Εισήγηση της κ. Γεωργίας Κλειδαριά στην Ημερίδα του Συλλόγου Προστασίας Αγέννητου Παιδιού – Η Αγκαλιά με θέμα: «Εγκυμοσύνη και Μητρότητα – Προβλήματα και Λύσεις. Η θέση της άγαμης μητέρας στη σύγχρονη κοινωνία».
Οι ειδικές μαθησιακές δυσκολίεςχαρακτηρίζονται από μια απροσδόκητη αποτυχία ή πολύ χαμηλή επίδοση στην ανάγνωση, στη γραφή ή στα μαθηματικά, και είναι τέτοια που δε δικαιολογείται από την ηλικία, τις εκπαιδευτικές ευκαιρίες που παρέχονται στο παιδί και το νοητικό επίπεδό του. Οι μαθησιακές δυσκολίες είναι μια εγγενής κατάσταση, δηλαδή είναι κάτι που φέρει το άτομο από τη γέννησή του και που το συντροφεύει για το υπόλοιπο της ζωής του και έχουν νευρολογική βάση.
Βάση του συνόλου των ορισμών που προτείνονται, για να μπορούμε να μιλάμε για ειδικές μαθησιακές δυσκολίες είναι απαραίτητο να αποκλείσουμε την ύπαρξη αισθητηριακών ελλειμμάτων, νευρολογικών νόσων, ή άλλων αναπηριών.
Οι ειδικές μαθησιακές δυσκολίες χαρακτηρίστηκαν ασθένεια του 20ου αιώνα, και αποτελούν ένα από τα μεγαλύτερα ζητήματα των δυτικών κοινωνιών και αφορά περίπου ένα 20% του μαθητικού πληθυσμού.
Τις πιθανές αιτίες που υποστηρίζουν την εμφάνιση μαθησιακών δυσκολιών, θα πρέπει κανείς να τις αναζητήσει τόσο σε διάφορα γεγονότα κατά την προγεννητική, αλλά και περιγεννητική περίοδο, πιθανότατα στην ύπαρξη μολύβδου στην ατμόσφαιρα, σε ελλείμματα στη φωνολογική διαδικασία και σε δυσκολίες στην αντιληπτική απαρτίωση των εξωγενών ερεθισμάτων.
Τέλος σημαντικό ρόλο παίζει και ο παράγοντας της κληρονομικότητας, ημισφαιρική κυριαρχία εκδηλώνεται καθυστερημένα ή δεν εκδηλώνεται καθόλου.
Αναφορικά με την κατηγοριοποίηση των ειδικών μαθησιακών δυσκολιών, βάση του ICD-10, διακρίνονται 6 διαγνωστικές κατηγορίες:
- Ειδική διαταραχή της ανάγνωσης,
- Ειδική διαταραχή του συλλαβισμού,
- Ειδική διαταραχή των μαθηματικών ικανοτήτων,
- Μικτή διαταραχή των σχολικών ικανοτήτων,
- Άλλες αναπτυξιακές διαταραχές των σχολικών ικανοτήτων,
- Αναπτυξιακή διαταραχή των σχολικών ικανοτήτων μη καθοριζόμενη.
Ειδική Διαταραχή της αναγνωστικής ικανότητας:
Η ανάγνωση είναι μια δεξιότητα που πριμοδοτείται και επιδιώκεται από πολλές κοινωνίες και συνεπώς η κατάκτησή της αποκτά μια ιδιαίτερη σημασία για το άτομο. Με εξελικτικούς όρους, η ανάγνωση και ο γραπτός λόγος, την ύπαρξη του οποίου προϋποθέτει και η ανάγνωση, είναι μια σχετικά καινούργια απόκτηση σε σύγκριση βέβαια με τον προφορικό λόγο.
Συχνά ακόμη και σήμερα ο όρος της ειδικής αναγνωστικής δυσκολίας εναλλάσσεται με τον γνωστό σε όλους όρο δυσλεξία (δυσκολία με τις λέξεις).
Η ανάγνωση είναι μια σύνθετη γνωστική διαδικασία στην οποία εμπλέκονται κινητικοί, αντιληπτικοί και γλωσσικοί παράγοντες, όπως για παράδειγμα:
- Ικανότητα αντίληψης της κατευθυντικότητας των γραμμάτων,
- Επαρκής μνήμη προκειμένου να συγκρατούνται όσα αναγιγνώσκονται,
- Ικανότητα σύνθεσης,
- Ικανότητα αντιστοίχισης και μετατροπής ενός οπτικού ερεθίσματος σε ηχητικό (αυτό που βλέπω στο χαρτί το μετατρέπω σε ήχους).
Τα ελλείμματα ενός παιδιού με δυσκολίες στην ανάγνωση αφορούν στα παρακάτω:
- Αντικατάσταση φθόγγων με ηχητικές ή οπτικές ομοιότητες (φ-β, π-τ)
- Παραλείψεις φθόγγων μέσα σε λέξεις
- Αντιστροφές φθόγγων
- Αντιμεταθέσεις φθόγγων
- Άστοχος τονισμός
- Προσθήκη φθόγγων ή και συλλαβών
- Παραλεξίες
- Υπερπήδηση λέξεων ή σειράς
- Συλλαβισμός
- Διπλές Αναγνώσεις
Δευτερογενείς δυσκολίες
Αυτές αφορούν συνήθως στην κατανόηση των αναγνωσθέντων, ωστόσο δεν είναι πάντοτε απαραίτητο ότι ένα παιδί με πρωτογενείς δυσκολίες θα έχει και δευτερογενείς δυσκολίες.
Ειδική Διαταραχή του συλλαβισμού
Αφορά στην εφαρμογή και τήρηση των ορθογραφικών κανόνων κατά τη γραφή. Εκεί μπορεί να απαντώνται τα παρακάτω:
- Δυσκολία να εφαρμόσουν κανόνες που γνωρίζουν με αποτέλεσμα το γραπτό να παρουσιάζει λάθη τόσο στις καταλήξεις των λέξεων όσο και στο θέμα,
- Αντικατάσταση φθόγγων που έχουν ηχητικές ή οπτικές ομοιότητες (φ-β, π-τ), α-ο, β-θ, θ-φ, γ-λ, ζ-ξ, κ-τ, μ-η, ν-υ, ο-ω, φ-ψ, χ-ξ, ψ-ξ,
- Παραλείψεις φθόγγων μέσα σε λέξεις,
- Αντιστροφές φθόγγων,
- Αντιμεταθέσεις φθόγγων,
- Άστοχος τονισμός,
- Προσθήκη φθόγγων ή και συλλαβών,
- Παραβίαση των ορίων ανάμεσα στις λέξεις,
- Σύγχυση πεζών και κεφαλαίων.
Επίσης στο γραπτό λόγο εμφανίζονται:
- Δυσκολία να αποτυπώσουν τις σκέψεις τους στο χαρτί παρά την ευγλωττία που παρουσιάζουν σε προφορικό επίπεδο πολλές φορές,
- Δυσκολία στο σχεδιασμό ενός νοερού πλάνου βάση του οποίου θα αναπτύξουν τις σκέψεις τους,
- Δυσκολία αναφορικά με τη συντακτικότητα του λόγου και δόμηση των προτάσεων,
- Συχνές επαναλήψεις συγκεκριμένων λέξεων,
- Αποφυγή χρήσης λέξεων για τις οποίες δεν υπάρχει βεβαιότητα για τον τρόπο γραφής (μειώνουν το ποσοστό έκθεσης).
Ειδική διαταραχή των μαθητικών ικανοτήτων
- Δυσκολία στην κατανόηση των προβλημάτων,
- Δυσκολία στην κατανόηση των συμβόλων των μαθηματικών πράξεων,
- Δυσκολία κατανόησης της θεσιακής αξίας των αριθμών,
- Δυσκολία στην εκμάθηση και εκτέλεση των βασικών αριθμητικών πράξεων,
- Δυσκολία στην εκτέλεση νοερών πράξεων,
- Δυσκολία επεξεργασίας σύνθετων δεδομένων,
- Δυσκολία στην αντίληψη της αλληλουχίας των βημάτων κατά την επίλυση προβλημάτων,
- Διαταραχές στη λογική,
- Διαταραχές στον προγραμματισμό,
- Εμμονή σε ένα τρόπο επίλυσης,
- Ανεπάρκειες σε απλούς υπολογισμούς.
Οι μαθησιακές δυσκολίες γίνονται αντιληπτές ήδη από την προσχολική ηλικία, ενώ παραμένουν και μετέπειτα κατά την εφηβική και ενήλικη ζωή. Επειδή η εκδήλωση μαθησιακών δυσκολιών συνδέεται με τη φοίτηση στο σχολείο, η αξιολόγηση τέτοιων δυσκολιών γίνεται εφόσον το παιδί έχει ξεκινήσει την τυπική φοίτηση στο σχολείο.
Παρατηρείται ότι οι εκδηλώσεις των μαθησιακών δυσκολιών δεν παραμένουν και δεν θα μπορούσαν άλλωστε, να είναι ίδιες με το πέρας του χρόνου και καθώς το παιδί μεγαλώνει. Έτσι είναι χρήσιμο να δούμε ποια είναι αυτά τα σημάδια στις διαφορετικές περιόδους της ζωής ενός παιδιού και πώς αυτά διαφοροποιούνται ανάλογα με την ηλικία.
Προσχολική ηλικία:
- Κινητική ανωριμότητα τόσο σε επίπεδο λεπτής κινητικότητας όσο και αδρής. Επί παραδείγματι, χαρακτηριστικός πολλές φορές όσο και ενδεικτικός πιθανών δυσκολιών στη μάθηση, είναι και ο φτωχός κινητικός έλεγχος σε δεξιότητες που αφορούν στη χρήση του μολυβιού ή του ψαλιδιού,
- Δυσκολίες στο λόγο. Συχνά οι μαθησιακές δυσκολίες συσχετίζονται με προβλήματα λόγου τα οποία προϋπάρχουν (δυσκολίες στη σωστή εκφορά και άρθρωση καθώς και στη σειριοθέτηση, δυσκολίες ακουστικής διάκρισης ήχων που μοιάζουν, όπως για παράδειγμα «μπ, π, β, φ»),
- Η ελλιπής αντίληψη της ομοιοκαταληξίας σε λέξεις είναι μια αξιόπιστη ένδειξη για δυσκολίες στην μετέπειτα κατάκτηση σημαντικών γνωστικών δεξιοτήτων, όπως αυτής της ανάγνωσης,
- Δυσκολίες στη συγκέντρωση,
- Δυσκολία στην απομνημόνευση ποιημάτων ή μικρών τραγουδιών. Επίσης σε παιδιά αυτής της ηλικίας συχνά αναφέρονται δυσκολίες στο να παρακολουθήσουν την εξέλιξη μιας ιστορίας και να μπορούν σε δεύτερο χρόνο να την επαναδιηγηθούν,
- Σύγχυση στην χρήση και κατανόηση λέξεων που δηλώνουν τόπο, χρόνο και κατεύθυνση.
Σχολική ηλικία:
- Δυσκολία στην εκμάθηση της ώρας και στην ακολουθία των ημερήσιων γεγονότων,
- Δεν θυμούνται προσωπικές πληροφορίες, όπως τα γενέθλιά τους και τη διεύθυνση του σπιτιού τους,
- Δυσκολία να μετράνε χρησιμοποιώντας τα δάχτυλά τους ή αντικείμενα αναφοράς,
- Δυσκολία στο να παίζουν παιχνίδια ακολουθίας,
- Έλλειψη προόδου στην ανάγνωση, γραφή και ορθογραφία, η οποία έρχεται σε αντίθεση με τις προσδοκίες της κανονικής ανάπτυξης σε άλλους τομείς,
- Κακογραφία,
- Δυσκολεύονται να αντιγράψουν από τον πίνακα ή από σημειώσεις,
- Λειτουργικές λέξεις όπως σύνδεσμοι και προθέσεις δεν χρησιμοποιούνται.
Προεφηβική – Εφηβική ηλικία:
- Σε παιδιά μεγαλύτερης ηλικίας, που φοιτούν στο γυμνάσιο, αυτό που μπορεί να παρατηρήσουμε είναι δυσκολίες στην κατανόηση και απόδοση νοήματος,
- Δυσκολίες στο χειρισμό αφηρημένων και σύνθετων εννοιών,
- Δυσκολία στην οργάνωση και δόμηση του γραπτού λόγου,
- Δυσκολίες στην εκμάθηση ξένων γλωσσών,
- Δυσκολίες συγκέντρωσης
- Έφηβοι με μαθησιακές δυσκολίες συχνά γίνονται αντικείμενο χλευασμού, περιθωριοποιούνται ή στοχοποιούνται εξαιτίας των δυσκολιών τους και της διαφορετικότητάς τους από το υπόλοιπο του συνόλου,
- Τα παιδιά αυτά συναισθηματικά βιώνουν την ματαίωση, καθώς υπάρχει μια τεράστια αναντιστοιχία μεταξύ των προσπαθειών, που καταβάλλουν, και του αποτελέσματος που καρπώνονται τα ίδια τελικά. Πολλές φορές λοιπόν, καθώς οι προσπάθειες τους δεν ευοδώνονται με τον επιθυμητό τρόπο, παραιτούνται,
- Η χαμηλή εικόνα του εαυτού τους αφορά μια μεγάλη μερίδα των παιδιών αυτών, αν όχι την πλειοψηφία, και φαίνεται ότι σε επίπεδο κοινωνικότητας και κοινωνικών δεξιοτήτων αναμένεται μια έκπτωση, καθώς είναι λιγότερο αποδεκτοί σε παρέες συνομηλίκων.
Ο Silver (1989) αναφέρει ότι οι μαθησιακές δυσκολίες είναι δυσκολίες ζωής και ως τέτοιες αναμένεται να επηρεάζουν όλες τις πλευρές της. Παρότι δηλαδή δίνεται μια έμφαση στο γνωστικό κομμάτι, το οποίο και πλήττεται άμεσα, υπάρχει και η άλλη πλευρά, η συναισθηματική, η οποία βάλλεται σε καθημερινή βάση. Βιώνοντας καθημερινά το φόβο της απόρριψης και της αποτυχίας, έχει ως αποτέλεσμα να είναι αρνητικά απέναντι σε οτιδήποτε συνδέεται με τη γραφή και την ανάγνωση, και σε μια ευρύτερη κλίμακα να αποφεύγουν τις προκλήσεις υπό το φόβο της αποτυχίας. Η διαχείριση μιας τέτοιας κατάστασης σε συναισθηματικό επίπεδο είναι δύσκολη για ένα παιδί, το οποίο συχνά αποσύρεται, ως εκδήλωση αυτής της αδυναμίας του. Αναφέρονται ακόμη προβλήματα ύπνου και ενούρησης.
Βιβλιογραφικές αναφορές κάνουν λόγο για αυξημένα ποσοστά άγχους στα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες, το οποίο και σχετίζεται με την αδυναμία να ανταπεξέλθουν στο βαθμό που αναμένεται. Πολύ συχνά αποθαρρύνονται και παραιτούνται θεωρώντας ότι δεν είναι αρκετά «έξυπνα» ή «ικανά» για να καταφέρουν κάτι. Τέλος, τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες είναι αυτά που, πολλές φορές, μπορεί να εμφανίσουν επιθετικότητα στο χώρο του σχολείου.
Είναι σημαντικό να θυμάται κανείς πως αλλάζοντας τη λέξη δυσκολία με τη λέξη διαφορετικότητα, καταλήγει με ένα διαφορετικό παιδί που, όπως και όλα τα παιδιά, διεκδικεί το δικαίωμά του στη διαφορετικότητα.
Πηγή πληροφόρησης και ενημέρωσης: www.agalia.org.gr