ΑΥΞΗΣΗ ΡΗΜΑΤΩΝ
Η συλλαβική αύξηση, που παίρνουν στον παρατατικό και τον αόριστο όσα ρήματα αρχίζουν από σύμφωνο, μένει μόνον όταν τονίζεται.
Γράφουμε: έδενα - έδενες - έδενε - αλλά: δέναμε (όχι: εδέναμε), δένατε (όχι: εδένατε). Δείλιασαν, δέχτηκαν, θησαύρισαν, νικούσαν, περνούσαν, προστάτευαν (όχι: εδέχτηκαν, εθησαύρισαν, ενικούσαν).
Τα λόγια σύνθετα ρήματα κατά κανόνα κρατούν την τονισμένη εσωτερική τους αύξηση. Λέμε και γράφουμε: ανέλυσε, αντέτεινε, ανέδειξε, απέβαλε, διέθεσε, διέκρινε, διένειμε, διέπραξε, ενδιέφερε, ενέκρινε, εξέθεσε, εξέφρασε, κατέληξε, κατέρριψε, παρέλαβε, συνέφερε· αλλά: αποδοκίμασε, διατύπωσε, καταδίκασε, προκάλεσε, προσκάλεσε, προκήρυξε, προτίμησε, συνδύασε, υποδαύλισε, υποκίνησε.
Σύνθετα ρήματα, κοινά στον νεοελληνικό λόγο, δεν κρατούν την εσωτερική τους αύξηση, έστω και τονισμένη. Λέμε και γράφουμε: απόστασε, απόκαμε, απόφαγε, διάβηκε, σύστησε.
Σύνθετα ρήματα με τις προθέσεις προς και προ αποβάλλουν κατά κανόνα την τονισμένη εσωτερική τους αύξηση. Ήδη στην καθαρεύουσα η αύξηση έγινε στα ρήματα της κατηγορίας αυτής εξωτερική. Λέμε και γράφουμε: πρόφερε - επρόφερε, πρόλαβε - επρόλαβε, πρόσθεσε - επρόσθεσε, πρόδωσε - επρόδωσε, πρόσταξε - επρόσταξε.
ΠΡΟΣΟΧΗ: Ορισμένα σύνθετα ρήματα είναι διπλόμορφα ως προς την τονισμένη εσωτερική τους αύξηση ανάλογα με τη σημασία τους: κατάλαβε (κατανόησε) - αλλά: κατέλαβε την πόλη· ο ήλιος πρόβαλε - αλλά: προέβαλε αντίσταση· με πρόσβαλε - αλλά: προσέβαλε τη διαθήκη· μου σύστησε τον Κώστα - αλλά: συνέστησε δύναμη από τρεις χιλιάδες πεζούς.
Η τονισμένη χρονική αύξηση διατηρείται σε ορισμένα λόγια ρήματα με ευρύτατη και αναντικατάστατη χρήση. Λέμε και γράφουμε: υπήρχε, υπήρξε· απήγαγε, συνήγαγε, εξήγαγε· διηύθυνε· ενήργησε· εξήρε· συνήψε κτλ.
Το απρόσωπο ρήμα συμβαίνει διατηρεί στον παρατατικό και τον αόριστο την αρχαία του μορφή. Λέμε και γράφουμε: συνέβαινε, συνέβη - όχι: συνέβηκε.
ΠΑΡΑΓΓΕΙΛΕ ΚΑΙ ΥΠΟΓΡΑΨΕ
Η προστακτική του αορίστου συνθέτων ρημάτων δεν παίρνει συλλαβική ή χρονική αύξηση. Γράφουμε και λέμε: υπόγραψε - όχι: υπέγραψε· παράγγειλε - όχι: παρήγγειλε· αντίγραψε - όχι: αντέγραψε· υπόγραψε - όχι: υπέγραψε.
Περισσότερα φιλολογικά θέματα εδώ.
Η συλλαβική αύξηση, που παίρνουν στον παρατατικό και τον αόριστο όσα ρήματα αρχίζουν από σύμφωνο, μένει μόνον όταν τονίζεται.
Γράφουμε: έδενα - έδενες - έδενε - αλλά: δέναμε (όχι: εδέναμε), δένατε (όχι: εδένατε). Δείλιασαν, δέχτηκαν, θησαύρισαν, νικούσαν, περνούσαν, προστάτευαν (όχι: εδέχτηκαν, εθησαύρισαν, ενικούσαν).
Τα λόγια σύνθετα ρήματα κατά κανόνα κρατούν την τονισμένη εσωτερική τους αύξηση. Λέμε και γράφουμε: ανέλυσε, αντέτεινε, ανέδειξε, απέβαλε, διέθεσε, διέκρινε, διένειμε, διέπραξε, ενδιέφερε, ενέκρινε, εξέθεσε, εξέφρασε, κατέληξε, κατέρριψε, παρέλαβε, συνέφερε· αλλά: αποδοκίμασε, διατύπωσε, καταδίκασε, προκάλεσε, προσκάλεσε, προκήρυξε, προτίμησε, συνδύασε, υποδαύλισε, υποκίνησε.
Σύνθετα ρήματα, κοινά στον νεοελληνικό λόγο, δεν κρατούν την εσωτερική τους αύξηση, έστω και τονισμένη. Λέμε και γράφουμε: απόστασε, απόκαμε, απόφαγε, διάβηκε, σύστησε.
Σύνθετα ρήματα με τις προθέσεις προς και προ αποβάλλουν κατά κανόνα την τονισμένη εσωτερική τους αύξηση. Ήδη στην καθαρεύουσα η αύξηση έγινε στα ρήματα της κατηγορίας αυτής εξωτερική. Λέμε και γράφουμε: πρόφερε - επρόφερε, πρόλαβε - επρόλαβε, πρόσθεσε - επρόσθεσε, πρόδωσε - επρόδωσε, πρόσταξε - επρόσταξε.
ΠΡΟΣΟΧΗ: Ορισμένα σύνθετα ρήματα είναι διπλόμορφα ως προς την τονισμένη εσωτερική τους αύξηση ανάλογα με τη σημασία τους: κατάλαβε (κατανόησε) - αλλά: κατέλαβε την πόλη· ο ήλιος πρόβαλε - αλλά: προέβαλε αντίσταση· με πρόσβαλε - αλλά: προσέβαλε τη διαθήκη· μου σύστησε τον Κώστα - αλλά: συνέστησε δύναμη από τρεις χιλιάδες πεζούς.
Η τονισμένη χρονική αύξηση διατηρείται σε ορισμένα λόγια ρήματα με ευρύτατη και αναντικατάστατη χρήση. Λέμε και γράφουμε: υπήρχε, υπήρξε· απήγαγε, συνήγαγε, εξήγαγε· διηύθυνε· ενήργησε· εξήρε· συνήψε κτλ.
Το απρόσωπο ρήμα συμβαίνει διατηρεί στον παρατατικό και τον αόριστο την αρχαία του μορφή. Λέμε και γράφουμε: συνέβαινε, συνέβη - όχι: συνέβηκε.
ΠΑΡΑΓΓΕΙΛΕ ΚΑΙ ΥΠΟΓΡΑΨΕ
Η προστακτική του αορίστου συνθέτων ρημάτων δεν παίρνει συλλαβική ή χρονική αύξηση. Γράφουμε και λέμε: υπόγραψε - όχι: υπέγραψε· παράγγειλε - όχι: παρήγγειλε· αντίγραψε - όχι: αντέγραψε· υπόγραψε - όχι: υπέγραψε.
Περισσότερα φιλολογικά θέματα εδώ.
