσφώνηση
1ο ζητούμενο - Αίτια λεξιπενίας νέων:
1. Περιορισμός του χρόνου διδασκαλίας της γλώσσας από το σχολείο.
2. Προώθηση μηχανιστικής εκμάθησης από το εκπαιδευτικό σύστημα αδιαφορίας για τη γλωσσική και πνευματική καλλιέργεια.
3. Εξειδικευτικός χαρακτήρας του εκπαιδευτικού συστήματος.
4.Γενικότερη αδιαφορία για τον πνευματικό πολιτισμό.
5.Τα προβαλλόμενα υλιστικά και καταναλωτικά πρότυπα.
6.Απομάκρυνση από το βιβλίο.
7.Έλλειψη ελεύθερου χρόνου.
8.Καταιγισμός μηνυμάτων στην κοινωνία της υπερπληροφόρησης.
9.Στροφή σε ανούσιες μορφές ψυχαγωγίας και μη δημιουργικής αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου.
10.Έλλειψη ελεύθερου χρόνου.
11.Έλλειψη ουσιαστικής επικοινωνίας μεταξύ των ατόμων, τυπικές και επιφανειακές διαπροσωπικές σχέσεις.
12.Πολιτιστική αλλοτρίωση.
13.Επίδραση της τεχνολογίας στη γλώσσα (χρήση αρκτικόλεξων, συντομογραφίες, κωδικοποιημένες και τυποποιημένες εκφράσεις ).
14.Συχνή αδιαφορία της οικογένειας για τη γλωσσική καλλιέργεια των νέων.
15.Υπεραπλούστευση της χρήσης της γλώσσας από τα MME, κυριαρχία της εικόνας έναντι του λόγου.
2ο ζητούμενο - Τρόποι αντιμετώπισης λεξιπενίας:
1.Καλλιέργεια σωστής έκφρασης από το σχολείο.
2.Συστηματικότερη και ουσιαστικότερη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στα πλαίσια του εκπαιδευτικού συστήματος.
3.Επαρκής γλωσσική κατάρτιση των εκπαιδευτικών.
4.Βελτίωση των μέσων και των μεθόδων διδασκαλίας.
5.Εμφύσηση της αγάπης του βιβλίου στους νέους.
6.Εμπλουτισμός σχολικών βιβλιοθηκών.
7.Ορθή χρήση της γλώσσας από τα MME.
8.Προβολή εκπομπών και τηλεοπτικών προγραμμάτων που θα αναβαθμίσουν το γλωσσικό επίπεδο των νέων.
9.Δημοσίευση κατάλληλου υλικού από τις εφημερίδες και τα περιοδικά.
10.Ίδρυση και εξοπλισμός σύγχρονων βιβλιοθηκών από την πολιτεία.
11.Ενδιαφέρον της οικογένειας για τη γλωσσική καλλιέργεια των νέων.
12.Ανάδειξη του προβλήματος από τα Μ.Μ.Ε.
Αποφώνηση
Περισσότερο πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό για το Λύκειο εδώ.