Συμβαίνει πολλές φορές τα παιδιά να μην μας ακούν ή να μη φέρονται όπως θα έπρεπε και να φτάνουμε σε απόγνωση. Αυτό μπορεί να συμβεί σε πολλές περιπτώσεις της καθημερινότητας, όπως στο διάβασμα, στο φαγητό, στην ώρα του ύπνου, στην ώρα της βόλτας και σε αμέτρητες άλλες. Τότε δοκιμάζουμε διάφορες «τιμωρίες» που όμως μακροπρόθεσμα αποδεικνύονται αναποτελεσματικές, καθώς το παιδί δεν αργεί να εκδηλώσει πάλι την ίδια συμπεριφορά. Τι μπορούμε να κάνουμε; Με ποιο τρόπο θα μπορούσαμε να διδάξουμε στο παιδί μας μια σωστή συμπεριφορά, την οποία θα εφαρμόζει από μόνο του και η οποία θα βοηθούσε στην ομαλότερη λειτουργία της οικογένειας;
Τιμωρία ή Συνέπειες;
Αρχικά θα πρέπει να διαχωρίσουμε τον όρο τιμωρία από τον όρο συνέπειες. Κάθε άσχημη ή λανθασμένη συμπεριφορά έχει συνέπειες. Αυτές οι συνέπειες, μπορεί να είναι είτε φυσικές, όπως για παράδειγμα αν ένα παιδί κακομεταχειρίζεται ένα παιχνίδι του, αυτό θα σπάσει, είτε λογικές, αν για παράδειγμα το παιδί δε φάει όλο το φαγητό του, θα στερηθεί το επιδόρπιο.
Οι συνέπειες έχουν περισσότερο μορφωτικό χαρακτήρα καθώς είναι εστιασμένες στην λανθασμένη πράξη εκείνης της στιγμής και έτσι εκπαιδεύουν το παιδί σε ασφαλείς συμπεριφορές, αυτοέλεγχο, υπευθυνότητα και του διδάσκουν δεξιότητες αντιμετώπισης δύσκολων καταστάσεων.
Αντίθετα, ο όρος τιμωρία έχει πιο αρνητική χροιά. Ο φόβος της απλώς αποτρέπει τα παιδιά από μια άσχημη συμπεριφορά, χωρίς όμως να τους εξηγεί για ποιο λόγο δεν πρέπει να την επαναλάβουν κι έτσι πολλές φορές την εκλαμβάνουν ως άδικη. Επιπλέον, συχνά πεισμώνουν ή δεν συγκρατούν τον εαυτό τους και στην πρώτη ευκαιρία κάνουν πάλι τα ίδια.
Η τιμωρία μπορεί να είναι είτε λεκτική είτε σωματική. Η λεκτική αναφέρεται σε φωνές και προσβολές προς το παιδί, ενώ η σωματική σε χρήση βίας. Αυτά τα δύο είδη τιμωρίας θα πρέπει να αποφεύγονται, καθώς έχει βρεθεί ότι δημιουργούν αισθήματα ανασφάλειας, μειονεξίας και χαμηλής αυτοεκτίμησης στο παιδί και δεν το βοηθούν να συνδέσει την πράξη που έκανε με τη συνέπεια που θα έπρεπε να έχει εξαιτίας της συμπεριφοράς του. Ειδικότερα η σωματική βία μπορεί να κάνει το παιδί να συμμορφωθεί αμέσως, αλλά αυτό θα γίνει μόνο επειδή μας φοβάται κι έτσι είναι πολύ πιθανό να επαναλάβει τη συμπεριφορά στο μέλλον. Εξάλλου, πολλές φορές, τα παιδιά που βιώνουν βία στην οικογένειά τους τείνουν να χρησιμοποιούν τη βία ως εύκολη λύση για να επιβληθούν στους συνομηλίκους τους ή στα αδέρφια τους.
Έτσι, είναι καλύτερο να μιλάμε για συνέπειες και όχι για τιμωρία, γιατί ο απώτερος στόχος μας θα πρέπει να είναι να μάθει το παιδί από τα λάθη του και να μην τα επαναλάβει.
Πώς πρέπει τελικά να αντιδράσουμε μετά από μια άσχημη συμπεριφορά;
– Αρχικά προσπαθήστε να καταλάβετε τα αίτια της συμπεριφοράς του παιδιού. Μήπως θέλει την προσοχή σας ή μήπως συμβαίνει κάτι άλλο που το αναστατώνει και το στενοχωρεί; Συζητήστε μαζί του και διερευνήστε μήπως πρέπει να αλλάξετε κάτι από τη δική σας στάση.
– Επίσης, βάλτε από νωρίς όρια και κανόνες και φροντίστε να παραμένετε σταθεροί σε αυτά. Εξηγείστε όμως στο παιδί για ποιο λόγο μπαίνει ο κάθε κανόνας, γιατί είναι σημαντικό να τηρηθεί και τι συνέπειες θα υπάρχουν αν δεν τον τηρήσει.
– Όσοι εμπλέκεστε με την ανατροφή του παιδιού, κρατήστε κοινή στάση ως προς την τήρηση των κανόνων, για να μην του δίνετε διπλά μηνύματα.
– Όταν θέτετε τους κανόνες, είναι καλό να χρησιμοποιείτε εκφράσεις θετικά διατυπωμένες, όπως «Μάζεψε το δωμάτιό σου» και όχι «Μην πετάς τα ρούχα σου στο πάτωμα» ή χρησιμοποιείστε εκφράσεις του τύπου «Όταν μαζέψεις το δωμάτιό σου, τότε μπορείς να δεις τηλεόραση».
– Η συνέπεια που θα έχει το παιδί πρέπει να είναι σύμφωνη με το αναπτυξιακό του επίπεδο, να δίνεται χωρίς καθυστέρηση και να αποτελεί λογικό επακόλουθο της μη επιτρεπτής συμπεριφοράς, για να καταλάβει το παιδί ποιο ήταν το λάθος του.
– Μην δίνετε χαρακτηρισμούς στο παιδί, όπως «δεν είσαι καλό παιδί» και επικεντρωθείτε στην πράξη, δηλαδή «Αυτό που έκανες δεν ήταν σωστό».
– Αγνοήστε τις πιθανές φωνές και τις διαμαρτυρίες του και πείτε του κοφτά και αποφασιστικά ότι θα συζητήσετε μόνο όταν ηρεμήσει.
– Παραμείνετε όσο το δυνατόν πιο ψύχραιμοι όσο του επιβάλλετε τη συνέπεια και προσπαθήστε να μην υψώσετε τον τόνο της φωνής σας, καθώς έτσι θα χάσετε την αυτοκυριαρχία σας. Είναι σημαντικό, όταν δίνετε τη συνέπεια να κοιτάτε το παιδί στα μάτια, και το ύφος σας να είναι σταθερό και αυστηρό.
– Τέλος, είναι σημαντικό να θυμάστε ότι μερικές φορές τα παιδιά επιζητούν απλώς την προσοχή σας, είτε αυτή είναι έπαινος είτε επίπληξη και παρατηρούν πότε την έχουν συχνότερα. Σε αυτή την περίπτωση το μυστικό είναι να επιβραβεύετε κάθε σωστή συμπεριφορά του παιδιού, όσο αυτονόητη κι αν φαίνεται, και να προσπαθήσετε να αγνοείτε τις αρνητικές, προκειμένου να καταλάβει ότι θα έχει την προσοχή σας μόνο όταν φέρεται σωστά.
Ράνια Τοπτσόγλου
Υπηρεσίες Ψυχολογικής Υποστήριξης και Ειδικής Αγωγής
Περισσότερα θέματα για γονείς εδώ.