Ως ενήλικοι έχουμε ένα σημαντικό πλεονέκτημα σε σχέση με τα παιδιά: στην πορεία της ζωής μαθαίνουμε στρατηγικές και τρόπους αντιμετώπισης των στρεσογόνων καταστάσεων, ενώ τα παιδιά είναι πιο ευάλωτα λόγω της περιορισμένης εμπειρίας. Επίσης είναι εξαρτημένα από εμάς και δεν μπορούν να είναι αυτάρκη, δεν έχουν διαμορφώσει την ατομική τους ταυτότητα και τις κοινωνικές τους σχέσεις, βιώνουν γρήγορες και σημαντικές αλλαγές στον εαυτό τους.
Είναι επομένως αναγκαίο να τα βοηθήσουμε να αποκτήσουν τις δεξιότητες που χρειάζονται ώστε να χειρίζονται αποτελεσματικά το στρες.
Οι κλασικές συμβουλές εστιάζουν στο να βοηθάμε τα παιδιά να κοιμούνται και να τρέφονται καλά, να αθλούνται, να ξεκουράζονται, να παίζουν αρκετά. Nα δείχνουμε κατανόηση, να διαθέτουμε αρκετό χρόνο, να έχουμε ανοιχτή επικοινωνία και να συζητάμε ό,τι τα απασχολεί, να τα ενθαρρύνουμε διατηρώντας ένα ήρεμο οικογενειακό κλίμα και να τα προετοιμάζουμε για πιθανές στρεσογόνες καταστάσεις που θα αντιμετωπίσουν (π.χ. επίσκεψη στον οδοντίατρο).
Όλα αυτά είναι σίγουρα σημαντικά και όσο απλά ή κοινότυπα κι αν ακούγονται, συχνά αποδεικνύονται δύσκολα στην πράξη, επομένως καλό είναι να συνεχίζουμε να τα προσπαθούμε.
Αλλά τι άλλο θα μπορούσαμε να κάνουμε για να βοηθήσουμε τόσο τα παιδιά, όσο και τον εαυτό μας;
1. Έκφραση και διαχείριση συναισθημάτων
Το στρες είναι μέρος της ζωής μας, μας κρατά σε εγρήγορση και μας κινητοποιεί να βελτιώσουμε τον εαυτό μας και τη ζωή μας. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να μην υπερπροστατεύονται τα παιδιά: χαρακτηριστικό παράδειγμα οι γονείς που αποφεύγουν να συζητήσουν έντονα μπροστά στο παιδί για να μη στενοχωρηθεί. Αν και οι διαφωνίες που αφορούν σε θέματα ανατροφής του παιδιού, δεν είναι συνήθως καλό να συζητούνται παρουσία του, ένα κλίμα τεχνητής ηρεμίας και μυστικοπάθειας δεν βοηθά το παιδί να αναγνωρίσει, να εκφράσει και να διαχειριστεί τα συναισθήματά του.
2. Δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων και εκτόνωσης έντασης
Αν προσπαθούμε να προστατεύσουμε το παιδί και να λύσουμε για λογαριασμό του όλα του τα προβλήματα, δεν το βοηθάμε να αναπτύξει δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων. Χρειάζεται να το διευκολύνουμε να αντιμετωπίσει τα θέματα που το απασχολούν, αντί να του παρέχουμε έτοιμη λύση. Επίσης να το βοηθάμε να ανακαλύψει τρόπους εκτόνωσης, όπως το να απασχολείται με μια ευχάριστη και δημιουργική δραστηριότητα, να φροντίζει ένα ζωάκι, ή να κρατά ημερολόγιο.
3. Οι γονείς ως πρότυπο
Χρειάζεται να έχουμε και εμείς οι ίδιοι αποτελεσματικές στρατηγικές αντιμετώπισης του στρες. Οι κοντινοί ενήλικοι παρέχουν μοντέλα συμπεριφοράς στο παιδί. Είναι συχνό φαινόμενο υπερβολικά αγχώδεις γονείς να παραπονιούνται για παρόμοια αγχώδεις συμπεριφορές του παιδιού, χωρίς να αναγνωρίζουν τη δική τους συμβολή σε αυτό. Γι’ αυτό φροντίζουμε να ενημερωθούμε για το στρες και να αναπτύξουμε τεχνικές μακροπρόθεσμης διαχείρισης (π.χ. αλλαγή πεποιθήσεων και τρόπου σκέψης) αντί της βραχυπρόθεσμης αποφυγής του προβλήματος.
4. Σταθερότητα, οργάνωση, τρυφερότητα, φροντίδα, κοινωνικότητα
Η σταθερή συμπεριφορά από τους γύρω μας είναι προστατευτικός παράγοντας, ενώ οι απρόβλεπτες καταστάσεις μας στρεσάρουν. Επομένως καλό είναι να προσπαθούμε να παρέχουμε σταθερότητα στο παιδί και μια οργανωμένη καθημερινή ζωή με κάποια πάγια προγράμματα. Χωρίς βέβαια να φτάνουμε στο άλλο άκρο της ακαμψίας και της απαρέγκλιτης τήρησης αυστηρών κανόνων. Επίσης, απλά πράγματα όπως η αγκαλιά, η συναναστροφή με φίλους και η φροντίδα του εαυτού μειώνουν το στρες και σε εμάς και στα παιδιά.
5. Η θετική όψη του νομίσματος
Κάθε αρνητικό γεγονός στη ζωή μας έχει και κάποιες θετικές όψεις. Μέσα από δύσκολες καταστάσεις αποκτούμε νέες ικανότητες και μαθαίνουμε καλύτερα τον εαυτό μας. Μαθαίνουμε λοιπόν στο παιδί να απολαμβάνει και να αξιοποιεί τα όσα έχει αντί να γκρινιάζει για όσα δεν έχει και να βλέπει και την άλλη όψη του νομίσματος. Η θετική σκέψη, το χιούμορ και η αισιοδοξία έχουν άμεση συσχέτιση με το επίπεδο ικανοποίησης από τη ζωή μας και την ευτυχία, αλλά και την πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση αντικειμενικών δυσκολιών (π.χ. πιο γρήγορη ανάρρωση μετά από ένα ατύχημα).
6. Διεκδικητική συμπεριφορά
Η επιτυχία δεν έρχεται έτοιμη στο πιάτο, αλλά χρειάζεται να τη διεκδικήσουμε. Να ενθαρρύνουμε το παιδί να αναπτύξει διεκδικητική (και όχι επιθετική ή παθητική) συμπεριφορά, σεβόμενο τα όρια των άλλων αλλά πάνω απ’ όλα έχοντας εμπιστοσύνη στον εαυτό του (αυτοπεποίθηση). Εξάλλου το στρες δημιουργείται από μια αίσθηση αδυναμίας αντιμετώπισης όσων συμβαίνουν, γι’ αυτό είναι σημαντικό να πιστεύουμε στην αξία μας (αυτοεκτίμηση) και στις δυνάμεις μας.
7. Αναγνώριση κι αντιμετώπιση του στρες
Όπως είπαμε και στην αρχή, το στρες είναι μέρος της ζωής μας. Όσο και να προσπαθήσουμε αποκλείεται να μη βιώσουμε ποτέ στρες, ούτε και είναι αυτό το ζητούμενο. Επομένως, χρειάζεται να αποδεχτούμε την ύπαρξη στρες και να μην κατηγορούμε το παιδί που αγχώνεται ή να το συμβουλεύουμε ότι δεν πρέπει να νιώθει έτσι. Είναι μία φυσιολογική ανθρώπινη αντίδραση και το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να το διδάξουμε να αναγνωρίζει τα συμπτώματα του στρες και να τα αντιμετωπίζει έγκαιρα και όσο μπορεί, με τους τρόπους που προαναφέραμε.
Τέλος να μη διστάζουμε να απευθυνθούμε πρώτα εμείς οι ίδιοι σε ψυχολόγο αν νιώθουμε ότι η κατάσταση έχει ξεφύγει, ή ότι δεν μπορούμε με κανένα τρόπο να επικοινωνήσουμε με το παιδί. Και σε μεγαλύτερες ηλικίες να το ενθαρρύνουμε να ζητά και το ίδιο βοήθεια αντί να κλείνεται στον εαυτό του, καθώς όλοι χρειαζόμαστε στήριξη σε κάποιες δύσκολες στιγμές.
Τζίνα Χόνδρου, ψυχολόγος, https://www.e-psychology.gr