Κείμενο 1
Παιδεία
Ο όρος Παιδεία με την ευρύτερη έννοια, προσδιορίζεται ως η γενικότερη καλλιέργεια του ανθρώπου και
συνδέεται με έννοιες, όπως η «μόρφωση», η «αγωγή» και η «κουλτούρα». Δεν
περιορίζεται βέβαια, μόνο στο εκπαιδευτικό σύστημα, αλλά είναι απόρροια της συνδυασμένης επίδρασης
κοινωνικών και πολιτιστικών παραγόντων. Εκτός από τη θεσμοθετημένη εκπαίδευση,
η οικογένεια, τα μέσα ενημέρωσης και ψυχαγωγίας, το ευρύτερο περιβάλλον με τις
επικρατούσες αξίες και αντιλήψεις, η πολιτιστική
ατμόσφαιρα μιας κοινωνίας, επηρεάζουν την πνευματική ανάπτυξη και τη διαμόρφωση
του ήθους και της συμπεριφοράς του ατόμου, δηλαδή την Παιδεία του.
Μια τέτοια προσέγγιση της έννοιας
αποκαλύπτει και το διττό της ρόλο, δηλαδή την ευθύνη της για τη διάπλαση της προσωπικότητας και την
κοινωνικοποίηση του νέου. Δηλαδή η παιδεία αναλαμβάνει αρχικά να αφυπνίσει και να αξιοποιήσει τις πνευματικές δυνάμεις του ανθρώπου. Γι' αυτό
και ο πρώτος ρόλος που καλείται να παίξει αυτή είναι η πνευματική καλλιέργεια.
Η πνευματική καλλιέργεια που παρέχει η
παιδεία συνίσταται στην κατάρτιση του ανθρώπου από άποψη γνώσεων, στην
καλλιέργεια της λογικής και στην ευαισθητοποίηση του νέου. Στην πρώτη περίπτωση
οι γνώσεις αποτελούν απαραίτητα και αναγκαία βάθρα στήριξης του προσωπικού
οικοδομήματος. Παράλληλα, η καλλιέργεια της λογικής, δηλαδή της κριτικής
ικανότητας και του προβληματισμού, δίνει τη δυνατότητα στο άτομο να λειτουργεί
ως ανεξάρτητη προσωπικότητα, ικανή να
αντιστέκεται στους σύγχρονους μηχανισμούς ετεροκαθορισμού. Τέλος, η καλλιέργεια της αισθητικής είναι αυτή η διαδικασία που
βοηθάει τον άνθρωπο στη σύλληψη και τη γεύση της ομορφιάς της ζωής. Με την
απόκτηση της γνώσης, της λογικής και της ευαισθησίας ο άνθρωπος ολοκληρώνει την
πνευματική του καλλιέργεια και αποκτά καθολική αντίληψη της ζωής.
Η παιδεία, όμως, δεν αντιμετωπίζει τον
άνθρωπο μόνο ως πνευματική παρουσία. Παράλληλα αναλαμβάνει να εξανθρωπίσει τον ψυχικό κόσμο του ατόμου προετοιμάζοντας το έδαφος για την
επαφή του με τις διαχρονικές αξίες. Πρόκειται για ένα έργο δύσκολο, επειδή οι
κοινωνίες της εποχής μας χαρακτηρίζονται από ανθρωπιστική κρίση και
αντιφατικότητα των ηθικών κανόνων. Είναι, ωστόσο, απαραίτητο, αφού όλοι
γνωρίζουμε πως μία πνευματική καλλιέργεια χωρίς παράλληλη ψυχική-χωρίς ηθικούς
φραγμούς και αναστολές - θα εγκυμονούσε τεράστιους κινδύνους. Ας φανταστούμε τα
προϊόντα του ανθρωπίνου πνεύματος στα χέρια ατόμων χωρίς συνείδηση, ηθικές
αρχές και ανθρωπισμό.
Αν, λοιπόν, η Παιδεία κατορθώσει να δώσει
στον άνθρωπο τη δυνατότητα διαμόρφωσης μιας ενιαίας και ολοκληρωμένης
προσωπικότητας τότε θα έχει πετύχει τον πρώτο της στόχο και θα έχει ήδη προλειάνει το έδαφος για το δεύτερο,
δηλαδή τη μεθοδική κοινωνικοποίηση του ατόμου.
Συγκεκριμένα η Παιδεία, έχοντας ως
δεδομένο την κοινωνική φύση του ανθρώπου, φροντίζει να μεταλαμπαδεύσει σ' αυτόν όλα τα στοιχεία της ομοιογένειας, ώστε
να διευκολύνεται η εύρυθμη λειτουργία της κοινωνίας και να προωθείται η ομαλή
ένταξή του νέου μέσα στους κόλπους της. Η Παιδεία βοηθά στην επαγγελματική
αποκατάστασή του νέου και στη μεταβολή του σε δραστήρια και παραγωγική μονάδα
του κοινωνικού συνόλου. Επιπλέον ως παράγοντας δημιουργίας πολιτικής συνείδησης
συντελεί στη μεταμόρφωση του νέου σε υπεύθυνο και συνειδητοποιημένο πολίτη.
Τέλος καθιστώντας τον μέτοχο της παράδοσης και των εξελίξεων στο χώρο των γραμμάτων,
της επιστήμης και της τέχνης έμμεσα τον οδηγεί στις πολιτιστικές διαδικασίες
της κοινωνίας. Μέσα απ' αυτό το σκεπτικό αντιλαμβανόμαστε ότι η Παιδεία είναι ο
κινητήριος μοχλός της κοινωνικής προόδου.
Κείμενο 2
Στον δάσκαλο - Κωστής Παλαμάς
Σμίλεψε πάλι, δάσκαλε , ψυχές!
Κι ότι σ' απόμεινε ακόμη στη ζωή σου,
Μην τ' αρνηθείς! Θυσίασέ το ως τη στερνή
πνοή σου!
Χτισ' το παλάτι, δάσκαλε σοφέ!
Κι αν λίγη δύναμη μεσ' το κορμί σου μένει,
Μην κουρασθείς. Είν' η ψυχή σου
ατσαλωμένη.
Θέμελα βάλε τώρα πιο βαθειά,
Ο πόλεμος να μη μπορεί να τα γκρεμίσει.
Σκάψε βαθειά. Τι κι' αν πολλοί σ’ έχουνε
λησμονήσει;
Θα θυμηθούνε κάποτε κι αυτοί
Τα βάρη που κρατάς σαν Άτλαντας στην
πλάτη,
Υπομονή! Χτίζε, σοφέ, της κοινωνίας το
παλάτι !
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
ΘΕΜΑ Α
Να γραφεί η περίληψη των τριών τελευταίων παραγράφων του κειμένου 1 σε 60-80 λέξεις. Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Β
Ερώτημα 1ο
Ερώτημα 1ο
Ποια είναι προσφορά της καλλιέργειας της κριτικής ικανότητας από το σχολείο, όπως επισημαίνεται στο κείμενο 1; (50-60 λέξεις). Μονάδες 15
Ερώτημα 2ο
α. Με ποιον τρόπο οργανώτεται ο λόγος στην πρώτη και την τελευταία παράγραφο του κειμένου 1; Μονάδες 7
β. Στο κείμενο 1 συναντάμε την ακόλουθη περίοδο λόγου: «Η Παιδεία βοηθά στην επαγγελματική αποκατάστασή του νέου». Να βρεθεί το είδος της σύνταξης, να μετατραπεί στην αντίθετή της και να εντοπιστούν οι νοηματικές και υφολογικές και διαφορές. Μονάδες 8
Ερώτημα 3ο
Το κείμενο 1 ανήκει στο κειμενικό είδος του δοκιμίου και πιο συγκεκριμένα αποτελεί ένα αποδεικτικό δοκίμιο. Να βρείτε τρία χαρακτηριστικά μέσα στο κείμενο που να επιβεβαιώνουν αυτόν τον ισχυρισμό. Μονάδες 10
ΘΕΜΑ Γ
Ποιες σκέψεις και συναισθήματα του ποιητή
εκφράζονται με τη χρήση της παρομοίωσης "Τα βάρη που κρατάς σαν Άτλαντας
στην πλάτη" στην τρίτη στροφή του ποιήματος (100-150 λέξεις). Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Δ
Σε ένα άρθρο σας στο περιοδικό του
σχολείου σας να προβάλετε τους τρόπους με τους οποίους το σχολείο διαμορφώνει
το δημοκρατικό ήθος και καλλιεργεί τη δημοκρατική συνείδηση των μαθητών (300-400
λέξεις). Μονάδες 30
Επιμέλεια κριτηρίου αξιολόγησης για το e-didaskalia.blogspot.gr: Αποστόλης Ζυμβραγάκης, φιλόλογος - Med Ειδικός Παιδαγωγός.
