Οι προθέσεις είναι άκλιτες λέξεις που μπαίνουν μπροστά από ουσιαστικά, επίθετα, αντωνυμίες, αριθμητικά και επιρρήματα για να δηλώσουν τόπο, χρόνο, αιτία, τρόπο κτλ., π.χ. Έφυγε από την πατρίδα του.
Οι προθέσεις που χρησιμοποιούνται σήμερα στη νέα ελληνική γλώσσα είναι:
α) Οι κοινές, που χρησιμοποιούνται πολύ συχνά, π.χ. Ήρθε από την πόλη.
β) Οι λόγιες (ή απαρχαιωμένες), που προέρχονται από την αρχαία ελληνική και χρησιμοποιούνται σε πολύ τυπικό ύφος και σε στερεότυπες εκφράσεις, π.χ. Ο Περικλής έζησε τον 5ο αι. προ Χριστού.
Ορισμένες μάλιστα προθέσεις λειτουργούν άλλοτε ως επιρρήματα, άλλοτε ως σύνδεσμοι και άλλοτε ως προθέσεις, π.χ. Η πυροσβεστική έφτασε μετά την αστυνομία (ως πρόθεση), αλλά και Ο Γιώργος έφτασε μετά (ως επίρρημα).
Εκτός όμως από τα δύο είδη των προθέσεων υπάρχουν και οι σύνθετες (ή πολυλεκτικές) προθέσεις, που είναι είτε συνδυασμοί προθέσεων (π.χ. εκτός από, πριν από κ.ά.) είτε συνδυασμοί επιρρήματος με πρόθεση (π.χ. έξω από, μέσα σε κ.ά.).
Οι προθέσεις χρησιμοποιούνται είτε μόνο στη σύνταξη είτε και ως πρώτα συνθετικά λέξεων. Οι προθέσεις που χρησιμοποιούνται μόνο στη σύνταξη είναι:
Από τις κοινές: για, δίχως, εναντίον, εξαιτίας, έως, ίσαμε, με, μεταξύ, μέχρι, πριν, σαν, σε, χωρίς, ως.
Από τις λόγιες: άνευ, εκτός, ένεκα, εντός, κατόπιν, λόγω, μείον, μέσω, πλην, χάριν.
Όλες οι υπόλοιπες χρησιμοποιούνται και στη σύνταξη και στη σύνθεση.
Τα ουσιαστικά, τα επίθετα, οι αντωνυμίες και τα αριθμητικά που ακολουθούν τις προθέσεις στη σύνταξη βρίσκονται κατά κανόνα σε αιτιατική πτώση, π.χ. Ήρθε με τον γιο του.
Είναι όμως δυνατό, ύστερα από ορισμένες προθέσεις, να βρίσκονται σε γενική πτώση, π.χ. Η επιτυχία αυτή έμοιαζε με δώρο εξ ουρανού, ή σε ονομαστική, π.χ. Έγινε από δήμαρχος κλητήρας.
Ένα μάλιστα από τα πιο κοινά γλωσσικά λάθη στον καθημερινό και γραπτό λόγο, είναι στη θέση του επί ή της αιτιατικής, για τη δήλωση της χρονικής διάρκειας, η χρήση της πρόθεσης για.
Πιο συγκεκριμένα, εάν επιχειρήσουμε να καταγράψουμε τις περιπτώσεις εκείνες όπου προσφεύγουμε στη χρήση της πρόθεσης για, προκειμένου να δηλώσουμε όσα έχουμε ανά πάσα στιγμή στον νου μας, είναι βέβαιο ότι θα εντυπωσιαστούμε από το αποτέλεσμα.
Θα μπορούσαμε κάλλιστα να ισχυριστούμε ότι το για (διά της αρχαίας ελληνικής γλώσσας) είναι πανταχού παρόν, καθώς βρίσκει αμέτρητες εφαρμογές σε κείμενα και συνομιλίες, στον γραπτό αλλά και τον προφορικό λόγο.
Η πρόθεση για χρησιμοποιείται ως γνωστόν, κυρίως για τη δήλωση του σκοπού ή στόχου:
Πήγα στο σπίτι για φαγητό.
Αγώνας για την ελευθερία.
Επίσης, έχει μια σειρά από άλλες χρήσεις:
α) αιτία : O Aλέκος είναι φημισμένος για τις πίτσες του.
β) αντίτιμο: To έδωσε για πέντε χιλιάδες.
γ) ανταμοιβή : Tι θέλεις για το καλό που μου έκανες;
δ) αντικατάσταση: Mε πέρασε για τον θείο της.
ε) αναφορά: Σας τηλεφωνώ για την αγγελία που διάβασα σήμερα στην εφημερίδα.
στ) όφελος : Το έφτιαξα για ΄σένα.
ζ) κατεύθυνση: Ο πρωθυπουργός θα αναχωρήσει αύριο για τις Βρυξέλλες.
η) προορισμός: Φεύγω για Γαλλία.
θ) εξίσωση: Τρώει για τρεις.
ι) και η καταλληλότητα : Στο πλαίσιο της δια βίου μάθησης, παραδίδονται σεμινάρια για πεπειραμένους πωλητές.
Όλες οι παραπάνω σχέσεις δηλώνονται, φανερώνονται ή γνωστοποιούνται, όταν χρησιμοποιούμε την πρόθεση για που ακολουθείται από αιτιατική.
Παρά ταύτα, η πρόθεση για είναι παρείσακτη και περιττή όταν χρησιμοποιείται για να δηλώσει τη χρονική διάρκεια ή συνδυάζεται με τη λέξη «φορά». Η λανθασμένη μάλιστα χρήση της πρόθεσης για, προκειμένου να δηλωθεί η χρονική διάρκεια οφείλεται σε ξενισμούς : for the first time, pour la première fois, jum ersten Mab, per la prima volta.
Οι ακόλουθες μάλιστα φράσεις αποτελούν δείγματα εσφαλμένης και, δυστυχώς, ευρύτατα διαδεδομένης χρήσης της πρόθεσης για:
«Ζήσαμε σε αυτό το σπίτι για αρκετά χρόνια».
«Για να μετατεθεί ένας στρατιωτικός στην Αθήνα, πρέπει να έχει υπηρετήσει στην επαρχία για πολλά χρόνια».
«Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του παρέμεινε στις Ηνωμένες Πολιτείες για πολλούς μήνες».
«Για μια ακόμη φορά η εθνική ομάδα ποδοσφαίρου μάς απογοήτευσε».
«Η κυβέρνηση επιχειρεί για τέταρτη φορά να δανειστεί χρήματα από τις αγορές»,
και «Για άλλη μια φορά η συμπεριφορά του ήταν υποδειγματική».
Έχοντας, ωστόσο, υπόψη μας ότι η χρονική διάρκεια εκφέρεται ορθώς είτε με απλή αιτιατική (χωρίς δηλαδή να προηγείται το για) είτε με την πρόθεση επί + αιτιατική (εμπρόθετη επιρρηματική φράση), η λέξη «φορά» δε χρειάζεται σε καμία περίπτωση τη βοήθεια της πρόθεσης για ώστε να δηλωθεί το νόημά της, θα προχωρήσουμε στις αναγκαίες διορθώσεις:
«Ζήσαμε σε αυτό το σπίτι αρκετές εβδομάδες».
«Για να μετατεθεί ένας στρατιωτικός στην Αθήνα, πρέπει να έχει υπηρετήσει στην επαρχία επί πολλά χρόνια».
«Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του παρέμεινε στις Ηνωμένες Πολιτείες πολλούς μήνες».
«Ακόμη μια φορά η εθνική ομάδα ποδοσφαίρου μάς απογοήτευσε».
«Τέταρτη φορά επιχειρεί η κυβέρνηση να δανειστεί χρήματα από τις αγορές»,
και «Άλλη μια φορά η συμπεριφορά του ήταν υποδειγματική».
Η μόνη περίπτωση στην οποία θα δεχθούμε τη χρήση της πρόθεσης για, προκειμένου να δηλωθεί χρονική διάρκεια, είναι στην καθιερωμένη φράση για πάντα (διά παντός, διηνεκώς, εις το διηνεκές).
Ως εκ τούτου είναι δοκιμότερο να γράφουμε και να λέμε:
1. H προσφορά θα ισχύσει για τέσσερις μήνες ακόμη (Λάθος) → Η προσφορά θα ισχύσει (επί) τέσσερις μήνες ακόμη.
(Επειδή δηλώνεται χρονική έκταση/ διάρκεια χρησιμοποιούμε απλή αιτιατική δίχως την πρόθεση για ή εμπρόθετη επιρρηματική φράση με την πρόθεση επί)
2. Για μια ακόμα φορά θα σε συγχωρήσω και θα παραβλέψω τις συνέπειες της πράξης σου. (λάθος) → Μια ακόμα φορά θα σε συγχωρήσω και θα παραβλέψω τις συνέπειες της πράξης σου.
(Επειδή δηλώνεται χρονική έκταση/ διάρκεια χρησιμοποιούμε απλή αιτιατική δίχως την πρόθεση για, είναι περιττή).
3. Σε συγχωρούμε για πρώτη φορά. (Σωστή) Η πρόθεση για είναι απαραίτητη και ορθή διότι δηλώνει αιτία.
4. Οι θεατές συνέχιζαν να καταφθάνουν για αρκετή ώρα μετά την έναρξη της θεατρικής παράστασης. (Λάθος) → Οι θεατές συνέχιζαν να καταφθάνουν (επί) αρκετή ώρα μετά την έναρξη της θεατρικής παράστασης.
(Η πρόθεση για χρησιμοποιείται λανθασμένα εφόσον δηλώνεται χρονική διάρκεια.
5. Το βιβλίο έχει για θέμα τους κινδύνους που διατρέχουν οι νέοι και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν (Λάθος) → Το βιβλίο έχει θέμα (ή ως θέμα) τους κινδύνους που διατρέχουν οι νέοι και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν.
(Η πρόθεση για με το ρήμα έχω είναι περιττή)
6. H αρμόδια επιτροπή της Βουλής ανέλαβε να διεξαγάγει έρευνα για τη διαλεύκανση της υπόθεσης. (Σωστή)
(Η πρόθεση για χρησιμοποιείται ορθά, εφόσον το εμπρόθετο σύνολο «για τη διαλεύκανση» δηλώνει σκοπό).
7. Πήγε για λίγες μέρες και τον καθυστέρησαν ένα μήνα. (Σωστή) ( Το για χρησιμοποιείται σωστά, εφόσον δηλώνει σκοπό).
7. Πήγε για λίγες μέρες και τον καθυστέρησαν ένα μήνα. (Σωστή) ( Το για χρησιμοποιείται σωστά, εφόσον δηλώνει σκοπό).
8. Τον πέρασαν για κλέφτη και γι’ αυτό τον συνέλαβαν. (Σωστή)
(Το για είναι ορθό δηλώνει αντικατάσταση λανθασμένη εντύπωση /άποψη)
9. Ήρθα για να διαμαρτυρηθώ. (Σωστή)
(Η πρόθεση για είναι σωστά εφόσον δηλώνει σκοπό)
(10. Αναφέρθηκαν στην ανελλιπή για δέκα χρόνια γόνιμη παρουσία του στο χώρο του ελληνικού κινηματογράφου. ( Λάθος) → Αναφέρθηκαν στην ανελλιπή επί δέκα χρόνια γόνιμη παρουσία του στο χώρο του ελληνικού κινηματογράφου.
(Επειδή δηλώνεται χρονική έκταση/ διάρκεια χρησιμοποιούμε εμπρόθετη επιρρηματική φράση με την πρόθεση επί).
