Στο άρθρο αυτό θα προσπαθήσουμε να δούμε τον τρόπο με τον οποίο η επιλογή αντικειμένου σπουδών συνδέεται με την κοινωνική ανάπτυξη και την ανάπτυξη της προσωπικότητας στην εφηβική ηλικία (περίπου 12-18 έτη) καθώς και πώς ο κάθε έφηβος διαμορφώνει για τον εαυτό του μία συνολική (με την έννοια ότι σχετίζεται με πολλούς και διάφορους τομείς της ζωής του) ταυτότητα. Πιο συγκεκριμένα, θα εξετάσουμε τη θεωρία που ανέπτυξε ο James Marcia (Identity Status Theory).
Ο James Marcia είναι κλινικός και αναπτυξιακός ψυχολόγος, ο οποίος έχει εστιάσει την έρευνά του στην ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των εφήβων και στο πώς το άτομο διαμορφώνει την ταυτότητά του στη διάρκεια της ζωής του. Βασιζόμενος στην ψυχοδυναμική-ψυχοκοινωνική θεωρία του Erik Erikson, και ειδικά στην σύγκρουση «Ταυτότητα ή Σύγχυση Ρόλων», η οποία αφορά την εφηβεία, ο James Marcia υποστηρίζει ότι το είδος της ταυτότητας την οποία διαμορφώνει τελικά το άτομο εξαρτάται από την παρουσία ή την απουσία δύο χαρακτηριστικών, της κρίσης/αναζήτησης και της δέσμευσης. Η κρίση/αναζήτηση (crisis) αποτελεί περίοδο στην ανάπτυξη της ταυτότητας, κατά την οποία ο έφηβος διερευνά εναλλακτικούς τρόπους δράσης και παίρνει αποφάσεις. Η δέσμευση (commitment) είναι η ψυχολογική επένδυση σε μία πορεία δράσης ή σε μία ιδεολογία. Μετά την διενέργεια μακροσκελών συνεντεύξεων με εφήβους, ο James Marcia πρότεινε τέσσερις κατηγορίες εφηβικής ταυτότητας:
- Κατακτημένη Ταυτότητα (Identity Achievement): πρόκειται για εκείνο τον έφηβο, ο οποίος έχει διερευνήσει ποιος είναι και τι θέλει να κάνει, έχει περάσει από μία περίοδο κρίσης, κατά την οποία μελέτησε ποικίλες εκδοχές, και τελικά δεσμεύεται σε μία συγκεκριμένη ταυτότητα· τείνει να είναι ψυχολογικά υγιέστερος, να έχει υψηλότερα κίνητρα επιτυχίας και υψηλότερου επιπέδου ηθικό συλλογισμό σε σχέση με τους εφήβους οποιασδήποτε άλλης κατηγορίας.
- Δοτή Ταυτότητα (Foreclosure): πρόκειται για εκείνο τον έφηβο ο οποίος δεσμεύεται σχετικά πρόωρα σε μία ταυτότητα χωρίς να έχει προηγηθεί το στάδιο της αναζήτησης/κρίσης, χωρίς, επομένως, να έχει διερευνήσει εναλλακτικές προοπτικές και αποδεχόμενος τις αποφάσεις των άλλων σχετικά με το τι είναι σωστό γι’ αυτόν· χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν ο υιός που αναλαμβάνει την οικογενειακή επιχείρηση ή η κόρη που, ακολουθώντας το επάγγελμα της μητέρας της, γίνεται ιατρός· αν και τα άτομα της κατηγορίας αυτής δεν είναι απαραιτήτως δυστυχισμένα, χαρακτηρίζονται από αυτό που μπορεί να αποκληθεί «άκαμπτο σθένος»: είναι άτομα ευτυχισμένα και ικανοποιημένα από τον εαυτό τους και, παρ’ όλα αυτά, έχουν έντονη ανάγκη για κοινωνική αποδοχή και είναι συνήθως αυταρχικά.
- Μορατόριουμ (Moratorium): Παρόλο που ο έφηβος αυτός έχει διερευνήσει εναλλακτικές ταυτότητες σε κάποιο βαθμό, δεν έχει δεσμευθεί· ως εκ τούτου, σύμφωνα με τον Marcia, παρουσιάζει υψηλά επίπεδα άγχους και βιώνει ψυχολογική σύγκρουση, χωρίς να παύει να είναι συχνά ένα άτομο ελκυστικό και γεμάτο ζωή, το οποίο επιζητεί στενές διαπροσωπικές σχέσεις· τελικά, ο έφηβος αυτός, καταλήγει σε μία ταυτότητα, αλλά ύστερα από πολλή προσπάθεια.
- Σύγχυση Ταυτότητας (Identity Diffusion): οι έφηβοι της κατηγορίας αυτής ούτε διερευνούν εναλλακτικές λύσεις ούτε δεσμεύονται στην εξέταση μίας συγκεκριμένης ταυτότητας, είναι συνήθως ασταθείς και κινούνται από την μία επιλογή στην επόμενη· αν και φαίνονται ανέμελοι, η απουσία δέσμευσης μειώνει την ικανότητά τους να διαμορφώσουν στενές σχέσεις και οι έφηβοι αυτοί καταλήγουν να είναι κοινωνικώς απομονωμένοι.
- Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι οι έφηβοι δεν προσκολλώνται απαραίτητα και μόνιμα σε μία από τις τέσσερις κατηγορίες ταυτότητας. Μάλιστα, ορισμένοι κινούνται μπρος-πίσω από το Μορατόριουμ στην Κατακτημένη Ταυτότητα, σε ό,τι έχει αποκληθεί «κύκλος Μ-Α-Μ-Α» (από τους αγγλικούς όρους Moratorium-Identity Achievement-Moratorium-Identity Achievement)
Γίνεται, λοιπόν, αντιληπτό το γεγονός ότι ο κάθε έφηβος πρέπει να περάσει από μία περίοδο κρίσης που θα χαρακτηρίζεται από αναζήτηση και διερεύνηση του ποιος είναι, τι θέλει, τι μπορεί και τι είναι διατεθειμένος να κάνει όσο και από θεωρητικό και πρακτικό πειραματισμό με διάφορες ταυτότητες. Έτσι, μέσα σε ένα διάστημα χρόνου και σε συνδυασμό με την δική του θέληση και αποφασιστικότητα θα οδηγηθεί στην δέσμευση. Διαμορφώνεται με τον τρόπο αυτό εν τέλει μία συνολική ταυτότητα που αφορά διάφορους τομείς της ζωής (ιδεολογία, θρησκεία, πολιτική, σπουδές, απασχόληση, φιλικές σχέσεις, ερωτικές σχέσεις, φύλο και ρόλοι…).
Όσον αφορά τις σπουδές και την απασχόληση συγκεκριμένα, που μας αφορούν ως θέματα εδώ, είναι σημαντικό ο έφηβος να συνειδητοποιήσει όλες τις παραπάνω διαδικασίες, να λάβει μέσω του επαγγελματικού προσανατολισμού αντικειμενικά στοιχεία που αφορούν τις διαθέσιμες επιλογές του, να έχει βοήθεια στην διαδικασία ανακάλυψης και συνειδητοποίησης των κλίσεων και των ενδιαφερόντων του από ειδικούς, που θα μπορέσουν να χορηγήσουν και να ερμηνεύσουν ειδικά ψυχομετρικά εργαλεία, να έχει στήριξη σε όλη αυτή την πορεία, κατανοώντας πως οι άνθρωποι μεταξύ τους διαφέρουν ως προς τον χρόνο που χρειάζονται, για να οδηγηθούν σε αποφάσεις, ενέργειες και κάθε είδους δράσεις. Χρειάζεται, δηλαδή, ενημέρωση των εφήβων, των καθηγητών, των γονέων, προκειμένου να συνειδητοποιήσουν πως οι επιλογές που αφορούν την συνέχεια της πορείας τους πέρα από το σχολείο συνδέονται με διαδικασίες που εμπίπτουν στα πλαίσια διαμόρφωσης της ταυτότητάς τους…
Αξίζει, λοιπόν, να κατανοήσουμε πως η λύση δεν είναι η απερίσκεπτη και γρήγορη συμπλήρωση του μηχανογραφικού, η σκέψη να εισαχθεί ο μαθητής σε μία σχολή ή, σε περίπτωση υψηλής βαθμολογίας, σε μία «καλή» σχολή… Χρειάζεται ο κάθε νέος να αναγνωρίσει την διαδικασία αναζήτησης και ενδεχόμενης κρίσης, να γνωρίσει τον εαυτό του, να ενημερωθεί για τις επιλογές του, να έχει στήριξη… Η διαμόρφωση μιας ταυτότητας και η ενημέρωση δεν είναι σαφώς το αποτέλεσμα του τελευταίου μόνο χρόνου (πόσω μάλλον των τελευταίων μόνο μερικών εβδομάδων) και γι’ αυτό το λόγο χρειάζεται από νωρίτερα προσπάθεια προσωπική (δεδομένου ότι το εκπαιδευτικό σύστημα ελάχιστα βοηθεί προς αυτήν την κατεύθυνση). Εν τέλει και εφόσον οι ανωτέρω διαδικασίες ακολουθηθούν με τρόπο συνειδητό και σε χρόνους που ανταποκρίνονται στις προσωπικές ανάγκες του υποκειμένου, η επιλογή θα ανταποκρίνεται στην ταυτότητα στην οποία έχει δεσμευθεί ο έφηβος με τον ίδιο να αισθάνεται πολύ καλά με την απόφασή του και να έχει πολλές πιθανότητες επιτυχίας!
ΠΗΓΕΣ:
Βιβλιογραφία:
- Development Across the Life Span by Robert S. Feldman – FELDMAN R.S., Εξελικτική Ψυχολογία. Δια βίου ανάπτυξη. Αθήνα: GUTENBERG
Διαδίκτυο: