Άτομα με αναπηρίες - Σχεδιάγραμμα έκθεσης

Άτομα με Αναπηρία (ΑμεΑ)

Ως άτομο με αναπηρία νοείται κάθε πρόσωπο που δεν είναι ικανό να αναλάβει μόνο του όλες ή μέρος των ατομικών και κοινωνικών φυσιολογικών αναγκών, λόγω μιας εκ γενετής ή μεταγενέστερης βλάβης των φυσικών ή διανοητικών του ικανοτήτων.

Υπ’ αυτή την έννοια ως άτομα με αναπηρία μπορούν να χαρακτηριστούν –ενδεικτικά: οι τυφλοί ή όσοι αντιμετωπίζουν σοβαρές διαταραχές στην όρασή τους, οι κωφοί ή όσοι αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα βαρηκοΐας, άτομα που έχουν σημαντικές κινητικές δυσκολίες, άτομα με νοητική υστέρηση, αλλά και άτομα που πάσχουν από κάποια σοβαρή ψυχική νόσο.

Στα άτομα, λοιπόν, με αναπηρίες περιλαμβάνονται εκείνα που έχουν μακροχρόνια σωματικά, διανοητικά, πνευματικά ή αισθητήρια εμπόδια, που, σε αλληλεπίδραση με διάφορα περιβαλλοντικά εμπόδια και εμπόδια συμπεριφοράς των άλλων ανθρώπων, μπορούν να παρεμποδίσουν την πλήρη και αποτελεσματική συμμετοχή τους στην κοινωνία, σε ίση βάση με τους άλλους.

Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία

Τα δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία που έχουν αναγνωριστεί παγκοσμίως χάρη στη σχετική διακήρυξη του Ο.Η.Ε. (1975) αποβλέπουν στο να διασφαλιστεί ο σεβασμός της εγγενούς αξιοπρέπειας, της ατομικής αυτονομίας, αλλά και της ελευθερίας των ατομικών επιλογών, η πλήρης και αποτελεσματική συμμετοχή και ένταξη στην κοινωνία, ο σεβασμός της διαφοράς και η αποδοχή των ατόμων με αναπηρίες, ως τμήματος της ανθρώπινης ποικιλομορφίας, η ισότητα ευκαιριών, η προσβασιμότητα, καθώς και ο σεβασμός των εξελισσόμενων ικανοτήτων των παιδιών με αναπηρίες και ο σεβασμός του δικαιώματος των παιδιών με αναπηρίες να διατηρήσουν την ταυτότητά τους. Ειδικότερα:

- Το δικαίωμα στην ισότητα και τη μη διάκριση. Όλα τα άτομα είναι ίσα ενώπιον και σύμφωνα με το νόμο και δικαιούνται, χωρίς οποιαδήποτε διάκριση, ίση προστασία και ίσα οφέλη από το νόμο. Για τη διασφάλιση, επομένως, του αντίστοιχου δικαιώματος των ατόμων με αναπηρία απαγορεύονται όλες διακρίσεις βάσει της αναπηρίας και εγγυάται στα άτομα με αναπηρίες η ίση και αποτελεσματική νομική προστασία κατά των διακρίσεων για οποιοδήποτε λόγο.

- Ειδική μέριμνα για τις γυναίκες με αναπηρία. Οι γυναίκες και τα κορίτσια με αναπηρίες υπόκεινται σε πολλαπλές διακρίσεις και θα πρέπει να λαμβάνονται μέτρα προκειμένου να διασφαλίζεται η πλήρης και ίση απόλαυση, από αυτά, όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεμελιωδών ελευθεριών.

- Ειδική μέριμνα για τα παιδιά με αναπηρία. Τα παιδιά με αναπηρίες έχουν το δικαίωμα να εκφράζουν τις απόψεις τους ελεύθερα, σχετικά με όλα τα θέματα που έχουν επιπτώσεις σε αυτά, και θα πρέπει να διασφαλίζεται ότι στις απόψεις τους δίδεται η οφειλόμενη βαρύτητα, σύμφωνα με την ηλικία και την ωριμότητά τους, σε ίση βάση με τα υπόλοιπα παιδιά και να τους παρέχεται βοήθεια σε σχέση με την αναπηρία τους και κατάλληλη για την ηλικία τους, ώστε να υλοποιήσουν αυτό το δικαίωμα.

- Το δικαίωμα της προσβασιμότητας. Προκειμένου να είναι εφικτό στα άτομα με αναπηρίες να ζουν ανεξάρτητα και να συμμετέχουν πλήρως σε όλες τις πτυχές της ζωής θα πρέπει οι πολιτείες να διασφαλίζουν στα άτομα με αναπηρίες την πρόσβαση, σε ίση βάση με τους άλλους, στο φυσικό περιβάλλον, τα μέσα μεταφοράς, την πληροφορία και τις επικοινωνίες, συμπεριλαμβανομένων και των τεχνολογιών και συστημάτων πληροφορίας και επικοινωνιών και σε άλλες εγκαταστάσεις και υπηρεσίες που είναι ανοικτές ή παρέχονται στο κοινό, τόσο στις αστικές όσο και στις αγροτικές περιοχές.

Η προσβασιμότητα σε κάθε επιμέρους χώρο που είναι ανοιχτός στο κοινό συνιστά αναγκαία διασφάλιση για τα άτομα με αναπηρίες και αφορά τα κτίρια, τους δρόμους, τις μεταφορές και λοιπές εσωτερικές και υπαίθριες εγκαταστάσεις, συμπεριλαμβανομένων και των σχολείων, των κατοικιών, των ιατρικών εγκαταστάσεων και των εργασιακών χώρων.

- Το δικαίωμα στη ζωή. Κάθε άνθρωπος έχει το εγγενές δικαίωμα στη ζωή και  θα πρέπει να λαμβάνονται όλα τα απαιτούμενα μέτρα, προκειμένου να διασφαλιστεί η αποτελεσματική απόλαυσή του από τα άτομα με αναπηρίες, σε ίση βάση με τους άλλους.

- Το δικαίωμα της ισότητας ενώπιον του νόμου. Θα πρέπει να γίνεται σεβαστό από τις πολιτείες το ίσο δικαίωμα των ατόμων με αναπηρίες να αποκτούν ή να κληρονομούν περιουσία, να ελέγχουν τις οικονομικές υποθέσεις τους και να έχουν ίση πρόσβαση σε τραπεζικά δάνεια, υποθήκες και άλλες μορφές οικονομικής πίστης και να διασφαλίζουν ότι τα άτομα με αναπηρίες δεν στερούνται αυθαίρετα την περιουσία τους.

- Το δικαίωμα προστασίας από την εκμετάλλευση, τη βία και την κακομεταχείριση. Οι πολιτείες θα πρέπει να λαμβάνουν όλα τα κατάλληλα μέτρα προκειμένου να αποτρέψουν όλες τις μορφές εκμετάλλευσης, βίας και κακομεταχείρισης, διασφαλίζοντας, μεταξύ άλλων, τις κατάλληλες μορφές βοήθειας και υποστήριξης, για το φύλο και την ηλικία, για τα άτομα με αναπηρίες, τις οικογένειες και όσους τους παρέχουν φροντίδα, συμπεριλαμβανόμενης και της παροχής πληροφοριών και εκπαίδευσης για το πώς να αποφεύγουν, να αναγνωρίζουν και να αναφέρουν τις περιπτώσεις εκμετάλλευσης, βίας και κακομεταχείρισης.

Θα πρέπει, λοιπόν, να λαμβάνονται όλα τα μέτρα ώστε να προστατεύονται τα άτομα με αναπηρίες, τόσο εντός όσο και εκτός της κατοικίας, από όλες τις μορφές εκμετάλλευσης, βίας και κακομεταχείρισης, συμπεριλαμβανομένων και των πτυχών τους που βασίζονται στο φύλο.

- Το δικαίωμα στην ανεξάρτητη διαβίωση και της ένταξης στην κοινωνία. Οι πολιτείες θα πρέπει να αναγνωρίζουν το ίσο δικαίωμα όλων των ατόμων με αναπηρίες να ζουν στην κοινωνία, με επιλογές ίσες με τους άλλους ανθρώπους και  λαμβάνουν αποτελεσματικά και κατάλληλα μέτρα, προκειμένου να διευκολύνουν την πλήρη απόλαυση αυτού του δικαιώματος από τα άτομα με αναπηρίες και την πλήρη ένταξη και συμμετοχή τους στην κοινωνία.

Ειδικότερα, θα πρέπει να λαμβάνεται μέριμνα ώστε τα άτομα με αναπηρίες να έχουν την ευκαιρία να επιλέξουν τον τόπο διαμονής τους και το πού και με ποιόν θα ζουν, σε ίση βάση με τους άλλους, χωρίς να είναι υποχρεωμένα να ζουν υπό ιδιαίτερες διευθετήσεις διαβίωσης.

- Το δικαίωμα στην κινητικότητα του ατόμου. Προκειμένου να διασφαλιστεί η μέγιστη δυνατή ανεξαρτησία στα άτομα με αναπηρίες θα πρέπει οι πολιτείες να φροντίζουν ώστε να διευκολύνεται η πρόσβαση των ατόμων με αναπηρίες σε ποιοτικά βοηθήματα κινητικότητας, συσκευές, υποβοηθητικές τεχνολογίες και μορφές συνεχούς βοήθειας και μεσάζοντες, συμπεριλαμβανόμενης και της διαθεσιμότητας τους με προσιτό κόστος.

- Ελευθερία της έκφρασης και της γνώμης και πρόσβαση στην πληροφορία. Οι πολιτείες θα πρέπει να λαμβάνουν όλα τα κατάλληλα μέτρα προκειμένου να διασφαλίζουν ότι τα άτομα με αναπηρίες μπορούν να ασκούν το δικαίωμα τους στην ελευθερία της έκφρασης και της γνώμης, συμπεριλαμβανομένης και της ελευθερίας να αναζητούν, να δέχονται και να μεταδίδουν πληροφορίες και ιδέες, σε ίση βάση με τους άλλους ανθρώπους και μέσω όλων των μορφών επικοινωνίας της επιλογής τους.

Η παροχή πληροφοριών, για παράδειγμα, που προορίζονται για το ευρύ κοινό, θα πρέπει να καθίσταται διαθέσιμη και στα άτομα με αναπηρίες, με προσιτές μορφές και  τεχνολογίες, κατάλληλες για τα διαφορετικά είδη αναπηριών, κατά τρόπο έγκαιρο και χωρίς πρόσθετο κόστος.

- Σεβασμός της ιδιωτικής ζωής. Κανένα άτομο με αναπηρίες, ανεξάρτητα από τον τόπο διαμονής ή τις διευθετήσεις διαβίωσης, δεν  υπόκειται σε αυθαίρετη ή παράνομη παρενόχληση στην ιδιωτική του ζωή, την οικογένεια, την κατοικία ή την αλληλογραφία ή τις άλλες μορφές επικοινωνίας ή σε παράνομες επιθέσεις κατά της τιμής και της υπόληψής του. Τα άτομα με αναπηρίες έχουν  δικαίωμα προστασίας από το νόμο έναντι τέτοιων παρενοχλήσεων ή προσβολών.

- Το δικαίωμα στην εκπαίδευση. Προκειμένου να διασφαλιστεί ότι τα άτομα με αναπηρίες έχουν ίσες ευκαιρίες πρόσβασης στην εκπαίδευση, οι πολιτείες θα πρέπει να μεριμνήσουν για τη διαμόρφωση ενός εκπαιδευτικούς συστήματος που να αποσκοπεί στην πλήρη ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού και του αισθήματος αξιοπρέπειας και αυτοεκτίμησης και την ενίσχυση του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, των θεμελιωδών ελευθεριών και της ανθρώπινης ποικιλομορφίας∙  στην ανάπτυξη, από τα άτομα με αναπηρίες, της προσωπικότητάς τους, των δεξιοτήτων και της δημιουργικότητάς τους, καθώς επίσης και των πνευματικών και φυσικών ικανοτήτων τους, στο μέγιστο δυναμικό τους.

Θα πρέπει, επομένως, να διασφαλίζεται ότι τα άτομα με αναπηρίες δεν αποκλείονται από το γενικό εκπαιδευτικό σύστημα βάσει της αναπηρίας και ότι τα παιδιά με αναπηρίες δεν αποκλείονται από την ελεύθερη και υποχρεωτική πρωτοβάθμια εκπαίδευση ή από τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, βάσει της αναπηρίας.

Τα άτομα με αναπηρίες θα πρέπει, οπότε, να λαμβάνουν την υποστήριξη που απαιτείται, μέσα στο γενικό εκπαιδευτικό σύστημα, προκειμένου να διευκολυνθεί η αποτελεσματική εκπαίδευσή τους, με την παροχή αποτελεσματικών εξατομικευμένων μέτρων υποστήριξης, σε περιβάλλοντα που μεγιστοποιούν την ακαδημαϊκή και κοινωνική ανάπτυξη, σύμφωνα με το στόχο της πλήρους ενσωμάτωσης.

Οι πολιτείες καλούνται να λαμβάνουν κατάλληλα μέτρα, προκειμένου να προσλαμβάνουν εκπαιδευτικούς, συμπεριλαμβανομένων και των δασκάλων με αναπηρίες, που κατέχουν τα τυπικά προσόντα στη νοηματική γλώσσα και / ή στη Μπράιλ και να εκπαιδεύουν τους επαγγελματίες και το προσωπικό που απασχολούνται σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης. Μια τέτοια κατάρτιση θα ενσωματώνει ευαισθητοποίηση για την αναπηρία και τη χρήση κατάλληλων βελτιωμένων και εναλλακτικών τρόπων, μέσων και μορφών επικοινωνίας, εκπαιδευτικών τεχνικών και υλικών, για να υποστηριχθούν τα άτομα με αναπηρίες.

- Το δικαίωμα στην υγεία. Οι πολιτείες θα πρέπει να αναγνωρίζουν το δικαίωμα απόλαυσης του υψηλότερου δυνατού επιπέδου υγείας των ατόμων με αναπηρίες, χωρίς διακρίσεις βάσει της αναπηρίας, και να λαμβάνουν όλα τα κατάλληλα μέτρα, για να διασφαλίζουν την πρόσβαση, για τα άτομα με αναπηρίες, σε υπηρεσίες υγείας που  να είναι προσαρμοσμένες στο φύλο, συμπεριλαμβανομένης και της σχετιζόμενης με την υγεία αποκατάστασης.

- Το δικαίωμα στην αποκατάσταση. Οι πολιτείες θα πρέπει να λαμβάνουν αποτελεσματικά και κατάλληλα μέτρα, και μέσω της υποστήριξης από άλλα άτομα με αναπηρίες, προκειμένου να επιτρέψουν στα άτομα με αναπηρίες να επιτύχουν και να διατηρήσουν τη μέγιστη ανεξαρτησία, πλήρη σωματική, πνευματική, κοινωνική και επαγγελματική ικανότητα και πλήρη ένταξη και συμμετοχή σε όλες τις πτυχές της ζωής. Με το στόχο αυτό, θα πρέπει να διοργανώνουν, ενισχύουν και επεκτείνουν  εκτενείς υπηρεσίες και προγράμματα αποκατάστασης και επανάκτησης, ιδιαίτερα στους τομείς της υγείας, της απασχόλησης, της εκπαίδευσης και των κοινωνικών υπηρεσιών.

- Το δικαίωμα στην εργασία και απασχόληση. Οι πολιτείες οφείλουν να αναγνωρίζουν το δικαίωμα στην εργασία των ατόμων με αναπηρίες, σε ίση βάση με τους άλλους. Αυτό συμπεριλαμβάνει το δικαίωμα στην ευκαιρία να ζουν από εργασία που επιλέγεται ελεύθερα ή είναι αποδεκτή σε μια αγοράς εργασίας και σε ένα εργασιακό περιβάλλον που είναι ανοικτό, ενιαίο και προσβάσιμο στα άτομα με αναπηρίες. Θα πρέπει, επομένως, να προστατεύουν και  διασφαλίζουν την άσκηση του δικαιώματος στην εργασία, περιλαμβανομένων και εκείνων που αποκτούν μια αναπηρία κατά τη διάρκεια της εργασίας τους.

Θα πρέπει, άρα, να απαγορεύουν τις διακρίσεις βάσει της αναπηρίας, σχετικά με όλα τα θέματα που σχετίζονται με όλες τις μορφές απασχόλησης, συμπεριλαμβανομένων και των όρων πρόσληψης, μίσθωσης και απασχόλησης, συνέχισης της απασχόλησης, εξέλιξης της σταδιοδρομίας και ασφαλών και υγιών συνθηκών εργασίας. Επιπροσθέτως, να δίνουν τη δυνατότητα στα άτομα με αναπηρίες να έχουν αποτελεσματική πρόσβαση στα γενικά, τεχνικά προγράμματα και προγράμματα επαγγελματικού προσανατολισμού προγράμματα, τις υπηρεσίες διορισμού και την επαγγελματική και συνεχιζόμενη εκπαίδευση.

- Το δικαίωμα σε ένα ανεκτό βιοτικό επίπεδο. Τα κράτη θα πρέπει να αναγνωρίζουν το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρίες για ένα βιοτικό επίπεδο ανεκτό, για τα ίδια και τις οικογένειές τους, συμπεριλαμβανομένης και της κατάλληλης διατροφής, ένδυσης και κατοικίας, και για συνεχή βελτίωση των συνθηκών διαβίωσής τους και  λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα για να προστατεύουν και να προάγουν την εξασφάλιση του δικαιώματος αυτού, χωρίς διακρίσεις βάσει της αναπηρίας.

- Το δικαίωμα συμμετοχής στην πολιτική και δημόσια ζωή. Τα κράτη καλούνται να διασφαλίζουν ότι τα άτομα με αναπηρίες μπορούν να συμμετέχουν, αποτελεσματικά και πλήρως, στην πολιτική και δημόσια ζωή, σε ίση βάση με τους άλλους, άμεσα ή μέσω ελεύθερα εκλεγμένων αντιπροσώπων τους, συμπεριλαμβανομένου και του δικαιώματος και της ευκαιρίας, για τα άτομα με αναπηρίες, να ψηφίζουν και να εκλέγονται.

- Το δικαίωμα στην πολιτιστική ζωή, την αναψυχή, τον ελεύθερο χρόνο και τον αθλητισμό. Τα κράτη οφείλουν να αναγνωρίζουν το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρίες να συμμετέχουν, σε ίση βάση με τους άλλους στην πολιτιστική ζωή και  λαμβάνουν όλα τα κατάλληλα μέτρα προκειμένου να διασφαλίζουν ότι τα άτομα με αναπηρίες απολαμβάνουν την πρόσβαση στο πολιτιστικό υλικό, με προσβάσιμες μορφές, απολαμβάνουν την πρόσβαση σε τηλεοπτικά προγράμματα, ταινίες, θέατρο και σε άλλες πολιτιστικές δραστηριότητες, σε προσβάσιμες μορφές κι επιπλέον ότι απολαμβάνουν την πρόσβαση σε τόπους πολιτιστικών παραστάσεων ή υπηρεσιών, όπως θέατρα, μουσεία, κινηματογράφους, βιβλιοθήκες και τουριστικές υπηρεσίες και, κατά το δυνατόν περισσότερο, απολαμβάνουν την πρόσβαση σε μνημεία και περιοχές εθνικής πολιτιστικής σημασίας.

Θα πρέπει, συνάμα, να λαμβάνουν τα κατάλληλα μέτρα προκειμένου να επιτρέψουν στα άτομα με αναπηρίες να έχουν την ευκαιρία να αναπτύξουν και να χρησιμοποιήσουν το δημιουργικό, καλλιτεχνικό και διανοητικό δυναμικό τους, όχι μόνο προς όφελός τους, αλλά και για τον εμπλουτισμό της κοινωνίας.

Αίτια περιθωριοποίησης

Άτομο – Σύγχρονο Πλαίσιο

• Ειδικά στις σύγχρονες κοινωνίες της μαζοποίησης, όπου επικρατεί η ανωνυμία και η χαλάρωση των κοινωνικών δε­σμών, καλλιεργείται η απουσία σεβασμού προς το συνάν­θρωπο, πόσο μάλλον στα άτομα με ειδικές ανάγκες.
• Άμβλυνση κοινωνικής συνείδησης. Ηθική χρεοκοπία, θεοποίηση χρήματος, επιδίωξη προσωπικού συμφέροντος και μόνο, απώλεια ευαισθη­σίας προς τον πλησίον, πόσο μάλλον όταν αυτός βρίσκεται σε δυσχερή θέση.
• Η κυριαρχία του τεχνοκρατικού τρόπου ζωής και η προσκόλληση στην εξειδίκευση μας έχουν μετατρέψει σε γρανάζια της μηχανής δίχως να το αντιληφθούμε, οπότε χωρίς ηθικοπνευματικά εφόδια υποδουλωνόμαστε στο συρμό και αντιμετωπίζουμε ως κατώτερα αυτά τα άτομα.

Οικογένεια – Σχολείο

• Απουσία κατάλληλης ανθρωπιστικής παιδείας από την οικογένεια και το σχολείο. Συγκεκριμένα, η ίδια η οικογένεια πρώτη απ’ όλους μεταφέρει προκαταλή­ψεις και ταμπού στα νεότερα μέλη της και τα παγιδεύει συστηματικά σε στερεότυπα για τα άτομα αυτά.
• Το σχολείο, απ` την άλλη πλευρά, επιμένει στη μετάδοση στείρων γνώσεων, μετατρέπεται σε εκκολαπτήριο αυριανών παραγωγικών μονάδων και τεχνοκρατών, χωρίς να γαλουχεί τα παιδιά με ανθρωπιστικές αξίες.

ΜΜΕ

• Τα ΜΜΕ προβάλλουν αυτά τα άτομα ως πρόσωπα που χρήζουν ιδιαίτερης μεταχείρισης και δημιουργούν την εντύπωση ότι είναι ανίκανα να κάνουν οτιδήποτε αξιόλογο.
• Λίγες είναι οι διαφημιστικές προσπάθειες π.χ. παραολυμπιακοί αγώνες.
• Μέσα από διάφορα σίριαλ ενσταλάζεται η αντίληψη ότι τα άτομα αυτά είναι παιδιά ενός κατώτερου Θεού.

Κράτος

• Το κράτος ενδιαφέρεται κυρίως για την οικονομική πολιτική και την καλή πορεία των οικονομικών δεικτών και όχι για την κοινωνική πολιτική και την κρατική πρόνοια.

Γιατί η περιθωριοποίηση αυτών των ατόμων δηλώνει χαμηλό πολιτισμικό επίπεδο;

• Συνεπάγεται έλλειψη ανθρωπισμού και ευαισθησίας από την κοινωνία, απουσία ευγένειας , μειωμένο ήθος, έλλειψη αλληλεγγύης και κοινωνικής συνείδησης, στοιχεία που αποτελούν ακρογωνιαίους λίθους μιας πολιτισμένης κοινωνίας.
• Τα άτομα με ειδικές ανάγκες μπορεί να έχουν συ­μπλέγματα κατωτερότητας, ανασφάλεια και άγχος, στοιχεία που χαρακτη­ρίζουν μια κοινωνία με χαμηλό επίπεδο. Την άτομα αυτά εί­ναι δυνατόν να εκδηλώσουν ακόμη κι επιθετικότητα. Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν ότι μια τέτοια κοινωνία που δε μεριμνά για τα άτομα με ειδικές ανάγκες δεν είναι αναξιοκρατική και επομένως μη δημοκρατική και μη πολιτι­σμένη.
• Ο δείκτης άλλωστε της κουλτούρας ενός λαού σχετίζεται άμεσα με τη στάση των πολιτών και της πολιτείας απέναντι σε ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες.

Τρόποι αντιμετώπισης

Άτομο

• Ευαισθησία.
• Κατανόηση.
• Συμπάθεια.
• Κοινωνική συνείδηση.
• Να αντιμετωπίζονται ως άτομα με ειδικές ικανότητες γιατί πράγματι αυτά τα άτομα έχουν αναπτύξει τις ικανότητες τους σε ένα συγκεκριμένο τομέα.
• Παροχή βοήθειας μέσω εράνων.
• Να μην τους καλλιεργούν οι συμπολίτες τους συμπλέγματα κατωτερότητας.
• Αγάπη.
• Ενδιαφέρον.
• Ευκαιρίες ξεδίπλωσης της δημιουργικότητας τους, δηλαδή να εργάζονται σε ένα χώρο βοηθητικά.
• Να αγοράζουμε προϊόντα που κατασκευάζονται από αυτά τα άτομα προ­κειμένου να τα ενισχύουμε.
• Όχι κοινωνικός ρατσισμός και αποκλεισμός.
• Κοινωνική συναναστροφή και διάλογο με αυτά τα άτομα.
• Η οικογένεια τους να τους αφήνει περιθώρια αυτονομίας και πρωτοβου­λίας.

Πολιτεία – Κράτος

• Ράμπες στα πεζοδρόμια και στα μέσα μεταφοράς.
• Ειδικοί σηματοδότες με ηχητικά σήματα.
• Ειδική λωρίδα κυκλοφορίας στους δρόμους.
• Πιο πολλά χωριά SOS για τα παιδιά με ειδικές ανάγκες.
• Περισσότερα ειδικά σχολεία.
• Περισσότερες αθλητικές εκδηλώσεις για τα άτομα αυτά (Special Olympics).
• Επαρκής ενημέρωση μέσω του σχολείου.
• Εκστρατεία από τα ΜΜΕ για ενημέρωση της κοινής γνώμης.
• Οικονομική ενίσχυση με επιδόματα, αφού χρειάζονται ιατροφαρμακευτική περίθαλψη.
• Ψυχολόγοι και κοινωνικοί λειτουργοί για την παρακολούθηση των ίδιων των ατόμων αλλά και την καθοδήγηση των οικογενειών τους.
• Η πολιτεία να δίνει έμφαση στην κοινωνική πολιτική και όχι μόνο στην κοι­νωνική ευμάρεια.

Περισσότερο εκπαιδευτικό υλικό για το Λύκειο εδώ.