Πότε οι λέξεις γράφονται με κεφαλαίο και πότε με μικρό

Το ζήτημα αυτό έχει μεγάλη σημασία, καθώς συχνά γίνονται λάθη στη γραφή των κεφαλαίων και των μικρών. Ο γενικός κανόνας είναι ότι με κεφαλαίο γράφονται όλα τα κύρια ονόματα. Κύριο όνομα είναι η ιδιαίτερη ονομασία ενός ουσιαστικού που το διακρίνει από όλα τα άλλα όμοια του. Με εξαίρεση τα κύρια ονόματα, όλα τα άλλα γράφονται με μικρό.

Ποια κύρια ονόματα κρατούν το αρχικό τους γράμμα κεφαλαίο

• Τα βαφτιστικά και τα οικογενειακά (ανθρωπωνύμια):
Πέτρος, Αντώνης, Γιώργος, Ελένη, Ειρήνη, Πλάτωνας, Σεφέρης, Ελύτης.

Όμηρος, αλλά ομηρικά έπη
Τα επίθετα που παράγονται από τα ανθρωπωνύμια γράφονται με μικρό: ομηρικά έπη, πλατωνικός διάλογος αριστοτελική λογική, σωκρατική μαιευτική, σολωμική ποίηση.

• Τα ονόματα ζώων:
Ασπρούλα. Πιστός. Αζόρ

• Τα ονόματα τόπων (τοπωνύμια) και οι επίσημες ονομασίες των κρατών: Ελλάδα, Γαλλία, Ιταλία, Βουλγαρία, Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πειραιάς, Ρώμη, Παρίσι, Λονδίνο, Ελληνική Δημοκρατία, Μεγάλη Βρετανία, Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής.

• Τα εθνικά ονόματα και τα ονόματα που φανερώνουν καταγωγή:
Έλληνας, Τούρκος, Βούλγαρος, Γάλλος, Ιταλός, Αθηναίος, Κρητικός, Πατρινός, Βολιώτης, Ρόδιοι, Σερραίοι, Σουλιώτισσες.

Ελλάδα, αλλά ελληνική παράδοση.
Όταν τα τοπωνύμια, τα εθνικά ονόματα και τα ονόματα που φανερώνουν καταγωγή είναι επίθετα ή επιθετικοί προσδιορισμοί, τότε το αρχικό τους γράμμα γράφεται με μικρό: Ελλάδα - ελληνική γλώσσα, Κρήτη - κρητική παράδοση. Σούλι - σουλιώτικη αντίσταση

• Τα απλά και τα σύνθετα γεωγραφικά ονόματα. «Απλά» ονομάζονται τα ονόματα των Βουνών, λιμνών, ποταμών κλπ.: Αχελώος, Πίνδος, Όλυμπος. «Σύνθετο» ονομάζονται τα ονόματα που συνοδεύονται από ένα γεωγραφικό όρο: Μεσόγειος θάλασσα, Αλμυρά Έρημος, Λευκά Όρη κ.λπ.

ισθμός της Κορίνθου
Όταν ο γεωγραφικός όρος βρίσκεται πριν από το όνομα και είναι απόλυτα βέβαιο ότι αναφέρεται σε γεωγραφική περιοχή, τότε ο γεωγραφικός όρος γράφεται με μικρό γράμμα:
ο ισθμός της Κορίνθου, η διώρυγα του Σουέζ, η έρημος Σαχάρα

• Τα ονόματα συνοικιών και γεωγραφικών τοποθεσιών (ακόμη και όταν περιέχουν περισσότερες από μία λέξεις): Ακρόπολη, Πατήσια, Ζωγράφου, Κυψέλη, Νέα Σμύρνη, Άνω Νέα Σμύρνη, Κακιά Σκάλα

• Τα ονόματα δρόμων (οδών):
οδός Σταδίου, οδός Πατησίων

οδός Κύπρου, αλλά Αττική Οδός
Όταν η λέξη οδός βρίσκεται μετά το όνομα, τότε το αρχικό γράμμα γράφεται με κεφαλαίο: Ιερά Οδός, Εγνατία Οδός κ.λπ.

• Τα ονόματα πλατειών:
πλατεία Ομονοίας, πλατεία Κολωνακίου, πλατεία Συντάγματος.

• Τα ονόματα των μηνών, των ημερών της εβδομάδας και των εορτών:
Ιανουάριος, Γενάρης, Δευτέρα, Χριστούγεννα, Πάσχα, Σαρακοστή, Δεκαπενταύγουστος, Πρωτομαγιά, Ραμαζάνι.

Ο Μάρτης είναι μήνας της άνοιξης
Τα ονόματα των εποχών γράφονται με μικρό:
άνοιξη, καλοκαίρι, φθινόπωρο, χειμώνας

Τα επίθετα που παράγονται από τα ονόματα ημερών, μηνών και εορτών γράφονται με μικρό: Αθήνα - αθηναϊκός. Χριστούγεννα - χριστουγεννιάτικος.
Μάρτης - μαρτιάτικος. Σάββατο - σαββατιάτικος

• Λέξεις που αναφέρονται σε θεία πρόσωπα ή ιερά αντικείμενα:
θεός, Χριστός, Άγιο Πνεύμα, Παναγία, Πανάγαθος, Σωτήρας, Αμνός, θεία Πρόνοια, Μεγαλόχαρη, Ζωοδόχος Πηγή, Βούδας, Αλλάχ, Ιερά Σινδόνη, Άγιο Βήμα, Αγία Τράπεζα.

Ο θεός είναι μεγάλος αλλά ο θεός Άρης
Η λέξη θεός, όταν οναφέρεται σε ειδωλολατρικό θεό, γράφεται με μικρό: ο θεός Απόλλωνας, η θεά Αθηνά.

• Οι ονομασίες θρησκειών, δογμάτων και αιρέσεων:
Χριστιανισμός. Βουδισμός. Προτεσταντισμός.

Προτεσταντισμός αλλά προτεστάντες
Οι ονομασίες των οπαδών των διαφόρων θρησκειών, δογμάτων και αιρέσεων γράφονται με μικρό: χριστιανός, μωαμεθανός, βουδιστής, ορθόδοξος, καθολικός, χιλιοστής

• Οι λέξεις άγιος και όσιος όταν συνοδεύουν ονόματα μονών, εκκλησιών, τόπων λατρείας ή δρόμων: ο ναός του Αγίου Γεωργίου, η Αγία Ααύρα (η μονή), ο Όσιος Λουκάς (η μονή), η οδός Αγίου Κωνσταντίνου.

• Οι προσωνυμίες των αγίων:
Γεώργιος ο Τροπαιοφόρος, Βασίλειος ο Μέγας, Ιωάννης ο Χρυσόστομος.

• Οι επωνυμίες εκκλησιών, εκκλησιαστικών θεσμών και ιδρυμάτων:
η Ανατολική Εκκλησία, η Μητρόπολη της θεσσαλονίκης, η Εκκλησία της Ρώμης, το Ισλάμ, το Οικουμενικό Πατριαρχείο, η Ιερό Σύνοδος.

• Οι τίτλοι φορέων εκκλησιαστικής εξουσίας:
ο Μητροπολίτης Νικαίας, ο Εξαρχος του Παναγίου Τάφου, ο Πάπας, ο Οικουμενικός Πατριάρχης.

Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης αλλά ο μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Άνθιμος
Οι τίτλοι φορέων εκκλησιαστικής εξουσίας, όταν συνοδεύονται από το όνομα τους, γράφονται συνήθως με μικρό: ο μητροπολίτης Νικαίας Αλέξιος, ο έξαρχος του Παναγίου Τάφου κ. Θεοφάνης, ο πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ', ο οικουμενικός πατριάρχης Βαρθολομαίος.

• Οι λέξεις 'Ηλιος, Γη, Σελήνη, όταν είναι όροι του λεξιλογίου των φυσικών επιστημών: η ακτίνα της Γης, η απόσταση της Γης από τη Σελήνη, η κατάκτηση της Σελήνης, η διάμετρος του Ήλιου.
Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις όμως οι ίδιες λέξεις διατηρούν μικρό το αρχικό τους γράμμα.

Ταξίδι από τη Γη στη Σελήνη αλλά η καλλιέργεια της γης
Εάν δεν είναι ουράνια σώματα, οι ίδιες λέξεις γράφονται με μικρό: η ανατολή του ήλιου, η εύφορη γη.

• Οι ονομασίες των μαθημάτων, των επιστημών και των τεχνών Φυσική, Μαθηματικά, Αρχαία Ελληνικά, Ιστορία, Φιλοσοφία, Αστρονομία. Πολιτική Οικονομία, Μουσική, η επιστήμη της Ψυχολογίας και το μάθημα των Μαθηματικών.

• Ο επιθετικός ή άλλος προσδιορισμός των χρονικών υποδιαιρέσεων της Γεωλογίας, της Παλαιοντολογίας, της Προϊστορίας, της Πρωτοϊστορίας και της Ιστορίας όταν έχει θέση ουσιαστικού: η Πλειστόκαινος, η Μεσόκαινος
η Πρωτογεωμετρική αλλά η πρωτογεωμετρική περίοδος.

• Οι επωνυμίες των εκπαιδευτικών και των πνευματικών ιδρυμάτων: Πανεπιστήμιο Αθηνών, Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Ακαδημία, Γ'Λύκειο Πειραιώς, Σχολή Καλών Τεχνών, Ακαδημία Αθηνών, Γαλλική Ακαδημία, 45ο Γυμνάσιο.

• Τα ιστορικά γεγονότα, οι ιστορικές περίοδοι και οι όροι με σημαντικό ιστορικό-εθνικό περιεχόμενο: Μεσαίωνας, Αναγέννηση, Ελληνικός Διαφωτισμός, Μικρασιατική Καταστροφή, Βαλκανικοί Πόλεμοι, Ψυχρός Πόλεμος, Εθνικός Διχασμός, Χάρτα του Ρήγα.

ο Μεσαίωνας αλλά η μεσαιωνική γραφή
Όταν οι ιστορικές περίοδοι έχουν θέση επιθετικού προσδιορισμού, τότε το αρχικό τους γράμμα γράφεται με μικρό: βυζαντινή αντίληψη, αναγεννησιακοί ζωγράφοι.

• Οι τίτλοι των έργων της λογοτεχνίας και της τέχνης:
η Οδύσσεια του Ομήρου. Ελεύθεροι Πολιορκημένοι του Δ. Σολωμού. η Ασκητική του Ν. Καζαντζάκη, οι Δαιμονισμένοι του Φ. Ντοστογιέφσκι, ο Παρθενώνας, το Κρυφό Σχολειό του Γύζη, η Γκουέρνικα του Πικάσο.

• Οι τίτλοι Βιβλίων, περιοδικών, εφημερίδων, κινηματογραφικών και θεατρικών έργων: Ανεμοδαρμένα Ύψη, Ο Ζητιάνος, Έγκλημα και Τιμωρία, Τα Σταφύλια της Οργής. Το Βήμα, Ελευθεροτυπία, Ελεύθερος Κόσμος, Κουρδιστό Πορτοκάλι, Έκτη Αίσθηση, Πολιτική Κουζίνα.

• Λέξεις που αναφέρονται σε προσωποποιημένες έννοιες:
Δόξα, Ελευθερία, Ειρήνη, Δημοκρατία, Φασισμός

η έννοια της Δημοκρατίας αλλά το πολίτευμα της δημοκρατίας
Οι ονομασίες των πολιτευμάτων, των πολιτικών τάσεων και των οπαδών τους γράφονται με μικρό: δημοκρατία, βασιλεία, μοναρχία, δικτατορία, φασίστες, ναζιστής, κομμουνιστής.

• Οι όροι που αναφέρονται στα επίσημα θεσμικά και διοικητικά όργανα μιας χώρας: η Κάτω Βουλή, η Βουλή των Λόρδων, η Βουλή των Κοινοτήτων, το Υπουργείο Εμπορίου, ο Αρειος Πάγος, το Συμβούλιο Επικρατείας, ο Δήμος Δράμας.

• Οι ονομασίες των διεθνών οργανισμών:
Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, Ευρωπαϊκή Ένωση, Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη, Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.

• Οι επωνυμίες ιδρυμάτων και οργανισμών:
Οργανισμός Σιδηροδρόμων Ελλάδος, Ίδρυμα Κοινωνικών Ασφαλίσεων, Ολυμπιακή Αεροπορία, Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων, Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου.

• Οι επωνυμίες οργανώσεων, ενώσεων και συλλόγων:
Ένωση Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών, Φιλολογικός Σύλλογος «Παρνασσός».

• Οι επωνυμίες των τραπεζών:
Τράπεζα της Ελλάδος, Εθνική Τράπεζα, Τράπεζα Πειραιώς, Εμπορική Τράπεζα.

• Οι επωνυμίες αθλητικών ομάδων και συλλόγων:
Ολυμπιακός, Παναθηναϊκός, ΑθλητικήΈνωση Κωνσταντινουπόλεως.

• Η επίσημη επωνυμία των σωμάτων ασφαλείας, των τριών Όπλων, καθώς και οι διοικητικές διαιρέσεις τους: Πολεμική Αεροπορία, Ελληνικός Στρατός, Πολεμικό Ναυτικό, Ομάδα Υποβρύχιων Καταστροφών, Γ' Σώμα Στρατού, 64η Πτέρυγα Μάχης, Β' Τάγμα Πεζοναυτών, Πυροβολικό, Β' Τάγμα Ελικοπτέρων Αεροπορίας Στρατού, Ελληνική Αστυνομία, Πυροσβεστικό Σώμα, Λιμενικό Σώμα.

• Οι λέξεις που αναφέρονται σε δημόσια αξιώματα και τίτλους, όταν αυτά αναφέρονται με τη θεσμική τους σημασία: Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Πρόεδρος του Αρείου Πάγου, Πρόεδρος της Βουλής.

• Οι τιμητικοί τίτλοι:
Εξοχότατος, Σεβασμιότατος, Παναγιότατος κλπ..

ο Βασιλιάς αλλά ο βασιλιάς Γεώργιος
Όταν οι λέξεις που αναφέρονται σε δημόσια αξιώματα και τίτλους λειτουργούν ως επίθετα ή επιθετικοί προσδιορισμοί, τότε το αρχικό τους γράμμα γράφεται με μικρό: η Βασίλισσα Ελισάβετ, η πριγκίπισσα Άννα.

• Τα τακτικά αριθμητικά που συνοδεύουν ονόματα προσώπων ή γεγονότων:
Ελισάβετ η Α', Γεώργιος Β', Λέων ΣΤ' ο Σοφός, Β' Παγκόσμιος Πόλεμος

• Οι επωνυμίες των κομμάτων:
Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα, Νέα Δημοκρατία, Δημοκρατικό Κοινωνικό Κίνημα, Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος, Δημοκρατικό Κοινωνικό Κίνημα. Συνασπισμός.

Χρήσιμες συμβουλές:

Χρησιμοποιήστε τα κεφαλαίο γράμματα περισσότερο σε τίτλους, επειδή απομνημονεύονται ευκολότερο.

Γενικό, προτιμήστε τα μικρό (πεζά) γράμματα. Η κατάχρηση κεφαλαίων γραμμάτων ισοπεδώνει εντελώς το κείμενο, καλύπτοντας τίτλους και ονόματα (προσώπων, οργάνων, εταιρειών κλπ.) που θα έπρεπε να τραβούν την προοοχή οε μια γρήγορη εξέταση.

Η χρήση των κεφαλαίων υποχρεώνει, λόγω του πάχους τους. να επιλέγεται ένα σώμα (ύφος τυπογραφικού χορακτήρα) μικρότερο από εκείνο που ενδεχομένως απαιτεί η τυπογραφική παρουσίαση.

Περισσότερα φιλολογικά θέματα εδώ.