Ανθρωπισμός - Διαγώνισμα συνεξέτασης Γλώσσας και Λογοτεχνίας

ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Γιατί ἡ ἀνθρωπιά εἶναι τό μόνο πρᾶγμα πού τό δημιούργημα τοῦ ἀνθρώπου δέν σκοτώνει!

Τό 4ο Φόρουμ παρά τήν πολυφωνία του ἔχει ἕνα θέμα, τό μέλλον. Νά θυμηθοῦμε ὅτι δέν ὑπάρχουν ἐμπειρογνώμονες τοῦ μέλλοντος! Ὁπότε τό σύνθημα τῆς “Σίλικον Βάλλεϋ1”, ὅτι “ἄν θές νά δαμάσεις τό μέλλον πρέπει νά τό δημιουργήσεις ἐσύ ὁ ἴδιος”, εἶναι εὐθύνη ὅλων μας σήμερα. Τό μέλλον χαρακτηρίζεται ἀπό πολυπλοκότητα, συνεχῆ ἀλλαγή καί ἐπιτάχυνση τοῦ χρόνου. Ἀπό αὐτούς πού θά ζήσουν μετά ἀπό μένα, κανένας δέν θά κάνει τήν ἴδια δουλειά, σέ ὅλη του τήν ζωή. Κανένας. Πρέπει νά πῶ ὅτι καί ἡ ἴδια ἡ δουλειά, καί ἄν εἶναι ἴδια, δέν θά εἶναι ἴδια. Καί θά ὑπάρχουν ἀσφαλῶς ἐπαγγέλματα πού θά εἶναι καινούργια. Ὁπότε τά παιδιά, τά ὁποῖα ἔρχονται μετά ἀπό ἐμᾶς θά ζήσουν σέ μιά ἐποχή πού τό ἄγνωστο πρέπει νά γίνει γνωστό. (…) Συνάδελφοι λοιπόν! Πρέπει νά πῶ ὅτι τά νέα ντοκουμέντα, οἱ νέες προτεραιότητες γιά τήν παιδεία (εἶναι ὅτι) πρέπει νά ἀφήσει τήν συσσώρευση γνώσεων ἴσως στό Διαδίκτυο, φθάνει νά χρησιμοποιεῖται σωστά. Ἀλλά ἡ παιδεία πρέπει νά μάθει στούς νέους προσαρμογή, εὐελιξία καί κυρίως τήν δυνατότητα ὅτι ὑπάρχει ἕνα μέτρο παντοῦ. Τό μέχρι ποῦ καί μέχρι πότε πρέπει νά εἶναι τά πράγματα μέ τά ὁποῖα θά ἀσχοληθεῖ αὔριο ἡ παιδεία. […] Τά παιδιά πρέπει νά μάθουν τό μέτρο, τήν τάξη καί τήν ἁρμονία.

Ποιά εἶναι τά μέσα μέ τά ὁποῖα ἡ παιδεία μπορεῖ νά μάθει αὐτά τά καινούργια πράγματα στά παιδιά; Νομίζω ὅτι πρέπει ὅλοι νά μάθουν καί νά θυμόμαστε ὅτι δέν ὑπάρχουν πιά μονήρεις εὐφυΐες. Μόνο ἡ ὁμαδική ἔρευνα, μόνο ἡ ὁμαδική δουλειά μπορεῖ νά προχωρήσει ἀπό τό στάδιο πού εἶναι κάθε φορά. Ὁμαδική δουλειά, λοιπόν. Συνεχής ἐπιμόρφωση, γιατί τά πράγματα ἀλλάζουν συνέχεια. Εὐελιξία. Προσαρμογή, τά καινούργια πράγματα, καί κυρίως εὐθύνη γι’ αὐτό πού ἔρχεται! Ἄρα νά ἀσχοληθοῦν τά παιδιά μέ τά κοινά περισσότερο ἀκόμη ἀπό ὅ,τι γίνεται αὐτή τήν στιγμή. Ἡ Παιδεία ἔχει προβλήματα καί τά προβλήματα τῆς Παιδείας εἶναι μόνο προβλήματα Πολιτείας. Δέν εἶναι μόνο προβλήματα τῶν δασκάλων, ὅπως λένε λίγο βιαστικά ὅλοι.

(…) Όλοι γνωρίζουν ποιοί εἶναι οἱ κίνδυνοι σήμερα τῆς τεχνολογίας. Θά πῶ μόνο ἕνα πρᾶγμα: ἡ ψυχολογική ἀπομόνωση, ἡ κατάργηση κάθε ἱεραρχίας ἐφ’ ὅσον θά ἔχουμε ὅλοι τήν ἴδια πληροφόρηση, δέν ὑπάρχει πιά ὁ καλύτερος ἤ ὁ χειρότερος, ὅλοι ξέρουν τά ἴδια πράγματα, ὅλα ἐξαρτῶνται ἀπό μιά μηχανή. Ἀλλά δέν ὑπάρχει ἀλάνθαστη μηχανή οὔτε ὑπάρχει ἀείζωη μηχανή. Καί γιά νά θυμηθοῦμε τόν Σεφέρη∗∗ καί τόν Καρυωτάκη∗∗∗, τούς δικούς μας, καί οἱ δύο ἔχουν γράψει μέ τόν τρόπο τους τό ἴδιο πρᾶγμα: «Ἡ μηχανή –λέει– δέν ἔχει οὔτε ἦθος οὔτε ὕφος». Καί ἐφόσον δέν ἔχει ὕφος, ἐφ’ ὅσον ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἀκριβῶς τό ἦθος, ὅπως λένε οἱ καινούργιοι συνάδελφοί μου οἱ Γάλλοι –τό εἶπε ὁ Μπουφώ∗∗∗∗ τόν 17ο αἰῶνα– ἄρα ἡ μηχανή εἶναι ἀπάνθρωπη. Καί ἐφ’ ὅσον ἡ μηχανή εἶναι ἀπάνθρωπη, πρέπει ἀκριβῶς νά ξέρουμε μέ ποιό τρόπο μποροῦμε νά τήν κάνουμε ἀνθρώπινη. Γιατί ὅπως ἔλεγαν καί οἱ ἀρχαῖοι “χαρίεν ὁ ἄνθρωπος ὅταν ἄνθρωπος ᾖ∗∗∗∗∗”.

Καιρός, λοιπόν, νά μάθουμε στά παιδιά μας πάνω ἀπό ὅλα τήν ἀνθρωπιά. Γιατί ἡ ἀνθρωπιά εἶναι τό μόνο πρᾶγμα πού τό δημιούργημα τοῦ ἀνθρώπου δέν σκοτώνει! Τό μόνο. Ἡ ἀνθρωπιά ἐπίσης ὁδηγεῖ καί στήν ἀρετή. Καί ἡ ἀρετή τί εἶναι; Μιά δεύτερη φύση πού μπορεῖ νά μάθουν τά παιδιά, καί νά ἀσκοῦν τήν ἀρετή χωρίς θεατές καί χωρίς ἀκροατές. Ἀπό τήν στιγμή αὐτή καί ἔπειτα μποροῦμε ἐμεῖς οἱ μεγαλύτεροι ἐκπαιδευτικοί νά δημιουργήσουμε αὐτό πού εἴπατε. Δηλαδή τόν πολιτισμό τόν τεχνολογικό. Ὁ τεχνολογικός πολιτισμός ὅμως πρέπει νά νά ὁδηγήσει σέ κάτι ἀκόμη παραπάνω. Νά ὁδηγήσει στόν ψηφιακό ἀνθρωπισμό. Αὐτός ὁ ψηφιακός ἀνθρωπισμός ὅπως καί ἄν τό κάνουμε, πρέπει νά ἀσχολεῖται πρῶτον μέ τήν ἐπιτυχία –δέν μπορεῖ τα παιδιά νά μήν ἔχουν ἐπιτυχία σέ αὐτό πού προσπαθοῦν, ἀλλά πρέπει νά ἀσχολοῦνται, κυρίως, μέ τήν εὐτυχία. Αὐτό πού ξεχνᾶμε συνέχεια στά σχολειά μας.

Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ, απόσπασμα από ομιλία
στο 4ο Οικονομικό Φόρουμ στους Δελφούς, 05/03/2019, (διασκευασμένο)
(Η Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ είναι Ελληνίδα βυζαντινολόγος ιστορικός.
Υπήρξε η πρώτη γυναίκα πρόεδρος του Τμήματος Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης
το 1967 και η πρώτη γυναίκα πρύτανης του Πανεπιστημίου της Σορβόννης το 1976.
Ακόμη, είναι Πρέσβειρα Καλής Θελήσεως στη UNICEF.)

---

∗Η Σίλικον Βάλλεϋ βρίσκεται στο νότιο τμήμα του Κόλπου του Σαν Φρανσίσκο, στη Βόρεια Καλιφόρνια των ΗΠΑ. Ο όρος αρχικά αναφερόταν στον μεγάλο αριθμό των καινοτόμων εταιρειών σχεδίασης μικροκυκλωμάτων (με βάση το πυρίτιο) και τους κατασκευαστές που υπήρχαν στην περιοχή, αλλά τελικά κατέληξε να αναφέρεται σε όλες τις υψηλής τεχνολογίας επιχειρήσεις που εδρεύουν εκεί. Σήμερα γενικά χρησιμοποιείται ως μετωνύμιο για τον τομέα υψηλής τεχνολογίας, με εταιρείες που δραστηριοποιούνται στις τεχνολογίες της Πληροφορικής και των Επικοινωνιών και αποτελούν οδηγούς των εξελίξεων σε
αυτούς τους τομείς, απασχολώντας ειδικευμένο εργατικό δυναμικό από όλο τον κόσμο.

∗∗ Ο Γιώργος Σεφέρης ήταν Έλληνας διπλωμάτης και ποιητής και ο πρώτος Έλληνας που τιμήθηκε με βραβείο Νόμπελ.

∗∗∗ Ο Κώστας Καρυωτάκης ήταν Έλληνας ποιητής και πεζογράφος. Θεωρείται ως ο κυριότερος εκφραστής της σύγχρονης λυρικής ποίησης και τα έργα του έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από τριάντα γλώσσες.
∗∗∗∗ Ζωρζ Λουί Λεκλέρκ ντε Μπυφόν ήταν ένας από τους σημαίνοντες φυσιοδίφες του 18ου αιώνα και τα έργα του Φυσική Ιστορία και Οι Εποχές της Φύσης, περιείχαν καλά ανεπτυγμένες θεωρίες για την εντελώς υλιστική καταγωγή της Γης. Οι ιδέες του αμφισβήτησαν τη σταθερότητα των ειδών και άσκησαν σημαντική επιρροή.
∗∗∗∗ Πόσο χαριτωμένος είναι ο άνθρωπος, αν είναι άνθρωπος. (Μένανδρος)

Παρατηρήσεις

1ο ΘΕΜΑ

1. Σε κάθε μία από τις διατυπώσεις που ακολουθούν να δώσετε τον χαρακτηρισμό «Σωστό» ή «Λάθος», ανάλογα με το αν αποδίδουν το νόημα του κειμένου σωστά ή όχι. Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας με συγκεκριμένη αναφορά στο κείμενο.
α) Το μέλλον απαιτεί συνεχή προσαρμοστικότητα και αλλαγή στον επαγγελματικό τομέα.
β) Η ευθύνη της παιδείας απέναντι στους νέους είναι κυρίως να τους μεταδώσει γνώσεις.
γ) Τα προβλήματα της παιδείας σχετίζονται αποκλειστικά με τα προβλήματα των δασκάλων και των καθηγητών.
δ) Ένας από τους σημαντικότερους κινδύνους της τεχνολογίας αποτελεί την πεποίθηση του ατόμου ότι η τεχνολογία και οποιοδήποτε αποτέλεσμα προκύπτει από αυτήν είναι αλάνθαστα.
ε) Ο ψηφιακός ανθρωπισμός πρέπει να έχει μοναδικό στόχο την επιτυχία.

2. Να ενημερώσετε τους συμμαθητές και τις συμμαθήτριές σας για το περιεχόμενο του αποσπάσματος αναφορικά με τον τρόπο που μπορεί η παιδεία να προστατεύσει από τους κινδύνους της τεχνολογίας (βλ. παραγράφους 2, 3 και 4). Να γράψετε ένα περιληπτικό, σχετικά με το παραπάνω θέμα, κείμενο 70 – 90 λέξεων, το οποίο και θα διαβάσετε στους συμμαθητές και τις συμμαθήτριές σας.

2ο ΘΕΜΑ

1. Το κείμενο που διαβάσατε είναι ομιλία. Να προσδιορίσετε τρία γνωρίσματά του που επιβεβαιώνουν αυτόν τον χαρακτηρισμό.

2. α) Να εντοπίσετε τον τρόπο ανάπτυξης της τέταρτης παραγράφου και να αιτιολογήσετε την απάντηση σας με αναφορές σε σχετικά χωρία.

β) Να δικαιολογήσετε τη χρήση του θαυμαστικού και της παύλας αντίστοιχα:
i. …κυρίως εὐθύνη γι’ αὐτό πού ἔρχεται! (2η παράγραφος)
ii. …ἐπιτυχία –δέν μπορεῖ τα παιδιά νά μήν ἔχουν ἐπιτυχία σέ αὐτό πού προσπαθοῦν (4η παράγραφος)

γ) Ὁπότε, Ἀλλά, γιατί, λοιπόν, Δηλαδή: Ποια νοηματική σχέση εκφράζει η χρήση καθεμιάς από τις παραπάνω λέξεις;

3. α) «Ὁμαδική δουλειά, λοιπόν. Συνεχής ἐπιμόρφωση, γιατί τά πράγματα ἀλλάζουν συνέχεια. Εὐελιξία. Προσαρμογή, τά καινούργια πράγματα, καί κυρίως εὐθύνη γι’ αὐτό πού ἔρχεται! Ἄρα νά ἀσχοληθοῦν τά παιδιά μέ τά κοινά περισσότερο ἀκόμη ἀπό ὅ,τι γίνεται αὐτή τήν στιγμή» Να ξαναγράψετε το απόσπασμα, αντικαθιστώντας κάθε μια από τις υπογραμμισμένες λέξεις με μια νοηματικά αντίθετη (αντώνυμη) και κάνοντας ταυτόχρονα όλες τις αναγκαίες αλλαγές στο κείμενο.

β) Αφού λάβετε υπόψη σας τη σημασία που έχουν τα παρακάτω αποσπάσματα λόγου του κειμένου, να σημειώσετε σε ποια από αυτά η γλώσσα λειτουργεί αναφορικά και σε ποια ποιητικά.
i Τά παιδιά πρέπει νά μάθουν τό μέτρο. (§ 1)
ii Ἡ Παιδεία ἔχει προβλήματα (§ 2)
iii ἄρα ἡ μηχανή εἶναι ἀπάνθρωπη (§ 3)
iv καί νά ἀσκοῦν τήν ἀρετή χωρίς θεατές καί χωρίς ἀκροατές (§ 4)
v δέν μπορεῖ τα παιδιά νά μήν ἔχουν ἐπιτυχία σέ αὐτό πού προσπαθοῦν (§ 4)

3ο ΘΕΜΑ

Σε ένα άρθρο που θα δημοσιευθεί στην εφημερίδα του σχολείου να αναφέρετε πώς μπορεί να καλλιεργηθεί ο ανθρωπισμός στη σημερινή κοινωνία. (350 – 400 λέξεις)

ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Θερμοπύλες - Κωνσταντίνος Καβάφης

Τιμή σ’ εκείνους όπου στην ζωή των

ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες.

Ποτέ από το χρέος μη κινούντες·

δίκαιοι κ’ ίσιοι σ’ όλες των τες πράξεις,

αλλά με λύπη κιόλας κ’ ευσπλαχνία·

γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν

είναι πτωχοί, πάλ’ εις μικρόν γενναίοι,

πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε·

πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες,

πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους.

Και περισσότερη τιμή τούς πρέπει

όταν προβλέπουν (και πολλοί προβλέπουν)

πως ο Εφιάλτης θα φανεί στο τέλος,

κ’ οι Μήδοι επί τέλους θα διαβούνε.

(Από τα Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος 1984)

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Α1. Σε ποιους αποδίδει τιμές ο ποιητής; Ποια είναι τα ηθικά γνωρίσματα των ανθρώπων που εξαίρει στο ποίημά του;

Α2. Να χαρακτηρίσετε ως σωστές ή λανθασμένες τις παρακάτω προτάσεις με βάση το περιεχόμενο του ποιήματος:

1. Ο ποιητής θέλει να στηλιτεύσει όσους θέτουν στη ζωή τους «Θερμοπύλες», όσους θέτουν δηλαδή κάποιον σημαντικό για εκείνους σκοπό και τον υπερασπίζονται μέχρι τέλους.

2. Οι Θερμοπύλες μπορούν να συμβολίσουν οτιδήποτε αξίζει για κάθε άνθρωπο να αγωνιστεί για την υπεράσπισή του.

3. Το ηθικό μεγαλείο ενός ανθρώπου γίνεται εμφανές κι από την κατανόηση που δείχνει στις αδυναμίες και τα ελαττώματα των συνανθρώπων του.

4. Ο Εφιάλτης συμβολίζει τον άνθρωπο που ακόμα κι όταν ξέρει πως ο σκοπός για τον οποίο παλεύει είναι καταδικασμένος, εκείνος παλεύει μέχρι τέλους.

5. Οι γενναίοι αυτοί άνθρωποι που υπερασπίζονται τις δικές τους Θερμοπύλες, γνωρίζουν συχνάπως ο αγώνας τους δεν θα ευτυχήσει, εντούτοις παραμένουν ακλόνητοι στις πεποιθήσεις τους και παλεύουν για ό,τι θεωρούν σημαντικό μέχρι τέλους.

Β1. Λαμβάνοντας υπόψη ότι τα ποιήματα του Κ. Καβάφη διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες σύμφωνα με το περιεχόμενό τους :

• Ιστορικά
• Διδακτικά – φιλοσοφικά
• Αισθησιακά-Ηδονικά

να μελετήσετε το ποίημα και να το εντάξετε στην/ στις κατηγορία/-ες που ανήκει. Να αιτιολογήσετε την επιλογή σας.

Β2. Η γλώσσα του Καβάφη είναι ιδιότυπη: πρόκειται για λόγια γλώσσα με τύπους της δημοτικής αλλά και των αρχαίων ελληνικών(μείγμα καθαρεύουσας και δημοτικής). Βρείτε δύο χαρακτηριστικές φράσεις της ιδιότυπης καβαφικής γλώσσας.

Β3. Από άποψη μορφής τα ποιήματα του Καβάφη μπορούν να χαρακτηριστούν μοντέρνα. Να βρείτε δύο χαρακτηριστικά της μοντέρνας ποίησης που να δικαιολογούν την άποψη για το συγκεκριμένο ποίημα.

Γ. Οι άνθρωποι που πολέμησαν στις Θερμοπύλες προδόθηκαν από τον Εφιάλτη. Παρ' όλα αυτά δεν τον κατηγόρησαν και έμειναν πιστοί στην υπεράσπιση του χρέους τους μέχρι τέλους. Θεωρείτε πως είναι εύκολο να υπαγορεύεται η δράση των ανθρώπων από ανθρωπιστικά ιδεώδη; Να καταγράψετε τις απόψεις σας σε ένα ενιαίο κείμενο 100 λέξεων.

Επιμέλεια κριτηρίου αξιολόγησης: Αποστόλης Ζυμβραγάκης, Φιλόλογος - Ειδικός παιδαγωγός Med.

Περισσότερο εκπαιδευτικό υλικό για τα νέα ελληνικά εδώ.