ΚΕΙΜΕΝΑ
Τα τρία κείμενα που θα διαβάσετε αναφέρονται στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918). Το Α΄ κείμενο συνιστά απόσπασμα από εκλαϊκευμένο ιστοριογραφικό έργο σύγχρονου Γάλλου ιστορικού. Το Β΄ κείμενο είναι δημοσιογραφικό άρθρο αναρτημένο σε δικτυακό τόπο και παρουσιάζει ένα περιστατικό που συνέβη τα Χριστούγεννα του 1914. Τέλος το Γ΄ κείμενο είναι απόσπασμα από το μυθιστόρημα του Στράτη Μυριβήλη « Η ζωή εν Τάφω. Το βιβλίο του πολέμου» στο οποίο ο ήρωας του μυθιστορήματος, ο λοχίας του πεζικού Αντώνης Κωστούλας καταγράφει σε γράμματα-ημερολόγιο, που σκοπεύει να στείλει στην αγαπημένη του, τις εμπειρίες, τις σκέψεις και τα συναισθήματά του, κατά την περίοδο που αυτός πολεμά στο Μακεδονικό Μέτωπο το 1917.
Κείμενο Ι: Εξηγώντας τον 20ό αιώνα στον εγγονό μου Γκουεντάλ
Ο πρώτος [Παγκόσμιος Πόλεμος] είναι μια από τις σπάνιες δοκιμασίες της ιστορίας που συσπείρωσε τους λαούς γύρω από τους ηγέτες τους. Η πατριωτική ομοφωνία κυριάρχησε σε κάθε στρατόπεδο, οι ηγέτες έπεισαν τους πολίτες –και συχνά είχαν δίκιο– ότι ο εχθρός επετίθετο στην ύπαρξή τους την ίδια, και στην ύπαρξη της πατρίδας τους. Αυτό το χαρακτηριστικό εξηγεί το γεγονός ότι, σε αντίθεση με τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, σε καμιά από τις εμπόλεμες χώρες δεν λειτούργησε, ανάμεσα στο 1914 και το 1918, κάποιο ξενοκίνητο κόμμα.
Βεβαίως, η πρώτη παγκόσμια σύγκρουση είχε τους αντιπάλους της: οι τελευταίοι, όμως, δεν ήταν αλληλέγγυοι με τον εχθρό∙ δήλωναν ειρηνιστές, επαναστάτες, αντίπαλοι όλων των κυβερνήσεων, αν όχι όλων των πολέμων -καταδίκαζαν τον «ιμπεριαλιστικό» πόλεμο, αλλά θεωρούσαν δίκαιη την υπεράσπιση της χώρας τους.
Οι λαοί είχαν κληρονομήσει τις βεβαιότητές τους από μια μακραίωνη ιστορία. Είχαν διδαχτεί ότι το πεπρωμένο τους εξαρτάται από τον αμυντικό αγώνα εναντίον ενός προαιώνιου εχθρού: ο Γάλλος εναντίον του Γερμανού που πήρε την Αλσατία-Λορένη∙ ο Γερμανός ενάντια στα σλαβικά στίφη, και εναντίον του Γάλλου που έκαψε το Παλατινάτο επί Λουδοβίκου XIV και ο οποίος δεν μπορεί να χωνέψει τις επιτυχίες της Πρωσίας∙ οι Ρώσοι εναντίον των Κίτρινων και των Γερμανικών Φυλών, χθεσινών Τατάρων και Τευτόνων, σήμερα Τούρκων και Γερμανών∙ το ίδιο ισχύει για τον Ιταλό, αντίπαλο του Αυστριακού, ή για τη Μεγάλη Βρετανία της οποίας η ηγεμονία απειλείται από την ακατανίκητη ενίσχυση της Γερμανίας, η οποία, διακηρύσσει το μίσος της για τον Άγγλο που την εμποδίζει να μεγαλώσει, να αναπτυχθεί.
Ferro, M. (2008). Εξηγώντας τον 20ό αιώνα στον εγγονό μου Γκουεντάλ.
Μτφ. Γιάννης Καυκιάς, Αθήνα, εκδόσεις Πολύτροπον, σ. 23-25 (Διασκευή)
Κείμενο ΙΙ: Η «ανταρσία της ανακωχής» τα Χριστούγεννα του 1914
Τα πρώτα Χριστούγεννα από την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, τον χειμώνα του 1914, πάνω από 1 εκατ. στρατιώτες του Δυτικού Μετώπου*, αψηφώντας τις εντολές των ανωτέρων τους, εγκατέλειψαν τα χαρακώματα και σκορπίζοντας ευχές γιόρτασαν με τον εχθρό, παίζοντας ποδόσφαιρο σε μια αυθόρμητη εκεχειρία που έμεινε για πάντα στην παγκόσμια ιστορία. Μια «ανταρσία της ανακωχής» εν μέσω του «Μεγάλου Πολέμου» που τελικά στοίχισε τη ζωή σε περισσότερους από 18 εκατ. ανθρώπους.
Την παραμονή των Χριστουγέννων, άνδρες του βρετανικού στρατού άκουσαν τους Γερμανούς να τραγουδούν τα κάλαντα και είδαν φανάρια και μικρά έλατα στα χαρακώματα τους. Τα μηνύματα άρχισαν να περνούν σε όλους τους στρατιώτες, με την επόμενη ημέρα να βρίσκει Βρετανούς και Γερμανούς να ανταλλάζουν δώρα, να βγάζουν φωτογραφίες, να θάβουν τους νεκρούς τους και να παίζουν έναν αγώνα ποδοσφαίρου για να γιορτάσουν την εκεχειρία που μόνοι τους αποφάσισαν.
Πολλοί αξιωματικοί ανησύχησαν πως η συμπεριφορά των στρατιωτών τους θα υπονόμευε το μαχητικό πνεύμα, με αποτέλεσμα οι ανώτεροι να δίνουν εντολές για λήψη μέτρων ώστε να μην συμβεί ξανά ανάλογο περιστατικό, θέλοντας να διατηρήσουν την αυθόρμητη ανακωχή στο επίπεδο ενός μεμονωμένου περιστατικού στο Δυτικό Μέτωπο. «Εκείνα τα Χριστούγεννα, κατάφεραν να κάνουν θανάσιμους εχθρούς, φίλους για μια στιγμή», ανέφερε ο ιστορικός Φράνσις Τοουντρόου, σύμφωνα με το BBC.
Για τον ποδοσφαιρικό αγώνα που απαθανάτισε ο φωτογραφικός φακός και έμεινε για πάντα στην ιστορία, χρησιμοποιήθηκε μια μπάλα που φτιάχτηκε από άχυρο δεμένο με σπάγκο, ενώ τα τέρματα φτιάχτηκαν από ξύλα, χλαίνες και κράνη. Όμως λέγεται πως ποδοσφαιρικοί αγώνες διεξήχθησαν κατά μήκους όλου του Δυτικού Μετώπου, ενώ στρατιώτες έβγαιναν από τα χαρακώματα και αντάλλασσαν δώρα και ευχές.
Η ανταρσία της ανακωχής επιβεβαιώνεται και από τα αρχεία του γερμανικού στρατού. Σύμφωνα με τον Τοουντρόου, ένας στρατιώτης έγραψε στον αδερφό του για τον αγώνα ποδοσφαίρου, εντούτοις ο στρατός δεν του επέτρεψε να δώσει περισσότερες πληροφορίες. Επιπλέον ο Τοουντρόου, ανέφερε στο BBC ότι ο στρατιώτης Καρτ Ζέχμις έγραφε στο ημερολόγιο του ότι «οι Άγγλοι έφεραν μια μπάλα ποδοσφαίρου από τα χαρακώματα και πολύ σύντομα ένα ζωηρό παιχνίδι ακολούθησε».
Συγκλονιστική είναι και η μαρτυρία του Άγγλου, Μπέρτι Φέλσταντ, στρατιώτη του Δυτικού Μετώπου, ο οποίος έως το τέλος της ζωής του θυμόταν λεπτομερώς εκείνη την ημέρα. «Τα όπλα σίγησαν και οι στρατιώτες άρχισαν να βγαίνουν από τα χαρακώματα τους. Αφήσαμε και εμείς τα όπλα και συναντήσαμε τον εχθρό. Απ’ όσο θυμάμαι, οι Γερμανοί βγήκαν πρώτοι και άρχισαν να έρχονται προς το μέρος μας. Τους αντιγράψαμε αυθόρμητα. Χαιρετηθήκαμε και αρκετοί από εμάς άρχισαν να παίζουν ποδόσφαιρο. Μην φαντάζεστε τίποτα οργανωμένο. Μια αυτοσχέδια μπάλα βρέθηκε από το πουθενά και περίπου 50 άτομα αλλάζαμε πάσες».
https://tvxs.gr
Επιμέλεια: Ευαγγελία Ασημακοπούλου (ανακτήθηκε 13/1/2019)
Επιμέλεια: Ευαγγελία Ασημακοπούλου (ανακτήθηκε 13/1/2019)
*Το Δυτικό Μέτωπο υπήρξε το σημαντικότερο μέτωπο του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Στα χαρακώματα από τη μία πλευρά ήταν οι Γερμανοί, ενώ από την άλλη Γάλλοι, Βρετανοί, Βέλγοι και στη συνέχεια και Αμερικανοί. Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι σκοτώθηκαν σε εκείνα τα χαρακώματα σε μια αέναη μάχη που έμεινε στην ιστορία ως ο «πόλεμος της φθοράς».
Κείμενο ΙΙΙ: Ένα τέλος που είναι μια αρχή
[….]
Μιαν επανάσταση.
Να πολεμήσουμε για τη λευτεριά! Για τους σκλαβωμένους της Ανατολής και της Θράκης. Για όλους τους σκλάβους. Ώ! Πάντα αξίζει να πολεμά κανείς για τη λευτεριά και για τους σκλάβους. Μέσα στον κάθε σκλάβο υπάρχει ένα μέρος από τη δική μας σκλαβιά. Όμως να ρίξουμε και το Βασιλιά! Η πορφύρα, τι ερεθιστικό πανί για τον βαρβάτο ταύρο του λαού! Φτάνει να ξέρεις να το κουνίσεις μπροστά στα ερεθισμένα μάτια του. Το ρέμα με πήρε σύψυχο και σύγκορμο. Ένα κύμα τυφλό και παντοδύναμο μ’ άρπαξε πάνω στην αφρισμένη χήτη του, έτσι δα σαν ένα πελεκούδι. Και τώρα να με, ένα ναυάγιο αρκετά τρομαγμένο και πάρα πολύ έκπληχτο, πεταμένο στην κορφή ενός πετρένιου βουνού τα Σερβίας. Να με τώρα παραδομένος, δεμένος τελειωτικά πάνω στον τεράστιο τροχό του Πολέμου. Είναι αυτό ένα γεγονός αγιάτρευτο πια, που το δέχομαι μ’ ένα παράξενο, ρομαντικό παράπονο, σαν να μην ήμουν εγώ που το θέλησα. Όμως η εγκαρτέρηση δεν μου λείπει. Και πάντα με τριβελίζει μια αδάμαστη δίψα έντονης ζωής και αγώνων, κι ο πικρός ηδονισμός της δυστυχίας που πατάει το δόντι σκληρά στη σάρκα και σου δίνει πιο δυνατά την αίσθηση του «υπάρχειν». Πιο δυνατά κι από τη χαρά. Αφήνουμαι στον ίλιγγο της φοβερής ρόδας. Αφήνουμαι δεμένος πάνω της με την πικρή και πονηρή ευχαρίστηση των χριστιανών, που βλέπανε τους βασανιστές τους σαν ανύποπτους πλασαδόσους εισιτηρίων για τον Παράδεισο.
Είμαι κιόλας τόσο νέος!
Η Ρόδα του Πολέμου.
Τη βλέπουμε, μιλιούνια ανθρώποι, που ξεπροβάλλει μες από το μουχλιασμένο χάος και γυρίζει και τρίζει σπαραχτικά σα μαγγανοπήγαδο θεόρατο. Ο ορίζοντας είναι κοκκινόμαυρος, η γης αχνίζει άλικους αχνούς. Ο θεόρατος τροχός γυρνά ολοένα, γυρνά αιώνες μαζί με τη γης και στριγγλίζει πάνω από την άβυσσο, στριγγλίζει σπαραχτικά. Κ’ εγώ είμαι δεμένος χειροπόδαρα πάνω του. Ακολουθώ θέλοντας και μη το μοιραίο του γύρισμα τ’ οκνό. Γιατί γυρίζει χωρίς να βιάζεται, απελπιστικά αργά. Έχει τη σίγουρη κι αδυσώπητη κίνηση των φυσικών νόμων. Είναι ένα τεράστιο ζο με δόντια σιδερένια, μασά με απάθεια τη σπαρταριστή ανθρώπινη σάρκα. Όλο φρέσκια, ανθισμένη σάρκα.[…]
Στράτη Μυριβήλη, Η ζωή εν Τάφω. Το βιβλίο του πολέμου. 16η Έκδοση. Βιβλιοπωλείον της «Εστίας», Ι.Δ. Κολλάρου &Σίας Α.Ε., σ.18-19.
ΘΕΜΑΤΑ
ΘΕΜΑ Α
Το Κείμενο ΙΙ παρουσιάζει μια ιστορική στιγμή του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου. Ποιο είναι το γεγονός που αφηγείται; Να το παρουσιάσετε συνοπτικά σε 100 λέξεις.
(Μονάδες 10)
Χριστούγεννα, κατά τη διάρκεια του πολέμου, Βρετανοί και Γερμανοί στρατιώτες συνάπτουν αυτοβούλως εκεχειρία. Ανταλλάσσουν δώρα, θάβουν τους νεκρούς τους και παίζουν ποδόσφαιρο με μια αυτοσχέδια μπάλα. Σύμφωνα με τη μαρτυρία ενός Άγγλου στρατιώτη πρώτοι ξεκίνησαν οι Γερμανοί να βγαίνουν από τα χαρακώματα και να πλησιάζουν τους Βρετανούς, οι οποίοι τους μιμήθηκαν. Χαιρετήθηκαν κι άρχισαν να παίζουν ποδόσφαιρο, σ’ έναν αυτοσχέδιο αγώνα που έμεινε στην ιστορία. Το γεγονός αυτό, ωστόσο, προκάλεσε ανησυχία στους αξιωματικούς που θεώρησαν ότι θα υπονομεύσει τη μαχητικότητα των στρατιωτών κι έλαβαν μέτρα για να μην επαναληφθεί. Ανάλογοι αγώνες, πάντως, διεξήχθησαν σε όλο το μήκος του Δυτικού Μετώπου. [Λέξεις: 100]
ΘΕΜΑ Β
Ερώτημα 1ο
Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε τους ακόλουθους ισχυρισμούς που αναφέρονται στα Κείμενα Ι και ΙΙ:
I. Οι ηγέτες των εμπλεκόμενων κρατών αμφισβητήθηκαν από τους λαούς τους. (κείμενο Α΄) (2 μονάδες)
II. Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος προκάλεσε εμφύλιες συρράξεις στα εμπλεκόμενα κράτη. (κείμενο Α΄) (2 μονάδες)
III. Οι ειρηνιστές θεωρούσαν δίκαιη την υπεράσπιση της πατρίδας τους. (κείμενο Α΄) (2 μονάδες)
IV. Κάθε λαός είχε την βεβαιότητα ότι αγωνιζόταν για το δίκιο του. (κείμενο Α΄) (2 μονάδες)
V. Η Γερμανία στρέφεται ενάντια στη Μ. Βρετανία για λόγους φυλετικού μίσους. (κείμενο Α΄) (2 μονάδες)
VI. Η ανακωχή τα Χριστούγεννα του 1914 ήταν ένα προσχεδιασμένο γεγονός. (κείμενο Β’) (2 μονάδες)
VII. Ο τρόπος που αντιμετωπίστηκε το περιστατικό της ανακωχής από τους αξιωματικούς (κείμενο Β΄) συνάδει με την άποψη που διατυπώνεται στο κείμενο Α΄ ότι «Οι λαοί είχαν κληρονομήσει τις βεβαιότητές τους από μια μακραίωνη ιστορία. Είχαν διδαχτεί ότι το πεπρωμένο τους εξαρτάται από τον αμυντικό αγώνα εναντίον ενός προαιώνιου εχθρού» (3 μονάδες)
(Μονάδες 15)
I. Δεν ισχύει: «Ο πρώτος [Παγκόσμιος Πόλεμος] είναι μια από τις σπάνιες δοκιμασίες της ιστορίας που συσπείρωσε τους λαούς γύρω από τους ηγέτες τους.»
II. Δεν ισχύει. Στο κείμενο αναφέρεται η ύπαρξη αντιπάλων του πολέμου, δεν υπάρχει εντούτοις αναφορά για εμφύλια σύρραξη. Τονίζεται, άλλωστε, πως: «Η πατριωτική ομοφωνία κυριάρχησε σε κάθε στρατόπεδο…»
III. Ισχύει: «καταδίκαζαν τον «ιμπεριαλιστικό» πόλεμο, αλλά θεωρούσαν δίκαιη την υπεράσπιση της χώρας τους.»
IV. Δεν ισχύει, εφόσον οι βεβαιότητες των λαών σχετίζονται με το «πεπρωμένο» τους, με την ανάγκη, δηλαδή, να πολεμούν προκειμένου να επιβιώσουν ή και να ισχυροποιηθούν. «Είχαν διδαχτεί ότι το πεπρωμένο τους εξαρτάται από τον αμυντικό αγώνα εναντίον ενός προαιώνιου εχθρού.»
V. Δεν ισχύει: «[Η Γερμανία] διακηρύσσει το μίσος της για τον Άγγλο που την εμποδίζει να μεγαλώσει, να αναπτυχθεί.»
VI. Δεν ισχύει: «… για να γιορτάσουν την εκεχειρία που μόνοι τους αποφάσισαν… /… θέλοντας να διατηρήσουν την αυθόρμητη ανακωχή στο επίπεδο ενός μεμονωμένου περιστατικού»
VII. Ισχύει, ιδίως στο βαθμό που αναφέρεται στους αξιωματικούς των αμυνόμενων κρατών, οι οποίοι θεωρούσαν αναγκαίο τον αμυντικό αγώνα.
Ερώτημα 2ο
Το Κείμενο ΙΙΙ που διαβάσατε φαίνεται να προέρχεται από το Ημερολόγιο του λοχία Αντώνη Κωστούλα, εθελοντή λοχία, φοιτητή, που κάηκε κατά λάθος στα βουλγάρικα χαρακώματα του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Να καταγράψετε σημεία του κειμένου με τα οποία τεκμηριώνεται ότι πρόκειται για ημερολόγιο.
(Μονάδες 15)
Στις ημερολογιακές καταγραφές γίνεται συνήθως αναφορά σε πρόσφατα βιώματα του γράφοντος και καταστάσεις της επικαιρότητας. Το στοιχείο αυτό προκύπτει από σημεία όπως το ακόλουθο: «Και τώρα να με, ένα ναυάγιο αρκετά τρομαγμένο και πάρα πολύ έκπληχτο, πεταμένο στην κορφή ενός πετρένιου βουνού τα Σερβίας. Να με τώρα παραδομένος, δεμένος τελειωτικά πάνω στον τεράστιο τροχό του πολέμου.»
Σ’ ένα ημερολόγιο συναντώνται επίσης σχόλια ευρύτερου ενδιαφέροντος, τα οποία σχετίζονται με τις ιστορικές συγκυρίες και τις κοινωνικές καταστάσεις που βιώνει ο γράφων. «Η πορφύρα, τι ερεθιστικό πανί για τον βαρβάτο ταύρο του λαού! Φτάνει να ξέρεις να το κουνίσεις μπροστά στα ερεθισμένα μάτια του.»
Συνήθεις είναι στις ημερολογιακές καταγραφές αναφορές εξομολογητικού χαρακτήρα που φανερώνουν τη συναισθηματική κατάσταση του γράφοντος, όπως αυτή διαμορφώνεται υπό την επίδραση των βιωμάτων της εκάστοτε περιόδου: «Είναι αυτό το γεγονός αγιάτρευτο πια, που το δέχομαι μ’ ένα παράξενο, ρομαντικό παράπονο σαν να μην ήμουν εγώ που το θέλησα. Όμως η εγκαρτέρηση δεν μου λείπει. Και πάντα με τριβελίζει μια αδάμαστη δίψα έντονης ζωής και αγώνων…»
Στα ημερολόγια γίνεται συχνά χρήση του α΄ ρηματικού προσώπου («Ακολουθώ θέλοντας και μη το μοιραίο του γύρισμα τ’ οκνό»), απλού, καθημερινού λεξιλογίου («Να πολεμήσουμε για τη λευτεριά!») και συνυποδηλωτική χρήση του λόγου, εφόσον ό,τι επιδιώκεται είναι η απόδοση συναισθημάτων και εντυπώσεων («Ένα κύμα τυφλό και παντοδύναμο μ’ άρπαξε πάνω στην αφρισμένη χήτη του, έτσι δα σαν ένα πελεκούδι.»).
Στα ημερολόγια κυριαρχεί η απόδοση συναισθημάτων κι εντυπώσεων, επειδή οι καταγραφές γίνονται συνήθως υπό την άμεση επίδραση των γεγονότων, χωρίς τη χρονική εκείνη απόσταση που επιτρέπει μια πιο ψύχραιμη και συνολική αποτίμηση, οπότε είναι συνηθέστερο ο γράφων να αποδίδει το πώς αισθάνεται σε σχέση με τα γεγονότα που βιώνει.
Ερώτημα 3ο
Στο Κείμενο ΙΙΙ ο πόλεμος περιγράφεται με εικόνες. Ποιες είναι αυτές και ποιαν αντίληψη για τον πόλεμο δείχνουν;
(Μονάδες 15)
Μια πρώτη εικόνα που αξιοποιείται για να περιγράψει τον πόλεμο είναι αυτή που παρουσιάζει τον «τεράστιο τροχό του Πολέμου» κι ακολούθως πιο παραστατικά «τη Ρόδα του Πολέμου». «Τη βλέπουμε, μιλιούνια ανθρώποι, που ξεπροβάλλει μες από το μουχλιασμένο χάος και γυρίζει και τρίζει σπαραχτικά σα μαγγανοπήγαδο θεόρατο. Ο ορίζοντας είναι κοκκινόμαυρος, η γης αχνίζει άλικους αχνούς. Ο θεόρατος τροχός γυρνά ολοένα, γυρνά αιώνες μαζί με τη γης και στριγγλίζει πάνω από την άβυσσο, στριγγλίζει σπαραχτικά.»
Με την εικόνα αυτή αναδεικνύεται η καταστροφική δύναμη του πολέμου, η οποία προκαλεί τρόμο στους ανθρώπους και ενισχύει ακόμη περισσότερο την κατάσταση χάους που γέννησε τον πόλεμο. Συνάμα, η πρώτη αυτή εικόνα τονίζει την αντίληψη του αφηγητή πως ο πόλεμος είναι κάτι το αναπόφευκτο, εφόσον η ρόδα του πολέμου γυρίζει αιώνες μαζί με τη γη, σαν να είναι η ύπαρξή της αναπόσπαστο κομμάτι αυτού του κόσμου. Η κίνηση, άλλωστε, αυτής της Ρόδας παρουσιάζεται «απελπιστικά» αργή, χωρίς καμία αίσθηση βιασύνης, εφόσον ο πόλεμος έχει τη σιγουριά εκείνη που χαρακτηρίζει τους φυσικούς νόμους. Ο πόλεμος δεν νιώθει πως η ύπαρξή του απειλείται, είναι βέβαιος πως έχει στη διάθεσή του άφθονο χρόνο, αφού δεν μπορεί επί της ουσίας να αποδεσμευτεί το ανθρώπινο είδος από την παρουσία του.
Μια δεύτερη εικόνα του πολέμου είναι αυτή που τον παρουσιάζει ως ζώο: «Είναι ένα τεράστιο ζο με δόντια σιδερένια, μασά με απάθεια τη σπαρταριστή ανθρώπινη σάρκα. Όλο φρέσκια, ανθισμένη σάρκα.»
Η δεύτερη εικόνα δίνει μεγαλύτερη έμφαση στις ανθρώπινες απώλειες που προκύπτουν εξαιτίας του πολέμου. Νέοι άνθρωποι που βρίσκονται στο ξεκίνημα της ενήλικης ζωής τους γίνονται το θήραμα του αχόρταγου αυτού ζώου που μασά με απάθεια την ανθισμένη σάρκα τους. Ο πόλεμος υπ’ αυτή την οπτική παρουσιάζεται να έχει ως κινητήριο δύναμή του την ανθρώπινη ζωή, προκαλώντας κατά περίπτωση το θάνατο χιλιάδων ή και εκατομμυρίων ανθρώπων. Αυτή είναι, αναμφίβολα, η πλέον οδυνηρή επίπτωση του πολέμου, η οποία πλήττει εξίσου επιτιθέμενους και αμυνόμενους.
Σαφής και στις δύο αυτές εικόνες η πρόθεση του αφηγητή να τονίσει το πόσο καταστροφική και ολέθρια είναι η φύση του πολέμου, προκειμένου να προβληματίσει τους αναγνώστες και να τους ωθήσει σε μια πιο αποφασιστική στάση υπέρ της ειρήνης.
ΘΕΜΑ Γ
Αν συγκρίνουμε τα υπογραμμισμένα αποσπάσματα των Κειμένων Ι και ΙΙ ποια βασική αντίφαση παρατηρούμε; Πώς ερμηνεύεται;
(Μονάδες 15)
Η μαρτυρία του Κειμένου II σχετικά με την απροσχεδίαστη ανακωχή μεταξύ των στρατιωτών κατά τη διάρκεια του πολέμου, η οποία εμφανίζεται, μάλιστα, να ξεκινά με πρωτοβουλία των Γερμανών στρατιωτών, βρίσκεται σε αντίφαση με τη διαπίστωση του Κειμένου I πως οι λαοί είχαν τη βεβαιότητα ότι το μέλλον τους εξαρτάται από τον αμυντικό αγώνα εναντίον ενός προαιώνιου εχθρού. Έχουμε, δηλαδή, από τη μία τους στρατιώτες να αφήνουν τα όπλα για να γνωριστούν και να παίξουν με τους αντιπάλους τους κι από την άλλη τις δεδομένες αιτίες εχθρότητας μεταξύ των λαών. Η αντίφαση αυτή μπορεί να ερμηνευτεί αν ληφθεί υπόψη πως το κλίμα εχθρότητας και κυρίως οι αποφάσεις για τη διενέργεια πολέμου σχετίζονται κυρίως με την πολιτική και στρατιωτική ηγεσία του κάθε λαού, κι όχι με τους απλούς πολίτες, οι οποίοι θα προτιμούσαν σε κάθε περίπτωση μια ειρηνική συμβίωση, ώστε να αποφύγουν τις καταστροφικές συνέπειες που έχει στη ζωή τους κάθε νέος πόλεμος. Υπ’ αυτή την οπτική, οι στρατιώτες, αν και αντιλαμβάνονται τις διαφορές που έχουν με τις αντίπαλες παρατάξεις, δεν είναι εκείνοι που επιδιώκουν την αναμέτρηση. Βρίσκονται εκεί περισσότερο διότι τους εξώθησαν οι αποφάσεις των ηγετών τους κι αισθάνονται πως έχουν καθήκον απέναντι στην πατρίδα τους, παρά γιατί έχουν πραγματική επιθυμία να εμπλακούν σ’ έναν πόλεμο.
ΘΕΜΑ Δ
Τα τρία κείμενα που διαβάσατε αναφέρονται στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στο πλαίσιο αφιερώματος για τα 100 χρόνια από τη λήξη του, αξιοποιείτε στοιχεία από τα κείμενα και γράφετε ένα άρθρο (300-400 λέξεων) στη σχολική εφημερίδα, όπου παρουσιάζετε τους παράγοντες που οδηγούν σε πολεμικές συγκρούσεις τα κράτη και τον ρόλο της ιστορικής εκπαίδευσης στη συμφιλίωση των λαών και στην ενδυνάμωση της ειρήνης ανάμεσα στα εθνικά κράτη.
(Μονάδες 30)
Ισχυρός σύμμαχος της ειρήνης η ιστορική μνήμη!
Η συμπλήρωση 100 χρόνων από τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου συνιστά μια ιδανική αφορμή για την επανεξέταση ενός οδυνηρού ζητήματος που παραμένει διαρκώς επίκαιρο. Ακόμη και σήμερα, άλλωστε, πολλοί άνθρωποι ζουν είτε την πραγματικότητα ενός πολέμου είτε με το φόβο μιας επικείμενης σύρραξης, εφόσον οι παράγοντες που οδηγούν σε ανάλογες συγκρούσεις δεν έχουν πάψει να υφίστανται.
Ένα σύνηθες αίτιο είναι οι εδαφικές διαφορές μεταξύ όμορων κρατών, οι οποίες πολύ συχνά εκκρεμούν για δεκάδες ή εκατοντάδες χρόνια, διατηρώντας διαχρονικά ένα κλίμα έντασης στην περιοχή. Για ορισμένα κράτη τα εδάφη αυτά είναι απλώς το μέσο για την επέκτασή τους, ενώ για άλλα αποτελούν αναγκαιότητα για την εθνική τους επιβίωση, εφόσον χωρίς αυτά περιορίζεται δραστικά η έκτασή τους. Στο πρόβλημα αυτό προστίθενται κάποτε κι οι φυλετικές διαφορές, εφόσον μοιάζει να υπάρχει προαιώνιο μίσος ανάμεσα σε ορισμένες εθνότητες.
Κύριο αίτιο, βέβαια, το οποίο συνδυάζεται με επιμέρους παράγοντες είναι η επιθυμία ορισμένων κρατών να κυριαρχούν έναντι των άλλων. Μια κυριαρχία που είτε επιχειρούν να την επιτύχουν με την εδαφική τους επέκταση είτε με το δικαίωμα παρέμβασης στα εσωτερικά ζητήματα μικρότερων κρατών χάρη στην οικονομική τους ισχύ. Πρόκειται για μια αδιάκοπη μάχη για εξουσία και έλεγχο, η οποία κλονίζει τη εμπιστοσύνη μεταξύ των λαών και υπονομεύει τη δυνατότητα της ειρηνικής συνύπαρξης.
Εκείνο, ωστόσο, που οφείλει να υπερισχύει στη σκέψη τόσο των απλών πολιτών όσο και των ηγετών τους, είναι πως κάθε πολεμική σύρραξη, όχι μόνο έχει ολέθριες συνέπειες, αλλά προετοιμάζει κιόλας το έδαφος για μια επόμενη. Διαπίστωση που προκύπτει αβίαστα από μια απλή ανασκόπηση της ιστορίας κάθε τόπου, κι η οποία αναδεικνύει την ανάγκη να διακοπεί ο καταστροφικός αυτός φαύλος κύκλος. Είναι, μάλιστα, η μελέτη της ιστορίας που μπορεί να σταθεί πολύτιμος αρωγός στην προσπάθεια ευαισθητοποίησης των πολιτών, φέρνοντας στην επιφάνεια τόσο τις διαχρονικές επιπτώσεις των πολεμικών συγκρούσεων, όσο και την αναποτελεσματικότητά τους στην επίλυση των όποιων διαφορών.
Μέσω της ιστορικής εκπαίδευσης οι νέοι πολίτες, ιδίως εκείνων των κρατών που έχουν κατά παράδοση επεκτατικές βλέψεις, μπορούν να συνειδητοποιήσουν τον εφήμερο χαρακτήρα κάθε βίαιης επέκτασης και κάθε στρατιωτικά κατακτημένης επικυριαρχίας. Μπορούν, έτσι, να αντιληφθούν εγκαίρως την προδιαγεγραμμένη πορεία πτώσης κάθε ανάλογης προσπάθειας, καθώς και το οδυνηρό τίμημα που τη συνοδεύει. Η ιστορία, συνάμα, αναδεικνύει το γεγονός πως μόνο η απρόσκοπτη ειρηνική συμβίωση επιτρέπει στους επιμέρους λαούς τη διασφάλιση της σταθερότητας εκείνης που ανοίγει το δρόμο για την οικονομική και πολιτισμική τους άνοδο.
Η μελέτη της ιστορίας θα πρέπει, επομένως, να έχει κεντρικό ρόλο στην εκπαίδευση των νέων, προκειμένου να μαθαίνουν από νωρίς την καταστροφική φύση του πολέμου, αλλά και την αδυναμία του να προσφέρει κάποιο θετικό αποτέλεσμα διαρκείας. Κατ’ αυτό τον τρόπο οι νέοι θα αντιλαμβάνονται πως η διατήρηση της ειρήνης αποτελεί τη μόνη επωφελή για όλους επιλογή.
Περισσότερο εκπαιδευτικό υλικό για το Λύκειο εδώ.
