Η παθητική φωνή στα αρχαία ελληνικά

Παθητικοί χρόνοι φωνηεντόληκτων και αφωνόληκτων ρημάτων

Στην α.ε. τα ρήματα στη μέση και παθητική διάθεση έχουν τις ίδιες καταλήξεις. Εξαίρεση αποτελούν ο μέλλοντας και ο αόριστος, που σχηματίζουν διαφορετικούς τύπους στην παθητική διάθεση· μάλιστα μερικά ρήματα σχηματίζουν δύο ζεύγη παθητικών χρόνων, τους πρώτους (α΄) και τους δεύτερους (β΄) παθητικούς χρόνους.

1. Α΄παθητικός μέλλοντας

οριστική	λυ	-	θή	-	σομαι
ευκτική	λυ	-	θη	-	σοίμην
απαρέμφατο	λυ	-	θή	-	σεσθαι
	λυ	-	θη	-	σόμενος
μετοχή	λυ	-	θη	-	σομένη
	λυ	-	θη	-	σόμενον

2. Α΄ παθητικός αόριστος

οριστική

ἐ

-

σώ

-

θη

-

ν

←

καταλήξεις

Κλίση

οριστική	υποτακτική	ευκτική	προστακτική
ἐ-σώ-θη-ν	σω-θῶ	σω-θείη-ν	—
ἐ-σώ-θη-ς	σω-θῇ-ς	σω-θείη-ς	σώ-θη-τι
ἐ-σώ-θη	σω-θῇ	σω-θείη	σω-θή-τω
ἐ-σώ-θη-μεν	σω-θῶ-μεν	σω-θείη-μεν, σω-θεῖ-μεν	—
ἐ-σώ-θη-τε	σω-θῆ-τε	σω-θείη-τε, σω-θεῖ-τε	σώ-θη-τε
ἐ-σώ-θη-σαν	σω-θῶ-σι	σω-θείη-σαν, σω-θεῖ-εν	σω-θέ-ντων, σω-θή-τωσαν

απαρέμφατο: σω-θῆ-ναι   μετοχή: σω-θείς, σω-θεῖσα, σω-θέν

➥ Παρατηρήσεις

✦ Τα αφωνόληκτα ρήματα ακολουθούν τους ίδιους κανόνες σχηματισμού και την ίδια κλίση στον παθητικό μέλλοντα και αόριστο, αλλά μεταβάλλουν τον χαρακτήρα τους μπροστά από το -θ- του χρονικού προσφύματος -θη-/-θε-, όπως φαίνεται παρακάτω:

π.χ. λείπομαι → (θ. λειπ-) λειφθήσομαι, ἐλείφθην
    λαμβάνομαι → (θ. λαβ-) ἐλήφθην
    κηρύττομαι → (θ. κηρυκ-) κηρυχθήσομαι, ἐκηρύχθην
    πείθομαι → (θ. πειθ-) πεισθήσομαι, ἐπείσθην
✦ Μερικά ρήματα σχηματίζουν τον παθητικό μέλλοντα και αόριστο α΄ με την προσθήκη ενός -σ- πριν από το πρόσφυμα -θη-, παρόλο που δεν είναι οδοντικόληκτα,
π.χ. ἀκούομαι → ἀκουσθήσομαι, ᾐκούσθην
    κελεύομαι → κελευσθήσομαι, ἐκελεύσθην

3. Β΄ παθητικός μέλλοντας και αόριστος

Μερικά ρήματα σχηματίζουν τον παθητικό μέλλοντα και αόριστο με την προσθήκη μετά το θέμα του προσφύματος -η-/-ε- αντί για -θη-/-θε-, π.χ. γραφ-ή-σομαι, ἐγράφ-η-ν. Έτσι σχηματίζονται ο β΄ παθητικός μέλλοντας και ο β΄παθητικός αόριστος. Ο παθητικός μέλλοντας και αόριστος β΄ κλίνονται όπως και οι αντίστοιχοι πρώτοι παθητικοί χρόνοι με τη μόνη διαφορά ότι το β΄ ενικό προστακτικής έχει κατάληξη -θι (αντί για -τι), π.χ. γράφη-θι.

ΒΑΡΥΤΟΝΟ ΦΩΝΗΕΝΤΟΛΗΚΤΟ ΡΗΜΑ ΜΕΣΗΣ ΦΩΝΗΣ ΜΕ ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ (λύ-ομαι = λύνομαι από άλλον)

Χρόνοι	Αριθμοί	ΟΡΙΣΤΙΚΗ	ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ	ΕΥΚΤΙΚΗ	ΠΡΟΣΤΑΚΤΙΚΗ	ΑΠΑΡ.	ΜΕΤΟΧΗ
Ενεστ.	Ενικ.	λύ-ομαι λύῃ(-ει) λύ-εται κτλ. (όπως στη μέση διάθεση)	λύ-ωμαι λύ-ῃ λύ-ηται κτλ.	λυ-οίμην λύ-οιο λύ-οιτο κτλ. (όπως στη μέση διάθεση)	λύ-ου λυ-έσθωκτλ.	λύ-εσθαι	λυόμενος
Παρατ.	Ενικ.	ἐ-λυ-όμην ἐ-λύ-ου ἐ-λύ-ετο κτλ. (όπως στη μέση διάθεση)
Παθητ. Μέλλοντας ά	Ενικ.	λυ-θήσομαι λυ-θήσῃ(-σει) λυ-θήσεται		λυ-θησοίμην λυ-θήσοιο  λυ-θήσοιτο		λυ-θήσεσθαι	λυ-θησόμενος λυ-θησομένη λυ-θησόμενον
	Πληθ.	λυ-θησόμεθα λυ-θήσεσθε λυ-θήσονται		λυ-θησοίμεθα λυ-θήσοισθε  λυ-θήσοιντο
	Δυϊκ.	— λυ-θήσεσθον λυ-θήσεσθον		—  λυ-θήσοισθον  λυ-θησοίσθην
Παθητ. Αόριστος ά	Ενικ.	ἐ-λύ-θην ἐ-λύ-θης ἐ-λύ-θη	λυ-θῶ λυθῇς λυθῇ	λυ-θείην² λυ-θείης λυ-θείη	—  λύ-θητι⁴ λυ-θήτω	λυ-θῆναι5	λυ-θεὶς  λυ-θεῖσα  λυ-θὲν6
	Πληθ.	ἐ-λύ-θημεν ἐ-λύ-θητε  ἐ-λύ-θησαν	λυθῶμεν λυθῆτε λυθῶσι(ν)	λυ-θείημεν (-θεῖμεν) λυ-θείητε (-θεῖτε) λυ-θείησαν (-θεῖεν)³	—  λύ-θητε λυ-θέντων ή λυ-θήτωσαν
	Δυϊκ.	— ἐ-λύ-θητον ἐ-λυ-θήτην	— λυ-θῆτον λυ-θῆτον¹	— λυ-θεῖτον λυ-θείτην	— λύ-θητον λυ-θήτων
Παρακ.	Ενικ.	λέ-λυ-μαι λέ-λυ-σαι λέ-λυ-ται  κτλ. (όπως στη μέση διάθεση)	λελυμένος ὦ ᾖς ᾖ κτλ.	λελυμένος -η -ον εἴην εἴης  εἴη κτλ.	— λέ-λυ-σο λε-λύ-σθω  κτλ.	λε-λύ-σθαι	λε-λυ-μένος
Υπερσ.	Ενικ.	ἐ-λε-λύ-μην ἐ-λέ-λυ-σο  ἐ-λέ-λυ-το κτλ. (όπως στη μέση διάθεση)
Συντελ. Μέλλοντας	Ενικ.	λε-λύ-σομαι λε-λύ-σῃ(-ει)  λε-λύ-σεται κτλ.		λε-λυ-σοίμην λε-λύ-σοιο λε-λύ-σοιτο (όπως στη μέση διάθεση)		λε-λύ-σεσθαι	λε-λυ-σόμενος

---

1. Οι τύποι αυτοί σχηματίστηκαν με συναίρεση από τους τύπους λυ-θή-ω, λυ-θή-ῃς, λυ-θή-ῃκτλ.

2. Από τους τύπους λυ-θε-ίη-ν, λυ-θε-ίη-ς, λυ-θε-ίη, λυ-θε-ίη-μεν ή λυ-θε-ῖ-μεν κτλ..

3. Οι τύποι λυθεῖμεν, λυθεῖτε, λυθεῖεν είναι πιο εύχρηστοι από τους τύπους λυθείημεν, λυθείητε, λυθείησαν. 4. Από αρχικό τύπο λύθηθι. 5. Με συναίρεση από αρχικό τύπο λυ-θη-έναι. 6. Από αρχικούς τύπους λυ-θέ-ντ-ς, λυ-θέ-ντ-ια, λυ-θὲ-ντ .

Σύνταξη

---

Ποιητικό αίτιο και παθητική σύνταξη

Τα ρήματα παθητικής διάθεσης φανερώνουν ότι το υποκείμενό τους δέχεται μία ενέργεια από ένα άλλο πρόσωπο ή πράγμα. Ο συντακτικός όρος ο οποίος δηλώνει αυτό το πρόσωπο ή το πράγμα ονομάζεται ποιητικό αίτιο. Στο παράδειγμα του κειμένου το ποιητικό αίτιο εκφέρεται με τη συνηθέστερη μορφή του, δηλ. τον εμπρόθετο προσδιορισμό ὑπό + γενική (πβ. ν.ε.: Σώθηκε από τον ναυαγοσώστη). Άλλες μορφές ποιητικού αιτίου είναι οι ακόλουθες:

ἀπό ἐκ παρά πρός	}	+ γενική	Ὠφεληθησόμεθα ἀπὸ τῶν ποιητῶν. Ἡ νῆσος δῶρον ἐκ βασιλέως ἐδόθη. Παρὰ πάντων ὁμολογεῖται ὅτι οἱ καταλύοντες τὸν δῆμον ἐβούλοντο ἐκεῖνον τῶν πολιτῶν ἐκποδὼν γενέσθαι.  Τὴν κιβωτὸν ἤκουσεν ᾐχμαλωτίσθαι πρὸς τῶν πολεμίων.
απρόθετη δοτική, συνήθως με παρακ., υπερσ. ή συντ. μέλλ. ή με ρηματικό επίθετο σε -τὸς ή -τέος			Ταῦτα ὡμολόγητο ἡμῖν τε καὶ σοί. Ὁ ποταμός ἐστιν ἡμῖν διαβατέος.

Ενώ στην ενεργητική σύνταξη η έμφαση δίνεται στο υποκείμενο που δρα, στην παθητική η έμφαση δίνεται στην πράξη:

ενεργητική σύνταξη				παθητική σύνταξη
Ὁ βασιλεὺς	ἐδίωκε	τοὺς πολεμίους		Οἱ πολέμιοι	ἐδιώκοντο	ὑπὸ τοῦ βασιλέως
υποκείμενο	ρήμα ενεργ. διάθεσης	αντικείμενο		υποκείμενο	ρήμα παθ. διάθεσης	ποιητικό αίτιο
Ο βασιλιάς καταδίωκε τους εχθρούς				Οι εχθροί καταδιώκονταν από τον βασιλιά

Περισσότερο εκπαιδευτικό υλικό για το Γυμνάσιο εδώ.
Περισσότερο εκπαιδευτικό υλικό για το Λύκειο εδώ.