Οι Ειδικές Αναπτυξιακές Διαταραχές του λόγου και ομιλίας (ΕΑΔ) είναι οι διαταραχές που χαρακτηρίζονται από σημαντική καθυστέρηση ή απόκλιση στην ανάπτυξη του λόγου του παιδιού.
Το παιδί δεν παρουσιάζει επαρκή επικοινωνία ακόμη κι αν οι υπόλοιποι τομείς αναπτύσσονται φυσιολογικά.Οι Ειδικές Αναπτυξιακές Διαταραχές του λόγου σύμφωνα με τον Σύλλογο Επιστημόνων Λογοπαθολόγων - Λογοθεραπευτών Ελλάδος (Σ.Ε.Λ.Λ.Ε.) αποδίδονται σε:
- Ανωριμότητα ή καθυστέρηση νευρολογικής ωρίμανσης
- Κληρονομικότητα
- Περιγεννητικούς παράγοντες (π.χ. ανοξία)
- Ασθένειες (π.χ. μηνιγγίτιδα, εγκεφαλίτιδα)
Οι διαταραχές αυτές δεν αποδίδονται σε:
- Βλάβες των αισθητήριων οργάνων (π.χ. βαρηκοΐα)
- Νοητική υστέρηση
- Περιβαλλοντικούς παράγοντες (π.χ. διγλωσσία, φτωχό σε ερεθίσματα περιβάλλον)
- Συναισθηματικούς παράγοντες
Τα παιδιά που έχουν κάποιους από τους παραπάνω παράγοντες (νοητική υστέρηση, δίγλωσσο) μπορεί να έχουν τις ίδιες δυσκολίες στο λόγο αλλά εκεί δε μιλάμε για ΕΑΔ στο λόγο.
Οι Ειδικές Αναπτυξιακές Διαταραχές Λόγου χωρίζονται σε τρεις υπο- ομάδες:
Ειδική διαταραχή στην άρθρωση:
Το παιδί χρησιμοποιεί καλά τη γλώσσα αλλά αντιμετωπίζει δυσκολίες στην άρθρωση – φωνολογία που δεν αντιστοιχούν στις αναμενόμενες για την ηλικία του. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η ομιλία του να μην είναι τόσο σαφής και μερικές φορές να μην είναι καταληπτή.
Όταν υπάρχουν δυσκολίες στην άρθρωση, το παιδί παρουσιάζει δυσκολία στην παραγωγή κάποιων ήχων (φωνημάτων) της ομιλίας, λόγω νευρομυϊκής αδυναμίας των οργάνων της άρθρωσης (γλώσσα, χείλη, υπερώα, δόντια).
Μερικά παραδείγματα είναι:
- Το παιδί δεν μπορεί να παράγει καθόλου το φώνημα «ρ»
Π.χ. /νερό/ > /νεό/ - Δυσκολία στην παραγωγή κάποιων ήχων.
Π.χ. /σήμερα/ > /χήμερα/ - Από την άλλη στη φωνολογική διαταραχή γίνονται λάθη στην παραγωγή κάποιων ήχων (φωνημάτων) της ομιλίας, λόγω δυσκολιών αναγνώρισης και διαφοροποίησης των ήχων αυτών, ενώ δε θα έπρεπε σύμφωνα με τη χρονολογική ηλικία του παιδιού.
Παράδειγμα:
Το παιδί αντικαθιστά το φώνημα «σ» με το φώνημα «θ» ενώ μπορεί αν του ζητηθεί να τα αρθρώσει σωστά το κάθε ένα χωριστά Π.χ. /σούπα/ > /θούπα/
Διαταραχή στην έκφραση της γλώσσας (του λόγου)
Το παιδί έχει δυσκολία στην προφορική έκφραση ενώ η κατανόηση του προφορικού λόγου είναι σε φυσιολογικά επίπεδα. Αν το παιδί είναι σε σχολική ηλικία οι δυσκολίες αυτές μπορεί να αφορούν και τη γραπτή έκφραση. Μερικές φορές μπορεί να υπάρχουν και αρθρωτικές δυσκολίες. Τα χαρακτηριστικά των παιδιών με αυτή τη διαταραχή ποικίλουν ανάλογα με τη σοβαρότητα της διαταραχής και την ηλικία του παιδιού.
Μερικές από τις δυσκολίες που μπορεί να αντιμετωπίζει ένα άτομο με διαταραχές έκφρασης λόγου είναι:
- Δυσκολία χρήσης των κατάλληλων καταλήξεων (π.χ. εγώ γράφ-ει)
- Δυσκολία χρήσης του κατάλληλου επιτονισμού, αργός ή γρήγορος ρυθμός ομιλίας
- Συντακτικά λάθη (π.χ. εγώ γάλα πάω φέρω, το έφερα αφού)
- Γραμματικά λάθη (π.χ. λάθος χρήση χρόνων)
- Δυσκολίες στην ανάγνωση γραπτού κειμένου
- Δυσκολίες στην ορθογραφία, όταν μιλάμε για παιδιά σχολικής ηλικίας
- Δυσκολία εύρεσης κατάλληλων λέξεων (π.χ. αντί να πει «ποτήρι» > λέει «αυτό που πίνουμε»), και δυσκολία κατάκτησης νέων λέξεων
- Δυσκολίες έναρξης ή διατήρησης συζήτησης
- Δυσκολία στη σύνταξη ερωτήσεων
- Ακατάλληλη χρήση της γλώσσας (π.χ. απουσία τύπων ευγενείας)
Αντιληπτική διαταραχή της γλώσσας (του λόγου)
Είναι η πιο σοβαρή διαταραχή γιατί το άτομο έχει δυσκολίες και στην κατανόηση και κατ’ επέκταση και στην προφορική έκφραση. Η ικανότητα του παιδιού να κατανοεί το λόγο είναι μικρότερη από αυτή που αντιστοιχεί στην ηλικία του και ως αποτέλεσμα παρουσιάζει περιορισμένο αυθόρμητο λόγο. Επίσης μπορεί να υπάρχουν δυσκολίες στην παραγωγή κάποιων φωνημάτων.
Μερικές από τις δυσκολίες που μπορεί να αντιμετωπίζει ένα άτομο με διαταραχές αντίληψης λόγου είναι:
- Δυσκολία εκτέλεσης εντολών (π.χ. Φέρε το παπούτσι).
- Δυσκολίες μνήμης
- Δυσκολίες στην επεξεργασία αισθητηριακών ερεθισμάτων (κυρίως ακουστικών). Το παιδί μπορεί να δίνει την εντύπωση ότι δεν ακούει, δεν προσέχει ή μπερδεύεται.
- Δυσκολίες στην εκμάθηση νέου λεξιλογίου (βασικό λεξιλόγιο, χωροχρονικές έννοιες)
- Δυσκολίες κατανόησης του προφορικού λόγου (π.χ. αφηρημένες έννοιες)
- Δυσκολίες στη μάθηση
- Δυσκολίες στην κατανόηση γραπτού κειμένου (π.χ. ιδιωματισμοί, παροιμίες, έμμεσο μήνυμα μιας πρότασης)
Διαγνωστική διαδικασία
Η διάγνωση των ειδικών διαταραχών του λόγου είναι μια σύνθετη διαδικασία και απαιτεί τη συνεργασία μιας διεπιστημονικής ομάδας η οποία θα είναι σε θέση να κάνει διαφοροδιάγνωση αναλύοντας τα δεδομένα που έχουν συλλεγεί. Η διάγνωση δε θα βασίζεται μόνο σε πληροφορίες για το γλωσσικό επίπεδο αλλά και στην εκτίμηση των νοητικών, αντιληπτικών, κινητικών και κοινωνικών δεξιοτήτων του παιδιού. Σε παιδιά σχολικής ηλικίας λαμβάνονται υπόψιν οι μαθησιακές ικανότητες και η σχολική επίδοση.
Ο ρόλος του λογοθεραπευτή
- Ακολουθεί μία σειρά δοκιμασιών (τεστ) για τη διαγνωστική αξιολόγηση (διαφοροδιάγνωση, προσδιορισμός της διάγνωσης)
- Παραπέμπει σε ειδικούς άλλων ειδικοτήτων, όπως γιατροί, ψυχολόγοι, εργοθεραπευτές, φυσιοθεραπευτές ή/και ειδικοί παιδαγωγοί
- Είναι αναγκαίο να συνεργαστεί με ολόκληρη διεπιστημονική ομάδα για συγκέντρωση πληροφοριών από άλλες τις περιοχές της ανάπτυξης και τι αντίκτυπο έχει το πρόβλημα στο περιβάλλον του παιδιού
- Ενημερώνει την οικογένεια (έναρξη προγράμματος λογοθεραπείας, επαναξιολόγηση)
- Οργανώνει συνεδρίες λογοθεραπείας με εξατομικευμένα προγράμματα
- Συνεργάζεται με γονείς/ φροντιστές για ολοκλήρωση προγράμματος θεραπείας και μεταφορά των δεξιοτήτων εκτός του θεραπευτικού πλαισίου
- Επαναξιολογεί και παρακολουθεί τη διαταραχή
- Προσπαθεί να αποτρέψει την επιδείνωση των δυσλειτουργιών