του Νικόλα Γεωργιακώδη
Οι πρώτες δεκαετίες των αρχών του 20ου αιώνα βρίσκουν την Αθήνα – και εν γένει την Ελλάδα – σε μια δύσκολη περίοδο, χωρίς πολιτική σταθερότητα: Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι του 12 και του 13, ο Πρώτος Παγκόσμιος και η εμπλοκή της χώρας σε αυτόν το 1917 στο πλευρό των Συμμάχων, ο εμφύλιος σπαραγμός μεταξύ Βενιζελικών και Βασιλικών το 1915, ο περίφημος εθνικός Διχασμός.
Χρησιμοποιώντας το βιβλίο των Θανάση Γιοχάλα και Τόνιας Καφετζάκη «Αθήνα: Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την Ιστορία και τη Λογοτεχνία» και συμβουλευόμενοι τον ίδιο τον κ. Γιοχάλα, μπαίνουμε στη χρονοκάψουλά μας και ξεκινάμε έναν σύντομο περίπατο στις πρώτες αυτές δεκαετίες του 20ου αιώνα στην πόλη.
Η καθημερινότητα της Αθήνας στην αυγή του 20ου αιώνα Μέσα σε αυτό το εμπόλεμο κλίμα, η καθημερινότητα στην Αθήνα ελάχιστα διέφερε από εκείνη της δύσης του 19ου. Ο κόσμος πέρναγε ατελείωτες ώρες στα καφενεία, τα οποία αυξάνονται και πληθύνονται με ταχύτατους ρυθμούς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η περίπτωση των Δαρδανελλίων, δύο αντικριστών κοσμοπολίτικων ζαχαροπλαστείων - καφέ τα οποία άνοιξαν το 1910 στην Πανεπιστημίου κοντά στην πλατεία Συντάγματος, το ένα ήταν του «Γιαννάκη» και το άλλο το «Ντορέ».
Ονομάστηκαν έτσι καθώς δημιουργούσαν ένα στενό πέρασμα, από το οποίο οποισδήποτε περνούσε σχολιαζόταν και από τους μεν θαμώνες και από τους δε. Μάλιστα το τοπωνύμιο «Δαρδανέλλια»συνέχισε να χρησιμοποιείται και μετά το 1910, για τρεις ακόμα δεκαετίες. Τα δυο τους συναγωνίζονταν εκείνη την περίοδο ποιο θα κέρδιζε την πιο κομψή και κοσμική πελατεία της Αθήνας.
Μικρές ιστορίες από τα στενά των περιοχών της Αθήνας, οι οποίες φυσικά δε θύμιζαν σε τίποτα την όψη που έχουν αποκτήσει σήμερα, μιλούν για τους περίφημους πετροπόλεμους. Το αρκετά συνηθισμένο και βίαιο… σπορ της εποχής το οποίο εμφανιζόταν σε όλες τις συνοικίες της πόλης. Στο Κολωνάκι, για παράδειγμα, υπήρχε η ομάδα της ομώνυμης Πλατείας η οποία έκανε πόλεμο με εκείνη της Πλατείας Δεξαμενής. Οι δυο τους συνασπίζονταν βέβαια για να αντιμετωπίσουν την ομάδα της Νεαπόλεως. Άγριος πετροπόλεμος γινόταν και στα στενά της Πλάκας.
Εκεί, οι Πλακιώτες συγκρούονταν με τους Αναφιώτες, ζώντας ένα δικό τους σημερινό “thug life” και απαγορεύοντας οι μεν στους δε να πατήσουν πόδι στην περιοχή τους. Στον πετροπόλεμο λάμβαναν μέρος κατά κύριο λόγο πιτσιρίκια, όμως και οι μεγάλοι συνέβαλαν σε αυτό αναλαμβάνοντας ρόλους… καθοδηγητών. Σε αρκετές περιπτώσεις, η μέρα και η ώρα του κατά περιοχή πετροπολέμου ανακοινωνόταν ως θέμα. Ένα αρκετά αιματηρό θέαμα, με μπόλικους τραυματίες.
Οι δρόμοι και οι πλατείες έχουν την δική τους ιστορία
Σιγά σιγά, οι χωματόδρομοι – και λασπόδρομοι- της Αθήνας μπαίνουν στην εποχή της… ασφάλτου. Η Αιόλου, για παράδειγμα, είναι ο πρώτος δρόμος της πόλης ο οποίος ασφαλτοστρώνεται το 1906 επί δημαρχίας Σπύρου Μερκούρη. Η οδός Αθήνας ηλεκτροφωτίζεται το 1904 και μετέπειτα, το 1906, ασφαλτοστρώνεται. Λίγο έξω από τα σύνορα του κέντρου, η σημερινή Λεωφόρος Μεσογείων (η οποία εκείνη την εποχή λεγόταν Μαραθώνος) αποκτά και αυτή άσφαλτο το 1928.
Το 1902 ηλεκτροφωτίζεται και η πλατεία Δεξαμενής, η οποία παρουσιάζει έντονο ενδιαφέρον μιας και εκεί ανοίγει περίπου το 1900 το ξακουστό καφενείο του «Μπαρμπαγιάννη». Εκεί, ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης θα «ποζάρει» το 1906 στον Παύλο Νιρβάνα, σε μια από τις πλέον αναγνωρίσιμες φωτογραφίες του.
Το 1906 ένας από τους πιο σημαντικούς δρόμους της Νεάπολης, η οδός Πινακωτών, μετονομάζεται σε Χαριλάου Τρικούπη, λόγω της εγγύτητάς της με την οικία του πολιτικού στην οδό Ακαδημίας. Η συγκεκριμένη μάλιστα γεωγραφική θέση του σπιτιού του, έκανε την Νεάπολη μια καθαρά «τρικουπική» περιοχή.
Το 1908, σηματοδοτεί την κυκλοφορία των πρώτων ηλεκτροκίνητων Τραμ στην πόλη, σε διάφορες περιοχές της όπως η Ιπποκράτους και η Φιλλελήνων, ενώ ένα ακόμα δημοφιλές μέχρι και σήμερα όχημα κάνει την πρώτη του φιγουράτη εμφάνιση στους δρόμους της Αθήνας: το πρώτο ταξί κάνει την παρθενική του εμφάνιση το 1925.
Τα Εξάρχεια, ο Κομήτης Χάλλεΰ και η πρώτη σινεφίλ εμπειρία Ξέρετε άραγε πότε ονομάστηκε Εξάρχεια μια από τις πλέον αμφιλεγόμενες περιοχές των Αθηνών; Κυριολεκτικά στην κόψη του 20ου αιώνα, το 1870 με 1880, Εξάρχεια «βαφτίζεται» η περιοχή δυτικά της Νεάπολης. Στην περιοχή της Νεάπολης ξεσπά το 1911 και η πρώτη μεγάλη πυρκαγιά του 20ου αιώνα στην Αθήνα, η οποία καταστρέφει το μεγαλύτερο μέρος του εξοπλισμού του Χημείου στη Ναυαρίνου και σκοτώνει τρία άτομα.
Το 1917, ο πιο εμβληματικός κήπος της πόλης, ο Κήπος της Αθήνας, μετονομάζεται από «Βασιλικός» σε «Εθνικός» και από το 1923 γίνεται και επίσημα δημόσιος. Μέχρι τότε, όντας "Βασιλικός", πρόσβαση σε αυτόν είχε μόνο η βασιλική οικογένεια. Λίγα χρόνια πριν, το 1911, βρίσκει εκατοντάδες Αθηναίους να συγκεντρώνονται το βράδυ με περίσσια αγωνία στο Ζάππειο για να δουν την πτώση του Κομήτη Χάλλεΰ, ο οποίος φημολογούταν πως θα συγκρουστεί με τη γη.
Φυσικά ο κομήτης αυτός ποτέ δεν έφτασε σε τροχιά σύγκρουσης με τον πλανήτη μας, και οι ενθουσιασμένοι παρευρισκόμενοι του Ζαππείου επιδόθηκαν σε ένα άνευ προηγουμένου τρικούβερτο γλέντι. Ο χώρος του Ζαππείου είναι αρκετά σημαντικός εκείνη την περίοδο για έναν ακόμα λόγο: εκεί θα προβληθεί στο καφενείο «Κιόσκι» το 1907 για πρώτη φορά ταινία του βωβού Κινηματογράφου. Το όνομα αυτής; «Δέκα γυναίκες κυνηγούν έναν άνδρα».
Λίγα χρόνια μετά, το 1913, η Αθήνα αποκτά επίσημα το πρώτο της περίπτερο, το οποίο στήνεται το 1913 στη συμβολή των οδών Σταδίου και Αιόλου. Η πρωτοβουλία αυτή ανήκει στην Βασίλισσα Όλγα η οποία εκείνη την εποχή θέλησε να ενισχύσει εκείνους που είχαν πολεμήσει στους Βαλκανικούς Πολέμους.
Τα κτίρια της πόλης
Δεκάδες ιστορικής σημασίας κτίρια ολοκληρώνονται μέσα στις πρώτες δύο δεκαετίες του 20ου αιώνα στην Αθήνα. Κάποια από αυτά συνεχίζουν να ορθώνουν το ανάστημά τους μέχρι σήμερα, άλλα όχι.
* Η Εθνική Βιβλιοθήκη. Η Βαλλιάνειος Βιβλιοθήκη, όπως είναι το κανονικό της όνομα, ξεκινά να χτίζεται το 1888 και ολοκληρώνεται το 1902. Ένα χρόνο αργότερα, πραγματοποιείται η μεταφορά των βιβλίων από το Πανεπιστήμιο στο οποίο στεγαζόταν μέχρι τότε η Βιβλιοθήκη στο νέο της κτήριο, το τρίτο της Αθηναϊκής Τριλογίας. Η μεταφορά έγινε με τη χρήση μιας ξύλινης γέφυρας, η οποία στήθηκε μεταξύ του κτιρίου του Πανεπιστημίου και του νέου χώρου. Υπολογίζεται ότι τότε μεταφέρθηκαν περί τα 250 χιλιάδες βιβλία. Άξια αναφοράς είναι η όχι και τόσο θερμή υποδοχή που επεφύλαξαν χρονογράφοι για αυτή τη μεταφορά, η οποία δεν επικροτήθηκε όσο θα περίμενε κάποιος.
* Το Θεολογίτειο. Χτίζεται στην οδό Καψάλη, πολύ κοντά στην πλατεία Κολωνακίου στις αρχές του 20ου αιώνα. Ο Θεολογίτης υπήρξε πλούσιος έμπορος της εποχής, ο οποίος διατηρούσε κατάστημα στην οδό Ευαγγελιστρίας και ήταν στενός φίλος του Ελευθέριου Βενιζέλου. Όμως δεν κατάφερε να… χαρεί το οίκημά του, καθώς μια μέρα ενώ επέστρεφε σπίτι του νωρίτερα από την καθιερωμένη ώρα, έπιασε τη σύζυγό του στα πράσα με τον Στρατηγό Κονδύλη στην κρεβατοκάμαρα τους. Σήμερα στο οίκημα στεγάζεται μια δικηγορική εταιρεία.
* Η Γαλλική Πρεσβεία. Το γνωστό κτήριο είναι έργο του Αναστάσιου Μεταξά και χτίστηκε την περίοδο 1893-1895.
* Το Μουσείο Μπενάκη. Στεγάζεται στην οικία Π. Χαροκόπου. Ο αρχικός του πυρήνας οιικοδομήθηκε το 1860, όμως όταν αγοράστηκε από τον Εμμανουήλ Μπενάκη «ενισχύθηκε» με διάφορα στοιχεία και απέκτησε την τελική του μορφή το 1910.
* Το Μέγαρο Κωνσταντίνου Πάλλη. Χτίστηκε το 1911 σε σχέδια του Αναστάσιου Μεταξά και ανήκει στον εκλεκτικιστικό ρυθμό. Στέγασε το Υπουργείο Συγκοινωνίων, ενώ αποτελεί εξαιρετικής σημασίας κτίσμα αφού από τον εξώστη του ο Γεώργιος Παπανδρέου εκφώνησε ομιλία προς τον λαό της Αθήνας όταν επέστρεψε μετά την απελευθέρωση το 1944. Σήμερα στεγάζει τα Public.
* Το Μέγαρο Μαξίμου. Το δημοφιλές μέγαρο κατασκευάστηκε την περίοδο 1910-1924 σε σχέδια του Αναστάσιου Χέλμη.
* Το Προεδρικό Μέγαρο. Χτίστηκε την περίοδο 1891-1897. Τα σχέδιά του αρχικά ανατέθηκαν στον Θεόφιλο Χάνσεν, όμως την κατασκευή αργότερα ανέλαβε ο Τσίλλερ.
* Ο εμβληματικός Ναός του Αγίου Παντελεήμονα στην Αχαρνών θεμελιώθηκε το 1910 και εγκαινιάστηκε το 1930.
* Ο Ναός της Αγίας Τριάδας στο νούμερο 89 της οδού Πειραιώς. Αποτελεί έργο του Τσίλλερ (1915).
* Το Λύκειο των Ελληνίδων. Ιδρύθηκε το 1911 από την Καλλιρρόη Παρρέν και στεγάζεται στο νούμερο 14 της οδού Δημοκρίτου.
* Το Μαράσλειο Διδασκαλείο. Βρίσκεται στη συμβολή των οδών Μαραζλή και Πατέρα. Πρόκειται για ένα νεοκλασικό το οποίο χτίστηκε σε σχέδια του Δημήτρη Καλλία και ολοκληρώθηκε το 1905.
in2life.gr
Περισσότερα θέματα για τα παλιά χρόνια εδώ.