Δέκα προτάσεις από την Book Press για μεγάλα παιδιά και εφήβους.
Της Ελένης Κορόβηλα
Μέχρι να τελειώσουν το δημοτικό τα παιδιά καταφέρνουν συνήθως ένα σημαντικό επίτευγμα: την αυτονομία στην ανάγνωση. Αυτονομία στην ανάγνωση δεν σημαίνει βέβαια μόνο να διαβάζεις με ευχέρεια, χωρίς την ανάγκη παράλληλης αφήγησης από την εικονογράφηση∙ σημαίνει επίσης να επιλέγεις τι θα διαβάσεις, να έχεις προτιμήσεις σε συγγραφείς και σε είδη, να διαβάζεις από ευχαρίστηση.
Αυτό συμβαίνει συνήθως περίπου μεταξύ της ηλικίας των 10 και των 12 ετών, στην ηλικία που τα παιδιά εισέρχονται στην προ-εφηβεία και κατευθύνονται ολοταχώς στην εποχή των μεγάλων αναζητήσεων, την εφηβεία. Μετά τα 13 τα πράγματα συχνά σοβαρεύουν, όπως και οι προβληματισμοί. Τα βιβλία που τους απευθύνονται είναι πάρα πολλά, όσο πολλά είναι τα θέματα που τους απασχολούν.
Τα μεγάλα παιδιά θέλουν να ζουν περιπέτειες
Όταν ένα υπέροχο, πανέξυπνο παιδί το οποίο ετοιμάζεται να διαβεί το κατώφλι του γυμνασίου, στην ερώτηση «τι θα έπαιρνες μαζί σου σε ένα ερημικό νησί;» απαντά μεταξύ άλλων «μεταφορικό μέσο για να γυρίσω πίσω», τότε είναι η ώρα να το προτρέψει κάποιος να ναυαγήσει στα νερά της περιπέτειας και του άγνωστου και μάλιστα το συντομότερο. Οι ναυαγοί της τηγανίτας (Ψυχογιός) του Γιάννη Ρεμούνδου είναι επίσης μια πολλή καλή πρόταση για να έχει μαζί του ενόψει δοκιμασιών, αλλαγών και άλλων περιπετειών που το περιμένουν στο πέρασμα από την παιδική ηλικία προς την εφηβεία.
Τα μεγάλα παιδιά αγαπούν τις αληθινές ιστορίες όπως αγαπούν τις περιπέτειες, τους θρύλους, τους χαμένους θησαυρούς και τα κρυμμένα μυστικά. Τα Ιωάννινα γίνονται τόπος ανακαλύψεων και περιπετειών για μια παρέα παιδιών τα οποία αναζητούν (και εντοπίζουν) Τα κρυμμένα σεντούκια του Αλή πασά (Μίνωας). Η Μαίρη Σάββα-Ρουμπάτη ανασυνθέτει την Ιστορία μέσα από τα μάτια των ηρώων της προσθέτοντας ακόμη ένα ταξιδιωτικό λογοτεχνικό αφήγημα στην ενδιαφέρουσα σειρά με θέμα Ταξίδια στην Ελλάδα των εκδόσεων Μίνωας.
Τα μεγαλύτερα παιδιά θέλουν κάπου να ανήκουν
Η Ελένη Πριοβόλου γράφει για την απόσταση που καλούνται να διανύσουν οι (συμ)μαθητές ενός γυμνασίου κάπου κοντά στις όχθες του Νέστου ποταμού. Οι Φύλακες των Αστεριών(Καστανιώτης) είναι παιδιά Μουσουλμάνων, παιδιά Χριστιανών και τσιγγανόπαιδα τα οποία ζουν σε παράλληλα σύμπαντα χωρίς στην πραγματικότητα να συνυπάρχουν. Η έννοια του άλλου, του ξένου, του διαφορετικού είναι για αυτά αδιαπραγμάτευτη: δεν επιζητούν την προσέγγιση ή την συνύπαρξη. Η έλευση της Αθηναίας Ανδρομάχης θα πυροδοτήσει καταστάσεις που θα φέρουν τα παιδιά ενώπιον της διαφορετικότητάς τους και της αξίας που έχει να προσεγγίζουν τους άλλους με κατανόηση και αλληλεγγύη. Ένα μυθιστόρημα κατάλληλο για μαθητές πρώτης γυμνασίου και πάνω.
Η 15χρονη ηρωίδα της Στέλλας Κάσδαγλη επιχειρεί να δώσει μια εξήγηση για την αυτοκαταστροφική συμπεριφορά της λέγοντας απολογούμενη Ήθελα μόνο να χωρέσω (Πατάκης). Τα πράγματα αλλάζουν για τη Ζωή η οποία ετοιμάζεται να αρχίζει το Λύκειο και βιώνοντας τις αλλαγές δραματικά προβαίνει σε αποφάσεις και ενέργειες που τελικά στρέφονται εναντίον της. Η κοπέλα που ζητά αγάπη και κατανόηση, γλιστράει σιγά σιγά σε έναν κόσμο όπου κυριαρχεί η έλλειψη αυτοεκτίμησης. Το πρόβλημα της νευρικής ανορεξίας θίγεται με ευθύτητα, αμεσότητα και σεβασμό.
Οι νέοι έχουν ανάγκη να ανήκουν σε έναν κόσμο που τους καταλαβαίνουν με τον τρόπο που το ορίζουν και το επιθυμούν οι ίδιοι. Οι ήρωες της Ελένης Ρουφάνη είναι παιδιά που μεγαλώνουν στη σημερινή Αθήνα και συγκλονίζονται με τη βία που συχνά ταράζει τις ζωές τους. Με τον τρόπο τους φωνάζουν Κάντε κάτι επιτέλους! (Κέδρος) ενώ ο τρόπος τους για να κατανοούν τα γεγονότα περνά από την αλληγορία και την καταφυγή σε κόσμους όπους πρόσβαση έχουν μόνο οι ίδιοι.
Τα ερωτήματα που ταλαιπωρούν τα παιδιά στην εφηβική ηλικία βαραίνουν σαν χιονοστιβάδα, κρύβουν αγωνία και σπάνια έχουν μόνο μία απάντηση που να είναι ικανοποιητική. Ο Τζέυ Άσερ στα Δεκατρία γιατί (Πατάκης) αγγίζει το ευαίσθητο θέμα του πώς βιώνουν οι έφηβοι καταστάσεις που μοιάζουν αδιέξοδες βάζοντας στο κέντρο της αφήγησής του την αυτοκτονία μιας έφηβης κοπέλας. Το γεγονός αυτό φέρνει τον ήρωά του αντιμέτωπο με την απολυτότητα των αμετάκλητων αποφάσεων αλλά και με την επίπονη αναζήτηση των βαθύτερων αιτίων. Το τελικό μήνυμα θα έχει θετικό πρόσημο, ωστόσο η διαδικασία αναγνώρισης και αποδοχής της σκληρής πραγματικότητας δεν θα είναι ανώδυνη, θα είναι όμως λυτρωτική.
Η έννοια του διαφορετικού με όλες της τις εκφάνσεις και εκφράσεις αποτελεί μεγάλο θέμα για την λογοτεχνία για παιδιά και εφήβους. Στο Θαύμα (Παπαδόπουλος) της J.R. Palacio τα παιδιά θα παρακολουθήσουν την πορεία ενός εντελώς διαφορετικού παιδιού προς την συνειδητοποίηση της μοναδικότητάς του. Η ιστορία του Όγκι, του διαφορετικού παιδιού, δείχνει πως η επιλογή του καλού ως γενική αρχή μπορεί να είναι το ξεκίνημα μιας πολύ απελευθερωτικής διαδικασίας μακριά από στερεότυπα και αγκυλώσεις.
Οι ιστορίες τρόμου γοητεύουν τα μεγαλύτερα παιδιά. Συχνά εκτυλίσσονται σε μελλοντολογικά και δυστοπικά περιβάλλοντα αλλά στην πραγματικότητα ασχολούνται με φλέγοντα (ειδικά για τους εφήβους) θέματα όπως η αμφισβήτηση των κοινωνικών δομών και των νόμων που ορίζουν τη ζωή των ανθρώπων. Στα βιβλία του Αμερικανού Άντριου Φουκούντα Το κυνήγι και Το θήραμα (Μεταίχμιο) η δράση δεν σταματά, ο Τζιν και οι φίλοι του δίνουν τον αγώνα για την επιβίωση του ανθρώπινου είδους και του πολιτισμού του χωρίς περιθώρια για λάθη καθώς οι διώκτες τους καραδοκούν.
Η γνωριμία με τα κλασσικά έργα
Η γνωριμία με τα κλασσικά έργα που απευθύνονται στο νεαρό αναγνωστικό αποτελεί σημαντική στιγμή για τη σχέση που θα έχουν τα παιδιά με την ανάγνωση στο μέλλον. Σε ό,τι αφορά τα βιβλία ξένης λογοτεχνίας, οι καλές μεταφράσεις βάζουν τις βάσεις για ένα επιτυχημένο ταξίδι. Αυτό επιχειρούν να κάνουν οι εκδόσεις Μεταίχμιο εκδίδοντας δυο κλασσικά έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας που απευθύνονται σε νέους. Το να διαβάσει για παράδειγμα ένα 12χρονο παιδί για πρώτη φορά το Ταξίδι στο κέντρο της γης (Μεταίχμιο) του Ιούλιου Βερν είναι σαν να φεύγει για το πρώτο του ταξίδι χωρίς συνοδεία με κατεύθυνση τα βάθη και τα πλάτη της ουτοπίας και της φαντασίας που δεν βρίσκονται πουθενά αλλού παρά στους μαγικούς κόσμους της λογοτεχνίας.
Το να διαβάσει τις Περιπέτειες του Τομ Σόγιερ (Μεταίχμιο) του Μαρκ Τουέιν είναι σαν να παίρνει μέρος στο ταξίδι ενηλικίωσης που διαχρονικά αποτολμούν να κάνουν οι νέοι σε κάποια στιγμή της ζωής τους. Τα σημερινά παιδιά θα μεταφερθούν σε μια εποχή στην οποία οι τότε συνομίληκοί τους έπαιρναν λίγο νωρίτερα την τύχη στα χέρια τους και οι οποίοι κρατούσαν τους δεσμούς που τους έδεναν με τους φίλους τους με κάθε τίμημα.