Μισός αιώνας συμπληρώθηκε από το πραξικόπημα που έκαναν οι συνταγματάρχες Γεώργιος Παπαδόπουλος, Νικόλαος Μακαρέζος και ο ταξίαρχος Στυλιανός Παττακός, καταλύοντας με την βια το δημοκρατικό πολίτευμα.
Σταθμό σε αυτή την πορεία αποτελεί η πρωτοποριακή, ψυχολογική και κοινωνική μελέτη της καθηγήτριας Ψυχολογίας, Μίκας Χαρίτου-Φατούρου, σχετικά με τους βασανιστές της χούντας. Πρόκειται για σπάνια μελέτη, καθώς ασχολείται για πρώτη φορά όχι με τα θύματα αλλά τους ίδιους τους θύτες.
Ο βασανιστής γεννιέται ή γίνεται;
Το σοκαριστικό συμπέρασμα της πολύχρονης έρευνας της κ. Χαρίτου είναι ότι «ο βασανιστής δεν γεννιέται, αλλά γίνεται» και η ίδια σχολιάζοντας τη διαχρονικότητα του φαινομένου επισημαίνει πως «αν σας υποχρέωναν να ζήσετε στην κατάλληλη κοινωνικοπολιτική κατάσταση και να ακολουθήσετε την κατάλληλη εκπαίδευση, κατά πάσα πιθανότητα θα γινόσασταν κι εσείς ικανοί να βασανίσετε».
Η μελέτη της στηρίχθηκε σε στοιχεία από τους βασανιστές του Ειδικού Ανακριτικού Τμήματος της Ελληνικής Στρατιωτικής Αστυνομίας, το διαβόητο ΕΑΤ-ΕΣΑ, στην οδό Μπουμπουλίνας.
Το 1975, έναν χρόνο μετά την πτώση του στρατιωτικού καθεστώτος, η ερευνήτρια είχε παρακολουθήσει, με ειδική άδεια, την πρώτη δίκη των βασανιστών στην Αθήνα. Νεαρή τότε επίκουρη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης ήθελε τότε να «διερευνήσει το φαινόμενο του σαδισμού» όπως είχε αναφέρει στο Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων.
Για την ίδια, «αυτοί οι άνθρωποι αντιπροσώπευαν όλους εκείνους που μας είχαν βασανίσει την περίοδο του βάναυσου καθεστώτος, που είχαν βασανίσει τους συγγενείς, τους φοιτητές, τους συναδέλφους και τους φίλους μας».
Στην πορεία της δίκης σάστισε με όσα παρακολουθούσε αφού διαπίστωσε ότι «αυτά τα πρώην μέλη της Στρατιωτικής Αστυνομίας, κατηγορούσαν άμεσα ή έμμεσα τους ανωτέρους τους, ότι τους είχαν μετατρέψει σε βασανιστές. Σιγά σιγά αυτοί οι άνθρωποι αποκάλυψαν μια συνταρακτική ιστορία, το πέρασμά τους από τον στρατό στα κέντρα εκπαίδευσης της Στρατιωτικής Αστυνομίας και την κατάληξή τους στους θαλάμους βασανιστηρίων».
Το άρρωστο σύστημα εκπαίδευσης των βασανιστών
Σύμφωνα με την έρευνα, η χούντα είχε δημιουργήσει ένα προσεκτικά σχεδιασμένο σύστημα εκπαίδευσης, το οποίο επέλεγε να εκπαιδεύσει τους βασανιστές μέσα από νεαρά παιδιά 22-23 ετών τα οποία προέρχονταν από αγροτικές οικογένειες, τα φρονήματα των οποίων είχαν ελεγχθεί ως «κατάλληλα».
Η έρευνα στηρίχθηκε στις προσωπικές συνεντεύξεις δεκαέξι πρώην «Εσατζήδων» διαφόρων βαθμών. Οι μαρτυρίες τους δημιουργούν εφιαλτική εικόνα.
Εβγαζαν οι βασανιστές τη δική τους σαδιστική προδιάθεση στα βασανιστήρια; Η απάντηση φαίνεται ότι κρύβεται στις ίδιες τις συνθήκες εκπαίδευσης οι οποίες ευνόησαν αυτές τις συμπεριφορές.
Οι βασανιστές αποκάλυψαν πως κατά τη διάρκεια της εκπαίδευσης είχαν υποστεί ξυλοδαρμούς, ηθική εκμηδένιση, «καψόνια», βρισιές, βουρδουλιές, ουρλιαχτά, από τους παλαιότερους οπλίτες και εκπαιδευτές τους. Μετά από αυτό το «τελετουργικό μύησης» έδιναν όρκο υπακοής και πίστης στην απριλιανή «επανάσταση» και στη συνέχεια όφειλαν να... «μεταλαμπαδεύσουν» όσα είχαν μάθει στους αντιφρονούντες του καθεστώτος.
Επέστρεφαν σπίτι σαν «κανονικοί άνθρωποι»
Η συμμετοχή τους σε ομαδικά ή ατομικά βασανιστήρια και η απόσπαση πληροφοριών «εξαργυρώνονταν» με ολιγοήμερες άδειες ώστε να επιστρέψουν στην καθημερινή ζωή ως «συνηθισμένοι άνθρωποι».
Αυτοί οι «συνηθισμένοι» νέοι άνθρωποι, που «συνάντησε» η έρευνα της Μίκας Χαρίτου-Φατούρου, οι σωματικά υγιείς, υψηλοί για τα ελληνικά δεδομένα, με μέση φυσιολογική νοημοσύνη, που μετατράπηκαν σε τέρατα υπακούοντας στην «εξουσία της βίας», θα μπορούσαν να είναι οι οποιοιδήποτε οπουδήποτε στην πραγματική ζωή, ανεξάρτητα από πιθανή σαδιστική προδιάθεση.
«Θα μπορούσε να είναι ο "γιος του γείτονά σου"», υπογραμμίζει η κ. Χαρίτου-Φατούρου.
Μ' αυτόν τον τίτλο και βασισμένο σε αυτή την έρευνα ολοκληρώθηκε το 1982 το δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ, δανέζικης παραγωγής, διάρκειας 50΄, που προβλήθηκε σε πολλές χώρες του κόσμου. Στην ταινία εκτός από τους ηθοποιούς, συμμετέχουν και πρώην «Εσατζήδες», μεταξύ των οποίων και ο γνωστός Πέτρου, όπως και θύματα βασανιστηρίων.
Μίκα Χαρίτου-Φατούρου: «Ο βασανιστής ως όργανο της κρατικής εξουσίας. Ψυχολογικές καταβολές». Μετάφραση: Μ. Αβαριτσιώτη. Ελληνικά Γράμματα, 2003
«Ο γιος του γείτονά σου: Πώς κατασκευάζεται ένας βασανιστής» (αγγλικός τίτλος «Your Νeighbour's Son: The making of a Torture»). Δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ, στα ελληνικά με αγγλικούς υπότιτλους. Σκηνοθεσία Joergen Flint Pedersen και Erik Stephensen. Παραγωγή των κινηματογραφικών και τηλεοπτικών στούντιο Ebbe Preisler, 1982.
Περισσότερα θέματα για τη χούντα εδώ.