Γράφει ο Αποστόλης Ζυμβραγάκης, φιλόλογος - ειδικός παιδαγωγός
Η Ειδική Εκπαίδευση είναι ένας νέος επιστημονικός κλάδος, ο οποίος δεν έχει σταματήσει να εξελίσσεται συστηματικά. Κάνοντας μια ιστορική αναδρομή, θα παρατηρήσει κανείς πως ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα ως και σήμερα, έχουν επαναπροσδιοριστεί οι προσανατολισμοί της Ειδικής Εκπαίδευσης έξι φορές.
Συγκεκριμένα, από τον ιδρυματισμό και την ασυλοποίηση, περάσαμε στην καθιέρωση της υποχρεωτικής φοίτησης. Έπειτα, επήλθε η εκπαιδευσιμότητα ατόμων με σοβαρές ανεπάρκειες και εν συνεχεία ο αποϊδρυματισμός και η ομαλοποίηση. Από τις τελευταίες δεκαετίες του προηγούμενο αιώνα εφαρμόζεται η στρατηγική της ενσωμάτωσης-ένταξης, ενώ ήδη μία νέα φιλοσοφία έχει αρχίσει να αναπτύσσεται στον χώρο της Ειδικής Εκπαίδευσης, η οποία δεν είναι άλλη από τη συμπεριληπτική εκπαίδευση (Στασινός 2016).
Από τα στάδια που έχει περάσει η Ειδική Εκπαίδευση γίνεται αντιληπτό πως από την αρχικό στιγματισμό και την περιθωριοποίηση των ατόμων με εκπαιδευτικές ανεπάρκειες έχουμε ήδη φθάσει σε μια ενεργό συμμετοχή των μαθητών με ειδικές ανάγκες σε τμήματα ενσωμάτωσης ή ένταξης του γενικού σχολείου. Μάλιστα, ο νέος προσανατολισμός της Ειδικής Εκπαίδευσης αποσκοπεί πλέον όχι απλώς στην ενεργό συμμετοχή των παιδιών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στο γενικό σχολείο, αλλά στην πλήρη συμμετοχική εκπαίδευση με τη στρατηγική της συμπεριληπτικής εκπαίδευσης.
Η ενσωμάτωση ή ένταξη αφορά τη δημιουργία αυτόνομων τμημάτων που απαρτίζονται από παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, τα οποία λειτουργούν στον χώρο του γενικού σχολείου, αλλά ακολουθούν δικό τους αναλυτικό πρόγραμμα. Τα τμήματα ενσωμάτωσης ή ένταξης παρείχαν για πρώτη φορά στα παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες την ευκαιρία να συμμετέχουν στις εκδηλώσεις του γενικού σχολείου, όπως εκδρομές, επισκέψεις, εορταστικές εκδηλώσεις, κτλ., αποσκοπώντας στην ομαλή κοινωνικοποίηση των παιδιών αυτών. Μάλιστα, όπως έχει αποδειχθεί και ερευνητικά, τα αποτελέσματα της κοινωνικής ένταξης των παιδιών που συμμετέχουν σε τέτοια τμήματα είναι πολύ ενθαρρυντικά, αφού το ίδιο το παιδί αισθάνεται κοινωνικά αποδεκτό, ισότιμο μέλος της μαθητικής κοινότητας, μιας και συμμετέχει ενεργά σε πλήθος κοινωνικών δραστηριοτήτων (Snowdon Working Party 1976).
Ωστόσο, τα τμήματα ενσωμάτωσης ή ένταξης δεν αποτελούν μία πλήρη εκπαιδευτική διαδικασία, αφού γίνεται σαφής διαχωρισμός ανάμεσα σε παιδιά που ανήκουν στο γενικό πληθυσμό του σχολείου και σε παιδιά που έχουν ανεπάρκειες. Μάλιστα, τα παιδιά που ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία εντάσσονται σε διαφορετικά τμήματα και ακολουθούν διαφοροποιημένο αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών σε σχέση με τον γενικό μαθητικό πληθυσμό. Εξέλιξη της ενσωμάτωσης ή ένταξης είναι η συμπεριληπτική εκπαίδευση.
Η συμπεριληπτική εκπαίδευση αναφέρεται στο σύνολο των μαθητών του σχολείου, χωρίς να γίνεται διαχωρισμός σε τμήματα και ταυτόχρονα αφορά το σύνολο των σχολικών δραστηριοτήτων. (Στασινός, 2016). Σύμφωνα με τον Sailor, η συμπερίληψη τοποθετεί τα παιδιά με σοβαρές εκπαιδευτικές δυσκολίες στο σχολείο της γειτονιάς τους, δεν δέχεται καμία μορφή απόρριψης αυτών των παιδιών και προασπίζεται τη συνεργατική μάθηση και την ανάπτυξη συνεργατικού πνεύματος. (Στασινός, 2016).
Η κυριότερη διαφορά ανάμεσα στην ένταξη ή ενσωμάτωση και στη συμπεριληπτική εκπαίδευση είναι ότι η συμπερίληψη στοχεύει στην αναδιαμόρφωση των υπαρχουσών δομών, με επαναπροσδιορισμό των μεθόδων διδασκαλίας, των τρόπων συμμετοχής των παιδιών και του ρόλου των εκπαιδευτικών (Κυπριωτάκης, 2001), με απώτερο σκοπό τα παιδιά με ανεπάρκειες να εκπαιδεύονται στο σχολείο της γειτονιάς τους, μαζί με τους συνομηλίκους τους. Ως εκ τούτου, ο μαθητής με ιδιαιτερότητες είναι ένας από τους παράγοντες που διαμορφώνουν εκ νέου την εκπαιδευτική διαδικασία και εν γένει τη δομή του σχολείου. Κατά την εφαρμογή της Συμπεριληπτικής εκπαίδευσης όλοι οι εκπαιδευτικοί ενδιαφέρονται για όλα τα παιδιά χωρίς να γίνεται διαχωρισμός μεταξύ εκπαιδευτικών ειδικής και γενικής εκπαίδευσης. Μάλιστα, με την εφαρμογή της συμπεριληπτικής εκπαίδευσης εφαρμόζονται στην πράξη η ενεργός συμμετοχή όλων και το συνεργατικό πνεύμα, όπως υπαγορεύει και η Διακήρυξη της Σαλαμάνκα (UNESCO, 1994). Έτσι, τα παιδιά με ιδιαιτερότητες θα μπορέσουν να συμμετέχουν πλήρως σε δραστηριότητες τόσο ακαδημαϊκές όσο και κοινωνικές, οι οποίες θα βελτιώσουν στο μέγιστο τις συνθήκες για την ομαλή κοινωνικοποίησή τους.
Η εφαρμογή της συμπεριληπτικής εκπαίδευσης και το «άνοιγμα» του γενικού σχολείου σε μαθητές που φοιτούσαν σε ειδικά σχολεία, πέρα από τις σημαντικές ωφέλειες που έχει να προσφέρει ειδικά σε μαθητές με ηπιότερες δυσλειτουργίες, καθιστά πλέον επιβεβλημένη την προετοιμασία, την κατάρτιση, τη μετεκπαίδευση των εκπαιδευτικών και την αναδιάρθρωση των σχολικών δομών τόσο από πλευράς υλικοτεχνικών υποδομών όσο και από πλευράς προγράμματος σπουδών, σχολικών εγχειριδίων και μεθόδων διδασκαλίας.
Η πρόκληση είναι τεράστια, αλλά τα αποτελέσματα μιας τέτοιας αναδιαμόρφωσης στην εκπαίδευση θα φέρει στη σχολική κοινότητα, εκτός από την αποτελεσματικότητά της στην επίτευξη των μαθησιακών στόχων όλων των μαθητών, και τη βελτίωση των κοινωνικών δεξιοτήτων των παιδιών με ήπιες μαθησιακές δυσκολίες (Malgrem, 1998).
Καταληκτικά, όσο δύσκολες κι αν είναι οι οικονομικές συνθήκες, οι οποίες μπορεί να δυσχεραίνουν αυτήν την αναδιαμόρφωση του σχολείου σε όλους τους τομείς, πρέπει να καταστεί σαφές ότι όλα τα παιδιά - ανεξάρτητα από τις δυσκολίες και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν - έχουν τα ίδια δικαιώματα στη μάθηση, στην εκπαίδευση, στην απόκτηση γνώσεων και ότι όλα μπορούν να μάθουν, αρκεί οι μαθησιακές δυσκολίες τους να εντοπιστούν έγκαιρα, να διαγνωσθούν σωστά και να αντιμετωπιστούν υπεύθυνα και συστηματικά. (Πόρποδας, 2003).
Βιβλιογραφία
Στασινός, Δ. (2016). Η Ειδική Εκπαίδευση 2020 (plus). Για μια Συμπεριληπτική ή Ολική Εκπαίδευση στο Νέο-ψηφιακό σχολείο με Ψηφιακούς πρωταθλητές. (Αναθεωρημένη έκδοση). Αθήνα: Παπαζήση.
Πόρποδας , Κ., (2003). Η Μάθηση και οι Δυσκολίες της (Γνωστική Προσέγγιση). Πάτρα: Αυτοέκδοση.
Κυπριωτάκης, Α. (2001) Μια Παιδαγωγική : Ένα Σχολείο για Όλα τα Παιδιά. Σύγχρονες αντιλήψεις αγωγής και εκπαίδευσης των παιδιών με εμπόδια στη ζωή και στη μάθηση. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Καλαντζή-Αζίζι, Α. & Ζαφειροπούλου, Μ. (2004). Προσαρμογή στο σχολείο, πρόληψη και αντιμετώπιση δυσκολιών. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Malgrem, K.W. (1998). Cooperative learning as an academic intervention for students with mild disabilities. Focus on Excpectional Children, 31, 1-6.
Snowdon Working Party (1976). Integrating the Disabled. Horsham: National Fund for Research into Crippling Diseases
UNESCO (1994). Declaration et Cadre d’ action pour les besoins educatifs speciaux. Salamanca: Spain.
Περισσότερα θέματα για την Ειδική Αγωγή εδώ.