Το άγχος είναι μια φυσιολογική και δημιουργική αντίδραση του οργανισμού μας απέναντι σε μια πρόκληση, σε κάτι που φοβόμαστε, σε κάτι που αντιλαμβανόμαστε ως «κίνδυνο». Το σχολικό άγχος μπορεί να είναι λειτουργικό και παραγωγικό δίνοντας ώθηση στον έφηβο να προσπαθήσει ακόμη περισσότερο για να πετύχει τον στόχο του. Στον αντίποδα αυτού όμως συναντούμε το δυσλειτουργικό άγχος , το άγχος που μπλοκάρει τον μαθητή και δημιουργεί πολλά προβλήματα στην καθημερινότητά του.
Γράφει η Φρόσω Φωτεινάκη, MBACP Συμβουλευτική Ψυχολόγος
Το άγχος των εξετάσεων, το σχολικό άγχος, δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένας καλυμμένος φόβος απέναντι στον κίνδυνο μιας αποτυχίας στις εξετάσεις. Ο έφηβος φοβάται πώς δε θα πετύχει το στόχο του –και το στόχο των γονέων του- και αυτό αυτομάτως θα χαλάσει την εικόνα του στα μάτια τους ή ακόμη στα μάτια των σημαντικών φίλων και καθηγητών. Συνήθως, πίσω από τα παιδιά που παρουσιάζουν έντονο σχολικό άγχος βρίσκεται μια οικογένεια που έχει μεγάλες φιλοδοξίες, γονείς που είναι απόλυτοι, δύσκολα προσεγγίζονται και επιμένουν στο «καλούπι» ζωής που έχουν φτιάξει για τα παιδιά τους. Άλλοι επιβαρυντικοί παράγοντες μπορεί να είναι οι ενδοοικογενειακές συγκρούσεις, η τραυματική παιδική ηλικία, οι μαθησιακές δυσκολίες που προϋπήρχαν αλλά και η χαμηλή αυτοπεποίθηση του εφήβου που αναμένει πάντα την αποτυχία σε ότι κι αν κάνει.
Με τι συμπτώματα εκδηλώνεται το δυσλειτουργικό άγχος των εξετάσεων στους μαθητές;Πώς θα αντιληφθούν οι γονείς ότι το παιδί τους δεν μπορεί να διαχειριστεί το άγχος του:
Οι πρώτες εκφάνσεις του σχολικού άγχους είναι σωματικές συμπεριφορικές με συχνότερες:
- απώλεια όρεξης ή υπερφαγία
- πόνο στο στομάχι, πονοκεφάλους
- ζαλάδες, τάση για εμετό
- ταχυπαλμίες,
- αϋπνία ή κακή ποιότητα ύπνου με εφιάλτες
- εμφάνιση τικ
- κακή υγιεινή
Ακόμη παρατηρούνται γνωστικές αλλαγές όπως
- μείωση της συγκέντρωσης και προσοχής και
- κενά μνήμης που συχνά οδηγούν σε πτώση της αποδοτικότητάς του εφήβου στα μαθήματα.
Ο επόμενος κρίκος αυτής της αλυσίδας είναι
- η μείωση της αυτοπεποίθησης του εφήβου
- η διαταραχή των διαπροσωπικών του σχέσεων και
- η δημιουργία εντάσεων και συγκρούσεων στο οικογενειακό του περιβάλλον.
Τέλος, ο έφηβος μπορεί να παρουσιάσει:
- Ανησυχία
- Θλίψη
- Θυμό
- Φοβίες
- Tαραχή
Στο γραφείο μου συναντώ αυτές τις καταστάσεις κυρίως στην Δευτεροβάθμια εκπαίδευση, με έξαρση στο Λύκειο και με αποκορύφωμα ασφαλώς τις Πανελλαδικές εξετάσεις, όπου οι ειδικοί ψυχικής υγείας παρατηρούμε σε πολύ μεγάλο βαθμό το φαινόμενο του σχολικού άγχους.
Τι μπορεί να κάνει ο γονιός για να βοηθήσει το παιδί του;
Η οικογένεια, και ο τρόπος με τον οποίο θα στηρίξει τον έφηβο μαθητή, παίζει πολύ σημαντικό ρόλο.
- Μάθετε να «ακούτε» το παιδί σας και να ‘καλωσορίζετε’ το άγχος που φέρνει από το σχολείο σαν κάτι φυσιολογικό και όχι απειλητικό.
- Είναι σημαντικό να καθησυχάζετε τον μαθητή, να τον στηρίζετε και να κατανοείτε την δική του πραγματικότητα ώστε να σας αισθανθεί κοντά του- ο διάλογος αναδεικνύει τις λύσεις στα προβλήματα.
- Ακόμη οι γονείς είστε οι αρμόδιοι για να δείξετε στο έφηβο την οργάνωση της μελέτης όχι επιβάλλοντας τον δικό σας τρόπο οργάνωσης του διαβάσματος ούτε ρωτώντας συνεχώς «διάβασες;», «έκανες τα μαθήματά σου;» αφού έτσι θα προκαλέσετε θυμό στον έφηβο και εντάσεις στο οικογενειακό πλαίσιο. Σε συνεργασία με τον έφηβο, και περνώντας χρόνο μαζί του, θα βρείτε τι ταιριάζει καλύτερα σε εκείνον ώστε να αποδώσει το μέγιστο.
- Πολύτιμη είναι η ισορροπία μεταξύ διαβάσματος και ελεύθερου χρόνου κατά τις εξετάσεις –ο ελεύθερος χρόνος είναι απαραίτητος ώστε το παιδί να αντλεί ενέργεια και να ξεκουράζεται γνωστικά. Βοηθήστε τα παιδιά σας να οργανωθούν και αφήστε τα να κάνουν διαλείμματα, να βγουν για ένα περίπατο, να πιούν ένα καφέ με τους φίλους τους, να «αδειάσουν» από τις τόσες πληροφορίες που καλούνται να συγκρατήσουν- όταν επιστρέψουν θα είναι περισσότερο συγκεντρωμένα στην μελέτη τους.
- Φροντίστε να εξασφαλίσετε ένα ήρεμο περιβάλλον χωρίς συγκρούσεις και επιπλέον στρεσογόνους παράγοντες, μια καλή και ποιοτική διατροφή και έναν καλό ύπνο για τα παιδιά σας.
- Ακόμη, είναι αναγκαίο να επαναπροσδιορίσετε εσείς οι ίδιοι τη σχέση σας με την έννοια «αποτυχία» διότι την διαπερνάτε στα παιδιά σας. Μάθετε να αντιμετωπίζετε θετικά το λάθος- όχι σαν αποτυχία αλλά σαν σημείο προς βελτίωση και φυσικά διαχωρίστε τα δικά σας θέλω από αυτά των παιδιών σας. Συχνά οι γονείς προβάλλουν στο πρόσωπο του παιδιού τις δικές τους επιθυμίες και πολλές φορές όταν μιλούν για αποτυχία ή επιτυχία, ταυτίζονται τόσο πολύ μαζί του που είναι σαν να πηγαίνουν οι ίδιοι σχολείο («πήραμε βαθμούς», «ξεκινάμε μαθήματα», «δίνουμε εξετάσεις»). Διαχωρίστε τα δικά σας θέλω από τα θέλω των παιδιών σας και ανακουφίστε τα στο ενδεχόμενο μιας αποτυχίας «εμάς μας ενδιαφέρει να προσπαθήσεις όσο μπορείς και το αποτέλεσμα θα έρθει», «η σημερινή εποχή προσφέρει πολλές διεξόδους, προσπάθησε για το καλύτερο και θα βρούμε το δρόμο προς τον στόχο σου».
- Εμψυχώστε και επιβραβεύστε τους! «Ξέρουμε πόσο πολύ αξίζεις», «Μπράβο σου που προσπαθείς τόσο… κάνε ένα διάλειμμα να απολαύσεις μια βόλτα με τους φίλους σου», «Είμαστε κοντά σου για ότι χρειαστείς». Ή ακόμη «Βλέπουμε πόσο προσπαθείς…πώς μπορούμε να σε βοηθήσουμε για να προσπαθήσεις ακόμη περισσότερο;».
Γνωρίστε πολύ καλά το εκπαιδευτικό σύστημα και τις πολλές διεξόδους που προσφέρει η εποχή μας, φροντίστε να είστε οι ίδιοι ψύχραιμοι και κυρίως όσα έχετε να πείτε στα παιδιά σας συμβουλευτικά είναι απαραίτητο να τα έχετε πει πριν τις εξετάσεις αφού κατά την διάρκεια αυτών οι έφηβοι χρειάζονται σταθερότητα, ηρεμία και συναισθηματική ασφάλεια.
Φρόσω Φωτεινάκη
MBACP Συμβουλευτική Ψυχολόγος
Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεύτρια
MBACP Συμβουλευτική Ψυχολόγος
Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεύτρια