Εκπαιδευτικές παρεμβάσεις και καλές πρακτικές για παιδιά με Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος

Γενικά εκπαιδευτικά προγράμματα

---

ΑΒΑ - Lovaas

Άμπα - Λόβας Το πρόγραμμα αποτελεί μία ευρέως διαδεδομένη πρώιμη εντατική παρέμβαση σε παιδιά με αυτισμό. Από αυστηρά ατομικό, αρχικά, στοχεύει στη γενίκευση των γνώσεων με τη βοήθεια των γονέων ενώ αργότερα συνεχίζεται στο σχολείο. 

Το πρόγραμμα ΑΒΑ υλοποιήθηκε από τον Δρ. Άιβαρ Λόβας (Dr. Ivar Lovaas), στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Λος Άντζελες (UCLA) των ΗΠΑ. Αποτελεί μία ευρέως διαδεδομένη παρέμβαση σε παιδιά με αυτισμό, κατά βάση, πρώιμη (ξεκινά πριν την σχολική ηλικία) και εντατική (έως και σαράντα ώρες εβδομαδιαίως).

Η ονομασία του προγράμματος προέρχεται από τα αρχικά των αγγλικών λέξεων Applied Behavioural Analysis που μεταφράζεται στα ελληνικά ως Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς, προφέρεται δε Άμπα ή Έι Μπι Έι.

---

Κατά πολλούς μελετητές, το ABA του Lovaas αποτελεί ένα από τα πιο διαδεδομένα προγράμματα παρέμβασης στον αυτισμό. Γνωστό και ως  Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς, το πρόγραμμα ξεκίνησε από τον Lovaas το 1970, ο οποίος εφάρμοσε στις Η.Π.Α. το "Young Autistic Project" (μτφ. Πρόγραμμα Νεαρών Αυτιστικών). Επρόκειτο για ένα δομημένο πρόγραμμα συμπεριφοράς, που εφαρμόστηκε αρχικά σε μια ομάδα ιδρυματοποιημένων παιδιών με αυτισμό, με βασικό στόχο να διερευνήσει την αποτελεσματικότητα των συμπεριφοριστικών μεθόδων στην αντιμετώπιση του αυτισμού.(1) Εν συνεχεία, το πρόγραμμα επεκτάθηκε σε μικρότερα παιδιά, σε κατ’ οίκον παρέμβαση και με την ενεργό συμμετοχή των γονέων. 

(1) Τη δεκαετία του ‘70, το πρόγραμμα ΑΒΑ δέχτηκε έντονη κριτική από ένα μέρος της επιστημονικής κοινότητας, που υπερασπίζονταν την Ψυχοδυναμική προσέγγιση. 

---

Αρχικά, το πρόγραμμα είναι αυστηρά ατομικό (ένας / έναν — μαθητής / θεραπευτής) και στοχεύει στη γενίκευση των γνώσεων. Στο πρόγραμμα συμμετέχουν οι γονείς ενώ, αργότερα, συνεχίζεται και στο σχολείο.

Πολύ συχνά, η αρχική εκπαίδευση στο πρόγραμμα γίνεται σε κάποιον χώρο κοντά στο φυσικό περιβάλλον του παιδιού (πιθανώς στο δωμάτιο του παιδιού), εφόσον έχει δομηθεί κατάλληλα, ή σε εξειδικευμένο πλαίσιο — με διάρκεια από 10 έως και περισσότερες από 40 ώρες την εβδομάδα.

Το πρόγραμμα διαρκεί για δύο (2) χρόνια. Ξεκινά από την εκμάθηση βασικών δεξιοτήτων λόγου και αυτοεξυπηρέτησης και στη συνέχεια διδάσκονται σταδιακά μη λεκτικές και λεκτικές δεξιότητες μίμησης και η εδραίωση της απαρχής της ενασχόλησης με παιχνίδια. Για να είναι αποτελεσματικό το πρόγραμμα, είναι απαραίτητο να εμπλέκονται όλα τα άτομα που εργάζονται με το παιδί.

---

Η πρώιμη εντατική παρέμβαση στα αυτιστικά παιδιά είναι μία θεραπευτική προσέγγιση του αυτισμού, που έχει παρουσιάσει θεαματικά αποτελέσματα στην παρέμβαση στις διαταραχές του αυτιστικού φάρματος (ΔΑΦ). Η μέθοδος ΑΒΑ απευθύνεται σε περιπτώσεις παιδιών με βαρύ αυτισμό, με σκοπό να μειωθούν οι διασπαστικές συμπεριφορές, ωστόσο δεν ενδείκνυται για τη διδασκαλία της γλώσσας ή για παιδιά με σύνδρομο Αsperger (Slomins, 2002).

---

Μελέτες έχουν υπογραμμίσει τα σημαντικά αποτελέσματα της μεθόδου ABA στην επικοινωνία, λεκτική και μη, στην ομαλή ένταξη στο σχολείο και στο κοινωνικό σύνολο καθώς και στην καθημερινή γενική λειτουργικότητα των ατόμων με αυτισμό (ΔΑΦ). Η Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς βασίζεται στις γενικές αρχές του Συμπεριφορισμού, που θεωρεί ότι η συμπεριφορά οφείλεται στη μάθηση. Η βασική αρχή του Συμπεριφορισμού είναι η επιβράβευση της επιθυμητής συμπεριφοράς και η αδιαφορία (όχι τιμωρία) της μη επιθυμητής συμπεριφοράς, ως βασικό μέσο για την εκμάθηση νέας συμπεριφοράς.

Με βάση το θεωρητικό υπόβαθρο του προγράμματος, όλες οι συμπεριφορές μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο μάθησης (Lovaas, 1987). Η τροποποίηση της συμπεριφοράς, σύμφωνα με τον Lovaas, βασίζεται στην πεποίθηση ότι η ανταμοιβή αυξάνει τις πιθανότητες εμφάνισης μιας επιθυμητής συμπεριφοράς, ενώ η τιμωρία μειώνει την εκδήλωση αυτής της συμπεριφοράς (Καλύβα, 2005, Γενά, 2002).

Στην Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς, τα στάδια ανάπτυξης των παιδιών χωρίς αυτιστική διαταραχή αποτελούν το σημείο αναφοράς για την εκπαίδευσης των παιδιών με αυτισμό. Κατά τη διαδικασία της εκπαίδευσης, οι ενότητες οργανώνονται σε επιμέρους εκπαιδευτικούς στόχους, προσαρμοσμένους ανάγκες του κάθε παιδιού.

Ο Lovaas προτείνει τα εξής βήματα:

1. Δημιουργία αρμονική σχέσης.
2. Επέκταση της πρόσληψης της γλώσσας με τη χρήση δομημένου λόγου.
3. Ανάπτυξη δεξιοτήτων μίμησης – μη λεκτικής σωματικής μίμησης.
4. Ανάπτυξη της μίμησης στο παιχνίδι ρόλων.
5. Ανάπτυξη της λεκτικής μίμησης.

Η κριτική της μεθόδου.

Το ABA είναι ένα πρόγραμμα, το οποίο έχει αρκετά πλεονεκτήματα. Παρακάτω, παρουσιάζονται μερικά από αυτά:

• Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα απευθύνεται συγκεκριμένα σε παιδιά με αυτισμό και λαμβάνει υπόψη του τις μαθησιακές ανάγκες των παιδιών.
• Παρέχει στους γονείς κάθε είδους υποστήριξη.
• Η εκπαίδευση στοχεύει σε συμπεριφορές που μπορούν να μετρηθούν.
• Χρησιμοποιούνται σταδιακά βήματα και συχνές επαναξιολογήσεις της προόδου των παιδιών και των στόχων της παρέμβασης.
• Οι γονείς θεωρούν ότι το σύστημα αμοιβών είναι πολύ βοηθητικό.
• Οι γονείς λαμβάνουν μέρος στη θεραπεία (Lovaas, 1987, Slomins, 2002).

Ωστόσο, έχουν καταγραφεί και ορισμένα μειονεκτήματα της μεθόδου. Αυτά πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο προβληματισμού, κατά την επιλογή της:

• Η εκπαιδευτική μέθοδος του ΑΒΑ διαφέρει από τις μεθόδους που χρησιμοποιούνται στην τάξη, διότι στηρίζεται στην εξατομικευμένη εκπαίδευση. Ως εκ τούτου όταν τα παιδιά μετακινούνται σε τυπικά εκπαιδευτικά περιβάλλοντα, υπάρχει πρόβλημα.
• Τα πρώιμα γλωσσικά προγράμματα ξεκινούν με τη διδασκαλία διαταγών και σημάτων, αλλά αγνοούν το σημασιολογικό τμήμα της γλώσσας.
• Τα παιδιά δε μαθαίνουν τις λέξεις μέσα από ήχους, που τις απαρτίζουν, αλλά ως σημασιολογικά στοιχεία. Επομένως μπορεί να προκληθούν προβλήματα στην προσωδία του λόγου.

Οι ενδείξεις της μεθόδου.

Η μέθοδος ΑΒΑ απευθύνεται σε περιπτώσεις ατόμων που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού και ειδικότερα στις περιπτώσεις με πιο σύνθετες και σοβαρές δυσκολίες με σκοπό να μειωθούν οι διασπαστικές συμπεριφορές. Αποτελεί ένα πρόγραμμα πρώιμης παρέμβασης στην προ-σχολική ηλικία, εντατικό, που εμπλέκει τους γονείς αρχικά και αργότερα το σχολείο σε ένα βάθος χρόνου διετίας, όσο διαρκεί το πρόγραμμα.

Το ABA δεν ενδείκνυται για τη διδασκαλία της γλώσσας ή για παιδιά με σύνδρομο Αsperger (Slomins, 2002).

Βιβλιογραφία

Καλύβα Ευφροσύνη (2005). Αυτισμός: Εκπαιδευτικές και θεραπευτικές προσεγγίσεις. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Παπαζήση.

Γενά Αγγελική (2002). Αυτισμός και Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές: Αξιολόγηση – Διάγνωση – Αντιμετώπιση. Αθήνα: Έκδοση συγγραφέα

EarlyBird

Έρλυ-Μπερντ Πρόγραμμα με στόχο να βοηθήσει τους γονείς να κατανοήσουν τον αυτισμό του παιδιού τους, να δομήσουν την αλληλεπίδραση μαζί του, να χρησιμοποιήσουν στρατηγικές επίλυσης προβλημάτων και έτσι να επανακτήσουν τον έλεγχο. 

Το πρόγραμμα EarlyBird της National Autistic Society (NAS) της Μεγάλης Βρετανίας για την εκπαίδευση γονέων παιδιών προσχολικής ηλικίας με διαταραχές του αυτιστικού φάσματος. Το πρόγραμμα βοηθά τους γονείς να κατανοήσουν τον αυτισμό του παιδιού τους, να δομήσουν την αλληλεπίδραση μαζί του, να χρησιμοποιήσουν στρατηγικές επίλυσης προβλημάτων και έτσι να επανακτήσουν τον έλεγχο.

Το πρόγραμμα EarlyBird έχει στόχο να:

• υποστηρίξει τους γονείς κατά την περίοδο μεταξύ διάγνωσης και τοποθέτησης σε σχολική τάξη.
• ενδυναμώσει τους γονείς ώστε να αναπτύξουν έναν τρόπο επικοινωνίας με το παιδί τους.
• βοηθήσει τους γονείς να εκπαιδεύσουν το παιδί σε αποδεκτές συμπεριφορές μέσα στο φυσικό περιβάλλον του (οικογένεια) ώστε να τεθούν οι βάσεις για την προσαρμογή στο ειδικό ή μη πλαίσιο (Σχολείο) αργότερα.

Το πρόγραμμα οργανώνεται από ειδικές ομάδες εκπαιδευτών σε πολλές περιοχές στην Αγγλία. Επίσης υπάρχει διαθέσιμη ομάδα εκπαιδευτών και στην Ελλάδα προκειμένου να οργανώνονται κύκλοι εκπαίδευσης και στη χώρα μας. Κάθε κύκλος εκπαίδευσης αποτελείται από 6 οικογένειες, που παρακολουθούν μαζί το πρόγραμμα.

Το πρόγραμμα EarlyBird plus επεκτείνει ηλικιακά την εκπαίδευση μέχρι την ηλικία των 8 ετών.

PECS

ΠΕΚΣ Πρόγραμμα επικοινωνίας, που επιτρέπει σε παιδιά και ενήλικες με διαταραχές του αυτιστικού φάσματος και άλλες διαταραχές επικοινωνίας χωρίς λειτουργικό ή κοινωνικά αποδεκτό λόγο, να αρχίσουν να επικοινωνούν. 

Το PECS (μεταφράζεται "Σύστημα Επικοινωνίας μέσω Ανταλλαγής Εικόνων") είναι ένα πρόγραμμα επικοινωνίας, που επιτρέπει σε παιδιά και ενήλικες με διαταραχές του αυτιστικού φάσματος και άλλες διαταραχές επικοινωνίας χωρίς λειτουργικό ή κοινωνικά αποδεκτό λόγο, να αρχίσουν να επικοινωνούν.

Το PECS (Picture Exchange Communication System) αναπτύχθηκε το 1985 από τους Lori Frost και Andy Bondy. Δεν απαιτεί σύνθετο ή ακριβό υλικό και μπορεί να εφαρμοστεί σε πλήθος διαφορετικών πλαισίων. Ωστόσο είναι απαραίτητη η εκπαίδευση σε αυτό από αναγνωρισμένους εκπαιδευτές.

Όσοι χρησιμοποιούν το PECS αρχικά μαθαίνουν να πλησιάζουν και να δείχνουν την εικόνα του αντικειμένου που επιθυμούν στο "σύντροφο επικοινωνίας" (communicative partner) και να την ανταλλάσουν με το επιθυμητό αντικείμενο. Με αυτό τον τρόπο, ο χρήστης ξεκινάει τη διαδικασία της επικοινωνίας, με συγκεκριμένα αποτελέσματα μέσα σε ένα κοινωνικό πλαίσιο.

Το πρωτόκολλο του PECS εξελίσσεται παράλληλα με την τυπική ανάπτυξη της γλώσσας με την έννοια, ότι πρώτα διδάσκει στον εκπαιδευόμενο πώς να επικοινωνήσει ή ποιες είναι οι βασικές αρχές επικοινωνίας. Αργότερα, τα παιδιά μαθαίνουν να επικοινωνούν με συγκεκριμένα μηνύματα.

Όσοι χρησιμοποιούν το PECS μαθαίνουν αρχικά να επικοινωνούν χρησιμοποιώντας μόνο μια εικόνα, αλλά μετά μαθαίνουν να συνδυάζουν εικόνες, ώστε να μάθουν διάφορες γραμματικές δομές, σημασιολογικές σχέσεις και λειτουργίες επικοινωνίας.

Το πρωτόκολλo του PECS είναι βασισμένο στην έρευνα και πρακτική εφαρμογή των αρχών της Εφαρμοσμένης Ανάλυσης Συμπεριφοράς (Applied Behavioral Analysis). Δίνει έμφαση στην ανάπτυξη λειτουργικών δεξιοτήτων επικοινωνίας, στη χρήση κατάλληλων ενισχυτών και στη δημιουργία προγραμμάτων συμπεριφοριστικής παρέμβασης.Είναι απαραίτητη η χρήση συγκεκριμένων στρατηγικών εκπαίδευσης, συστημάτων ενίσχυσης, στρατηγικών διόρθωσης του λάθους και στρατηγικών γενίκευσης για τη διδασκαλία κάθε δεξιότητας.

Συγγραφέας:

• Ξένια Γιαννάκη, Ψυχολόγος

​Πηγή: 

• Εκπαιδευτικό Εγχειρίδιο για το PECS

Son-Rise

Σον Ράιζ Το πρόγραμμα προσφέρει εκπαιδευτικές τεχνικές, στρατηγικές και αρχές για το σχεδιασμό, την εφαρμογή και τη διατήρηση ενός προγράμματος ενθαρρυντικού, πολύ ενεργητικού, εξατομικευμένου, με έδρα το σπίτι και έχοντας ως κέντρο το παιδί. 

Το Πρόγραμμα "Son-Rise" διδάσκει ένα συγκεκριμένο και ολοκληρωμένο σύστημα θεραπείας και εκπαίδευσης, το οποίο σχεδιάστηκε για να βοηθήσει τις οικογένειες και όσους φροντίζουν τα παιδιά να καταστήσουν ικανά τα παιδιά προκειμένου να βελτιωθούν σε όλες τις περιοχές, της μάθησης, ανάπτυξης, επικοινωνίας και απόκτησης δεξιοτήτων. Προσφέρει εκπαιδευτικές τεχνικές, στρατηγικές και αρχές για το σχεδιασμό, την εφαρμογή και τη διατήρηση ενός προγράμματος ενθαρρυντικού, πολύ ενεργητικού, εξατομικευμένου, με έδρα το σπίτι και έχοντας ως κέντρο το παιδί. 

Μετάφραση:
Ελευθερία Τσίτου 
Απόφοιτη ΦΠΨ Ιωαννίνων (με κατεύθυνση Ψυχολογία)

Λίγα λόγια για την ιστορία του προγράμματος

Το Πρόγραμμα Son-Rise δημιουργήθηκε από τους συγγραφείς / δασκάλους Barry ("Bears") Neil Kaufman και Samahria Lyte Kaufman, όταν ο γιος τους, Raun, διαγνώστηκε ως σοβαρά και ανίατα αυτιστικός. Οι Kaufmans σχεδίασαν ένα πρόγραμμα καινοτόμο με έδρα το σπίτι και έχοντας το παιδί στο επίκεντρο σε μια προσπάθεια να πλησιάσουν το αγοράκι τους. Το πρόγραμμα των Kaufmans σηματοδότησε την πλήρη απομάκρυνση από τις προϋπάρχουσες θεραπευτικές μεθόδους. Κατά το ζεύγος, μετέτρεψε τον Raun από ένα βουβό και αποσυρμένο παιδί με δείκτη νοημοσύνης κάτω του 30 σε ένα νεαρό με υψηλή λεκτική επικοινωνία και κοινωνική αλληλεπίδραση με δείκτη νοημοσύνης κοντά στην ιδιοφυία. Χωρίς να δίνει ιδιαίτερη σημασία στην προηγούμενη κατάστασή του, ο Raun αποφοίτησε από ένα πανεπιστήμιο της Άιβι Λιγκ (Ivy League University) και πήγε να γίνει ο διευθυντής ενός εκπαιδευτικού κέντρου για παιδιά σχολικής ηλικίας. Επί του παρόντος διδάσκει οικογένειες και άτομα στο Θεραπευτικό Κέντρο Αυτισμού της Αμερικής. Μετά τη δημοσίευση του πρώτου σε πωλήσεις βιβλίου, Son-Rise (τώρα ανανεωμένο σε «Son-Rise: Ένα θαύμα αγάπης») και το βραβείο από το NBC για την ταινία «Son-Rise: Ένα θαύμα αγάπης», οι Kaufmans κατακλύστηκαν από αιτήματα για βοήθεια. Ανταποκρινόμενοι στο αίτημα αυτό, οι Kaufmans ίδρυσαν το Ινστιτούτο Επιλογής και το Θεραπευτικό Κέντρο Αυτισμού της Αμερικής, όπου προσφέρουν το Πρόγραμμα Son-Rise από το 1983.

Τι είναι ο αυτισμός σύμφωνα με το Son-Rise

Ο αυτισμός είναι μια διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή. Αυτό σημαίνει ότι εμφανίζεται στην πρώιμη παιδική ηλικία και επηρεάζει όλες τις πτυχές ανάπτυξης ενός παιδιού. Η λέξη Αυτισμός χρησιμοποιήθηκε πρώτα ως διάγνωση το 1943 από τον Dr. Leo Kanner (Kanner, 1943) στο Νοσοκομείο Maryland’s Johns Hopkins, όπου έπειτα από μελέτη 11 παιδιών διέγνωσε πρώιμο παιδικό αυτισμό. Σύμφωνα με το Κέντρο Ελέγχου Ασθενειών, 1 στα 150 παιδιά 8 ετών στις ΗΠΑ είχε διαγνωστεί με αυτισμό. Ο αυτισμός αυξάνεται με ρυθμό 10-17% το χρόνο (Εταιρεία Αυτισμού της Αμερικής) και είναι 4 φορές πιο διαδεδομένος στα αγόρια σε σχέση με τα κορίτσια. 

Η διάγνωση του αυτισμού εστιάζει στην επίδραση σε τρεις συγκεκριμένους τομείς ανάπτυξης. Αυτοί οι 3 τομείς είναι γνωστοί ως η "τριάδα των ελλειμμάτων", αυτή είναι: κοινωνική ανάπτυξη, επικοινωνία και επαναληπτικές συμπεριφορές και περιορισμένα ενδιαφέροντα (Αμερικανική Ψυχιατρική Εταιρεία, 1994, Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας, 1994).

Πιο συγκεκριμένα, τα άτομα με αυτισμό τείνουν να δυσκολεύονται να αντιληφθούν την οπτική γωνία ενός άλλου ή ακόμη αποδίδουν διανοητικές καταστάσεις σε άλλους ανθρώπους (κοινώς γνωστό ως τύφλωση του νου ή έλλειψη της Θεωρίας του Νου) και μπορεί να εμφανίσουν έλλειψη ενσυναίσθησης. Οι διαταραχές στην επικοινωνία μπορεί να ποικίλουν από καθόλου χρήση της γλώσσας ως την έλλειψη ικανότητας να έχουν ρευστές και δημιουργικές συζητήσεις. Οι επαναληπτικές συμπεριφορές (συχνά αναφερόμενες και ως "εμμονές") μπορεί να είναι μορφές κινητικών ενεργειών (αδρές ή χονδροειδείς κινήσεις), στερεότυπα μη λεκτικά σχήματα (συχνά αποκαλούμενα ως "σενάρια") ή εμπλέκουν ασυνήθιστα αισθητηριακά ερεθίσματα (π.χ. περιστρέφουν ή ρίχνουν αντικείμενα ή παρακολουθούν κινήσεις). Άλλα άτομα με αυτισμό μπορεί να έχουν πιο συνηθισμένα ενδιαφέροντα αλλά έχουν μια ασυνήθιστα περιορισμένη ποικιλία ενδιαφερόντων ή εμμένουν σε κάποια ενδιαφέροντα. Αυτές οι αναπτυξιακές διαφορές τείνουν να εμφανίζονται μεταξύ 18 και 36 μηνών. 

Τα άτομα με αυτισμό συχνά εμφανίζουν και σημαντικές δυνατότητες. Πολλά άτομα με αυτισμό έχουν υψηλές δεξιότητες συστηματοποίησης, που είναι "ο οδηγός για να αναλύσει κανείς αντικείμενα και καταστάσεις, να κατανοήσει τη δομή τους και να προβλέψει τη μελλοντική τους συμπεριφορά" (Baron-Cohen, 2005, σσ. 110). Αυτό μπορεί να παρουσιαστεί σαν ένα έντονο ενδιαφέρον στην ακολουθία προγραμμάτων, για παράδειγμα, ή μια σχεδόν διαισθητική αίσθηση του πώς να προγραμματίζει ένα υπολογιστή. Άλλα γνωσιακά σχήματα έχουν αναδυθεί μέσω έρευνας. Για παράδειγμα, τα άτομα με αυτισμό τείνουν να δείχνουν μια συναίσθηση των λεπτομερειών και μια ικανότητα αντίληψης των ερεθισμάτων σε κομμάτια, πάνω του μέσου όρου (π.χ. Happe, 1999). Μερικά άτομα με αυτισμό έχουν ανώτερες ικανότητες σε ξεχωριστούς τομείς, όπως είναι τα μαθηματικά, η μουσική ή η τέχνη (συχνά αναφερόμενοι ως νησίδα ικανοτήτων). 

Ο αυτισμός είναι ένα φάσμα διαταραχών, σήμερα κοινώς γνωστό ως Διαταραχές του Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ). Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει μια ευρεία ποικιλία της σοβαρότητας του αυτισμού. Μερικά άτομα με ΔΑΦ μιλούν πολύ και συζητούν, ενώ άλλοι μπορεί να μη χρησιμοποιούν καθόλου λεκτικές μορφές επικοινωνίας. Παρομοίως, μερικά άτομα με ΔΑΦ είναι πολύ αποσυρμένα απ’ όλες τις κοινωνικές μορφές αλληλεπίδρασης, ενώ άλλα έχουν οικογένειες και δουλειές. Τα άτομα με ΔΑΦ εξετάζονται σαν να έχουν μια ευρεία κλίμακα δεικτών ευφυΐας. 

Οι ΔΑΦ έχουν παραδοσιακά θεωρηθεί ως μια ψυχολογική ή συμπεριφορική διαταραχή. Κάποιοι νεότεροι θεωρητικοί υπέθεσαν ότι προκαλείται από γονεϊκή συναισθηματική απόσυρση (π.χ. "μητέρες-ψυγεία", Bettelheim, 1967). Αυτή η ιδέα είχε απαξιωθεί πριν καιρό. Μια διάγνωση με ΔΑΦ εξακολουθεί να γίνεται με βάση την παρατήρηση της συμπεριφοράς. Επί του παρόντος, δεν υπάρχει καμιά γενετική, χημική ή νευρολογική εξέταση για τον αυτισμό, παρόλο που όλα αυτά τα πράγματα έχουν αποδειχθεί ότι είναι καθοριστικής σημασίας για την αιτιολογία της διαταραχής (δείτε Πιθανές Αιτίες). Υπάρχουν πολλές αποδείξεις ότι οι ΔΑΦ είναι πρωτίστως μια νευροβιολογική διαταραχή. Δηλαδή, ότι οι χαρακτηριστικές κοινωνικές, επικοινωνιακές και επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές από τις οποίες έχει διαγνωστεί η διαταραχή, είναι οι αναπτυξιακές συνέπειες ενός εγκεφάλου, που είναι θεμελιωδώς δικτυωμένος και οργανωμένος με διαφορετικό τρόπο (π.χ. Baron-Cohen, 2005). Μέχρι σήμερα πάντως, δεν υπάρχει σαφής, συμφωνημένη αιτία του αυτισμού. 

Τι κάνει το Πρόγραμμα Son-Rise διαφορετικό;

Το Πρόγραμμα Son-Rise ήταν το πρώτο που πρότεινε ότι τα παιδιά με αυτές τις διαγνώσεις έχουν το δυναμικό για εξαιρετική θεραπεία και ανάπτυξη. Το Πρόγραμμα Son-Rise εισήγαγε μια νέα εκπαιδευτική μέθοδο θεραπείας, η οποία περιλάμβανε τη συνένωση των παιδιών και όχι το διαχωρισμό τους. Το πρόγραμμα τοποθετεί τους γονείς ως βασικούς δασκάλους, θεραπευτές και διευθυντές των δικών τους προγραμμάτων και χρησιμοποιεί το σπίτι ως το καλύτερο περιβάλλον για ανατροφή, στο οποίο θα βοηθήσουν τα παιδιά τους. Το Πρόγραμμα Son-Rise προτείνει ότι ο σεβασμός και η εις βάθος φροντίδα θα μπορούσε να είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας, που επηρεάζει το κίνητρο ενός παιδιού για μάθηση, και απ’ την αρχή έχει κάνει την αγάπη και την αποδοχή ένα ουσιαστικό μέρος κάθε εκπαιδευτικής διαδικασίας. Υιοθετώντας αυτή τη στάση, ψάχνουμε αρχικά να δημιουργήσουμε δεσμούς και ένα ασφαλές περιβάλλον. Έπειτα εφαρμόζουμε ήχο, εκπαιδευτικές στρατηγικές δοκιμασμένες στο χρόνο που άρχισαν με το Πρόγραμμα Son-Rise. Αυτές οι αρχές εξακολουθούν να αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο της προσέγγισής μας.

Πώς ωφελούνται τα παιδιά με αναπηρία από τις αρχές και τις τεχνικές του Προγράμματος Son-Rise;

• Η συμμετοχή στις επαναληπτικές και τελετουργικές συμπεριφορές ενός παιδιού παρέχει το κλειδί για το ξεκλείδωμα του μυστηρίου αυτών των συμπεριφορών και διευκολύνει τη βλεμματική επαφή, τη κοινωνική ανάπτυξη και την ένταξη των άλλων στο παιχνίδι.
• Η αξιοποίηση του κινήτρου του κάθε παιδιού προάγει τη μάθηση και δημιουργεί τα θεμέλια για εκπαίδευση και απόκτηση δεξιοτήτων.
• Η διδασκαλία μέσω διαδραστικού παιχνιδιού έχει ως αποτέλεσμα την ενεργή και ουσιαστική κοινωνικοποίηση και επικοινωνία.
• Η χρήση ενέργειας, διέγερσης και ενθουσιασμού απασχολεί το παιδί και εμπνέει μια συνεχή αγάπη μάθησης και αλληλεπίδρασης.
• Η υιοθέτηση μιας μη κριτικής και αισιόδοξης στάσης μεγιστοποιεί την απόλαυση, την προσοχή και την επιθυμία του παιδιού σε κάθε σημείο του Προγράμματος Son-Rise.
• Η τοποθέτηση του γονέα ως η πιο σημαντική και διαρκής πηγή γνώσεων του παιδιού παρέχει μια συνεπής και πειστική εστίαση στην κατάρτιση, την εκπαίδευση και την έμπνευση.
• Η δημιουργία ενός ασφαλούς έργου / παιχνιδιού και χωρίς να αποσπάται η προσοχή διευκολύνει το βέλτιστο περιβάλλον για μάθηση και ανάπτυξη.

---

Αρχές θεραπείας του αυτισμού σύμφωνα με το Πρόγραμμα Son-Rise

• Οι δυνατότητες του παιδιού σας είναι απεριόριστες.

Δεν πιστεύουμε σε "ψεύτικη" ελπίδα. Αν και δεν μπορούμε να προβλέψουμε σίγουρα τι θα πετύχει το οποιοδήποτε παιδί, δεν πιστεύουμε ότι κάποιο παιδί ή γονιός εξυπηρετείται όταν άλλοι έχουν αποφασίσει εκ των προτέρων τι δε θα πετύχει αυτό το παιδί. Κανένας γονιός δε θα έπρεπε ποτέ να απολογηθεί για την πίστη στο παιδί του. Ούτε εμείς απολογούμαστε γι' αυτό.

• Ο αυτισμός δεν είναι μια συμπεριφορική διαταραχή.

Είναι μια σχεσιακή, αλληλεπιδραστική διαταραχή. Στον πυρήνα του, ο αυτισμός είναι μια νευρολογική πρόκληση, όπου τα παιδιά δυσκολεύονται να σχετιστούν και να συνδεθούν με τους γύρω τους. Οι περισσότερες από τις αποκαλούμενες συμπεριφορικές προκλήσεις προέρχονται από το έλλειμμα στις σχέσεις. Γι’ αυτό οι δυναμικές, ενθουσιαστικές, προσανατολισμένες στο παιχνίδι μέθοδοι εστιάζουν εκτενώς στην κοινωνικοποίηση και την οικοδόμηση των σχέσεων. Φυσικά, θέλουμε να απολαμβάνετε το παιδί σας, αλλά ακόμα πιο σημαντικό, θέλουμε το παιδί σας να απολαμβάνει εσάς.

• Το κλειδί για τη μάθηση το κρατούν τα κίνητρα και όχι η επανάληψη.

Πολλές παραδοσιακές μέθοδοι αντιτάσσονται με το να καθίζουν το παιδί και να προσπαθούν να το διδάξουν μέσα από ατέλειωτες επαναλήψεις. Αντ’ αυτού αποκαλύπτουμε τα μοναδικά κίνητρα κάθε παιδιού και τα χρησιμοποιούμε να διδάξουμε στα παιδιά τις δεξιότητες που χρειάζονται να μάθουν. Με αυτόν τον τρόπο, έχουμε την πρόθυμη συμμετοχή του παιδιού, όπως επίσης και ένα μεγαλύτερο διάστημα προσοχής και αυξημένης συνοχής και γενίκευσης των δεξιοτήτων.

• Οι "έμμονες" συμπεριφορές του παιδιού σας έχουν μεγάλη σημασία και αξία.

Έχουμε μια βαθιά αποδοχή και ένα σεβασμό για τα παιδιά μας. Αυτό μας δίνει τη δυνατότητα να ενώσουμε το χάσμα που χωρίζει τον κόσμο τους από το δικό μας κάνοντας κάτι τολμηρό και ασυνήθιστο. Συνδέουμε, αντί να σταματάμε, τις επαναληπτικές, αποκλειστικές και τελετουργικές συμπεριφορές. Με αυτό τον τρόπο, οικοδομούνται οι σχέσεις και η σύνδεση, η πλατφόρμα για όλη τη μελλοντική εκπαίδευση και ανάπτυξη. Η συμμετοχή με ένα παιδί σ’ αυτές τις συμπεριφορές διευκολύνει τη βλεμματική επαφή, την κοινωνική ανάπτυξη και ένταξη των άλλων στο παιχνίδι.

• Ο γονιός είναι η καλύτερη πηγή γνώσεων ενός παιδιού.

Παρόλο που είχαμε την ευκαιρία να δουλέψουμε με πολλούς εξαιρετικά υποστηρικτικούς, γεμάτους ενδιαφέρον και πολύ βοηθητικούς επαγγελματίες, δεν έχουμε δει κάτι που να εξισορροπεί με τη δύναμη του γονιού. Κανείς άλλος δεν μπορεί να αντιπαρατεθεί με την απαράμιλλη αγάπη, τη βαθιά αφοσίωση, τη μακροχρόνια δέσμευση και την καθημερινή εμπειρία που διαθέτουν οι γονείς με το παιδί τους. Ως εκ τούτου, επιθυμούμε να ενδυναμώσουμε τους γονείς. Στην πραγματικότητα, ξοδεύουμε πολύ χρόνο και προσπάθεια παρέχοντας στους γονείς υποκειμενική κατάρτιση, ακούγοντας το τι θέλουν να πουν και εφοδιάζοντάς τους με δεξιότητες κατάρτισης που χρειάζονται για να βοηθήσουν τα παιδιά τους όπως κανένας άλλος δεν μπορεί. Βοηθούμε τους γονείς να είναι σίγουροι διευθυντές και δάσκαλοι για το πρόγραμμα του παιδιού τους.

• Το παιδί σας μπορεί να έχει πρόοδο σε σωστό περιβάλλον.

Τα περισσότερα παιδιά στο Φάσμα του Αυτισμού υπερδιεγείρονται από μια πληθώρα αποσπάσεων που οι περισσότεροι από μας ούτε καν παρατηρούν. Σας δείχνουμε πώς να δημιουργήσετε ένα βέλτιστο περιβάλλον μάθησης προκειμένου να εξαλειφθούν οι ενοχλήσεις και να διευκολυνθούν οι αλληλεπιδράσεις. Επιπλέον, αυτό το έργο/το δωμάτιο παιχνιδιού μειώνει δραματικά τις "σπρώξε - τράβα" μάχες ελέγχου, που εμποδίζουν την πρόοδο και τη χρήσιμη αλληλεπίδραση, ανοίγοντας έτσι το δρόμο όχι μόνο για την προοδευτική μάθηση, αλλά και για μια γλυκύτητα της αλληλεπίδρασης, για την οποία λαχταρούν οι γονείς.

• Οι γονείς και οι επαγγελματίες είναι πιο αποτελεσματικοί όταν νιώθουν άνετα με τα παιδιά τους, αισιόδοξοι για τις ικανότητες του παιδιού τους και ελπιδοφόρα για το μέλλον των παιδιών τους.

Συχνά οι γονείς δίνουν προγνώσεις που είναι τρομακτικές και αρνητικές. Τους λένε ό,τι τα παιδιά τους δε θα κάνουν τίποτε και δεν μπορούν να έχουν τίποτα. Δεν πιστεύουμε ότι ο καθένας έχει το δικαίωμα να πει σ’ έναν γονιό τι δεν μπορεί να πετύχει το παιδί του. Βοηθάμε τους γονείς να επικεντρωθούν στη συμπεριφορά τους και να ανακτήσουν την αισιοδοξία και την ελπίδα τους. Τους βοηθάμε να δουν τις δυνατότητες των παιδιών τους και μετά να "πάνε για το χρυσό". Απ’ αυτή την άποψη, έχουμε δει ότι όλα είναι πιθανά. Επιπλέον, οι επαγγελματίες που τα φροντίζουν, δεν τους δίνονται συχνά οι πόροι, η καθοδήγηση και η υποστήριξη που χρειάζονται για να βοηθήσουν τα παιδιά με τα οποία δουλεύουν. Αντιλαμβανόμαστε τις πιέσεις που αντιμετωπίζουν πολλοί επαγγελματίες και προσφέρουν μια μοναδική υποκειμενική οπτική που τους επιτρέπει να νιώσουν τόσο ενεργοποιημένοι και πάλι και εφοδιασμένοι με εξαιρετικά εργαλεία για να βοηθήσουν τους μαθητές.

• Το Πρόγραμμα Son-Rise μπορεί να συνδυαστεί αποτελεσματικά με άλλες καλές θεραπείες, όπως οι βιοϊατρικές παρεμβάσεις, θεραπεία αισθητηριακής ολοκλήρωσης, διαιτητικές αλλαγές (χωρίς γλουτένη/καζεΐνη), θεραπεία ακουστικής ολοκλήρωσης κ.α.

Το Πρόγραμμα Son-Rise έχει σχεδιαστεί για να προσαρμόζεται στις ανάγκες του κάθε παιδιού. Έχοντας δουλέψει με χιλιάδες παιδιά που είχαν ένα ευρύ φάσμα προκλήσεων, παρατηρήσαμε ότι όταν περιλαμβάνονται πρόσθετες θεραπείες και εφαρμόζονται χρησιμοποιώντας τις αρχές του προγράμματος Son-Rise, η παρέμβαση είναι ακόμη πιο αποτελεσματική απ’ ότι όταν χρησιμοποιούνταν ξεχωριστά. Μερικές προσεγγίσεις, που περιέχουν αρχές και τεχνικές που είναι αντίθετες με την προσέγγισή μας, έχουν βρεθεί να υπονομεύουν την αποτελεσματικότητα του προγράμματος και να μπερδεύουν το παιδί. Το προσωπικό μας βοηθά την κάθε οικογένεια να αποφασίσει την πιο αποτελεσματική παρέμβαση για το παιδί τους.

SPELL

Σπελ Η τεχνική βασίζεται σε ένα πλαίσιο ανάλυσης των διαταραχών του αυτισμού με σκοπό την καλύτερη κατανόηση και ανταπόκριση στις ανάγκες των ατόμων με αυτισμό. 

Κατά τη διάρκεια πολλών ετών, τα σχολεία και οι υπηρεσίες ενηλίκων της "Εθνικής Οργάνωσης Αυτιστικών" της Μεγάλης Βρετανίας (National Autistic Society, UK) έχουν αναπτύξει ένα πλαίσιο για την κατανόηση και ανταπόκριση στις ανάγκες των παιδιών και των ενηλίκων με μια διαταραχή στο φάσμα του αυτισμού.

Το πλαίσιο είναι επίσης χρήσιμο στο να αναγνωρίζει θεμελιώδη ζητήματα, στη μείωση των επιβλαβών αποτελεσμάτων των διαταραχών του φάσματος του αυτισμού, και στην παροχή μιας βάσης για επικοινωνία. Αποτελεί επίσης τη βάση όλης της εξειδίκευσης προσωπικού συγκεκριμένα για τον αυτισμό και μια ηθική βάση για μεσολάβηση.

Το αρκτικόλεξο για αυτό το πλαίσιο είναι SPELL από τις λέξεις Structure (μτφ. δομή), Positive (μτφ. επικοικοδομητικό), Empathy (μτφ. ενσυναίσθηση), Low arousal (μτφ. ήπιος ερεθισμός), Links (μτφ. σύνδεσμοι).

Τι είναι το SPELL

Το πλαίσιο SPELL αναγνωρίζει τις ιδιαίτερες και μοναδικές ανάγκες κάθε παιδιού και ενηλίκου και υπογραμμίζει, ότι όλος ο προγραμματισμός και η παρέμβαση πρέπει να οργανώνονται με αυτή τη βάση. Βασική πεποίθηση στο πλαίσιο SPELL είναι ότι ένας αριθμός διασυνδεομένων θεμάτων είναι γνωστό ότι ωφελεί παιδιά και ενήλικες με διαταραχή στο φάσμα του αυτισμού και ότι χτίζοντας τις δυνάμεις και μειώνοντας τα επιβλαβή αποτελέσματα της κατάστασης, ενδεχομένως σημειωθεί πρόοδος σε προσωπική ανάπτυξη και εξέλιξη με την προώθηση της ευκαιρίας και όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένα στη ζωή.

Αυτά τα θέματα είναι:

Structure (Δομή)

Η σημασία της δομής έχει αναγνωριστεί από καιρό. Καθιστά τον κόσμο μια πιο προβλέψιμη, προσιτή και ασφαλέστερη θέση. Η δομή μπορεί να βοηθήσει την προσωπική αυτονομία και την ανεξαρτησία με τη μείωση της απαιτούμενης εξάρτησης από άλλους. Το περιβάλλον και οι διαδικασίες τροποποιούνται για να εξασφαλιστεί ότι κάθε άτομο ξέρει τι πρόκειται να συμβεί και τι αναμένεται από αυτούς. Αυτό μπορεί επίσης να βοηθήσει την ανάπτυξη της ευελιξίας με τη μείωση της εξάρτησης στις αυστηρές ρουτίνες.

Παιχνίδια δομής σχετικά με τις δυνάμεις μιας αίσθησης της διαταγής και της προτίμησης για την οπτική οργάνωση, συνδέονται συνήθως με την διαταραχή στο φάσμα του αυτισμού.

Positive - Εποικοδομητικό (προσεγγίσεις και προσδοκίες)

Είναι σημαντικό ότι ένα πρόγραμμα ευαίσθητης αλλά επίμονης παρέμβασης να είναι σε θέση να δεσμεύσει το μεμονωμένο παιδί ή τον ενήλικο, να ελαχιστοποιήσει την οπισθοδρόμηση να ανακαλύψει και να αναπτύξει τη δυνατότητα. Από αυτή την άποψη είναι σημαντικό ότι οι προσδοκίες είναι υψηλές αλλά ρεαλιστικές και βασισμένες στην προσεκτική αξιολόγηση. Αυτό θα περιλάβει τις δυνάμεις και τις ιδιαίτερες ανάγκες του προσώπου,
το επίπεδο λειτουργίας τους και μια αξιολόγηση της υποστήριξης θα χρειαστούν.

Βασική αρχή του προγράμματος είναι ότι πρέπει να επιδιώξουμε να καθιερώσουμε και να ενισχύσουμε την αυτοπεποίθηση και τη μόνη εκτίμηση με το να στηριχτούμε στις φυσικές δυνάμεις, το ενδιαφέρον και τις δυνατότητες. Είναι ζωτικής σημασίας αυτές οι αξιολογήσεις να γίνονται από μια όσο το δυνατόν ευρύτερη προοπτική και ότι οι υποθέσεις να γίνονται βάσει προσοχής παρά επιφανειακής έρευνας.

Παραδείγματος χάριν, πολλοί άνθρωποι στο φάσμα του αυτισμού μπορεί να έχουν δυσκολία με την προφορική επικοινωνία, πράγμα που να οδηγήσει σε μια υποτίμηση της δυνατότητας και της ικανότητάς τους. Αντιθέτως, μερικοί μπορούν να έχουν έναν καλό έλεγχο της ομιλίας αλλά αυτό μπορεί να καλύψει ένα σοβαρό επίπεδο ανικανότητας.

Επιπλέον, πολλοί άνθρωποι με αυτισμό μπορούν να αποφύγουν τη νέα ή ενδεχομένως απωθητική εμπειρία αλλά μέσω της δομένης και της θετικής, ευαίσθητης, ενθαρρυντικής επανάληψης μπορούν να μειώσουν το επίπεδο ανησυχίας τους, να μάθουν να ανέχονται και να δέχονται τέτοια εμπειρία και να αναπτύξουν νέους ορίζοντες και δεξιότητες.

Empathy (Ενσυναίσθηση, δηλ. συναισθηματική κατανόηση)

Είναι ουσιαστικό να φανεί ο κόσμος από τη σκοπιά του παιδιού ή του ενηλίκου με διαταραχή στο φάσμα του αυτισμού. Αυτό είναι το κλειδί στην ανάπτυξη της τέχνης της συνεργασίας με τα παιδιά και τους ενηλίκους με αυτισμό. Πρέπει να αρχίσουμε από τη θέση ή την προοπτική του ατόμου και να συλλέξουμε τις ιδέες για το πώς βλέπουν και δοκιμάζουν τον κόσμο τους, γνωρίζοντας τι είναι αυτό που τους παρακινεί ή τους ενδιαφέρει αλλά σημαντικά τι μπορεί επίσης να τους εκφοβίσει, ανησυχήσει ή να τους στενοχωρήσει. Κοιτώντας εσωτερικά και σεβόμενοι της εμπειρίας του προσώπου με τον αυτισμό θα υποστηρίξει οποιαδήποτε επιτυχή προσέγγιση με σκοπό να υποστηρίξει και να αναπτύξει την επικοινωνία και να μειώσει την ανησυχία. Σε αυτό, η ποιότητα της σχέσης μεταξύ του προσώπου και του υποστηρικτή είναι ζωτικής σημασίας. Οι άνθρωποι με μια διαταραχή στο φάσμα του αυτισμού ίσως να έχουν ιδιαίτερες δυσκολίες στην κατανόηση των σκέψεων και των συμπεριφορών των άλλων.

Οι αποτελεσματικοί υποστηρικτές θα προικιστούν με τις προσωπικές ιδιότητες της ηρεμίας, της προβλεψιμότητας και του καλού χιούμορ, του ενσυναισθήματος και μιας αναλυτικής διάθεσης.

Low arousal (Ήπια διέγερση)

Οι προσεγγίσεις και το περιβάλλον πρέπει να είναι ήρεμες και διαταγμένες με τέτοιο τρόπο ώστε να μειωθεί η συγκέντρωση ανησυχίας και ενίσχυσης. Πρέπει να υπάρξουν ως όσο το δυνατόν λιγότερες αποσπάσεις της προσοχής.

Ιδιαίτερη προσοχή δίνεται στα ενδεχομένως απωθητικά ή που αποσπούν την προσοχή ερεθίσματα, παραδείγματος χάριν επίπεδα θορύβου, χρώματα σχεδίου, μυρωδιές, φωτισμός και ακαταστασία. Οι πληροφορίες δίνονται με σαφήνεια στο μέσο καταλληλότερο βαθμό, στο άτομο με την προσοχή που λαμβάνεται για να μην υπερφορτώνεται ή να μην βομβαρδίζεται.

Η ήπια διέγερση δεν πρέπει να συγχέεται με "καμία διέγερση". Είναι φυσικά επιθυμητό ότι τα άτομα πρέπει να εκτίθενται σε ένα ευρύ φάσμα της εμπειρίας αλλά αυτό πρέπει γίνεται με έναν προγραμματισμένο και ευαίσθητο τρόπο. Αναγνωρίζεται ότι ως επί το πλείστον το άτομο μπορεί να ωφεληθεί εκ των περισσότερων σε μια ρύθμιση όπου το αισθητήριο και άλλη υποκίνηση μπορούν να μειωθούν ή να ελεγχθούν. Επιπλέον, συμπληρωματικές, χαλαρωτικές και μείωσης διέγερσης θεραπείες, το snoezelen (ένα πολυαισθητηριακό περιβάλλον), η μουσική και το μασάζ μπορούν να είναι χρήσιμες στην προώθηση της ήρεμης και γενικής ευημερίας και στη μείωση της ανησυχίας.

Οι ισχυροί δεσμοί μεταξύ των διάφορων συστατικών της ζωής του προσώπου ή του θεραπευτικού προγράμματος θα προωθήσουν και θα στηρίξουν την ουσιαστική συνέπεια.

Ανοικτές διασυνδέσεις και επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων (π.χ. γονείς και δάσκαλοι) θα παράσχει μια ολιστική προσέγγιση και θα μειώσει τη δυνατότητα της άχρηστης παρανόησης ή σύγχυση ή η υιοθέτηση των τμηματικών, αποσπασματικών προσεγγίσεων.

Οι άνθρωποι με αυτισμό, οι γονείς ή οι προασπιστές τους θεωρούνται πάρα πολύ ως συνεργάτες στη θεραπευτική διαδικασία. Οι συνδέσεις με την επικρατούσα τάση, μέσω του προγράμματος σπουδών και άλλης εμπειρίας, επιτρέπουν στο άτομο να συμμετέχει με έναν σημαντικό τρόπο στη ζωή της ευρύτερης κοινότητας.

Το πλαίσιο SPELL μπορεί να εφαρμοστεί στο σύνολο του αυτιστικού φάσματος. Πλησιάζει και συμπληρώνει άλλες προσεγγίσεις, ειδικότερα το TEACCH.

TEACCH

Τιτς Πρόγραμμα εναλλακτικής εκπαίδευσης για παιδιά με διαταραχές του αυτιστικού φάσματος, που ενσωματώνει παρεμβάσεις σε περιβάλλον, ημερήσιο πρόγραμμα και αντικείμενο εργασίας, και επικοινωνία. 

Το TEACCH (μεταφράζεται "Θεραπεία και Εκπαίδευση Παιδιών με Αυτισμό και Διαταραχές Επικοινωνίας") αποτελεί ένα πρόγραμμα εναλλακτικής εκπαίδευσης, για παιδιά με διαταραχές του αυτιστικού φάσματος, που ενσωματώνει παρεμβάσεις σε περιβάλλον, ημερήσιο πρόγραμμα και αντικείμενο εργασίας, και επικοινωνία.

Το TEACCH (Treatment and Εducation of Autistic and Communication Handicapped Children) πρόκειται για ένα κρατικό πρόγραμμα, που υλοποιήθηκε το 1972 στην Ψυχιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Βόρειας Καρολίνας των ΗΠΑ ως συνέχεια μίας ερευνητικής δουλειάς, που είχε αρχίσει από το 1966.

Τα 4 βασικά στοιχεία του TEACCH

1. Η φυσική δόμηση του περιβάλλοντος. 

• Αφορά στον τρόπο οργάνωσης του περιβάλλοντος. Δόμηση δεν σημαίνει κατά ανάγκη ομοιομορφία.

Όπως σε όλα τα σπίτια έτσι και οι σχολικές τάξεις δεν μπορεί να είναι παντελώς ίδιες, γιατί ασφαλώς κάθε τάξη θα έχει διαφορετικά έπιπλα, αντικείμενα κ.ο.κ.. Δομημένη τάξη είναι η τάξη εκείνη, που με την πρώτη ματιά γίνεται κατανοητό ποια δραστηριότητα φιλοξενεί και σε ποιο σημείο. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό, να εκπαιδεύσουμε τα παιδιά με αυτισμό να μπορούν να παραμένουν για κάποιο χρονικό διάστημα σε ένα μέρος. Στη δομημένη τάξη πρέπει να υπάρχει ένας χώρος για ομαδικές δραστηριότητες, όπως επίσης και ένας χώρος για ατομική απασχόληση ή εργασία. Για αυτό τον λόγο προϋπόθεση είναι το κατάλληλο μέγεθος του χώρου. Είναι αναγκαίο ο εκπαιδευτικός να έχει άμεση οπτική επαφή με τον χώρο εργασίας του μαθητή. Τοποθετώντας κατάλληλα έπιπλα βοηθάμε τα παιδιά να κατανοήσουν τον χώρο, όπου θα κάνουν μία δραστηριότητα, δημιουργώντας ταυτόχρονα συνθήκες εύκολης μετάβασης από τη μία δραστηριότητα σε άλλη. Επιπλέον, από έναν δομημένο χώρο, το παιδί δεν μπορεί να φύγει παρά μόνο από ένα σημείο. Το γεγονός αυτό βοηθά τον εκπαιδευτικό να προλάβει το παιδί, αν προσπαθήσει να απομακρυνθεί πριν ολοκληρώσει τη εργασία του και επίσης να το προστατέψει. Αν οι μαθητές δεν εκπαιδευτούν νωρίς να μπορούν να κάθονται σε ένα μέρος είναι πολύ δύσκολο να τους ελέγξει κανείς αργότερα π.χ. στην εφηβεία ή την ενήλικη ζωή, όταν η σωματική ανάπτυξη και η δύναμη δεν επιτρέπει στον εκπαιδευτικό να ελέγξει με ευκολία το άτομο. Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι περιοχές διδασκαλίας, οι χώροι δόμησης μιας τάξης. Κάθε χώρος έχει τη ιδιαίτερη σημασία του.

Η δομημένη τάξη:

• Περιοχή διδασκαλίας
• Περιοχή ανεξάρτητης εργασίας
• Περιοχή ελεύθερου παιχνιδιού
• Περιοχή δομημένου παιχνιδιού
• Περιοχή φαγητού
• Περιοχή ομαδικής εργασίας
• Περιοχή μεταβατική

2. Το ατομικό ημερήσιο πρόγραμμα. 

• Βοηθά το παιδί να κατανοήσει τι δραστηριότητες θα κάνει κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Το πρόγραμμα έχει διαφορετική μορφή ανάλογα με το παιδί και τις δυνατότητές του και είναι αυστηρά εξατομικευμένο. Για τα παιδιά, που διαβάζουν, οι δραστηριότητες σημειώνονται γραπτά. Για τα παιδιά που δε διαβάζουν χρησιμοποιούνται φωτογραφίες, σκίτσα, σχήματα ή τα ίδια τα αντικείμενα. Οι αλλαγές, που για τα παιδιά με αυτισμό αποτελούν προβλήματα εξαιτίας της ανάγκης για ομοιομορφία, είναι αναπόφευκτες. Σε τέτοιες περιπτώσεις πρέπει να προειδοποιούμε το παιδί για την αλλαγή και είναι ιδιαίτερα βοηθητικό να αντικαθιστούμε οπτικά (με εικόνες) την αλλαγή της δραστηριότητας. Όταν το παιδί φτάνει το πρωί στο σχολείο βλέπει το πρόγραμμα του και ξέρει τι θα κάνει. Ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα μπορεί να περιλαμβάνει:

• Ελεύθερο παιχνίδι
• Δουλειά με τον δάσκαλο
• Δομημένο παιχνίδι (αξιοποιούμε τα ενδιαφέροντα του παιδιού)
• Ελεύθερο παιχνίδι (επανάληψη)
• Ατομική εργασία
• Τουαλέτα
• Φαγητό
• Εξωτερικές δραστηριότητες (στην αυλή)
• Ατομική εργασία
• Δουλειά με τον δάσκαλο (επανάληψη)
• Κολατσιό
• Τουαλέτα (επανάληψη)
• Σπίτι

3. Το σύστημα ατομικής εργασίας.

• Αποτελεί έναν τρόπο οργάνωσης μίας δραστηριότητας στο σχολείο ή στο σπίτι, ώστε το άτομο με αυτισμό να μπορεί να το εφαρμόσει.

Τα ερωτήματα στα οποία δίνει απάντηση το σύστημα ατομικής εργασίας είναι:

• - Τι δουλειά θα κάνω; - Πού και πότε θα την κάνω; - Πόση θα κάνω; - Πώς ξέρω ότι τελείωσα; - Τι ακολουθεί και τι κάνω μετά;

4. Η οπτική παρουσίαση των δραστηριοτήτων

• Αποτελεί ένα σύστημα επικοινωνίας για το παιδί που του επιτρέπει να κάνει μόνο του γνωστές τις ανάγκες του σε κάποιον άλλο.

Παρουσιάζονται οπτικά ερεθίσματα, για να είναι σαφές το κάθε τι από το παιδί και για να δοθεί έμφαση στις σημαντικές πληροφορίες. Για να επιτευχθεί αυτό ακολουθούνται τα εξής 3 στάδια:

• Οπτική οργάνωση (τοποθέτηση των υλικών σε χωριστά κουτιά)
• Οπτικές οδηγίες (ο τρόπος που θα ασχοληθεί με τα υλικά)
• Οπτική σαφήνεια (σηματοδότηση σκοπού δραστηριότητας, π.χ. κωδικοποίηση με χρώματα, ετικέτες).

Οργάνωση προγράμματος ανάλογα με την ηλικία

Το πρόγραμμα οργανώνεται σε 3 επίπεδα ανάλογα με την ηλικία:

1. Προκαταρκτικό Στάδιο (5 - 10 ετών): Τα παιδιά περνούν τον περισσότερο χρόνο στη τάξη.
2. Μεσαίο Στάδιο (10 - 15 ετών): Τα παιδιά περνούν περισσότερο χρόνο στο χώρο του σχολείου, όχι αναγκαία με παιδιά άλλων τάξεων.
3. Υψηλό Στάδιο (15 - 21 ετών): Οι έφηβοι περνούν περισσότερο χρόνο στην κοινότητα και στο χώρο εργασίας).

Συγγραφέας: 

• 'Αγγελος Κουτουμάνος, Κοινωνικός Λειτουργός

---

Προγράμματα αισθητηριακής αντίληψης

---

Sensory Integration (SI)

Αισθητηριακή ολοκλήρωση Η αισθητηριακή ολοκλήρωση είναι η βασική λειτουργία του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνη για την παραγωγή αυτής της σύνθετης εικόνας. Είναι η οργάνωση των αισθητηριακών πληροφοριών. 

Οι αισθήσεις συνεργάζονται μεταξύ τους για να σχηματίσουν μια ολοκληρωμένη εικόνα του ποιοι είμαστε σωματικά, πού βρισκόμαστε και τι συμβαίνει γύρω μας. Η αισθητηριακή ολοκλήρωση είναι η βασική λειτουργία του εγκεφάλου που είναι υπεύθυνη για την παραγωγή αυτής της σύνθετης εικόνας. Είναι η οργάνωση των αισθητηριακών πληροφοριών. Οι αισθητηριακές εμπειρίες συμπεριλαμβάνουν την αφή, την κίνηση, την αίσθηση του σώματος στο χώρο, την οπτική αντίληψη, την ακουστική αντίληψη και την αίσθηση της βαρύτητας. Η διαδικασία του εγκεφάλου που οργανώνει και επεξεργάζεται αυτές τις πληροφορίες ονομάζεται αισθητηριακή ολοκλήρωση.

Ερωτηματολόγιο για την αισθησιοκινητικότητα

• Ερωτηματολόγιο για την αισθησιοκινητικότητα για γονείς παιδιών προσχολικής ηλικίας (Lynn A. Balzer-Martin, 1992). 

Auditory Intervention Training (AIT)

Ακουστική ολοκλήρωση Η μέθοδος βασίζεται στην αρχή ότι συχνά η παραμόρφωση στην ακοή ή στην ακουστική επεξεργασία ενδέχεται να οδηγήσει σε προβλήματα συμπεριφοράς ή μαθησιακές δυσκολίες. 

Δημιουργήθηκε από τον ωτορινολαρυγγολόγο Dr. Guy Berard στη Γαλλία. Στην αρχή ο γιατρός δημιούργησε το Α.Ι.Τ (Auditory Intergration Programme) για να αποκαταστήσει παθήσεις του ακουστικού συστήματος ή ακουστικές παραμορφώσεις όπως η υπερευαίσθητη ακοή ή η ασύμμετρη ακοή. Μετά από τριάντα χρόνια κλινικής πρακτικής ο Βerard κατέληξε ότι σε πολλές περιπτώσεις η παραμόρφωση στην ακοή ή στην ακουστική επεξεργασία μπορούσε να οδηγήσει σε προβλήματα συμπεριφοράς ή μαθησιακές δυσκολίες.

Η μέθοδος έχει σχεδιαστεί με σκοπό να αποκαθιστά την ακοή και τους τρόπους με τους οποίους ο εγκέφαλος αντιλαμβάνεται ή επεξεργάζεται τις ακουστικές πληροφορίες που λαμβάνει. Η παραμόρφωση στην ακοή μπορεί μερικές φορές να είναι ένας σημαντικός παράγοντας για τις παθήσεις που αναφέρονται παραπάνω. Πολλές φορές αυτά τα άτομα μπορεί να έχουν ανοργάνωτη ακοή, ασταθή, ή ακανόνιστη, ασύμμετρη, υπερευαίσθητη ή διαφορετικά μη φυσιολογική ακοή.

Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιήθηκε με επιτυχία για να βοηθήσει άτομα που παρουσίαζαν:

• Υπερκινητικότητα
• Μαθησιακές δυσκολίες
• Αυτισμό
• Δυσλεξία
• Σύνδρομο ελλειματικής προσοχής
• Δυσκολίες στο λόγο

Πώς εφαρμόζεται η μέθοδος

Αρχικά χρειάζεται ένας καλός ακουολογικός έλεγχος. Επίσης στα άτομα που μπορούν να συνεργαστούν χρειάζεται να γίνει ένα ακουόγραμμα στην αρχή, στη μέση και στο τέλος της μεθόδου. Σε όσα άτομα δεν μπορούν να συνεργαστούν είτε λόγω ηλικίας είτε λόγω δυσκολιών, δέν γίνεται ακουόγραμμα.

Κατά τη διάρκεια της εφαρμογής της μεθόδου το άτομο ακούει μουσική μέσα από ένα ηλεκτρονικό σύστημα. Το σύστημα αυτό φιλτράρει και στέλνει με τυχαίες συχνότητες (όταν δεν υπάρχει ακουόγραμμα) ή με συγκεκριμένες συχνότητες (όταν υπάρχει ακουόγραμμα) τη μουσική στο αυτί του ατόμου με την χρήση ακουστικών. Οι συχνότητες γυμνάζουν το μέσο αυτί και τον εγκέφαλο, τα ακουστικά κύματα δονούν και γυμνάζουν τους μύες του αυτιού.

Η μέθοδος ακουστικής ολοκλήρωσης απαιτεί είκοσι συνεδρίες. Kάθε συνεδρία απαιτεί τριάντα λεπτά μουσικής. Ενα διάλλειμα τριών ή τεσσάρων ωρών ανάμεσα στις συνεδρίες είναι αναγκαίο. ιδανικό είναι να κάνει το άτομο δύο συνεδρίες των 30 λεπτών καθημερινά για μία περίοδο δέκα διαδοχικών ημερών.

Ποια είναι τα αναμενόμενα αποτελέσματα από την εφαρμογή της μεθόδου;

• Βελτίωση στην κατανόηση λόγου
• Μεγαλύτερη διάθεση για παραγωγή λόγου και επικοινωνίας
• Μείωση της υπερευαισθησίας στην ακοή
• Μείωση ΄θορύβου ή βουίσματος στο αυτί
• Λιγότερο ξάφνιασμα σε δυνατούς ήχους
• Φυσιολογική ένταση στη φωνή
• Καλύτερη έκφραση των συναισθημάτων και ανάπτυξη κοινωνικότητας
• Βελτίωση στο μαθησιακό τομέα
• Βελτιωμένη συμπεριφορά
• Βελτίωση κοινωνικών δεξιοτήτων
• Αυξημένο επίπεδο άνεσης
• Μειωμένη μανία και κινητικότητα
• Μείωση της διάσπασης
• Μείωση νευρικότητας
• Αύξηση αυτοπεποίθησης

Τα αποτελέσματα μπορούμε να τα δούμε μέσα σε μερικές εβδομάδες έως έξι μήνες μετά τη θεραπεία.

Υπάρχουν κίνδυνοι που να συνδέονται με τη μέθοδο;

Δεν υπάρχει καμμία ένδειξη ότι η μέθοδος μπορεί να βλάψει σε οποιοδήποτε επίπεδο. Αυτό έχει προκύψει από την πρακτική εφαρμογή της μεθόδου για περισσότερο από τριάντα χρόνια σε διάφορες παθήσεις.

Tomatis

Τοματίς Το παιδαγωγικό ή θεραπευτικό εργαλείο της Μεθόδου Tomatis ονομάζεται "Ηλεκτρονικό Αυτί", ένα σύστημα που αξιοποιεί και ενεργοποιεί ξανά τις στρατηγικές που εμπλέκονται στην αντιληπτική οργάνωση και στη διαχείριση του ηχητικού περιβάλλοντος, το οποίο ο εγκέφαλος είναι ικανός να χρησιμοποιεί φυσιολογικά, όταν η ακοή δεν είναι διαταραγμένη. 

Το Tomatis είναι ένα σύστημα που δημιουργήθηκε τη δεκαε­τία του 1950 από τον Alfred Tomatis (1920-2001) ένα Γάλλο ωτορινολαρρυγγολόγο και το οποίο ορίζεται ως Παιδαγωγι­κή της Ακρόασης.

Μετάφραση: 

• Ιωάννα Αγγέλου, Eιδική παιδαγωγός
• Ευλαμπία Αγγέλου, Διερμηνέας Ελληνικής Νοηματικής Γλώσσας 

Το παιδαγωγικό ή θεραπευτικό εργαλείο της Με­θόδου Tomatis ονομάζεται «Ηλεκτρονικό Αυτί». Το «Ηλεκτρονικό Αυτί» είναι ένα σύστημα που αξιο­ποιεί και ενεργοποιεί ξανά τις στρατηγικές που εμπλέκονται στην αντιληπτική οργάνω­ση και στη διαχείριση του ηχητικού περιβάλλοντος το οποίο ο εγκέφαλος είναι ικανός φυσιολογικά να χρησιμο­ποιεί όταν η ακοή δεν είναι διαταραγμένη. Η ακοή είναι διαταραγμένη όταν υπάρχει δυσλει­τουργία των δύο μυών που εντοπίζονται στο μέσο αυ­τί, ο ρόλος των οποίων είναι να επιτρέπουν την ακρι­βή και αρμονική ερμη­νεία των ακουστικών πληροφο­ριών στο έσω αυτί και από εκεί στον εγκέφαλο. Σε αυτήν την περίπτωση, ο εγκέφαλος θέτει σε λειτουρ­γία ένα σύστημα προστασίας, ενεργο­ποιώντας μηχα­νισμούς που εμποδίζουν την ακοή. Έτσι, ο ρόλος του «Ηλεκτρονικού Αυτιού» είναι ακριβώς να αποκαταστήσει/ επανορθώσει αυτούς τους δύο ακουστι­κούς μυς ώστε να λειτουργούν πλή­ρως, έτσι ώστε να απομα­κρυνθούν οι μηχανι­σμοί πα­ρεμπόδισης και να επανενεργο­ποιηθεί η πλήρης ακουστική ικανότητα/ δυνατότητα.

Ιστορία

Στα τέλη του 1940, όταν ο Tomatis εξέταζε εργάτες που υπέφεραν από επαγγελματική κώφωση (που εί­χαν χάσει την ακοή τους λόγω της επαγγελματικής τους ενασχόλησης), πα­ρατήρησε ότι οι μεταβολές στα αυτιά τους συνοδεύονταν πάντα από φωνητική ανεπάρκεια (φωνητικά ελλείμματα). Επίση, τον ίδιο καιρό, απασχολούνταν ως σύμβουλος για τρα­γουδιστές που υπέφεραν από προβλήματα στη φω­νή τους. Όταν έκανε ακουόγραμμα σε αυτούς τους τραγου­διστές, πα­ρατήρησε ότι οι τελευταίοι είχαν ακρι­βώς το ίδιο ακουομε­τρικό προφίλ με τους βιομηχα­νικούς ερ­γάτες, και έτσι σύ­ντομα κατάφερε να υπο­γραμμίσει τη βασική σχέση σύμφω­να με την οποία ένα υποκεί­μενο μπορεί να αναπαράγει φω­νητικά μόνο ό,τι ακούει με ακρίβεια και ορθότητα. Λαμβάνοντας υπόψη αυτές τις πρώτες ανακαλύ­ψεις, ο Tomatis δημιούργησε μια θεραπευ­τική συσκευή που επέτρεπε τη μόνιμη και πλήρη αποκατάσταση των φωνητι­κών προσόντων ενός τραγουδιστή με ανε­πάρκεια. Αυτή η θεραπευτική συσκευή ονομάστηκε «Ηλεκτρονικό Αυτί». Το «Ηλεκτρονικό Αυτί» ήταν το ξεκίνημα για την καθιέρωση τριών θεμελιωδών αρχών, που ονο­μάστηκαν «Νόμοι του Tomatis»:

• Ο λάρυγγας μπορεί να παράγει μόνο τις αρμο­νίες που το αυτί ακούει (η φωνή περιλαμβάνει μόνο αυ­τά που ακούει το αυτί).
• Αν σε ένα αυτί με βλάβη, αποκαταστήσουμε την ικανότητα της σωστής ακρόασης των χα­μένων ή των αλλοιωμένων συχνοτήτων, τότε αυτές οι συ­χνότητες θα αποκατασταθούν άμε­σα και ασυνείδη­τα και στη φωνητική εκπομπή.
• Αν συνεχιστεί για συγκεκριμένο χρονικό διάστη­μα, η διέγερση με το «Ηλεκτρονικό Αυ­τί» τροπο­ποιεί οριστικά την ακοή του υποκει­μένου και επομένως και τη φώνησή του (Νόμος του κα­τάλοιπου).

Η εφαρμογή αυτών των τριών νόμων στο «Ηλε­κτρονικό Αυ­τί» ονομάστηκε "The Tomatis Effect" (Η επίδραση Tomatis). Στη συνέχεια, η έρευνα του Tomatis τον οδήγησε να ενδια­φερθεί για την εκμάθηση ξένων γλωσσών και κατέδειξε ότι στη γλωσσική ανάλυση κάθε γλώσσα χαρακτηρίζεται από μια συγκεκριμένη ζώνη συχνοτή­των, που ονομάζεται “Pass band”. Στη συνέχεια, στα τέλη της δεκαετίας του 1950, ο To­matis άρχισε να διερωτάται για τη σχέση ανάμε­σα στο αυτί και τις αναγνωστικές ικανότητες.

Τα επόμε­να χρόνια άρχισε να χρη­σιμοποιεί την τεχνι­κή του για να βοηθήσει παιδια που πα­ρουσίαζαν αναγνωστικές δυσκολίες. Στις αρχές του 1960 άρχισε να τον απασχολεί ένα άλ­λο ερώτημα: η πιθανή επίδραση του ήχου στα αν­θρώπινα όντα πριν τη γέννηση. Ήταν η εποχή, που χαρακτηριζόταν από το ερώτη­μα για την ενδομήτρια εμπειρία, όταν η μέθοδος Tomatis μετατόπισε το ενδιαφέρον της από την ακουστική φωνολογία (όπου το ενδιαφέρον εστιάζεται στη σχέση αυτί/φωνή) στην «ακου­στική ψυχολογική φω­νολογία».

Ο Tomatis άρχισε να εφαρμόζει μια θεραπεία ήχου που βα­σιζόταν σε φιλτραρισμένους ήχους, οι οποί­οι σύμφωνα με τον Tomatis αναπαράγουν τις συν­θήκες ζωής μέσα στη μή­τρα και επιτρέπουν στο άτομο που δυσκολεύεται σε επίπε­δο σχέσεων και επικοινωνίας, να αναβιώσει συναισθήματα και αναμνήσεις των πρώτων σταδίων της ανάπτυξής του κα­τά τη διάρκεια των ενδομήτριων εμπειριών του. Ο Tomatis ανέπτυξε λεπτομερώς μια πλήρη ηχητι­κή διαδρο­μή, της οποίας ο ρόλος ήταν να επι­στρέψει ένα άτομο, με έναν ελεγχόμενο και μη βί­αιο τρόπο στις ακουστικές συνθή­κες της ενδομή­τριας εμπειρίας του, και μετά, μέσω της ηχητι­κής αυτής διαδρομής, να αναγεννηθεί πραγματικά ψυχολογικ­ά, γεγονός που ονόμασε «ηχητική γέννηση». Αυτή η ηχητική διαδρομή καθορίζει προοδευτικά τον τρόπο του ατόμου να ακούει, να μιλάει και να δια­βάζει. Ωστόσο, ενδέχεται να συμβούν ατυχήματα κατά τη διαδρο­μή, τα οποία συνεπάγονται διαταραχές οι οποί­ες γίνονται ορατές σε κάποιο από τα στάδια ή σε πολ­λά στάδια την ίδια στιγμή. Η θεραπευτική μέθοδος που προτάθηκε από τον To­matis συ­νίσταται, συνεπώς, στο να ακολουθήσει το άτομο που βιώνει δυσκολίες στην επικοινωνία, ένα ιδανικό ηχητικό μο­νοπάτι από το οποίο για κάποιους λόγους, παρέκκλινε / απο­μακρύνθηκε.

Διαδικασία: Κάθε άτομο που έρχεται σε ένα Κέντρο Tomatis στην πρώτη επίσκεψη, υποβάλλεται αρχικά σε μια ακουστικο-ψυχο-φω­νολογική αξιολόγηση (APPA, διάρκειας περίπου 90 λεπτών). Αυτή η αξιολόγηση (APPA) γίνεται με ένα σύμ­βουλο και λαμβάνει χώρα σε τρεις φάσεις: Αρχικά παίρνεται το ιστορικό του υποκειμένου. Σε αυτήν την πρώτη φάση, ο σκοπός είναι να προσδιο­ριστούν οι λόγοι που οδήγησαν το υπο­κείμενο να συμβουλευτεί ένα Tomatis Κέντρο, αλ­λά και να γί­νουν κατανοητά τα κίνη­τρα του υπο­κειμένου (ή της οικογένειάς του αν πρόκειται για παιδί), μια απα­ραίτητη κατάστα­ση πριν αρχίσει οποιαδήποτε δια­δικασία.

Στη συνέχεια, πραγματοποιείται μια σειρά από δο­κιμασίες (τεστ για την ακουστική πλευρίω­ση, την ακοή κλπ). Στο τέλος σε μια ενδελεχή συνεδρία, ο σύμ­βουλος παρουσιάζει τις διεστρεβλώσεις στην ακοή οι οποί­ες φανερώθηκαν από τις δοκιμα­σίες και ορί­ζει τα μέσα της δράσης που μπορεί να παρέχει η μέθοδος Tomatis για να αποκατα­σταθούν οι δια­ταραχές και οι δυσκολίες που εντοπίστηκαν. Μετά από αυτήν την αξιολόγηση, είναι πιθανό να αρ­χίσει μια διαδικασία με τη Μέθοδο Tomatis, με τη μορφή εντατι­κών ακουστικών συνεδριών. Σαν γενι­κός κανόνας συνίσταται μια συχνότητα 4-6 δίω­ρων συνεδριών την εβδομάδα. Κάθε περίοδος ακουστικών συνεδριών ακολουθείται από μια παύ­ση αρκετών εβδομάδων, που είναι αναγκαία για την προο­δευτική ανάπτυξη των ακουστικών μηχα­νισμών και την εν­σωμάτωσή τους.

Ο αριθμός των περιόδων της ακουστικής παρέμβα­σης κα­θώς και η διάρκειά τους εξαρτάται από τη φύση του προ­βλήματος που πρέπει να αντιμετωπι­στεί. Καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας οι δοκιμασί­ες και οι συμβουλευτικές συνεδρίες λαμβάνουν χώρα σε τακτά δια­στήματα, με σκοπό την καταγρα­φή και την αξιολόγηση της προόδου που γίνεται, καθώς και της δουλειάς που απομένει να γίνει. Σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, προκειμένου να αποκατα­σταθεί η επιθυμία του υποκειμένου να ακούσει, ίσως είναι αναγκαία μια εγγραφή της φω­νής της μη­τέρας του. Η ηχο­γραφημένη φωνή θα επεξεργαστεί σε ένα εργαστήριο με σκοπό να κα­ταγραφεί σε ακουστικές συνθήκες παρόμοιες με εκείνες που επι­κρατούν στο ενδομήτριο περιβάλ­λον.

Εφαρμογή

Αυτισμός Ο αυτισμός είναι μια Διάχυτη Αναπτυξιακή Διαταραχή (ADD ή ΔΑΔ). Οι ΔΑΔ είναι σοβαρές διαταραχές που εμφανίζεται νωρίς στη ζωή του ατόμου, και χαρακτηρίζονται από καθυ­στερήσεις και τροποποιήσεις στην ανάπτυξη των ικανοτήτων κοινωνικής αλληλεπίδρασης, επικοινωνίας καθώς και στις γνωστικές ικανότητες.

Σύμφωνα με την παγκόσμια ταξινόμηση των ασθε­νειών και το DSM-IV (Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο, 4η έκδο­ση), τα συμπτώματα του αυτι­σμού είναι τα εξής:

• Πρώιμη ανάπτυξη των διαταραχών, πριν την ηλι­κία των 3 ετών.
• Σοβαρές δυσκολίες στην κοινωνική αλληλεπί­δραση.
• Σοβαρές ανωμαλίες στη γλωσσική ανάπτυξη.
• Περιορισμένες, επαναλαμβανόμενες και στερεοτυ­πικές συμπεριφορές.
• Περιορισμένες, επαναλαμβανόμενες, στερεοτυπι­κές συμπεριφορές, ενδιαφέροντα και δραστηριότη­τες.
• Μη αναμενόμενες / μη τυπικές αισθητηριακές αντι­δράσεις, που αντανακλούν υπερευαισθη­σία ή υπο­ευαισθησία.

Είναι φυσικά προφανές ότι η Mέθοδος Tomatis απο­τελεί μια μόνο από τις πολλές πιθανές προσεγγίσεις που βοηθούν το αυτιστικό παιδί, και σε κα­μία περί­πτωση δεν θα πρέπει να θεωρηθεί επαρκής από μόνη της. Ωστόσο, μπορεί να είναι ένας πολύ χρήσιμος σύμ­μαχος όταν δουλεύετε για να βελτιώσετε αυτή τη διατα­ραχή, επειδή μπορεί πολύ αποτελεσματικά να βοηθή­σει το αυτιστικό παι­δί σε διάφορα επίπεδα.

Αρχικά, σημαντική δουλειά γίνεται με τη φωνή της μητέρας: το παιδί θα καταδυθεί ξανά στο ηχητικό πε­ριβάλλον της μή­τρας στην προσπάθεια να του δη­μιουργηθεί η επιθυμία να επικοινωνήσει. Διοχετεύοντας τη φωνή της μητέρας με την ισχυρή συμμετο­χή της μετάδοσης μέσω του οστού, το σκε­πτικό είναι να ξυ­πνήσει στο παιδί η επίγνωση του αρ­χέγονου και αδιάρρη­κτου δεσμού που είναι ρι­ζωμένος μέσα του. Είναι πολύ ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς τη με­γάλη ρυθμιστική δύναμη που έχει η μητρική φω­νή: πολύ συχνά, το παιδί ηρεμεί αμέσως όταν την ακούει και μας δίνει την εντύπωση ότι θυμάται και αναγνω­ρίζει τη φωνή.

Πιο συγκεκριμένα, ο σκοπός είναι να εδραιωθεί επι­κοινωνία με το παιδί, διεγείροντας το μέσω μιας πολύ συγκεκριμένης διεργασίας στην οστική με­τάδοση. Αυτή η διεργασία θα βοηθήσει σε έναν κα­λύτερο ορι­σμό του σωματικού σχεδίου, επειδή η αντίληψη της οστικής δομής προάγει την επίγνωση της ενότητας της συνολικής σωματικής δομής. Επιπλέον, η δουλειά πάνω στην οστική μετάδοση θα αυξή­σει την ευαισθησία στις δερματικές αντι­δράσεις και ως εκ τούτου και την επίγνωση για το σώμα. Αυ­τή η ενίσχυση των αντιδράσεων του δέρ­ματος έχει ως επακόλουθο μεγαλύτερη ευαισθησία σε όλα τα παλ­μικά φαινόμενα και συγκεκριμένα στους ήχους που εμπεριέχονται στην ομιλία.

Επιπλέον, αφυπνίζοντας τη δερματική και επο­μένως την απτική ευαισθησία, διεγείρουμε επίσης την οπτι­κή επαφή, καθώς υπάρχει μια λειτουργική αναλογία ανάμεσα στις δύο αισθήσεις. Το βλέμμα γίνεται πιο εξερευνητικό και το παιδί αρχίζει να «μαθαίνει» το οπτικό του περιβάλλον μέσω του βλέμματος. Τέλος, ολόκληρο το πρόσωπο γίνεται πιο εκφρα­στικό και το παιδί αρχίζει να χρησιμοποιεί και να αναπτύσ­σει ικανότητα στις μη λεκτικές απόψεις της επικοινω­νίας, στα πλαίσια συ­γκεκριμένων τρόπων παντομί­μας. Όταν το αυτί ρυθμιστεί σωστά με την οστική με­τάδοση, θα παρατηρηθεί επίσης και εξάλειψη ή μείωση των εκρήξεων θυμού που παρατηρούνται οι συχνά σε περιπτώσεις ακου­στικής υπερευαισθησί­ας/ υποευαι­σθησίας.

Σε λεκτικό επίπεδο, όταν το παιδί ήδη μιλάει, θα ση­μειωθεί μια αύξηση στην ομιλητικότητά του κα­θώς και βελτίωση στα εκφραστικά χαρακτηριστικά της γλώσσας, μέσω μιας καταλ­ληλότερης τονικής καμπύλης. Τέλος, αυτή η πολυ-αισθητηριακή προσέγγιση θα είναι όλο και πιο αποτελεσματική, επειδή η ακουστική διέγερση πα­ράγει μεγάλη αύξηση των πηγών ενέργειας και κατά συ­νέπεια μειώνουν την ανησυχία από την οποία το αυτιστικό παιδί υποφέρει.

Σύνδρομο Asperger

Το Σύνδρομο Asperger, όπως και κάθε μορφή του αυ­τισμού είναι μια διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή (ΔΑΔ / ΔΑΦ, PDD). Ωστόσο, σε αντίθεση με το αυτιστικό παιδί, το παιδί με Σύν­δρομο Asperger δεν παρουσιάζει ανωμαλία στην κατάκτηση της γλώσσας. Επιπλέον, δεν παρουσιάζει σημαντική καθυ­στέρηση στη νοητική ανάπτυξη τα πρώτα 3 χρόνια της ζωής του. Η νοημοσύνη του παιδιού είναι φυσιολογική και συνο­δεύεται συχνά από καλή ικανότητα απομνημόνευσης. Δεν εμφανίζονται υπερβολικές αισθητηριακές αντιδράσεις, ούτε από άποψη πλεονάσματος ούτε από άποψη έλλειψης.

Από την άλλη, όπως και στον αυτισμό, υπάρχουν δυσκολίες στην κοινωνική αλληλεπίδραση που συνοδεύονται από επα­ναλαμβανόμενη και στερεοτυ­πική συμπεριφορά, καθώς και από περιορισμένο πεδίο δραστηριοτήτων και ενδιαφε­ρόντων. Λόγω της απουσίας σημαντικής γλωσσικής καθυστέρησης, συχνά η διαταραχή διαγιγνώσκεται αρκετά αργά, όταν το παιδί αρχίζει να πηγαίνει στο νηπιαγωγείο, μια περίοδος που οι δυσκολίες στις κοινωνικές σχέσεις έρχονται στο φως. Μπορούν να γίνουν οι ίδιες παρατηρήσεις που αφορούν τον αυτισμό: η Μέθοδος Tomatis είναι ένα πιθανό θεραπευτικό εργαλείο, που χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με άλλες προ­σεγγίσεις.

Διαταραχές κινητικού προγραμματισμού

Πρόκειται για δυσκολίες που αφορούν καθυστέρηση στην ικανότητα εκτέλεσης χειρονομιών, οι οποίες δεν χρειάζεται να αποκτηθούν μέσω συγκεκριμένης εκ­παίδευσης, σε αντί­θεση με αυτές που σχετίζονται με τη δυσπραξία (πχ το να τρως με μα­χαιροπίρουνα), και οι οποίες μαθαίνονται φυσιο­λογικά με το χρόνο (πχ περπάτημα, τρέξιμο, πήδημα, το να ακολουθείς ένα ρυθμό χτυπώντας το πόδι ή τα δάχτυλα). Κατά συνέπεια, αυτές οι διαταραχές σχετίζονται με την αντί­ληψη των χειρονομιών που αντιμετωπίζουν το σώμα σαν σύνολο.

Για παράδειγμα, τα παιδιά που παρουσιάζουν αυ­τού του εί­δους τις δυσκολίες δεν μπορούν να συ­ντονίσουν τα χέρια και τα πόδια τους όταν κολυ­μπούν, τρέχουν με ασυντόνιστο τρόπο, δυσκολεύο­νται να ισορροπήσουν στο ένα πόδι ή να κατέβουν τις σκάλες.

Προβλήματα που σχετίζονται με την ικανότητα προσοχής

Σύμφωνα με τον ορισμό που έδωσε ο William James, η προ­σοχή είναι « η μέσω του μυαλού κα­τάκτηση, με καθαρή και έντονη μοεφή, μιας κα­τάστασης που φαί­νεται να αποτελεί­ται από πολλά ταυτόχρονα πιθανά αντικείμενα ή σκέψεις». Σύμφωνα με αυτόν τον ορισμό, η προσοχή, σε αντί­θεση με ό,τι πιστεύεται ευρέως, δεν είναι μια συγκε­ντρωτική διαδι­κασία, αλλά μπορεί να χωρι­στεί σε διάφορες διαστάσεις, σε κάθε μια από τις οποίες η μέθοδος Tomatis μπορεί να έχει θετική δράση.

Συγκε­κριμένα: Ο βαθμός της προσοχής, η ένταση της, η επιλεκτική διάσταση της προσοχής, η οποία αφο­ρά την ικανότητα να εστιάζουμε σε συγκε­κριμένα στοιχεία σε μια κατάσταση, ενώ απο­κλείουμε αυτά που θεωρούμε μη σχετικά.

Το πρώτο ανταποκρίνεται πρώτα από όλα σε μια γε­νική κα­τάσταση ετοιμότητας που πρέπει να είναι επαρκώς υψηλή, έτσι ώστε το νευρικό σύστημα να εί­ναι ευαίσθητο σε κάθε είδους πληροφορία που δέχε­ται. Κατά δεύτερον, ανταποκρί­νεται στη διατη­ρούμενη προσοχή και στην εγρήγορση, με άλλα λόγια στην ικανότητα να διατηρεί ένα συγκεκρι­μένο επίπεδο ετοιμότητας μετά από μια πνευματική προσπάθεια. Η δράση της Μεθόδου Tomatis σε αυτόν τον το­μέα της προ­σοχής βασίζεται σε αυτό που ο Tomatis ονο­μάζει «ενεργο­ποίηση» ή «δυναμογενετική» λει­τουργία του αυτιού. Αυτό αφορα παιδιά ή ενήλικες που δεν μπορούν να μείνουν συγκεντρωμένοι για ικανοποιητικά με­γάλες περιόδους ή κα­τά τη διάρκεια των δραστη­ριοτήτων που τους έχουν δοθεί, ακόμα και, η δρα­στηριότητα αυτή επιπλέον απαιτεί, μικρή διανοητι­κή προσπάθεια και παρουσίαζει μια ρουτίνα ή ένα γνωστό χαρακτή­ρα (πχ μια επανάληψη ή μια αντι­γραφή για το παιδί).

Το δεύτερο είναι, επομένως, η ικανότητα να αντι­στέκεται στους περισπασμούς και την ίδια στιγμή να διακρίνει μεταξύ των πληροφοριών ποιες είναι κα­τάλληλες και ποιες όχι. Η επίδραση που έχει η Μέθοδος Tomatis σε αυτή τη μορφή προσοχής ειναι σχεδιασμένη ώστε να βοηθά τους αν­θρώπους που η προσοχή τους δια­σπάται εύκο­λα κάτι που έχει σαν επακόλουθο σύγ­χυση όσο αφο­ρά τη σημασία. Εδώ, η Μέθοδος Tomatis τυπικά απευθύνεται στο μαθητή που εί­ναι διαρκώς «στον κόσμο του» (αφηρημένος) και δεν μπορεί να φιλ­τράρει σωστά τις πληροφορίες που έχει να επεξεργα­στεί.

Μια συγκεκριμένη μορφή της επιλεκτικής προσο­χής είναι η διαμοιρασμένη προσοχή που είναι η ικανότη­τα να μοιράζει κανείς την προσοχή του με­ταξύ δια­φόρων πηγών πληροφο­ριών ή μεταξύ δια­φόρων δρα­στηριοτήτων που πρέπει να εκτελε­στούν. Όταν αυτή η μορφή της προσοχής που είναι πολύ παγιωμένη σε γνωστικά επίπεδα δεν υπάρχει, συνιστά πηγή δυσκο­λίας ή σημαντικής δυστυχίας για το παιδί, σε μια κα­τάσταση στο σχολείο όπου διαρκώς αντιμετωπίζει την ανάγκη να εκτελεί διάφορα καθήκοντα την ίδια στιγμή, πχ πρέπει να γράψει μια πρόταση ενώ ταυ­τόχρονα ακούει το δάσκαλο.

Ειδικές μαθησιακές δυσκολίες

Πρόκειται για αναπτυξιακές διαταραχές νευρολογι­κής προ­έλευσης που χαρακτηρίζονται από δυσκολί­ες μάθησης οι οποίες δεν οφείλονται σε νοητική καθυ­στέρηση, σωματική ή αισθητηριακή αναπη­ρία, σε δυ­σμενές περιβάλλον, όπως κοινωνικο-οι­κονομικό υπόβαθρο ή στην παρουσία ψυχολο­γικών- συναισθη­ματικών δυσκολιών. Αυτές οι δυσκολίες έρχονται σε αντίφαση με τις άλ­λες πε­ριοχές της ανάπτυξης που είναι φυσιολογι­κές. Εμφανίζονται πολύ νωρίς στη ζωή και παρεμβαί­νουν στη φυσιολογική και σταθερή ανάπτυξη μέχρι την ενηλικίωση.

Μερικές από αυτές τις διαταραχές που αφορούν άμε­σα μα­θησιακές δυσκολίες στο σχολείο είναι:

• Δυσλεξία
• Δυσορθογραφία
• Μαθησιακές Δυσκολίες στα Μαθηματικά – Δυσαριθμησία.
• Δυσγραφία
• Άλλες διαταραχές, που σχετίζονται με την ανάπτυξη της προ­φορικής γλώσσας, ομαδοποιούνται κάτω από τον όρο Δυσφασία.
• Τέλος, άλλες αφορούν τον προγραμματισμό και την κα­τάκτηση των μαθημένων χειρονομιών και χαρα­κτηρίζονται ως Δυσπραξία.

Berard

Μπέραρντ Η μέθοδος βασίζεται στην αρχή ότι τα αυτιά πρέπει να συνεργάζονται με συντονισμένο τρόπο. Εάν η ακοή στο ένα αυτί είναι διαφορετική από ό,τι στο άλλο, το άτομο ενδεχομένως να αντιμετωπίσει δυσκολίες στην ικανότητα, να ακολουθεί οδηγίες, να κατανοεί όσα ακούει ή διαβάζει και να διατυπώνει προφορικά τις σκέψεις του.

Η Eκπαίδευση στην Ακουστική Ολοκλήρωση – μτφ. Auditory Integration Training (AIT) BERARD (διαβάζεται: Μπέραρντ) αποτελεί παρέμβαση που αναπτύχθηκε από τον Δρ. Guy Berard (διαβάζεται: Γκάι Μπέραρντ). Διατείνεται πως διορθώνει ή βελτιώνει την ακουστική υπερευαισθησία, τις παραμορφώσεις και τις καθυστερήσεις των σημάτων που παρεμποδίζουν την ικανότητα του ατόμου να επεξεργάζεται ακουστικές πληροφορίες με φυσιολογικό τρόπο. Ασυμφωνίες και παραμορφώσεις στον τρόπο με τον οποίο οι ήχοι γίνονται αντιληπτοί μπορούν να καταστήσουν δύσκολη την αντίληψη των ακουστικών ερεθισμάτων.

Μετάφραση για το NOESI.gr
Σταυρίδου Ζωή
Ψυχολόγος

Επιπρόσθετα, ο Δρ. Berard θεωρεί πως τα αυτιά πρέπει να συνεργάζονται με συντονισμένο τρόπο. Εάν η ακοή στο ένα αυτί είναι διαφορετική από ό,τι στο άλλο, το άτομο ενδεχομένως να αντιμετωπίσει προβλήματα στην επεξεργασία των ηχητικών σημάτων. Η έλλειψη συντονισμού μεταξύ των αυτιών επιδεινώνει τις δυσκολίες στην ικανότητα ενός ατόμου, να ακολουθεί οδηγίες, να κατανοεί όσα ακούει ή διαβάζει και να διατυπώνει προφορικά τις σκέψεις του. Ο Δρ. Berard, επίσης θεωρεί ότι κάποια άτομα ακούν συγκεκριμένες συχνότητες καλύτερα από ό,τι κάποιες άλλες. Όταν συμβαίνει αυτό, το άτομο αντιλαμβάνεται τους ήχους με έναν διαστρεβλωμένο τρόπο, κι έτσι μπορεί εύκολα να αποσπάται η προσοχή του και να αντιμετωπίζει δυσκολίες στην κατανόηση ηχητικών πληροφοριών. Σύμφωνα με τον Δρ. Berard τα ακουστικά αυτά προβλήματα αποτελούν παράγοντες οι οποίοι ενισχύουν δυσλειτουργίες όπως είναι οι μαθησιακές δυσκολίες, η διάσπαση προσοχής, η δυσλεξία, η υπερδραστηριότητα, η διαταραχή της κεντρικής μονάδας επεξεργασίας ήχου (central auditory processing disorder), η διαταραχή της αισθητηριακής λειτουργίας (sensory processing disorder), ο αυτισμός και η διάχυτη αναπτυξιακή διαταραχή (pervasive developmental disorder).

Η μέθοδος Berard ΑΙΤ (διαβάζεται: Μπέραρντ Έη-Άη-Τη) συχνά προσφέρεται για άτομα τα οποία αντιμετωπίζουν:

• καθυστέρηση στη μαθησιακή και γλωσσική ανάπτυξη
• δυσκολίες στην επεξεργασία αισθητηριακών ερεθισμάτων
• ελλιπή συγκέντρωση και προσοχή
• ελλιπείς δεξιότητες ανάγνωσης
• προβλήματα στην επεξεργασία ηχητικών πληροφοριών και τη μνήμη
• ευαισθησία στην ακοή

Εφαρμογή της μεθόδου

Η μικρότερη δυνατή ηλικία για την εφαρμογή της μεθόδου σε κάποιο άτομα είναι τα τρία (3) έτη και δεν υπάρχει ανώτερο όριο (δηλ. μπορεί να ξεκινήσει και αργότερα).

Το άτομο ακούει μουσική μέσω ακουστικών, τα οποία είναι ειδικά κατασκευασμένα για τη μέθοδο ΑΙΤ Berard. Οι συσκευές αυτές προσαρμόζουν τη μουσική και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να φιλτράρουν αποκλείοντας συγκεκριμένες συχνότητες. Η εκπαίδευση παρέχεται για 30 λεπτά, δύο φορές την ημέρα με συνολικό χρόνο 10 ώρες. Ακουστικές δοκιμασίες (τεστ) πραγματοποιούνται πριν την εκπαίδευση καθώς και μετά τις 5 πρώτες ώρες αυτής προκειμένου να διαπιστωθεί εάν χρειάζεται να χρησιμοποιηθούν οποιαδήποτε φίλτρα περιορισμένης ζώνης.
H κατάλληλη προετοιμασία για το πρόγραμμα της μεθόδου Berard έχει βαρύνουσα σημασία όσον αφορά το πόσο καλά θα συνεργαστεί το παιδί για να λάβει χώρα η όλη διαδικασία. Ο εκπαιδευτής θα πρέπει να παρέχει συστάσεις προκειμένου να σας βοηθήσει να προετοιμάσετε το παιδί σας για τις ακουστικές ενότητες. Διαδικασίες που μπορούν να συμβάλλουν στη μείωση της όποιας ευαισθησίας στα ακουστικά μπορούν να γνωστοποιηθούν στους γονείς , ώστε να ξεκινήσουν την προετοιμασία του παιδιού τους για να δεχτεί τα ακουστικά.

Τι γίνεται στην περίπτωση έλλειψης συνεργασίας από την πλευρά του ατόμου στην επίτευξη των ακουστικών δοκιμασιών;

Το ακουστικό τεστ Berard απαιτεί ένα ώριμο επίπεδο συγκέντρωσης και επικοινωνίας. Το ακουστικό τεστ παρέχει πληροφορίες οι οποίες χρησιμοποιούνται προκειμένου να καθοριστεί εάν χρειάζεται κάποιο φίλτρο περιορισμένης ζώνης κατά τη διάρκεια των εκπαιδευτικών συνεδριών, επομένως θα πρέπει να είναι ακριβείς. Για τους λόγους αυτούς , ο Δρ Berard δε συνιστά το τεστ αυτό για παιδιά ηλικίας κάτω των 5 ετών. Εάν ένα άτομο δεν είναι σε θέση να συνεργαστεί στο ακουστικό τεστ μα φαίνεται πως είναι καλός υποψήφιος για την ΑΙΤ βάσει της συμπεριφοράς και του ιστορικού του, η εκπαίδευση μπορεί να πραγματοποιηθεί χωρίς τα ακουστικά τεστ. Καθώς τα ακουστικά τεστ παρέχουν τη βάση των φίλτρων περιορισμένης ζώνης δε πρόκειται να χρησιμοποιηθούν τέτοια. Η προσαρμοσμένη μουσική έχει αποδειχτεί αποτελεσματική ακόμα και χωρίς αυτά τα συγκεκριμένα φίλτρα.

Τι αλλαγές παρατηρούνται έπειτα από την ΑΙΤ Berard;

Οι αναφορές από τους γονείς ποικίλουν όσον αφορά το πόσο γρήγορα παρατηρούνται αλλαγές καθώς και τι είδους αλλαγές εμφανίζονται. Οι γονείς συχνά αναφέρουν μείωση των νευρικών κρίσεων, της ευαισθησίας στον ήχο, την ηχολαλία, την υπερκινητικότητα και παρορμητικότητα. Οι γονείς επίσης παρατηρούν αύξηση στην ικανότητα να ακολουθούνται οδηγίες, στην προσοχή, στην ακουστική βραχύχρονη μνήμη, στις δεξιότητες ομιλίας/γλώσσας. Αυξημένη κοινωνικοποίηση, συνεργασία, αυτοπεποίθηση και ανεξαρτησία παρατηρούνται επίσης συχνά. Βελτίωση στην αισθητηριακή επεξεργασία με ταυτόχρονη μείωση επεισοδίων αισθητηριακής υπερφόρτωσης αναφέρονται χαρακτηριστικά από τους γονείς.

Doman Delacato

Ντόμαν Ντελακάτο Πρόκεται για ενα σύστημα νευροψυχολογικών μεθόδων και τεχνικών για την αντιμετώπιση παιδιών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. 

Το θεραπευτικό πρόγραμμα Ντόμαν Ντελακάτο έχει δημιουργήσει τα τελευταία χρόνια πολλά ερωτηματικά και σύγχυση σε έλληνες γονείς παιδιών με ειδικές ανάγκες που ενδιαφέρονται να το παρακολουθήσουν, αλλά και σε εκπαιδευτικούς και άλλους επιστήμονες που εργάζονται στο χώρο της ειδικής αγωγής. Με βάση αυτή τη διαπίστωση, η παρούσα μελέτη στοχεύει στη σωστή ενημέρωση των ενδιαφερομένων, παρουσιάζοντας με αντικειμενικό τρόπο τη θεωρία των Ντόμαν και Ντελακάτο, την έννοια της νευρολογικής οργάνωσης και τον τρόπο συσχέτισής της με τα προβλήματα παιδιών με ειδικές ανάγκες, καταλήγοντας σε μια κριτική αξιολόγηση του προγράμματος ως νευροψυχολογικού συστήματος αντιμετώπισης των ειδικών αναγκών.

Τίτλος:
Νευροφυσιολογικές προσεγγίσεις στην αντιμετώπιση παιδιών με ειδικές ανάγκες: Κριτική παρουσίαση και αξιολόγηση του προγράμματος Ντόμαν-Ντελακάτο

Συγγραφέας:
Σταυρούλα Πολυχρονοπούλου
Αναπληρώτρια Καθηγήτρια

Εισαγωγή: Έννοια και σπουδαιότητα του προβλήματος, βασικοί στόχοι μελέτης

Το θεραπευτικό πρόγραμμα των Glen Doman και Carl Delacato (Ντόμαν-Ντελακάτο) είναι ένα σύστημα νευροψυχολογικών μεθόδων και τεχνικών για την αντιμετώπιση παιδιών με ειδικές ανάγκες που εφαρμόζεται στο Ινστιτούτο Αξιοποίησης του Ανθρώπινου Δυναμικού στην Ιαπωνία, τη Βραζιλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Εκατοντάδες γονείς προσφεύγουν κάθε χρόνο στα παραπάνω κέντρα μαζί με το παιδί τους κι ιδιαίτερα σ’ αυτό που εδρεύει στη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ υπό την καθοδήγηση του Ντόμαν, προκειμένου να εκπαιδευτούν στην εφαρμογή της εν λόγω μεθόδου. Η εκπαίδευση στους γονείς παρέχεται σταδιακά, ανάλογα με την πρόοδο του παιδιού, απαιτεί τρεις ή περισσότερες επισκέψεις το χρόνο στο Ινστιτούτο και συνεχίζεται συνήθως για αρκετά χρόνια, ανάλογα πάντα με την περίπτωση. Είναι λοιπόν φανερό ότι μια τέτοια εκπαίδευση κοστίζει κατ’ αρχήν σε χρόνο και χρήμα κι ότι ένα υπερατλαντικό ταξίδι (με μία τουλάχιστον ανταπόκριση) που πρέπει να επαναληφθεί ξανά και ξανά, δεν είναι μια απόφαση που παίρνεται εύκολα και ανώδυνα. Πολλοί όμως από τους γονείς που έχουν παιδί με ειδικές ανάγκες δηλώνουν αποφασισμένοι «να αγοράσουν» το θεραπευτικό αυτό πρόγραμμα για το παιδί τους, με κάθε θυσία. Καταλήγουν έτσι σε κρατικά νοσοκομεία, υπουργεία, πανεπιστήμια και άλλους φορείς προκειμένου να αποκτήσουν τη σωστή πληροφόρηση για τη μέθοδο Ντόμαν–Ντελακάτο, ενώ φέρνουν συχνά σε δύσκολη θέση ειδικούς δασκάλους, φυσικοθεραπευτές, ψυχολόγους και άλλους ειδικούς, με ερωτήσεις που αφορούν στη φύση και την αποτελεσματικότητα της μεθόδου για τη συγκεκριμένη περίπτωση του παιδιού τους.

Είναι το σύστημα Ντόμαν Ντελακάτο μια ιατρική μέθοδος ή ένα πρόγραμμα φυσικοθεραπείας; Περιλαμβάνει τη χορήγηση φαρμάκων; Αντικαθιστά ή συμπληρώνει το πρόγραμμα του σχολείου; Είναι αποτελεσματικό για παιδιά που έχουν κινητικές αναπηρίες ή και νοητικές; Υπάρχει πιθανότητα να επιδεινώσει την κατάσταση του παιδιού; Ποιος είναι ο ρόλος των γονέων στην εφαρμογή του προγράμματος; Πόσο χρόνο απαιτεί η συμμετοχή του παιδιού στο συγκεκριμένο πρόγραμμα; Σ’ αυτές και άλλες σχετικές ερωτήσεις επιδιώκει να δώσει απαντήσεις η παρούσα εργασία, παρέχοντας σωστή ενημέρωση για τη φύση και τη θεωρητική θεμελίωση του προγράμματος, κι αξιολογώντας με βάση την υπάρχουσα έρευνα και εμπειρία, την αποτελεσματικότητά του στην αντιμετώπιση των ειδικών αναγκών.

1. Η βασική έννοια των αντιληπτικοκινητικών θεωριών

Ο Καρλ Ντελακάτο και ο Γλεν Ντόμαν ανήκουν στους οπαδούς των αντιληπτικοκινητικών συστημάτων για τη θεραπευτική αντιμετώπιση των ειδικών αναγκών αν και η θεωρία τους διαφέρει σε βασικά σημεία που αφορούν κυρίως στην ερμηνεία και αξιοποίηση από τους εν λόγω ερευνητές της έννοιας της νευρολογικής οργάνωσης, και στην απευθείας παρέμβαση στον εγκέφαλο για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων.

Σύμφωνα με τα αντιληπτικοκινητικά συστήματα, οι ανώτερες πνευματικές λειτουργίες του ανθρώπου εξαρτώνται από την ικανοποιητική ανάπτυξη του κινητικούαντιληπτικού συστήματος. Τα γνωστότερα από αυτά είναι των Bender (1957), Kephart (1960), Birch (1962), Getman (1962), Frostig (1967) και Cruickshank (1968) κι έχουν ως βάση τα θεωρητικά επιχειρήματα των Piaget, Werner, Strauss και Lehtinen. Έτσι, η γλώσσα για παράδειγμα, έχει αισθητηριοκινητική βάση και εξελίσσεται σταδιακά, αρχίζοντας από την αντιληπτικοκινητική μάθηση και φθάνοντας μέσω της αισθητηριακής ολοκλήρωσης στα υψηλότερα στάδια των γνωστικών λειτουργιών. Ακόμα και στην περίπτωση των αναγνωστικών διαταραχών, η αιτία αποδίδεται συνήθως σε μία γενική καθυστέρηση στην πορεία της εξέλιξης των κινητικών ικανοτήτων. «Η κίνηση» όπως εξηγεί η Δήμητρα Κουτσούκη (1998), από μέσο αυτοεξυπηρέτησης, εργασίας, καλλιτεχνικής έκφρασης, ή ακόμα και ως αυτοσκοπός αποτελεί το κυριότερο χαρακτηριστικό της ανθρώπινης ζωής» (σ. 146). «Το παιδί», γράφει ο Kephart (1971) «είναι ελεύθερο να δεχθεί τις γνώσεις που του προσφέρει ο εννοιολογικός και συμβολικός κόσμος της ανάγνωσης και της γραφής, μόνο όταν έχει αναπτύξει και ολοκληρώσει το οπτικοαντιληπτικό του σύστημα».

Σύμφωνα με τις αντιληπτικοκινητικές θεωρίες, η αντίληψη πρέπει να συνδυάζεται με την κίνηση και όχι η κίνηση με την αντίληψη. Το να ανατρέψουμε αυτή τη σχέση σημαίνει να εξαλείψουμε νευρολογικές μεταβολές που είναι σταθερές στη φύση του ανθρώπου. Υποστηρίζεται έτσι ότι η ανθρώπινη συμπεριφορά βασίζεται στις μυϊκές και κινητικές αντιδράσεις και οι ονομαζόμενες «υψηλές μορφές συμπεριφοράς» εξαρτώνται από τις χαμηλότερες μορφές, οι οποίες με τη σειρά τους εξαρτώνται από τη βασική δομή της μυϊκής ενέργειας πάνω στην οποία οικοδομούνται.

Όταν το μικρό παιδί, γράφει ο Kephart πρωτοκινεί το χέρι του, τούτο κινείται τυχαία και χωρίς συγκεκριμένη κατεύθυνση και σημασία. Σύντομα όμως το χέρι αρχίζει την εξερεύνηση του περιβάλλοντος αγγίζοντας το κάθε αντικείμενο, ενώ το μάτι συντονίζεται με τις κινήσεις του χεριού και συσχετίζει τις οπτικές πληροφορίες με τις απτικές. Το μάτι μαθαίνει σιγάσιγά να βλέπει ότι νιώθει το χέρι. Αργότερα, καθώς το παιδί αρχίζει να μαθαίνει οπτικά, το μάτι αναλαμβάνει την αρχηγία. Κι ενώ το μάτι εξερευνά, το χέρι ακολουθεί, για να επαληθεύσει αυτά που βλέπει το πρώτο. Με την εμπειρία που αποκτά το παιδί, μαθαίνει σιγάσιγά να εμπιστεύεται τις οπτικές πληροφορίες και να χρησιμοποιεί τα χέρια του όλο και λιγότερο. Σύντομα, με ορισμένες εξαιρέσεις (π.χ. καινούργιες ή ασυνήθιστα πολύπλοκες καταστάσεις) το παιδί συνηθίζει να εξαρτάται μονάχα από το μάτι. Καθώς γίνεται όλο και πιο έμπειρο και η σχέση της αντιληπτικής και κινητικής εισδοχής όλο και πιο στενή, το παιδί αποκτά πλέον την ικανότητα να αντικαθιστά τις τελευταίες αυτόματα και με μεγάλη ευχέρεια. Αρχίζει να χρησιμοποιεί τώρα τα χέρια του σε αραιά μόνο διαστήματα, αλλά τα κινητικά και αντιληπτικά στοιχεία ζευγαρώνονται τόσο αρμονικά, ώστε συγχωνεύονται για πρακτικούς σκοπούς (όπως παρατίθεται στο Πολυχρονοπούλου, 1985, σ. 58).

2. Βασικές έννοιες της θεωρίας των Ντόμαν και Ντελακάτο

Ο Ντελακάτο ο οποίος πρώτος ανέπτυξε τη θεωρία της Νευρολογικής Οργάνωσης, υποστηρίζει ότι το σύστημά του είναι μια νευροψυχολογική προσέγγιση της γνωστικής ανάπτυξης, με βασική έννοια, την έννοια της Νευρολογικής Οργάνωσης (Ν.Ο.). Στο βιβλίο του «Διάγνωση κι αντιμετώπιση προβλημάτων ανάγνωσης και ομιλίας» ορίζει τη Ν.Ο. ως τη φυσιολογική εκείνη κατάσταση η οποία χαρακτηρίζει κατά ένα μοναδικό τρόπο τον άνθρωπο και αποτελεί προϊόν μιας συνολικής και μη διακοπτόμενης οντογενετικής νευρολογικής ανάπτυξης. Στην περίπτωση των «φυσιολογικών παιδιών» η ανάπτυξη αυτή αρχίζει κατά το πρώτο τρίμηνο της κυοφορίας και λήγει στην ηλικία των 6 ½ ετών.

Η θεωρία του Ντελακάτο περιλαμβάνει τον τρόπο ανάπτυξης του νευρολογικού συστήματος, πώς το αριστερό ή το δεξιό ημισφαίριο αποκτά την κυριαρχία, και πώς τα κατώτερα συστήματα της νευρολογικής ανάπτυξης γίνονται τα κυρίαρχα συστήματα, όταν δεν ολοκληρώνεται ή όταν διακόπτεται η λειτουργία των ανώτερων συστημάτων. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, υπάρχει μια βασική διαφορά μεταξύ του ανθρώπου και των κατώτερων ζώων, διότι ο άνθρωπος έχει επιτύχει την εγκεφαλική κυριαρχία κατά την οποία μία πλευρά του εγκεφάλου ελέγχει τις δεξιότητες εκείνες που κάνουν τον άνθρωπο να ξεχωρίζει από τα ζώα. Αν όμως συμβεί μια διακοπή ή άλλη βλάβη σ’ αυτή τη διαδικασία της ανάπτυξης, τούτο καταλήγει σε διάφορα προβλήματα, όπως είναι τα προβλήματα κινητικότητας και επικοινωνίας. Σε μια τέτοια περίπτωση, το άτομο αυτό πρέπει (α) να αξιολογηθεί προκειμένου να εντοπιστούν τα συγκεκριμένα «κενά» ή «οι διακοπές» της νευρολογικής οργάνωσης, και στη συνέχεια, (β) να επιβληθεί στο νευρικό του σύστημα, το «Σχέδιο Νευρολογικής Οργάνωσης» σύμφωνα με τη θεωρία του, προκειμένου να μειωθούν ή να ξεπεραστούν τελείως τα προβλήματα.

Κατά τον Ντελακάτο, η θεραπεία των διαφόρων αναπηριών και ιδιαίτερα των σοβαρών μαθησιακών προβλημάτων δεν έχει σημειώσει την αναμενόμενη πρόοδο, διότι οι περισσότερες μέθοδοι πρόληψης και θεραπείας εξακολουθούν να εστιάζονται στα συμπτώματα κι όχι στις αιτίες. «Οι έννοιες, οι ταξινομήσεις, η διάγνωση, η φιλοσοφία, οι μέθοδοι και οι τεχνικές των σύγχρονων προσεγγίσεων εστιάζονται στο περιφερειακό σύστημα όπου εκδηλώνονται τα συμπτώματα κι όχι στον εγκέφαλο όπου βρίσκονται οι αιτίες για παράδειγμα της παράλυσης, της τύφλωσης, της κώφωσης, της αφωνίας ή της νοητικής καθυστέρησης» (Delacato, 1963, p. 13). Ο ίδιος υποστηρίζει ότι δίνει ιδιαίτερη σημασία στις αιτίες κι ότι μπορεί να τις θεραπεύσει με απευθείας παρέμβαση στον εγκέφαλο.

Κατά τον Γκλεν Ντόμαν, διευθυντή σήμερα του Ινστιτούτου Αξιοποίησης του Ανθρώπινου Δυναμικού που λειτουργεί στην Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ, τα περισσότερα παιδιά με ειδικές ανάγκες, συμπεριλαμβανομένων των παιδιών με σύνδρομο Ντάουν έχουν υποστεί εγκεφαλική βλάβη πριν, κατά ή μετά τη γέννησή τους. Η θεραπεία τους κατά τον Ντόμαν μπορεί να επιτευχθεί μόνο αν θεραπεύσουμε την αιτία (εγκεφαλική βλάβη) κι όχι τα συμπτώματα. Τα κατεστραμμένα βέβαια κύτταρα του εγκεφάλου δεν αναζωογονούνται. Ο εγκέφαλος όμως έχει τεράστιες δυνατότητες και κύτταρα υγιή που μπορούν με τη συνεχή και κατάλληλη άσκηση να ενεργοποιηθούν και να αναλάβουν τις λειτουργίες των νεκρών κυττάρων. Αν λοιπόν όλα τα μονοπάτια των αισθήσεων που μεταφέρουν πληροφορίες στον εγκέφαλο (sensory pathways) κι αυτά μέσω των οποίων ο εγκέφαλος ανταποκρίνεται με κινητικές αντιδράσεις βασισμένες στις πληροφορίες που έλαβε (motor pathways) ενεργοποιηθούν με ερεθίσματα που θα παρέχουμε στη σωστή ένταση, διάρκεια και συχνότητα, τότε ο εγκέφαλος θα αρχίσει ν’ αναπτύσσεται υσιολογικά.

Το ερευνητικό έργο των Ντόμαν και Ντελακάτο υποστηρίζει ότι η ανάπτυξη του ανθρώπου διέρχεται τέσσερα βασικά και πολύ σημαντικά στάδια. Στο πρώτο στάδιο το βρέφος κουνάει το σώμα του χωρίς να προχωράει σε άλλα σημεία (κίνηση χωρίς κινητικότητα). Στο δεύτερο στάδιο, με το στομάχι στο πάτωμα και κουνώντας τα χέρια και πόδια, καταφέρνει να προχωρεί από ένα άλφα σημείο σε ένα βήτα (σούρσιμο). Στο τρίτο στάδιο, νικώντας τη βαρύτητα, στέκεται στα χέρια και στα γόνατα προχωρώντας πιο επιδέξια (μπουσούλισμα). Στο τέταρτο σηκώνεται στα δύο του πόδια και περπατάει (βάδισμα).

Σύμφωνα με την έννοια της νευρολογικής οργάνωσης, το ομαλό πέρασμα από τα παραπάνω στάδια είναι απαραίτητο για τη σωστή ανάπτυξη της κινητικότητας και την οργάνωση του εγκεφάλου στα πλαίσια της οποίας τα δύο ημισφαίρια «μαθαίνουν» να εργάζονται μαζί.

2.1. Οντογένεση – Φυλογένεση

Για να κατανοήσουμε καλύτερα τη θεωρία των Ντόμαν και Ντελακάτο πρέπει να καταλάβουμε πώς οι εν λόγω ερευνητές εννοούν και εφαρμόζουν την έννοια της οντογένεσης και φυλογένεσης.

Είναι γνωστό ότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος από φυλογενετική άποψη είναι προϊόν της εξέλιξης του νευρικού συστήματος των ζωντανών οργανισμών. ΄Όπως διευκρινίζουν οι Ζαφρανάς και Κάτσιου Ζαφρανά (1995), τα βασικά στάδια εξέλιξης στην οντογενετική ανάπτυξη του κεντρικού οργάνου του νευρικού συστήματος του ανθρώπου, δηλαδή του εγκεφάλου του, είναι: Ο παλιός εγκέφαλος που αντιστοιχεί φυλογενετικά στον εγκέφαλο των ερπετών, ο μέσος εγκέφαλος (των κατώτερων θηλαστικών) και ο εγκεφαλικός φλοιός (των ανώτερων θηλαστικών) που στον άνθρωπο πήρε τη μοναδική σε μέγεθος και πολυπλοκότητα ανάπτυξη (σ. 81).

Όπως εξηγούν οι Ντόμαν και Ντελακάτο, οι κατώτερες μορφές των σπονδυλωτών, ζουν στο νερό και κινούνται είτε κυματίζοντας τη σπονδυλική τους στήλη είτε κουνώντας τα πτερύγιά τους. Οι κινήσεις αυτές ελέγχονται μέσω της σπονδυλικής στήλης και ο προμήκης μυελός αποτελεί τη λειτουργική νευρολογική περιοχή.

Τα αμφίβια κατατάσσονται στο επόμενο υψηλότερο επίπεδο ή στην τάξη των σπονδυλωτών και ξοδεύουν ένα μέρος της ζωής τους στο νερό και ένα στην ξηρά. Για να επιτύχουν τη μετάβαση από το νερό στην ξηρά κι από την ξηρά στο νερό, τα αμφίβια υπέστησαν πολλές αλλαγές, στα πλαίσια των οποίων αποκτούσαν κάθε φορά ένα όλο και πιο εξειδικευμένο νευρολογικό σύστημα. Στο επίπεδο αυτό, η γέφυρα του εγκεφάλου και ο μεσεγκέφαλος εξελίχθηκαν σε λειτουργικά όργανα. Όταν τα αμφίβια κολυμπούν, κινούνται με ένα ομοπλευρικό τρόπο, σπρώχνοντας με το μπροστινό και το πίσω πόδι τους τη μια πλευρά του σώματος, και με τα άλλα δύο πόδια, την άλλη πλευρά. Η ομοπλευρική αυτή κίνηση υπαγορεύεται από τη γέφυρα. Όταν όμως κινούνται στην ξηρά, υψώνουν το σώμα κρατώντας το πάνω από το έδαφος και περπατούν με κινήσεις χιαστού τύπου. Κινούν ταυτόχρονα το δεξί μπροστινό πόδι και το πίσω αριστερό, και στη συνέχεια κάνουν το ίδιο με το αριστερό μπροστινό και το πίσω δεξιό. Αυτές οι εναλασσόμενες κινήσεις χιαστού τύπου υπαγορεύονται και ελέγχονται από το μέρος εκείνο του νευρολογικού συστήματος που βρίσκεται πάνω από τη γέφυρα, δηλαδή το μεσεγκέφαλο. (Τούτο αποδεικνύεται κι από χειρουργικές επεμβάσεις που περιλαμβάνουν την αφαίρεση αυτών των μερών των αμφιβίων).

Το επόμενο μεγάλο επίπεδο της ιστορικής εξέλιξης του ανθρώπινου νευρολογικού συστήματος αναφέρεται στο επίπεδο των ερπετών. Αυτά είναι τα πρώτα αληθινά ζώα της ξηράς, έχουν ένα σχετικά μεγάλο μεσεγκέφαλο και κινούνται σε χιαστί σχέδιο.

Τα θηλαστικά είναι τα επόμενα στη εξελικτική σκάλα. Έχουν μεγάλο εγκέφαλο και χέρια πόδια που εμπλέκονται όλα στο βάδισμα. Ακόμα και στην υψηλότερη μορφή τους, δεν αναπτύσσουν μονοχειρία ή το λόγο, παρά μόνο στο επίπεδο του ανθρώπου.

Η παραπάνω περιγραφή αποτελεί υπεραπλούστευση της φυλογενετικής εξέλιξης του εγκεφάλου, αλλά θεωρείται ικανοποιητική για το σκοπό της παρούσας εργασίας. Το συμπέρασμα είναι ότι ο άνθρωπος, από την εμβρυϊκή του ηλικία, διέρχεται αυτά τα εξελικτικά στάδια ακολουθώντας το φυλογενετικό σχέδιο του είδους. Έτσι, το παιδί όταν γεννιέται, έχει ήδη αναπτυχθεί σε βαθμό κατά τον οποίο ο προμήκης μυελός έχει τον έλεγχο. (Ο έλεγχος αποκτήθηκε στη διάρκεια της κυοφορίας, κατά την οποία αναπτύχθηκε το μέρος που βρίσκεται πάνω από τη σπονδυλική στήλη, δηλαδή ο προμήκης μυελός). Από το σημείο αυτό και έπειτα, το φυσιολογικό παιδί αναπτύσσεται έτσι, ώστε στην ηλικία των τεσσάρων ή πέντε μηνών να έχει φθάσει το επίπεδο ανάπτυξης της γέφυρας του εγκεφάλου. Δηλαδή έχει φθάσει στο επίπεδο των αμφιβίων (ομοπλευρικό σούρσιμο). Στους δέκα μήνες ο μεσεγκέφαλος έχει αναπτυχθεί αρκετά ώστε να μπορεί το παιδί να επιτύχει το ομοπλευρικό μπουσούλισμα, όπως στα ερπετά. Στην ηλικία περίπου του ενός έτους, εμφανίζεται το περπάτημα, που μοιάζει συνήθως με το χοντροειδές περπάτημα των κατώτερων θηλαστικών.

Οι Ντόμαν και Ντελακάτο πιστεύουν ότι αν η νευρολογική εξέλιξη είναι ομαλή, το παιδί θα έχει ολοκληρώσει τα μεγαλύτερα στάδια της νευρολογικής του ανάπτυξης μέχρι την ηλικία των έξι ετών, θα έχει αποκτήσει χιαστί βάδισμα, καθώς και κυριαρχία του ενός ματιού, ποδιού και χεριού. Επί πλέον, θα μπορεί ή θα έχει αποκτήσει τις δεξιότητες που χρειάζεται για να διαβάζει και να γράφει.
Συμπερασματικά λοιπόν, η τελική φάση της εγκεφαλικής κυριαρχίας σε ένα άτομο δεν μπορεί να εδραιωθεί αν δεν ολοκληρωθεί η ανάπτυξη των προηγούμενων σταδίων. Συνοπτικά, αυτό σημαίνει ότι η διαδικασία ανάπτυξης της ετοιμότητας για υψηλές πνευματικές λειτουργίες όπως είναι η ανάγνωση, ξεκινάει (α) από τη στιγμή της γέννησης στο επίπεδο της σπονδυλικής στήλης και του προμήκη μυελού, (β) συνεχίζεται στο επίπεδο γέφυρας που λειτουργεί με μια εναλλασσόμενη μονοπλευρικότητα, (γ) προχωρεί στο επίπεδο του μεσεγκέφαλου που παρέχει διττή πλευρικότητα και (δ) φτάνει στο επίπεδο του εγκεφάλου και στην ανάπτυξη της πλήρους εγκεφαλικής ημισφαιρικής κυριαρχίας. Η συγκεκριμένη αυτή «συνοχή και συνέχεια της σειράς» σχηματίζει τη βάση των ανθρώπινων αντιληπτικών ικανοτήτων.

Οι εφαρμογές είναι φανερές. Το παιδί πρέπει να επιτύχει την πλήρη ανάπτυξη σε κάθε επίπεδο και κανένα από τα στάδια να μην παραλειφθεί. Η νευρολογική οργάνωση είναι μια «συνέχεια» με τελικό προϊόν την εγκεφαλική κυριαρχία που επιτυγχάνεται μόνο με την απόκτηση των δεξιοτήτων που παρέχονται σε όλα τα προηγούμενα στάδια του κατώτερου επιπέδου νευρολογικής οργάνωσης. Έτσι, προβλήματα λόγου συμπεριλαμβανομένων των αναγνωστικών διαταραχών μπορεί να είναι το αποτέλεσμα μιας ατελούς ή ανεπαρκούς νευρολογικής οργάνωσης. Η διάγνωση λοιπόν της δυσλεξίας για παράδειγμα, μετατρέπεται σε διάγνωση της νευρολογικής οργάνωσης.

3. Διάγνωση

Οι βασικές ερωτήσεις στο στάδιο της αρχικής διάγνωσης είναι οι εξής:

o Ποιο είναι το επίπεδο νευρολογικής οργάνωσης του παιδιού;

o Έχει το παιδί αναπτύξει επαρκή νευρολογική οργάνωση που θα επιτρέψει στις ανώτερες πνευματικές διεργασίες να λειτουργήσουν σωστά;

Στη συνέχεια, μια προσεκτική μελέτη του ιστορικού του παιδιού διερευνά ερωτήματα που αναφέρονται κυρίως στην αναπτυξιακή πρόοδο του παιδιού στα πρώτα χρόνια της ζωής του.

Η διάγνωση γίνεται με το διαγνωστικό κριτήριο που έχει σχεδιάσει ο Ντόμαν κι οι συνεργάτες του για το Αναπτυξιακό Προφίλ του Παιδιού και περιλαμβάνει την εντόπιση διαταραχών στους εξής τομείς: Οπτική ολοκλήρωση, ακουστική ολοκλήρωση, απτική ολοκλήρωση, αδρή κινητικότητα και λεπτή κινητικότητα. Η διαγνωστική διαδικασία ξεκινάει έτσι με την αξιολόγηση των ικανοτήτων του παιδιού σε ανώτερο επίπεδο εγκεφαλικής κυριαρχίας και προχωράει σταδιακά στα κατώτερα επίπεδα. Στα πρώτα επίπεδα ελέγχεται η προτίμηση χεριού, ματιού και ποδιού, το βάδισμα, η οφθαλμοκινητική ανωμαλία, η μουσική τονικότης, κ.ά. Σε κατώτερο επίπεδο αξιολογείται για παράδειγμα το μπουσούλισμα, το οποίο πρέπει να γίνεται ομαλά, ρυθμικά, σε σχέδιο χιαστί, με τρόπο ώστε το αριστερό χέρι και το δεξί γόνατο να χτυπούν συγχρόνως το πάτωμα, κι αυτό να επαναλαμβάνεται από το δεξί χέρι και το αριστερό γόνατο. Τα δάχτυλα των χεριών πρέπει να είναι τεντωμένα μπροστά και οι παλάμες να «βλέπουν» το πάτωμα. Ένας κατάλογος προκαθορισμένων κριτηρίων επιτρέπει στον εξεταστή να αξιολογήσει τη συγκεκριμένη δραστηριότητα, πράγμα που ισχύει για όλους τους τομείς της συμπεριφοράς του παιδιού.

Με βάση τα αποτελέσματα της διάγνωσης όσον αφορά στα κενά, στις διακοπές ή στη δυσλειτουργία σε ένα ή περισσότερα στάδια της νευρολογικής οργάνωσης, καταρτίζεται το θεραπευτικό πρόγραμμα.

4. Θεραπευτική παρέμβαση

Η θεωρητική θεμελίωση του προγράμματος των Ντόμαν και Ντελακάτο, περιλαμβάνει τις παρακάτω τρεις βασικές αρχές οι οποίες υποστηρίζονται σήμερα από πλήθος ερευνητών σε διεθνές επίπεδο. (Levinson, 1980, Jensen, 1994, Ζαφρανάς, 1995, Καφετζόπουλος, 1995, Banich, 1997, Λυμπέρης, 1997, Gazzaniga, 1998, 2000, Ζαρκαδάκης, 2001, Κολιάδης, 2002, Παπαδάτος, 2002).

α. Η εμπειρία του παιδιού επηρεάζει τον εγκέφαλο, ενώ συγκεκριμένες μορφές εμπειρίας επηρεάζουν συγκεκριμένα επίπεδα του εγκεφάλου.

β. Η χρήση του εγκεφάλου συμβάλλει στην αύξηση του μεγέθους του, και

γ. ο εγκεφαλικός μηχανισμός έχει την ικανότητα αυτοανάπλασης ιδιαίτερα στα πρώτα χρόνια της ζωής.

Σύμφωνα με τη θεωρία της Νευρολογικής Οργάνωσης δεν καταστρέφονται ποτέ όλα τα κύτταρα του εγκεφάλου. Αυτά που παραμένουν υγιή μπορούν να εκπαιδευτούν, με στόχο να αναλάβουν τη λειτουργία και το έργο των κατεστραμμένων.

Στο Ινστιτούτο λοιπόν για την Αξιοποίηση του Ανθρώπινου Δυναμικού, ο εγκέφαλος «προγραμματίζεται» μέσω ενεργητικών και παθητικών κινήσεων του σώματος (χεριών, ποδιών, κεφαλιού κλπ) για να βοηθήσει στην αναδόμηση της οργάνωσης του αναπτυσσόμενου νευρικού συστήματος.

Στην πραγματικότητα, η θεραπευτική βάση της νευροφυσιολογικής προσέγγισης των Ντελακάτο και Ντόμαν είναι η παροχή στο παιδί οπτικών, ακουστικών και απτικών ερεθισμάτων με αυξανόμενη συχνότητα, ένταση και διάρκεια, σύμφωνα πάντα με τον οργανωμένο τρόπο που μεγαλώνει και αναπτύσσεται ο εγκέφαλος.

Η συγκεκριμένη προσέγγιση ακολουθεί συγκεκριμένες βασικές οδούς (pathways) για τη θεραπεία των αναπηριών, με βάση τις οποίες ακολουθούνται 26 διαφορετικές διαδικασίες. Κάθε διαδικασία περιλαμβάνει ένα μεγάλο αριθμό μεθόδων και τεχνικών.

Στην περίπτωση για παράδειγμα ενός παιδιού που βρίσκεται σε κώμα, οι πρώτες βασικές οδοί παρέμβασης στοχεύουν στο να τροφοδοτήσουν ένα «κενό» και «άδειο» εγκέφαλο με ομάδες πληροφοριών που περιλαμβάνουν ακουστικά, οπτικά, απτικά, γευστικά και άλλα ερεθίσματα σε πρωτόγονο ή προηγμένο επίπεδο, ανάλογα με τη φύση του προβλήματος (διάχυτη ή επικεντρωμένη εγκεφαλική βλάβη). Οι τεχνικές τροφοδότησης προσαρμόζονται με απόλυτη ακρίβεια στο αναπτυξιακό προφίλ του παιδιού, και με βάση ένα πολύ προσεκτικά σχεδιασμένο πρόγραμμα, καθορίζεται η αύξηση του αριθμού των ερεθισμάτων, της συχνότητας, της έντασης και της διάρκειας αυτών, σε σημείο που να αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του περιβάλλοντος του παιδιού. Το ίδιο παιδί, αντιμετωπιζόμενο στα πλαίσια της παραδοσιακής ιατρικής, θα παραμείνει για μήνες ή χρόνια σε κωματώδη κατάσταση μέσα σε ένα ήσυχο δωμάτιο, με κλειστές τις κουρτίνες, μακριά από έντονα φώτα και θορύβους. Κατά τον Ντόμαν ένα τέτοιο στερητικό περιβάλλον καταλήγει συνήθως στον πλήρη εκφυλισμό του νευρολογικού συστήματος και φυσικά, στο θάνατο.

Σε μια άλλη περίπτωση διαταραχής, (π.χ. δυσλεξίας) η αντιμετώπιση στοχεύει στην παροχή ευκαιριών που θα επιτρέψουν στο παιδί να συμπληρώσει τα κενά της νευρολογικής του οργάνωσης (Ν.Ο.). Τούτο σημαίνει πως πρέπει να εντοπιστεί το κατώτατο εκείνο στάδιο όπου η Ν.Ο. δεν έχει ολοκληρωθεί ή έχει διακοπεί, και στη συνέχεια να σχεδιαστούν οι δραστηριότητες που θα βοηθήσουν το παιδί να ωφεληθεί από τις πολυαισθητηριακές μαθησιακές εμπειρίες (Levinson, 1980). Έτσι, αν ένα παιδί που μπορεί να περπατάει, βρεθεί πως μειονεκτεί στο επίπεδο της σπονδυλικής στήλης και του προμήκη μυελού, υποχρεώνεται να ξαπλώνει στο πάτωμα και να ασκείται σε όλες εκείνες τις «πρωτόγονες» κινήσεις που κάνουν τα μωρά πριν μάθουν να περπατούν. Συγκεκριμένα, με μια άσκηση που ονομάζεται patterning και που αναπαριστά την κίνηση του σουρσίματος, ο εγκέφαλος τροφοδοτείται σαν ηλεκτρονικός υπολογιστής με τις πληροφορίες που χρειάζονται για να συμπληρωθούν τα «κενά». Ας σημειωθεί πως σε αυτή την άσκηση που αποτελεί σημαντικό μέρος του θεραπευτικού προγράμματος των Ντόμαν Ντελακάτο, χρειάζεται να συνεργαστούν τρία άτομα εκπαιδευμένα στο patterning για να επιβάλουν στο παιδί τις ειδικές κινήσεις κεφαλιού, ποδιών και χεριών. Οι ασκήσεις που αντιστοιχούν σε κάθε στάδιο (π.χ. σούρσιμο, μπουσούλισμα, οφθαλμοκινητικές ασκήσεις, "masking", δηλαδή εισπνοή οξυγόνου και διοξειδίου του άνθρακος με τη βοήθεια μάσκας που προσαρμόζεται στο πρόσωπο του παιδιού, και άλλες), ερεθίζουν και διεγείρουν τα κέντρα του εγκεφάλου που δυσλειτουργούν, μπορεί να επαναλαμβάνονται σε συχνά και τακτά χρονικά διαστήματα καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, να απαιτούν τη συμμετοχή δύο ή περισσότερων βοηθών, και να κρατούν τους γονείς σε μια μόνιμη κατάσταση άγχους και ετοιμότητας όσον αφορά στην παροχή βοήθειας στο παιδί τους.

5. Αξιολόγηση του συστήματος Ντόμαν Ντελακάτο

Με βάση τη διεθνή έρευνα και την εμπειρία μας, μπορούμε να υποθέσουμε ότι το σύστημα Ντόμαν–Ντελακάτο είναι το πιο αμφιλεγόμενο από τα αντιληπτικοκινητικά νευροψυχολογικά συστήματα, κι απ’ ότι φαίνεται, θα εξακολουθήσει να είναι για αρκετά χρόνια ακόμα. Δεν υπάρχει ίσως άνθρωπος που να έχει μελετήσει το έργο τους και να παρέμεινε ουδέτερος απέναντί τους. Ανάμεσα σ’ αυτούς που γνωρίζουν ή που νομίζουν ότι γνωρίζουν τη θεωρία τους, υπάρχουν πολλοί ένθερμοι υποστηρικτές τους, αλλά και άλλοι που τους κατηγορούν με πάθος.
Διεθνείς επιστημονικοί οργανισμοί και σύλλογοι γονέων υπέγραψαν ψήφισμα διαμαρτυρίας το 1968 για τη διακοπή των εργασιών του Ινστιτούτου Αξιοποίησης του Ανθρώπινου Δυναμικού, που λειτουργούσε την περίοδο εκείνη με την καθοδήγηση και υποστήριξη των Γκλεν Ντόμαν και Καρλ Ντελακάτο. Οι τελευταίοι, απάντησαν στις κατηγορίες, δημοσιεύοντας τα αποτελέσματα των ερευνών τους και γνωστοποιώντας στο κοινό πολλές από τις περιπτώσεις ασθενών τους, ορισμένες από αυτές εξαιρετικά εντυπωσιακές. Μετά από αυτό, η διαμάχη έληξε δίχως να αποδειχτεί το δίκιο της μιας ή της άλλης πλευράς. Εν τω μεταξύ, το Ινστιτούτο για την Αξιοποίηση του Ανθρώπινου Δυναμικού συνεχίζει να εκδίδει έρευνες που αποκαλύπτουν τα θετικά αποτελέσματα της μεθόδου με παιδιά διαφόρων μορφών αναπηρίας και μαθησιακής διαταραχής, όπως είναι η νοητική καθυστέρηση και το σύνδρομο Ντάουν, ο αυτισμός, η κώφωση – βαρηκοία, τα προβλήματα όρασης, οι κινητικές αναπηρίες και οι αναγνωστικές διαταραχές, ενώ γνωστοί οργανισμοί όπως η Αμερικάνικη Ακαδημία Παιδιατρικής, εξακολουθούν να κριτικάρουν κατά καιρούς τις δημοσιευμένες μελέτες του Ινστιτούτου εντοπίζοντας στατιστικά σφάλματα που μειώνουν την αξία των προγραμμάτων του. Έχουν επίσης δημοσιευτεί θετικές και αρνητικές εμπειρίες γονέων που έχουν συμμετάσχει ως «θεραπευτές» ή ως παρατηρητές στο εν λόγω πρόγραμμα.

Η Ιωάννα Τσοκοπούλου, (1991), μητέρα παιδιού με σύνδρομο Ντάουν υποστηρίζει πως ένα σωστό πρόγραμμα γυμναστικής θα μπορούσε να έχει σε ένα παιδί με σύνδρομο Ντάουν τα ίδια σχεδόν αποτελέσματα που επιτυγχάνει μ’ αυτά τα παιδιά το πρόγραμμα Ντόμαν Ντελακάτο, και βέβαια, με εξαιρετικά χαμηλότερο κόστος! (σ. 71). Γράφοντας τις εμπειρίες τους η Barbara Christofer και η Berneen Bratt (1989) γονείς και οι δύο αυτιστικών παιδιών, αποκαλούν τον Ντόμαν η μεν πρώτη «εκμεταλλευτή και επιδέξιο πωλητή» η δε δεύερη «χαρισματικό, δυναμικό ομιλητή και αυθεντία στην ψυχολογία». (Quill, 2000, σ. 92). Από την άλλη πλευρά, η Stella Waterhouse (2000) αναφέρει στο τελευταίο της σύγγραμμα με τίτλο «Μια θετική προσέγγιση του αυτισμού» ότι τα περισσότερα από τα παιδιά που επισκέφτηκαν το Ινστιτούτο του Ντόμαν με επίσημα διαγνωσμένο αυτισμό, βελτιώθηκαν σημαντικά. Κι ενώ η Quill, (2000) μας βεβαιώνει ότι χιλιάδες οικογένειες έχασαν το χρόνο και τα χρήματά τους στο ν’ ακολουθούν τις μεθόδους του Ντόμαν, η Waterhouse (2000) υποστηρίζει ότι η μελλοντική έρευνα θα δικαιώσει τους Ντόμαν Ντελακάτο όσον αφορά τουλάχιστον στη θεραπεία συγκεκριμένων μορφών αυτισμού.

Κατά τη γράφουσα, η εφαρμογή της νευροφυσιολογικής μεθόδου των Ντόμαν Ντελακάτο απαιτεί πολύ χρόνο και κόπο από τους γονείς, αλλά και από το ίδιο το παιδί. Είναι μία μέθοδος που μπορεί να «εξοντώσει» τους γονείς τόσο οικονομικά, όσο και σωματικά και ψυχικά. Η αναγκαιότητα αυστηρής (αυστηρότατης) τήρησης των οδηγιών του προγράμματος (πότε; που; πώς; πόσο; για πόσο; κλπ) μπορεί να επιφέρει μεγάλες αλλαγές στον τρόπο της καθημερινής τους ζωής, στην οικονομική και συναισθηματική τους κατάσταση, ακόμα και στη διαρρύθμιση της κατοικίας τους!

Η συνεχής πίεση του παιδιού για άσκηση και δουλειά, μπορεί να οδηγήσει το γονέα σε σύγκρουση με το παιδί του, αλλά και να ταράξει τις σχέσεις του με το/την σύντροφό του. Επί πλέον, το γεγονός ότι η πρόοδος και θεραπεία του παιδιού εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη σωστή εφαρμογή του προγράμματος απ’ τους γονείς, δημιουργεί σ’ αυτούς άγχος και ενοχές όταν η εξέλιξη δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες τους.

Το παιδί από την άλλη πλευρά, ακολουθεί ένα γρήγορο και κουραστικό ρυθμό ζωής που περιορίζει τον ελεύθερο χρόνο και τη διασκέδασή του, πράγμα που μπορεί να οδηγήσει σε αντίθετα από τα επιθυμητά αποτελέσματα. Ο Gearheart (1983) αναφέρει την περίπτωση γονέων που ανάγκασαν το οκτάχρονο παιδί τους να μην περπατάει. Αντί αυτού, υποχρέωσαν το παιδί (ένα παιδί που ήξερε και που μπορούσε να περπατάει) να ασκείται για μήνες στο σούρσιμο και στο μπουσούλισμα, σύμφωνα με τις οδηγίες του Ινστιτούτου.

Οι περισσότεροι από τους γονείς που ακολουθούν με ευλαβική συνέπεια τις οδηγίες του προγράμματος, αποσύρουν το παιδί από το σχολείο προκειμένου να εφαρμόσουν την πολύωρη θεραπεία του Ντόμαν. Το παιδί αποκόπτεται έτσι από τη σχολική ζωή στερούμενο τις δυνατότητες και τις ευκαιρίες κοινωνικοποίησής του σε φυσικό περιβάλλον.

Οι έρευνες που έχουν δημοσιευτεί από το Ινστιτούτο Αξιοποίησης του Ανθρώπινου Δυναμικού για τη θεραπεία παιδιών με κινητικές αναπηρίες αποκαλύπτουν θεαματική πρόοδο στη συμπεριφορά παιδιών με νευρολογική μειονεξία. Η ελληνική όμως εμπειρία με παιδιά κυρίως αυτιστικά και νοητικά καθυστερημένα (σύνδρομο Ντάουν και άλλα), μας καθιστά εξαιρετικά επιφυλακτικούς όσον αφορά στην αξία της μεθόδου για τη θεραπευτική αντιμετώπιση των ειδικών αναγκών, αν και η εφαρμογή της στην Ελλάδα δεν έχει επιστημονικά ελεγχθεί για να εξακριβωθεί η πραγματική αιτία της αποτυχίας. (Οφείλεται άραγε στο ίδιο το πρόγραμμα ή σε παράγοντες άσχετους με τις αρχές του προγράμματος;) (Πολυχρονοπούλου, 2000).
Συμπερασματικά, θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι χρειάζεται εκτενέστερη και συστηματικότερη διερεύνηση του προγράμματος Ντόμαν Ντελακάτο και μάλιστα στην ελληνική πραγματικότητα, προκειμένου να αξιοποιηθούν κατάλληλα οι δυνατότητές του και να αποφευχθούν οι αδυναμίες και τα προβλήματά του. Υπενθυμίζεται άλλωστε, ότι ιστορικά, δεν ήταν λίγες οι θεωρίες που απορρίφθηκαν με βάση την επιστημονική γνώση μιας συγκεκριμένης εποχής, ενώ ορισμένες από αυτές αποδείχθηκαν αξιόπιστες και χρήσιμες σε επόμενες χρονικές περιόδους.

---

Διαβάστε περισσότερα από το NOESI.gr για το πρόγραμμα Ντόμαν-Ντελακάτο:

NEO: Η εμπειρία της Κατερίνας Ζαρίφη...

NEO: Διαβάστε στα Αγγλικά άρθρο με τίτλο "A Western Version of the Doman-Delacato Treatment

---

Ξένη βιβλιογραφία

Banich, M.T. (1997). Neuropsychology: The neural bases of mental function. New York: Houghton Mifflin Co.

Delacato, C. (1966). Neurological organization and reading. Springfield, Ill.: Charles C. Thomas Publisher.

Delacato, C. (1959). Treatment and prevention of reading problems. Springfield, Ill.: Charles C. Thomas, Publisher.

Doman, G., Jacad, P., Dimancescu, M., Wilkinson, R., Pelligra, R. (1993). The effect of intense multisensory stimulation on coma arousal and recovery, Neuropsychological Rehabilitation, 3 (2) pp. 203212. (London).

Doman, G., Jacad, P. (1991). The gentle revolution. Paper presented to the International Congress for Early Education, Victoria, Spain, Dec. 1991.

Doman. G. (1988). How to teach your baby to be physically superb. Philadelphia: The Better Baby Press.
Doman, G., Jacad, P., Dimancescu, M., Wilkinson, R.,

Pelligra, R. (1988). The nonsurgical, centrally directed approach to the treatment of profoundly and severely braininjured children. Paper presented to the Japanese Society for Pediatric Neurosurgery, Kurume, Japan, 1988.

Doman, G. (1984). How to multiply your baby’s intelligence. New York: Doubleday.

Doman, G. (1975). What to do about your braininjured child. London: Jonathan Cape.

Doman, G. (1964). How to teach your baby to read. New York: Random House.

Doman, Robert, Spitz, Eugene, Zucman, Elizabeth, Delacato, Carl, Doman, Glenn. (1960, Children with severe brain injuries: Neurological organization in terms of mobility, Journal of the American Medical Association, 17, pp. 257262.

Gazzaniga, M. S. (2000). The new cognitive neurosciences. London: The Mit Press.

Gazzaniga, M.S. (ed) (1998). The cognitive neuroscience. Cambridge Mass: M.I.T. Press

Gearheart, B. (1973). Learning disabilities. USA: Mosby Co.

Jensen, E. (1994). The learning brain. S. Diego: Turning Point Publishing.

Kephart, N. (1971). The slow learner in the classroom. Ohio: C.E. Merrill Publishing Co.

Levinson, Harold (1980). Dyslexia. New York: SpringerVerlag.

Raymundo, Veras (1991). Children of dreams, children of hopes: Rehabilitation of mongoloid and brain damaged children. Philadelphia: The Better Baby Press.

The Institute for the Achievement of Human Potential (2000). The programs of the Institute for the Achievement of Human Potential. Philadelphia, PA: The IAHP Press.

Waterhouse, Stella (2000). A positive approach to autism. London: Jessica Kingsley Publishers

Wilkinson, R. (1989). The physiological response to the procedure of masking. Philadelphia, PA: The Institute for the Achievement of Human Potential.

Ελληνική βιβλιογραφία

Ζαρκαδάκης, Γ. (2001). Το μυστήριο του νου. Πώς ο εγκέφαλος εγείρει τη συνείδηση. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Ζαφρανάς, Α. και Ζαφρανά Κάτσιου, Μ. (1995). Ύλη και εγκέφαλος: Φυσιολογία της μάθησης Ι. Θεσσαλονίκη: Αφοι Κυριακίδη.

Καφετζόπουλος, Ε. (1995). Εγκέφαλος, συνείδηση και συμπεριφορά: Μια ιστορική εισαγωγή στη Νευροψυχολογία. Αθήνα: Εξάντας.

Κολιάδης, Εμ. (2002). Γνωστική ψυχολογία, γνωστική νευροεπιστήμη και εκπαιδευτική πράξη. Αθήνα: Αυτοέκδοση.
Κουτσούκη, Δ. (1998), Κινητικές διαταραχές και εξέλιξη. Αθήνα: Αθλότυπο.

Λυμπεράκης, Σ. (1997). Εγκέφαλος και ψυχολογία. Εισαγωγή στη νευροψυχολογία. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Μεσσήνης, Α., Αντωνιάδης, Γ. (2000). (επιμέλεια), Διδάσκοντας αυτιστικά παιδιά της Kathleen Ann Quill, μετ. Ρούντη Παγίδα. Αθήνα: Εκδόσεις ΕΛΛΗΝ.

Παπαδάτος, Γ. (2002). Ψυχοφυσιολογία. Αθήνα: αυτοέκδοση.

Πολυχρνοπούλου, Στ. (2000). Ομιλία στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα Ειδικής Αγωγής του ΠΤΔΕ του Παν. Αθηνών, Αθήνα, 4112000.

Πολυχρονοπούλου, Στ. (1985). Δυσλεξία: Ανάγκη για έρευνα, Νέα Παιδεία, 36, σ. 5163 και 37, σ. 8391.

Τσοκοπούλου, Ι. (1991). Αυτός είναι ο γιος μου. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη.

Padovan

Πάντοβαν H μέθοδος νευρολειτουργικής αναδιοργάνωσης Padovan βοηθά να αντιμετωπιστούν διάφορες δυσκολίες μέσω απλών κινήσεων, ασκήσεων σώματος, χεριών, ματιών, αναπνοής, στόματος. 

Η θεραπευτική μέθοδος "Νευρολειτουργική Αναδιοργάνωση" της Βeatriz Padovan (διαβάζεται Μπεατρίζ Πάντοβαν) είναι παγκοσμίως γνωστή και αποτελεί μία από τις σημαντικότερες θεραπευτικές μεθόδους των διαταραχών του λόγου και των εξελικτικών διαταραχών. Διακατέχεται από την αντίληψη μιας ολιστικής θεραπευτικής διαδικασίας για άτομα (παιδιά - εφήβους - ενήλικες) με γενικές εξελικτικές διαταραχές και διαταραχές της εξέλιξης του λόγου - ομιλίας. Νέο! Δείτε το φόρουμ συζήτησης για τη Μέθοδο Νευρολειτουργικής Αναδιοργάνωσης "B. Padovan" http://padovan-forum.xalkina.com 

Συγγραφέας: Αμαλία Καμπουρίδου Λογοπεδικός 
Η ολιστική προσέγγιση της Βeatriz Padovan ενσωματώνει τις ανθρωποσοφικές - ηθικές θεωρίες και αντιλαμβάνεται τον άνθρωπο ως μια ολότητα του σώματος, της ψυχής και του πνεύματος. 

Η "Νευρολειτουργική Αναδιοργάνωση" της Beatriz Padovan στηρίζεται γνωστικά και θεωρητικά στους ακόλουθους 4 πυλώνες:

1. Την φυσιολογική εξέλιξη του ανθρώπου.

2. Την φυλογενετική και οντογενετική συνεισφορά για την νευρολογική οργάνωση του ανθρώπου (βασισμένες στις θεωρητικές αρχές, όπως έχουν διατυπωθεί από τον Μ.D. Temple-Fay).

3. Την αλληλεξάρτηση των λειτουργιών του βαδίσματος, της ομιλίας και της σκέψης (βασισμένη στις ανθρωποσοφικές αντιλήψεις του Rudolf Steiner).

4. Τον τομέα της νευρολογίας και κυρίως την χρησιμότητα των νευροπλαστικών διαδικασιών (λειτουργιών) για θεραπευτικούς σκοπούς. 

Η θεραπευτική μέθοδος της "Νευρολειτουργικής Αναδιοργάνωσης" αποσκοπεί στην αντιμετώπιση των: • διαταραχών του στοματοπροσωπικού συστήματος (διαταραχές της άρθρωσης, της αναπνοής, της μάσησης και της κατάποσης), • αναπτυξιακή καθυστέρηση του λόγου, • εγκεφαλική παράλυση • δυσαρθρία, • αφασία, • αυτισμός, • δυσλεξία - μαθησιακές δυσκολίες • εξελικτικών διαταραχών – συντονισμός κίνησης, οπτικής-ακουστικής αντίληψης. 

Πρόσφατα σε Νοσοκομείο στο Quebec – Καναδάς, γίνεται εφαρμογή της Μεθόδου σε ασθενείς με γεροντική άνοια, Νόσος Parkinson, Νόσος Alzheimer. 

Craniosacral Therapy

Κρανιοϊερή Θεραπεία Η Κρανιοϊερή Θεραπεία βασίζεται στη φυσική ικανότητα του σώματος για αυτό-επιδιόρθω­ση. 

Η Κρανιοιερή θεραπεία αποτελεί ήπιας θεραπευτική προσέγγιση, δουλεύοντας άμεσα με τη φυσική ικανότητα του σώματος για αυτό-επιδιόρθω­ση, με σκοπό να θεραπεύσει ένα πλήθος συνθηκών.

Πώς ανακαλύφθηκε;

Η Κρανιοιερή θεραπεία πρωτοεμφανίστηκε από έναν Αμερικανό οστεοπαθητικό, τον Dr. William Sutherland, στις αρχές του 1900. Ο ιατρός ανακάλυψε εγγενείς μετακινή­σεις των κοκάλων στο κεφάλι και η περαιτέρω έρευνά του αποκάλυψε διαφορετικούς ρυθμούς στο σώμα.

Λεπτομερής κλινική παρατήρηση κατέστησε σαφές ότι αυτές οι μετακινήσεις, οι οποίες μπορούν να μετρη­θούν με λεπτά επιστημονικά όργανα, είναι μία άμεση έκφραση υγείας και προσφέρουν έναν τρόπο εργασίας με τις φυσικές καθώς και με τις λεπτότερες πτυχές της ζωής. Περαιτέρω παρατήρηση έδειξε ότι αυτές οι μετακινή­σεις συνδέονται περίπλοκα με τη διανοητική και συ­ναισθηματική υγεία. Περιορισμός της μετακίνησης αντιστοιχεί σε μείωση της φυσικής ικανότητας για αυ­τοίαση. 

Η Κρανιοιερή θεραπεία αναπτύχθηκε μέσω της κλινι­κής εμπειρίας, η οποία δείχνει ότι η υγεία είναι κάτι ενεργό και όχι απλά η απουσία ασθένειας. Η θεραπεία μέσω αυτής στοχεύει στην οργάνωση εκατομμυ­ρίων πραγμάτων που συμβαίνουν διαρκώς στο σώμα. 

Πώς εφαρμόζεται;

Σε μία τυπική συνεδρία Κρανιοιερής θεραπείας, συνή­θως θα ξαπλώσετε (ή μερικές φορές θα καθίσετε), πλήρως ντυμένοι, σε έναν καναπέ θεραπείας. Ο θερα­πευτής θα έρθει σε επαφή μαζί σας, τοποθετώντας τα χέρια του απαλά στο σώμα σας και συντονίζοντας το τι συμβαίνει "ακούγοντας" με τα χέρια του. Η επαφή γίνεται προσεκτικά έτσι ώστε να αισθάνεστε άνετα με ότι συμβαίνει.

Η χρησιμοποίηση των χεριών για να αισθαν­θεί αυτές τις μετακινήσεις επιτρέπει στον θεραπευτή να διευκολύνει την αλλαγή στις περιοχές του περιορι­σμού. Ένας περιορισμός ή μια απουσία των μετακινή­σεων έχει σαν συνέπεια τη μείωση της έκφρασης υγεί­ας, γεγονός που μπορεί να επιφέρει, παραδείγματος χάρη, μούδιασμα, αίσθηση έλλειψης κάποιου πράγ­ματος ή ασθένεια.

Το πρώτο πράγμα που πιθανώς θα παρατηρήσετε εί­ναι μία αίσθηση βαθιάς χαλάρωσης, η οποία θα διαρ­κέσει γενικά σε όλη τη διάρκεια της συνεδρίας. Με τις μεταγενέστερες θεραπείες αυτή η απελευ­θέρωση της έντασης συνήθως επεκτείνεται και στην καθημερινή ζωή. Η εργασία μπορεί να εξετάσει φυσι­κούς πόνους, οξείες και χρόνιες παθήσεις, συναισθη­ματικές ή ψυχολογικές διαταραχές ή απλά να βοηθή­σει στην ανάπτυξη ευημερίας, υγείας και ζωτικότητας. 

Πού ενδείκνυται;

Η Κρανιοιερή Θεραπεία είναι τόσο ευγενής που είναι κατάλληλη για μωρά, παιδιά και ενήλικες καθώς επί­σης και για ηλικιωμένους και ανθρώπους σε εύθραυ­στες ή έντονα επίπονες συνθήκες. Η θεραπεία μπορεί να βοηθήσει σχεδόν οποιαδήποτε κατάσταση, αυ­ξάνοντας τη ζωτικότητα και βελτιώνοντας την ικανότη­τα του σώματος για αυτό-επιδιόρθωση.

Μερικές από τις καταστάσεις στις οποίες η Κρανιοερή θεραπεία έχει λειτουργήσει με επιτυχία είναι:

• Αρθρίτιδα
• Άσθμα
• Αυτισμός
• Πόνος στην πλάτη
• Τραύμα γέννησης
• Βρογχί­τιδα
• Εγκεφαλική παράλυση
• Κατάθλιψη
• Πεπτικά προβλήματα
• Ανάκληση (αφαίρεση) φαρ­μάκων
• Δυσλεξία
• Εξάντληση, πτώση ή τραυματισμός
• Υπερδρα­στηριότητα
• Διαταραχές ανοσοποιητικού συστήματος
• Αϋπνία
• Λήθαργος
• Ημικρανία
• Επαναολοκλήρωση μετά από ατύχημα, αθλη­τικοί τραυματισμοί, άγχος σχετιζόμενο με ασθένειες
• Προβλήματα εμβοών και μέσων αυτιών, ανω­μαλίες όρασης

Μερικές φορές τα ευεργετήματα δεν είναι άμεσα αντι­ληπτά, αλλά γίνονται εμφανή με την επιστροφή στο οικογενειακό περιβάλλον. 

Η Κρανιοιερή θεραπεία υποστηρίζει την υγεία στο σώμα. Βοηθάει να αναπτυχθεί φυσική ζωτικότητα και ευημερία, όχι μόνο πραγματοποιώντας δομική αλλαγή αλλά και έχοντας ευρύτερες επιπτώσεις, συναισθημα­τικά και πνευματικά. Η αυξανόμενη αίσθηση ευημερί­ας που προκύπτει μπορεί να βοηθήσει πολλές πτυχές της ζωής, από την ενδυνάμωση του ανοσοποιητικού συστήματος μέχρι και τη βελτίωση των διαπροσωπι­κών σχέσεων.

Μετάφραση: 

• Καραθανάση Ζαχαρένια, Νηπιαγωγός Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης.

---

Προγράμματα παρέμβασης μέσω τέχνης

---

Χοροθεραπεία - Κινητική θεραπεία

Dance Therapy Η χοροθεραπεία - κινητική θεραπεία ανήκει στην κατηγορία των θεραπειών μέσω τεχνών μαζί με την μουσικοθεραπεία, την δραματοθεραπεία και την εικαστική θεραπεία και είναι η ψυχοθεραπευτική χρήση της εκφραστικής κίνησης και του χορού μέσα από την οποία το άτομο μπορεί να εμπλακεί δημιουργικά σε μια διαδικασία προσωπικής ολοκλήρωσης και ανάπτυξης. 

Η χοροθεραπεία - κινητική θεραπεία ανήκει στην κατηγορία των θεραπειών μέσω τεχνών μαζί με την μουσικοθεραπεία, την δραματοθεραπεία και την εικαστική θεραπεία και είναι η ψυχοθεραπευτική χρήση της εκφραστικής κίνησης και του χορού μέσα από την οποία το άτομο μπορεί να εμπλακεί δημιουργικά σε μια διαδικασία προσωπικής ολοκλήρωσης και ανάπτυξης. Η χοροθεραπεία – κινητική θεραπεία όπως ορίζεται από τον American Dance Therapy Association είναι: 

"η ψυχοθεραπευτική τεχνική η οποία χρησιμοποιεί τη κίνηση σαν μια διαδικασία προώθησης της συναισθηματικής, νοητικής και φυσικής ολοκλήρωσης του ατόμου".

Έτσι η χοροθεραπεία – κινητική θεραπεία επιτυγχάνει αλλαγές στον φυσικό (σωματικό), συναισθηματικό και νοητικό τομέα καθώς και στη κοινωνική συμπεριφορά του ατόμου. Ο χοροθεραπευτής εστιάζει στην κινητική συμπεριφορά του ατόμου όπως αυτή αποκαλύπτεται μέσα στη θεραπευτική σχέση.

Συμπεριφορές έκφρασης, επικοινωνίας και προσαρμογής εξετάζονται είτε πρόκειται για ομαδική, είτε για ατομική θεραπεία. Η κίνηση του σώματος χρησιμοποιείται από τον χοροθεραπευτή σαν μέσο εκτίμησης – αξιολόγησης και σαν τρόπος θεραπευτικής παρέμβασης.

Η κίνηση είναι αυτομάτως ο πιο βασικός και ο πιο άμεσος τρόπος επικοινωνίας μας. Από την αρχή της εμφάνισης του ανθρώπινου είδους το πέρασμα του ατόμου από τη ζωή έχει ισχυροποιηθεί και διευκολυνθεί από τελετουργικούς χορούς - γέννηση, γονιμότητα, συγκέντρωση τροφής, ερωτοτροπία, θεραπεία, θάνατος – κάθε πλευρά της ζωής είχε τον δικό της χορό. Η συμμετοχή σε τέτοιους χορούς έδινε μια δυνατή αίσθηση ταυτότητας, ενίσχυε την αίσθηση την κοινότητας και έδινε την απαραίτητη δύναμη για ανταπόκριση σε δύσκολες καταστάσεις.

Οι προσωπικές μας κινήσεις εκφράζουν την στάση μας και την αντίληψή μας για το περιβάλλον, τους άλλους και τον εαυτό μας. Τα συναισθήματά μας, οι αποφάσεις μας και το νοητικό μας στιλ μπορούν να γίνουν κατανοητά από όσους είναι εκπαιδευμένοι στη παρατήρηση της κίνησης.

Η πρωτοποριακή δουλειά του Rudolph Laban στη Γερμανία πριν τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο πρόσφερε μια γλώσσα η οποία έδωσε τη δυνατότητα μιας αντικειμενικής συζήτησης της ανάλυσης της ανθρώπινης κίνησης. Η συνεισφορά του στους τομείς της παρατήρησης της κίνησης, της καταγραφής, και της εφαρμογής τους σε όλες τις μορφές της ανθρώπινης προσπάθειας συνέβαλε στην θεωρητική και πρακτική βάση της χοροθεραπείας. Η θεωρητική βάση της χοροθεραπείας αντλείται από τον χορό, την ψυχολογία, την νευροψυχολογία, την ψυχιατρική, την δυναμική των ομάδων και την ανάλυση της κίνησης (π.χ. Laban Movement Analysis, Kestenberg Movement Profile κ.τ.λ.).

Τα βασικά χαρακτηριστικά της χοροθεραπείας είναι ότι χρησιμοποιείται η γλώσσα του σώματος και η μη λεκτική διάσταση της επικοινωνίας - η οποία αποτελεί τρόπο έκφρασης - για να παρακινηθεί η επικοινωνία. Η κίνηση από κοινού μέσα σε ένα θεραπευτικό περιβάλλον βοηθά να επανακαθιερωθούν ενσωματωμένα κινητικά μοτίβα, κινεί και υποστηρίζει την ολοκλήρωση συναισθημάτων, σκέψεων και πράξεων. 

Η χοροθεραπεία λειτουργεί εξελικτικά συνδέοντας το φυσικό με το συναισθηματικό επίπεδο και βοηθώντας τη δημιουργία της εικόνας του σώματος και της αίσθησης της ταυτότητας όπως επίσης αποτελεί δημιουργική διεργασία η οποία εκφράζει συμβολικές διαδικασίες και κινητικές μεταφορές και εξερευνεί νέους τρόπους αντιμετώπισης. Η χοροθεραπεία στηρίζεται σε πέντε θεμελιώδεις αρχές:

1. Ότι υπάρχει συνεχής αλληλεπίδραση μεταξύ σώματος και πνεύματος και όταν συμβεί μια σημαντική αλλαγή στο κινητικό επίπεδο μπορεί να επηρεάσει το νοητικό ή το συναισθηματικό και αντίστροφα. Ο χοροθεραπευτής συνδέει τις κινητικές εμπειρίες με την λεκτική κατανόηση χρησιμοποιώντας ελεύθερο συνειρμό και ερμηνείες της κίνησης.
2. Ότι πλευρές της προσωπικότητας του ατόμου αντικατοπτρίζονται στην κίνηση. Αυτές οι πλευρές μπορεί να περιλαμβάνουν τρόπους – μοτίβα κοινωνικής συσχέτισης, ψυχολογικές εξελικτικές διαδικασίες, ψυχοπαθολογία κ.ά.
3. Η θεραπευτική σχέση ασθενή – θεραπευτή είναι μεγίστης σημασίας. Ο θεραπευτής χρησιμοποιεί κυρίως μη-λεκτική ανταπόκριση και αλληλεπίδραση με τον ασθενή όπως καθρεπτισμός της κίνησης, συγχρονισμός, σωματική επαφή κ.ά.
4. Η κίνηση μπορεί να αποτελεί ένδειξη ασυνείδητης διαδικασίας. Κινητικά σύμβολα και κινητικές μεταφορές που χρησιμοποίησε ο ασθενής κατά τη διάρκεια της θεραπευτικής συνεδρίας τον βοηθούν να αποκτήσει πρόσβαση στο ασυνείδητο του.
5. Η εμπλοκή σε μια δημιουργική διαδικασία κίνησης μέσα από αυτοσχεδιασμό έχει μεγάλη θεραπευτική αξία. Το άτομο μέσα από νέους τρόπους κίνησης του σώματος του βιώνει νέες εμπειρίες.

Η χοροθεραπεία - κινητική θεραπεία απευθύνεται και σε παιδιά και σε ενήλικες, και εφαρμόζεται είτε σε ατομικό είτε σε ομαδικό επίπεδο.

Οι διαφορές μεταξύ χοροθεραπείας και των άλλων τύπων φυσικών δραστηριοτήτων π.χ. πρωτόγονη έκφραση, θεραπευτικός χορός κ.τ.λ. είναι:

1. Στόχος της χοροθεραπείας δεν είναι να κάνει τον πελάτη - ασθενή να κινηθεί πιο ελεύθερα ή πιο τέλεια αλλά να πειραματιστεί μέσα από την κίνηση, να εξερευνήσει νέους τρόπους να ζει και να αισθάνεται και να έλθει σε επαφή με συναισθήματα τα οποία δεν μπορεί να λεκτικοποιήσει.
2. Ο δάσκαλος της κίνησης / χορού χρησιμοποιεί συγκεκριμένες κινήσεις για να κατευθύνει τους μαθητές να αισθανθούν σε ένα συγκεκριμένο τρόπο πχ μπορεί να τους ζητήσει να πηδήξουν ή να κουνήσουν τα χέρια τους ελεύθερα κτλ ενώ αντίθετα ο χοροθεραπευτής δεν κατευθύνει την κίνηση ούτε περιγράφει τα συναισθήματα που πρόκειται να εκφράσει ο πελάτης / ασθενής.
3. Ο χοροθεραπευτής αντίθετα από τον δάσκαλο έχει γνώσεις θεωριών ψυχολογίας και ψυχοθεραπείας και είναι εκπαιδευμένος να χρησιμοποιεί την κινητική αλληλεπίδραση για το όφελος του ασθενή.
4. Ο χοροθεραπευτής δεν διορθώνει την κίνηση όπως ο δάσκαλος.
5. Η διαδικασία της χοροθεραπείας ξεκινά από την κίνηση προς τα σύμβολα και τις μεταφορές (στοιχεια του ασυνείδητου) και φτάνει στην ερμηνεία.

Σε ποιους απευθύνεται η χοροθεραπεία;

• Στον καθένα που βιώνει συναισθηματικά προβλήματα, πίεση, άγχος
• Σε ανθρώπους που θέλουν ν’ αναπτύξουν τις προσωπικές τους ικανότητες επικοινωνίας, την εξερεύνηση ή την κατανόηση του εαυτού τους
• Σε ανθρώπους που ίσως κάποια συναισθήματα ή εμπειρίες τους βρίσκουν πολύ δύσκολο να τα εκφράσουν μόνο με λέξεις, ή σε αυτούς που αποφεύγουν το συναίσθημα ή συγχέουν τα ζητήματα όταν χρησιμοποιούν τις λέξεις
• Σε ανθρώπους που τα προβλήματά τους επιδρούν σε σωματικό επίπεδο, σε διαταραχή της εικόνας του σώματος, σε δυσκολίες στην κίνηση όπως ένταση ή μπλοκάρισμα σε κάποιες περιοχές του σώματος, ασυνήθιστες κινήσεις ή άγχος σχετικά με την απόσταση, σωματική επαφή ή εμπιστοσύνη
• Σε ανθρώπους που διανύουν συγκεκριμένες περιόδους πίεσης και άγχους όπως αυτές που σχετίζονται με απώλεια προσώπων ή μεταβατικές περίοδοι ή περίοδοι αλλαγής
• Σε ανθρώπους που ανησυχούν ότι τα προβλήματα που αισθάνονται συνεχίζονται για πάρα πολύ καιρό, ή σε αυτούς που αισθάνονται ότι «τα πράματα δεν πάνε καλά» γι αυτούς, την σχέση τους ή την οικογένειά τους

Ποια είναι τα οφέλη από την χοροθεραπεία;

• Βελτίωση της αυτογνωσίας, της αυτοεκτίμησης και της προσωπικής αυτονομίας
• Κατανόηση των δεσμών μεταξύ σκέψης, συναισθημάτων και συμπεριφοράς
• Βελτίωση προσαρμοστικότητας
• Έκφραση και διαχείριση επίπονων σκέψεων και συναισθημάτων
• Μεγιστοποίηση πηγών επικοινωνίας
• Διαχείριση των εσωτερικών αποθεμάτων μέσα από το δημιουργικό παιχνίδι
• Κατανόηση της επίδρασης του εαυτού μας στους άλλους
• Συσχέτιση της εσωτερικής με την εξωτερική πραγματικότητα
• Συναισθηματικές, νοητικές και/ή φυσικές αλλαγές
• Ανάπτυξη μιας σχέσης εμπιστοσύνης
• Βοήθεια του ατόμου να διαχειριστεί συναισθήματα που εμποδίζουν την μάθηση
• Ανάπτυξη ικανοτήτων κοινωνικής αλληλεπίδρασης

ΒΡΕΦΗ, ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΕΦΗΒΟΙ 

Τα βρέφη, τα παιδιά και οι έφηβοι μοιράζονται το φαι-νόμενο μιας ραγδαίας αλλαγής του σώματος με την οποία βιώ-νουν και αντιλαμβάνονται τον κόσμο και μέσω της οποίας ολο-κληρώνουν τις βιολογικές, συναισθηματικές και νοητικές δια-δικασίες. Οι δημιουργικές και αυθόρμητες πλευρές της κινητι-κής θεραπείας προσφέρουν ένα φυσικό θεραπευτικό τρόπο ει-δικά κατάλληλο για την ανάπτυξη του σωματοκεντρικού βρέ-φους, παιδιού, ή εφήβου. ΒΡΕΦΗ. Εξελιγμένες τεχνικές επιτρέπουν σήμερα την διάγνωση από την βρεφική ηλικία ενός μεγάλου εύρους περιπτώσεων όπως σύνδρομο DOWN, αδυναμία όρασης, ακοής, αναπτυξιακή καθυστέρηση κ.τ.λ. Επειδή η έμφαση της κινητι-κής θεραπείας βρίσκεται στην μη λεκτική επικοινωνία μπορεί να γίνει η πιο κατάλληλη μορφή θεραπείας για τέτοια παιδιά. Ο κινητικός θεραπευτής χρησιμοποιεί συγκεκριμένες παρεμβα-τικές τεχνικές ανάλογα με την προσωπικότητα του κάθε παι-διού και την αδυναμία του. Παραδείγματος χάρη, ερέθισμα σε ένα υποκινητικό παιδί n προσοχή και εστίαση σε κάποιο υπερ-κινητικό παιδί προσφέρεται μέσα σε μια αμοιβαία κινητική αλ-ληλεπίδραση. Eπιπρoσθέτως, ο κινητικός θεραπευτής μπορεί να συμπεριλάβει και τους γονείς μέσα στην θεραπευτική διαδι-κασία δίνοντάς τους την δυνατότητα να συναλλαγούν με τα συναισθήματα που έχουν για το παιδί τους, όπως επίσης να τους προσφέρει τεχνικές για μια πιο ενημερωμένη και υγιή σχέση γονέα - παιδιού.

ΑΥΤΙΣΤΙΚΟ ΠΑΙΔΙ 

Τα αυτιστικά παιδιά χαρακτη-ρίζονται από την αδυναμία τους να διαμορφώσουν διαπροσω-πικές σχέσεις και να αλληλεπιδράσουν κατάλληλα με το περιβάλλον. Συχνά χωρίς να μιλάνε, αυτά τα παιδιά μπορεί να απασχολούνται με παράξενες, επαναλαμ6ανόμενες κινητικές συμπεριφορές οι οποίες αυξάνουν την απομόνωσή τους. Ο κινητικός θεραπευτής χρησιμοποιεί την κίνηση του σώ-ματος για να έρθει σε επαφή και να δημιουργήσει μία θεραπευτική σχέση με το παιδί. Χαρακτηριστικά στοιχεία της κίνησης του παιδιού είναι ο καθρεπτισμός της κίνησης, η δημιουργία κάποιας προσωπικής του σειράς κινήσεων η οποία το καθησυχάζει λόγω της οικειότητας και της αποδοχής που έχει το παιδί με αυτή. Ξεκινώντας από αυτή την μοναδική κινητική συμπεριφορά ο κινητικός θεραπευτής συναντά το παιδί σε ένα πρωταρχικό, μη λεκτικό επίπεδο και από εκεί το παιδί μπορεί να εξελιχθεί αυξάνοντας την αυτογνωσία ταυ και ανακαλύπτον-τας νέες ικανότητες για να αντιμετωπίσει το περιβάλλον.

ΠΑΙΔΙΑ ΜΕ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΕΣ ΒΛΑΒΕΣ ΚΑΙ ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ

Τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες μπορεί να έχουν παραμορφωμένη ή ανολοκλήρωτη εικόνα του σώματός τους, προβλήματα αντίληψης, φτωχή ισορροπία και προσανατολισμό, και πολύ συχνά προβλήματα συμπεριφοράς. Επίσης, αυτά τα παιδιά μπορεί να έχουν μια εξαιρετικά φτωχή γνώμη για τον εαυτό τους, η οποία επιβραβεύεται και από τις συνεχείς αποτυχίες στο σχολείο. Η κινητική θεραπεία δουλεύει ακριβώς πά-νω σε όλα αυτά τα προβλήματα. Ο κινητικός θεραπευτής δουλεύει με τις ανέπαφες ικανότητες του παιδιού, τονίζοντας την ευχαρίστηση της σωματικής δράσης, ενώ προσφέρει κινητικές εμπειρίες οι οποίες σχετίζονται με τις διαστάσεις και το σχήμα του σώματος, με τον προσανατολισμό των μελών του σώματος, με την οργάνωση ταυ χώρου, όπως επίσης με τον έλεγχο των παρορμήσεων και την κατάλληλη έκφραση των συναισθημάτων.

ΠΑΙΔΙΑ ΜΕ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ

Τα παιδιά με συναισθηματικές διαταραχές παρουσιάζουν διαταραχές στην συμπεριφορά τους, όπως επίσης και στις σύνθετες νοητικές λειτουργίες. Η δυσκολία του παιδιού στο να εκφράζει τις εμπειρίες της ζωής ξεπερνιέται μέσω της κίνησης η οποία μεταμορφώνει αυτή την δυσκολία τη παιδιού σε συμβολική πράξη. Έτσι, η κινητική θεραπεία μπορεί να γεφυρώσει τον χαοτικό κόσμο του παιδιού με την εξωτερική πραγματικότητα. Ασφαλείς και ευχάριστες κινητικές αλληλεπιδράσεις χτίζουν μια σχέση εμπιστοσύνης και προσφέρεται μια νέα ευκαιρία για ανάπτυξη περνώντας απ' όλα τα αναπτυξιακά στάδια.

ΕΦΗΒΟΙ

Σημαντικές φυσιολογικές και ψυχολογικές αλλαγές συμβαίνουν κατά τη διάρκεια της εφηβείας. Πιθανά προβλήματα αυτής της ηλικίας είναι η σύγχυση της εικόνας που έχουν οι έφηβοι για τον εαυτό τους και της σεξουαλικής τους ταυτότητας, χαμηλή αυτοεκτίμηση, ασταθής σωματική ει-κόνα, χαμηλό έλεγχο των παρορμήσεων και δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις. Η κινητική θεραπεία προσφέρει ένα ασφαλές, και με κατάλληλο για την ηλικία παιχνίδι, περιβάλ-λον μέσα στο οποίο ψυχολογικές συγκρούσεις μπορούν να ανα-γνωριστούν και να δoυλευτoύν. Μέσω της κινητικής δράσης και αλληλεπίδρασης η σωματική εικόνα και η εικόνα που έχουν για τον εαυτό τους σταθεροποιείται. Aισθήματα σύγxησnς εκφρά-ζoνται και κατάλληλοι ρόλοι και συμπεριφορές ενηλίκων δοκιμάζονται συμβολικά. 

Συγγραφέας:

• Δημήτριος Ζάχος MA (DMT) Χοροθεραπευτής – Κιν. Θεραπευτής (Master of Arts in Dance Movement Therapy, City University και Laban Centre for Movement and Dance Λονδίνο, Αγγλία, Εκ. μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Ομαδικής Ανάλυσης και Οικογενειακής Θεραπείας)

Μουσικοθεραπυεία

Music Therapy Η μουσικοθεραπεία μπορεί να προσφέρει ένα εναλλακτικό τρόπο επικοινωνίας και έκφρασης στους ανθρώπους εκείνους που η λεκτική επικοινωνία είναι ανεπαρκής ή αδύνατη ως μέσο έκφρασης. 

Η μουσικοθεραπεία είναι μια σχετικά καινούργια θεραπεία για τα ελληνικά δεδομένα, σε αντίθεση με την Αμερική, τη Μεγάλη Βρετανία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες όπου η μουσικοθεραπεία εφαρμόζεται εδώ και 60 χρόνια. Η μουσικοθεραπεία μπορεί να προσφέρει ένα εναλλακτικό τρόπο επικοινωνίας και έκφρασης στους ανθρώπους εκείνους που η λεκτική επικοινωνία είναι ανεπαρκής ή αδύνατη ως μέσο έκφρασης.

---

Γράφει η Σάννυ Λεβή
Μουσικοθεραπεύτρια Dip M.Th (University of Surrey Roehampton) SRMT, DipGSM (Guildhall School of Music and Drama)

Η μουσικοθεραπεία είναι μία ειδικότητα με καθαρά θεραπευτικό χαρακτήρα. Δεν επιδιώκει ούτε την ψυχαγωγία αλλά ούτε και τη μουσική εκπαίδευση. Ο θεραπευτής δεν διδάσκει μουσική, ούτε παροτρύνει το θεραπευόμενο να παίξει με συγκεκριμένο τρόπο. Oι μουσικοθεραπευτές στο εξωτερικό εργάζονται σε νοσοκομεία παίδων και ενηλίκων, σε σχολεία για άτομα με ειδικές ανάγκες και αναπτυξιακές διαταραχές, σε κέντρα ημέρας για ενήλικες με συναισθηματικές δυσκολίες και ψυχικές ασθένειες, σε ψυχιατρεία και ιδιωτικά.

Η μουσική στη μουσικοθεραπεία χρησιμοποιείται ως μέσο επικοινωνίας, έκφρασης και δημιουργικότητας, προσφέροντας στα άτομα που έχουν περιορισμένες δυνατότητες λεκτικής επικοινωνίας έναν εναλλακτικό τρόπο επικοινωνίας και έκφρασης. Παράλληλα όμως απευθύνεται και σε άτομα που ενώ μπορεί να έχουν μία άρτια ικανότητα επικοινωνίας μέσα από το λόγο, παρόλα αυτά μπορεί να αντιμετωπίζουν δυσκολία έκφρασης μέσα από αυτόν, και κατά συνέπεια η συγκεκριμένη θεραπεία να μπορεί να τους προσφέρει εναλλακτικές διεξόδους έκφρασης.

Η μουσικοθεραπεία ξεκίνησε βασιζόμενη στο αξίωμα ότι η ικανότητα του να ανταποκρινόμαστε στη μουσική είναι μία έμφυτη ανθρώπινη ποιότητα, η οποία δεν αλλοιώνεται μέσα από την αρρώστια ή την αναπηρία. Η μουσική αποτελείται από διάφορα στοιχεία όπως ο ρυθμός, η μελωδία, η αρμονία, ο παλμός, η ένταση κτλ, στοιχεία τα οποία έχει διαπιστωθεί ότι σχετίζονται άμεσα με την ίδια μας την ανθρώπινη οντότητα.

Για παράδειγμα, η ένταση, ο παλμός και ο ρυθμός βρίσκονται στους κτύπους της καρδιάς μας, στην αναπνοή μας, στις κινήσεις μας. Όταν γελάμε, κλαίμε, φωνάζουμε ή όταν τραγουδάμε δημιουργούμε μελωδίες που έχουνε ένταση, ρυθμό και συγκεκριμένη διάρκεια. Όλες λοιπόν αυτές οι οικείες συνδέσεις με τη μουσική παραμένουν αμετάβλητες σε κάθε άνθρωπό ασχέτως της οποιασδήποτε ασθένειας ή αναπηρίας, και δεν εξαρτώνται από το αν κάποιος έχει μουσική παιδεία ή γνώσεις.

Συνεπώς η θεραπεία αυτή απευθύνεται σε μία μεγάλη γκάμα ατόμων - από παιδιά μικρής ηλικίας μέχρι ηλικιωμένους - καλύπτοντας ένα ευρύ φάσμα παθήσεων.

 Θεραπευτικοί στόχοι στη Μουσικοθεραπεία

Οι θεραπευτικοί στόχοι στη μουσικοθεραπεία διαμορφώνονται σύμφωνα με τις ανάγκες του κάθε ατόμου, ενθαρρύνοντας θετικές αλλαγές στην συμπεριφορά με σκοπό την βελτίωση της ποιότητα της ζωής του. Πιο συγκεκριμένα όσο αναφορά στα άτομα με αναπτυξιακές διαταραχές η μουσικοθεραπεία στοχεύει:

• Στην επικοινωνία.
• Στη δημιουργική έκφραση.
• Στην ανάπτυξη του λόγου, ενθαρρύνοντας το άτομο να χρησιμοποιεί τη φωνή του ως μέσο έκφρασης.
• Στη συναισθηματική στήριξη.
• Στην ανάπτυξη αυτοεκτίμησης και πρωτοβουλίας.
• Στη προώθηση της κοινωνικότητας ενισχύοντας συγκεκριμένα τις δεξιότητες που χρειάζεται το κάθε άτομο για να αναπτύξει επικοινωνιακές ικανότητες και να δημιουργήσει διαπροσωπικές σχέσεις.
• Στη καλλιέργεια ενός θεραπευτικού πλαισίου μέσα στο οποίο το άτομο θα μπορέσει να βιώσει και να εκφράσει ποικίλα συναισθήματα, αναπτύσσοντας ταυτόχρονα μεγαλύτερη συναίσθηση και κατανόηση των συναισθημάτων του.
• Στη βελτίωση τη ποιότητα της ζωής του ατόμου μέσα από τις εμπειρίες που αποκομίζει κατά τη διάρκεια της θεραπείας μαθαίνοντας να μοιράζεται, να εκφράζεται, να δίνει και να δέχεται.
• Στη καλλιέργεια της προσοχής, της ικανότητας συγκέντρωσης και μνήμης

 Πώς διεξάγονται οι συνεδρίες

Οι συνεδρίες μπορεί να είναι δυαδικές ή ομαδικές ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε ατόμου, και διαρκούν από 30- 45/50 λεπτά. Μιλάμε για μία ενεργητική θεραπεία κατά τη διάρκεια της οποία ο θεραπευτής με το θεραπευόμενο συμμετέχουν ενεργά, παίζοντας σχεδόν πάντα μαζί. Η θεραπεία διεξάγεται σε ένα δωμάτιο γεμάτο κρουστά, τύμπανα, μεταλλόφωνα, ξυλλόφωνα κτλ ,όργανα δηλαδή που δεν απαιτούν μουσικές γνώσεις για να μπορέσει κανείς να παράγει ρυθμούς και μελωδίες μέσα από αυτά. Κατά τη διάρκεια της θεραπείας, ο θεραπευτής ενθαρρύνει το παιδί να εξερευνήσει τον κόσμο του ήχου μέσα από τη φωνή του ή μέσα από απλά μουσικά όργανα, που δεν απαιτούν μουσική γνώση, ώστε να δημιουργήσει τη δική του μουσική γλώσσα επικοινωνίας ,τη δική του μουσική αυτοσχεδιάζοντας.

O θεραπευτής δεν επεμβαίνει με διδακτικό η συμπεριφοριστικό τρόπο στο τρόπο που το παιδί επιλέγει να εκφραστεί και δε καθοδηγεί τη μουσική του έκφραση. Αντιθέτως του αφήνει χώρο να εκφραστεί όπως εκείνο θέλει. Καθώς λοιπόν το παιδί αρχίζει να παίζει ο θεραπευτής παρατηρώντας κάποια συγκεκριμένα στοιχεία, συνοδεύσει και υποστηρίζει τους αυτοσχέδιους ήχους του παιδιού με τρόπο τέτοιο ώστε να επιτευχθεί το καλύτερο δυνατό θεραπευτικό αποτέλεσμα.

Ο θεραπευτής στη μουσικοθεραπεία επικεντρώνεται στα πράγματα τα οποία το άτομο μπορεί να κάνει, προσπαθώντας να αξιοποιήσει και τη παραμικρή σωματική κίνηση, τη πιο μικρή λεπτομέρεια, το πιο μικρό ήχο για να δημιουργήσει μία επικοινωνιακή σχέση με το παιδί. Ο θεραπευτής όταν το παιδί αρχίζει να παίζει δεν επικεντρώνει τη προσοχή του στις μουσικές ικανότητες του παιδιού ή στην αισθητική πλευρά του μουσικού αποτελέσματος. Αρχικά η προσοχή του θεραπευτή επικεντρώνεται στο τρόπο που το κάθε άτομο παράγει και οργανώνει αυθόρμητα τους μουσικούς του ήχους σε σχέση με το θεραπευτή ή τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας.

Η μουσική συμπεριφορά του θεραπευομένου αποκαλύπτει στοιχεία τόσο για τη προσωπικότητά του όσο και για το τρόπο που σχετίζεται έξω από το θεραπευτικό χώρο. Στη μουσική τα συναισθήματα δεν εκφράζονται μέσα από λέξεις, αλλά μέσα από μια πληθώρα δυναμικών ήχων και ηχοχρωμάτων. Μέσα από αυτό το σκεπτικό η προσοχή του θεραπευτή επικεντρώνεται παράλληλα στην έκφραση και στις συναισθηματικές ποιότητες (feeling qualities) της αυτοσχέδιας μουσικής του παιδιού. Με απλά λόγια τι συναισθήματα ξυπνά η μουσική του παιδιού;

Ο θεραπευτής προσπαθεί αποκωδικοποιώντας μουσικά χαρακτηριστικά όπως είναι η ένταση, ο ρυθμός κτλ να συντονισθεί συναισθηματικά με το παιδί, σε μια προσπάθεια να το στηρίξει συναισθηματικά, να του δώσει να καταλάβει ότι όλα τα συναισθήματα είναι αποδεκτά, γίνεται δέκτης όλων αυτών των συναισθημάτων σε μια προσπάθεια να κερδίσει την εμπιστοσύνη του και να το βοηθήσει σιγά σιγά να ανοιχτεί και να μπορέσει να εξωτερικεύσει πρώτα μέσα από τη μουσική και μετά εάν επιθυμεί και μπορεί μέσα από το λόγο το πως αισθάνεται.

Ο Γουίνικοτ στο βιβλίο του «Παίξιμο και Πραγματικότητα», αναφέρεται στην ικανότητα του παιξίματος σαν ένδειξη ψυχικής υγείας και μέσου για τη διαδικασία ανάπτυξης και εξέλιξης όχι μόνο του παιδιού αλλά και του ενήλικα. Στο παίξιμο και μόνο σ' αυτό το παιδί ή ο ενήλικας γίνεται ικανός να είναι δημιουργικός και να χρησιμοποιεί όλη του την προσωπικότητα, και μόνο όταν το άτομο είναι δημιουργικό ανακαλύπτει τον εαυτό του (Γουίνικοτ). Η χρήση της μουσικής ως μέσου επικοινωνίας μας παραπέμπει σε πρώιμα στάδια επικοινωνίας, στο στάδιο της προγλωσσικής επικοινωνίας που λαμβάνει χώρα συνήθως μεταξύ μητέρας – βρέφους.

Oι μελέτες πάνω στο προγλωσσικό τρόπο επικοινωνίας μητέρας-βρέφους, έχουν επηρεάσει ουσιαστικά το πρακτικό και θεωρητικό σκέλος της μουσικοθεραπείας μιας και ή θεραπεία αυτή βασίζεται κυρίως στη μη λεκτική επικοινωνία. Πολλοί ερευνητές και κυρίως ο Ντάνιελ Στερν έθεσε στις μελέτες του το παρακάτω ερώτημα του οποίου οι απαντήσεις αποτελούν τις βάσεις για την διαμόρφωση των τεχνικών στη μουσικοθεραπεία.

 Πώς μπορεί κανείς να διεισδύσει στο συναισθηματικό κόσμο ενός ατόμου και να του δώσει να καταλάβει ότι τον νοιώθει χωρίς να χρησιμοποιήσει λέξεις;

Μελετητές παρατήρησαν ότι η μητέρα χρησιμοποιεί διάφορες τεχνικές ώστε να δώσει στο μωρό της να καταλάβει ότι οι πράξεις του έχουν επικοινωνιακό και παράλληλα συναισθηματικό χαρακτήρα-χωρίς όμως να χρειάζεται να χρησιμοποιεί λέξεις. Αυτές οι τεχνικές όπως θα δείτε παρακάτω έχουν καθαρά μουσικό χαρακτήρα. Ο Ντάνιελ Στερν ο οποίος επικέντρωσε τις έρευνές του πάνω στο τρόπο με τον οποίο η μητέρα συντονίζεται με το συναισθηματικό κόσμου του βρέφους και ανταποκρίνεται στις ανάγκες του, χωρίς να χρησιμοποιήσει λέξεις παρατήρησε ότι όταν για παράδειγμα το βρέφος κάνει μία κίνηση με το χέρι του, η μητέρα θα διαλέξει ένα διαφορετικό τρόπο έκφρασης, π.χ. τη φωνή της με σκοπό όχι να μιμειθεί τη συμπεριφορά αυτή καθ’αυτή του βρέφους, αλλά κάποια στοιχεία της συμπεριφοράς, τα οποία αντανακλούν το συναισθηματικό κόσμο του παιδιού. Άρα, πολύ απλά, δεν είναι η πράξη αυτή καθαυτή που μας ενδιαφέρει αλλά τα χαρακτηριστικά της.

Ας πάρουμε ξανά το παράδειγμα του μωρού που κουνάει το χέρι του. Το σημαντικό στοιχείο είναι ο τρόπος με τον οποίο το μωρό κουνάει το χέρι του, η ένταση, ο ρυθμός και ή διάρκεια της συγκεκριμένης κίνησης, γιατί αυτά τα χαρακτηριστικά προσδίδουν συναισθήματα στη συγκεκριμένη πράξη. Επίσης είναι σημαντική η απάντηση, ανταπόκριση της μητέρας. Η διάρκεια της χειρονομίας, πράξης, ή φωνής της μητέρας θα πρέπει να έχει την ίδια ένταση, διάρκεια, ή ρυθμό με τη κίνηση του χεριού του παιδιού της ώστε να επιτευχθεί συναισθηματικός συντονισμός. Μέσα από την επανάληψη το μωρό αντιλαμβάνεται ότι η απάντηση της μητέρας του πχ σχετίζεται με το τη κίνηση του χεριού Μέσα από αυτή τη διαδικασία (και την επανάληψη της) η μητέρα μεταβιβάζει ότι αναγνωρίζει το συναίσθημα που κρύβεται πίσω από μία εξωτερική έκφραση, ενώ το βρέφος συνειδητοποιεί ότι μπορεί να μοιραστεί τα συναισθήματα του με άλλους ανθρώπους.

Δυστυχώς το στάδιο της προγλωσσικής επικοινωνίας δεν καλλιεργείται αρκετά ανάμεσα στη σχέση γονιού-μητέρας και παιδιού διότι το παιδί με αναπτυξιακές διαταραχές δε δίνει στο γονιό του αρκετά εναύσματα επικοινωνίας, (γκριμάτσες, φωνές, βλέμματα κτλ)τα οποία ο γονιός μπορεί να εκλάβει ως σημάδια επικοινωνίας και να τα καθρεφτίσει.

Στη μουσικοθεραπεία, κυρίως με τα άτομα τα οποία δεν έχουν λόγο, αναπαράγεται μέσα από τη μουσική σχέση αυτό το στάδιο ώστε το άτομο να ενισχύσει το έναυσμα για επικοινωνία , το λόγο και τις κοινωνικές του δεξιότητες.

Ο μουσικοθεραπευτής θα αξιοποιήσει και την πιο μικρή σωματική κίνηση, την πιο μικρή λεπτομέρεια που μπορεί του δώσει ο θεραπευομένος. Θα πιάσει το ρυθμό, την έντασή της και θα προσπαθήσει να αντικατοπτρίσει μουσικά το συναίσθημα που βγαίνει μέσα από τη συγκεκριμένη κίνηση. Μέσα από τη μουσική αντανάκλαση θα προσπαθήσει να μεταβιβάσει ότι αναγνωρίζει το συναίσθημα που βρίσκεται πίσω από αυτή τη κίνηση. Μ΄αυτό το τρόπο αναπτερώνει σιγά σιγά την αυτοεκτίμηση και τον ψυχισμό του θεραπευομένου, ενώ παράλληλα τον βοηθά να συνειδητοποιήσει ότι μπορεί να μοιραστεί τα συναισθήματά του με άλλους ανθρώπους.

Οι Νόρντοφ και Ρόμπινς, πρωτοπόροι της μουσικοθεραπείας αναφέρουν:

"...Εκλαμβάνουμε αυτές τις παθολογικές εκδηλώσεις, και μέσα από τους αυτοσχεδιασμούς... συναντούμε το τέμπο απ' ο,τιδήποτε κάνει το παιδί- το τέμπο του περπατήματός του, του χτυπήματος του κεφαλιού του, του βαδίσματός του πάνω-κάτω, τη κίνησης του σώματός του μπρος και πίσω...και το δίνουμε πίσω σ’αυτό μέσα από τη μουσική, ώστε να αποκτήσει μία νέα εμπειρία αυτού που κάνει συνήθως."

---

Προγράμματα παρέμβασης μέσω παιχνιδιού, ανάπτυξης κοινωνικών σχέσεων

---

Θεραπεία μέσω του παιχνιδιού

DIR/Floortime

Παιχνίδι στο πάτωμα Το πρόγραμμα DIR βασίζεται στα πρότυπα της Εφαρμοσμένης Ανάλυσης της Συμπεριφοράς (ABA) με ιδιαίτερη έμφαση στην εμπλοκή του παιδιού σε έναν κύκλο αλληλεπιδράσεων βασισμένες στο παιχνίδι και την διασκέδαση.  Στο "παιχνίδι στο πάτωμα" για είκοσι ή περισσότερα λεπτά κάθε φορά ένας παιδαγωγός ειδικής αγωγής κάθεται στο πάτωμα να αλληλεπιδράσει με το παιδί. Η τεχνική αφορά, εκτός από το παιχνίδι, μια καθολική φιλοσοφία που χαρακτηρίζει όλες τις καθημερινές αλληλεπιδράσεις με το παιδί. Έξι βασικές δεξιότητες, ή ορόσημα, θέτουν τα θεμέλια της γνώσης και της ανάπτυξής μας. Κατάλληλες συναισθηματικές εμπειρίες κατά τη διάρκεια καθενός από τα έξι αναπτυξιακά στάδια, βοηθούν να αναπτυχθούν κριτική, κοινωνική και συναισθηματική αντίληψη, γλώσσα, και κινητικές δεξιότητες, καθώς και αυτοεκτίμηση. 

Το "παιχνίδι στο πάτωμα" είναι και μια ειδική τεχνική, κατά την οποία για είκοσι ή περισσότερα λεπτά κάθε φορά ένας παιδαγωγός ειδικής αγωγής κάθεται στο πάτωμα να αλληλεπιδράσει με το παιδί, αλλά και μια καθολική φιλοσοφία που χαρακτηρίζει όλες τις καθημερινές αλληλεπιδράσεις με το παιδί.

• Μετάφραση: Ιππολύτη Κακάβα

Παιχνίδι στο πάτωμα παντού όλη την ώρα

Τα παιδιά με την αυτιστική διαταραχή φάσματος (ASD) απαιτούν την εντατική παρέμβαση. Αφήνοντάς τα μόνα, δε θα αλληλεπιδράσουν παρά μόνο αν χρειαστούν κάτι. Κάθε φορά που μένουν μόνοι, δεν ανακαλύπτουν τη χαρά ενός κοινού κόσμου. Επομένως, τα παιδιά με ASD απαιτούν «παιχνίδι στο πάτωμα παντού όλη την ώρα». Το παιχνίδι μπορεί να πραγματοποιηθεί οπουδήποτε στο σπίτι, στην αυλή, στο σουπερμάρκετ και στην παιδική χαρά. Μπορεί να συμμετέχουν και άλλα παιδιά (αδέλφια ή συνομήλικοι) ή απλώς ένας ενήλικος. Μπορεί να γίνει οποιαδήποτε στιγμή της ημέρας, μετά από το βραδινό, στην μπανιέρα, ή αγκαλιά στο κρεβάτι. Μπορεί να γίνει στο αυτοκίνητο, ή κατά τη διάρκεια της μπουγάδας, όταν πλένετε τα πιάτα, όλη την ώρα παντού. Η μόνη απαίτηση είναι να απολαμβάνετε και εσείς και το παιδί αυτές τις στιγμές. Για περισσότερες ιδέες, διαβάστε το κεφάλαιο 15 «Αγκαλιάζοντας τον αυτισμό». Το πρότυπο DIR/Floortime είναι βασισμένο στην ιδέα ότι το ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ επιτελεί σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του μυαλού και του εγκεφάλου. Ακολουθώντας την πορεία του παιδιού σας σημαίνει ακολουθώντας τα συναισθήματά του. Τι βρίσκει ενδιαφέρον το παιδί σας; Τι τον ευχαριστεί; Οτιδήποτε κι αν είναι, το ενδιαφέρον του παιδιού σας είναι η ένδειξή σας, το παράθυρό σας σε αυτό που αισθάνεται. Το πρώτο βήμα για σας είναι να παρατηρήσετε προσεκτικά έτσι ώστε να μπορείτε να συντονιστείτε στο συναισθηματικό του κόσμο. Μόλις αντιληφθείτε τι βρίσκει ενδιαφέρον, μπορείτε να το χρησιμοποιήσετε ώστε να ανεβεί ακόμη πιο πάνω στην αναπτυξιακή σκάλα (δείτε τα στάδια στη δεξιά πλευρά αυτής της σελίδας). Η παρακολούθηση της πορείας του παιδιού σας, έχοντας κατανοήσει τα ενδιαφέροντά του, παρέχει τον καλύτερο τρόπο να τον προκαλέσετε να κινηθεί πιο ψηλά στην αναπτυξιακή σκάλα.

ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΜΙΑ ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΕ ΕΝΑ DIR/FLOORTIME ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

Για τα παιδιά που έχουν σημαντικές διαταραχές στο να σχετιστούν και να επικοινωνήσουν με άλλους - που έχει διαγνωστεί αρκετές φορές μαζί με οξεία αναπτυξιακή διαταραχή, αυτισμό, αυτιστική διαταραχή φάσματος, ή σύστημα πολλαπλής αναπτυξιακής διαταραχής, το εντατικό πρόγραμμα παρέμβασης απαιτείται. Για παιδιά με πολύ σοβαρές γλωσσικές διαταραχές ή κινητικές δυσκολίες, παρόμοια προγράμματα επίσης ενδείκνυνται. Μια περιεκτική προσέγγιση περιλαμβάνει πολλά στοιχεία, αλλά ο ακρογωνιαίος λίθος είναι το κατ’ οίκον «παιχνίδι στο πάτωμα» πρόγραμμα. Για τα σοβαρότερα και πιο δύσκολα προβλήματα, οκτώ έως δέκα επαναλήψεις 20 - 30 λεπτών παιχνιδιού στο πάτωμα κάθε μέρα είναι το καλύτερο. Ακολουθώντας αυτό το πρόγραμμα συχνά αποδεικνύεται καθοριστική η συχνότητα που μπορεί ο γονιός να το κάνει και πόση βοήθεια χρειάζεται. Στη βοήθεια μπορούν να συμπεριληφθούν αδέλφια. άλλα συγγενικά μέλη. ένας απόφοιτος της λεκτικής παθολογίας, εργοθεραπεία, ή από την εκπαίδευση: μαθητές γυμνασίου. γείτονες ή εθελοντές. Τα άτομα που θα δουλεύουν με το παιδί στο πρόγραμμα «παιχνίδι στο πάτωμα» είναι αναγκαίο να έχουν μια φυσική ικανότητα στο να συνδέονται και να αλληλεπιδρούν και μια επιδεξιότητα, με εμπειρία, ώστε να ελέγχουν τις κατευθυντήριες γραμμές που περιγράφηκαν. Οι γονείς ή οι θεραπευτές χρειάζονται τυπικά στο να εκπαιδεύουν άλλους βοηθούς. Μία ημέρα έχει πολλές ώρες. Αν το παιδί περνά ένα μεγάλο τμήμα της μέρας του με δραστηριότητες που τον κάνουν να αφοσιώνεται στις δικές του σκέψεις, στην αυτοδιέγερση, ή στη μονόδρομη επικοινωνία, όπως η παρακολούθηση τηλεόρασης, δε θα έχει την εξάσκηση που του χρειάζεται για να μάθει απαραίτητες δεξιότητες. Η πρόοδος του παιδιού είναι γενικά ανάλογη προς την ποσότητα της ενέργειας και του χρόνου που ξοδεύεται στα στα χαρακώματα, με κάποιον να τον τραβάει στο παιχνίδι αλληλεπίδρασης στο πάτωμα. Καθώς το παιδί γίνεται περισσότερο ομιλητικό και ικανό στο να χτίζει γέφυρες ανάμεσα στις ιδέες, είναι σημαντικό να προσθέσει στην καθημερινή ρουτίνα συζητήσεις επίλυσης προβλημάτων βασισμένων στην πραγματικότητα. Ο διάλογος αυτός μπορεί να περιλαμβάνει το σχολείο, φίλους, αγαπημένα φαγητά, παιχνίδια. Το παιδί χρειάζεται επίσης τη βοήθεια στην πρόγνωση των προκλήσεων που μπορεί να προκύψουν αργότερα κατά τη διάρκεια της μέρας ή της επόμενης. Καθώς το παιδί κάνει περισσότερους συλλογισμούς, έξι στάδια –που περιλαμβάνουν «παιχνίδι στο πάτωμα», χρόνο επίλυσης προβλήματος, ενσυναίσθηση για την προοπτική του παιδιού, διάσπαση των προκλήσεων σε μικρά συστατικά μέρη, το να θέτει όρια, και να κάνει περισσότερο παιχνίδι στο πάτωμα όταν υπάρχει ανάγκη για μεγαλύτερα όρια – θα πρέπει να γίνουν μέρος της καθημερινής ρουτίνας. Είναι επίσης σημαντικό να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα στα οποία το πρόσφατα νοήμον παιδί έχει βρεθεί, όπως το τράβηγμα των παιχνιδιών μακριά από τους φίλους, να θέλει τον δικό του τρόπο όλη την ώρα, να δένεται συναισθηματικά ή να είναι απαιτητικός, και ούτω καθεξής, παρέχοντας πρόσθετη εξάσκηση στις καταστάσεις που αναδεικνύουν την προβληματική συμπεριφορά. Οι γονείς μπορεί να επιθυμούν να αποφύγουν ορισμένες καταστάσεις, όπως εκείνες που απαιτούν το να μοιράζεται, επειδή το παιδί τους έχει πρόβλημα με την σωστή συμπεριφορά. Το παιδί τότε συνεχίζει να μη συμπεριφέρεται καλά στο σχολείο ή στα ραντεβού για παιχνίδι επειδή εκεί είναι το περιβάλλον κατά το οποίο μία κατάσταση που δεν μπορεί να χειριστεί εμφανίζεται. Με την δημιουργία παρόμοιων, ελεγχόμενων καταστάσεων στο σπίτι κάτω από την καθοδήγησή τους, οι γονείς μπορούν να παρέχουν την πρόσθετη άσκηση, παραδείγματος χάρη, στο να μάθουν να μοιράζονται ή να μην στριμώχνουν άλλους και να καταλαμβάνουν τόσο χώρο όσο αναλογεί στο σώμα τους. Όταν οι γονείς βοηθούν το παιδί τους, μπορούν να χρησιμοποιήσουν στρατηγικές επίλυσης προβλημάτων, όπως την ευθεία διατύπωση, την επανάληψη και την εξάσκηση, και μπορούν να παρέχουν τη δομή, τα όρια, και την ενθάρρυνση. Το κλειδί είναι η βαθμιαία εξάσκηση των δεξιοτήτων που πρέπει να τελειοποιηθούν στην άνεση και την ασφάλεια του σπιτιού, παρά το να αποφεύγουν καταστάσεις ή να περιμένουν το παιδί με κάποιον τρόπο, μαγικά, να κατέχει τις δεξιότητες από μόνο του. Παιδιά με ειδικές ανάγκες, προκειμένου να μάθουν να σχετίζονται, να επικοινωνούν, και να σκέφτονται, συχνά χρειάζονται πρόσθετη εξάσκηση. Καθώς εισέρχονται στην «αρένα» των πιο πολύπλοκων προβλημάτων, όπως ο έλεγχος της επιθετικότητας, της ανταγωνιστικότητας, ή της ζηλοτυπίας ή το να μάθουν να σέβονται τους άλλους, η ίδια αρχή της πρόσθετης πρακτικής ισχύει. Μερικές φορές, αντί να δουν αυτές τις καινούριες προκλήσεις ως σχετικά μικρότερες σε σύγκριση με τις μεγαλύτερες προκλήσεις των συναναστροφών, της επικοινωνίας, και της σκέψης, οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί αποθαρρύνονται όταν το παιδί που τώρα μιλά και συναναστρέφεται με τους άλλους δεν λειτουργεί ως τέλειο, και με καλούς τρόπους παιδί. Το να βοηθήσει κανείς τα παιδιά να χρησιμοποιήσουν τις νέες δεξιότητες σκέψης και επικοινωνίας ώστε να κατακτήσουν αυτές τις πιο προηγμένες προκλήσεις θα τους δώσει μια σταθερή ικανότητα αντιμετώπισης και εκμάθησης Από τη στιγμή που θα μπορούν να χειριστούν μεγάλες, διαλογικές προτάσεις (σύνθετη μη λεκτική επικοινωνία ) και το πρώτο επίπεδο στο παιχνίδι της προσποίησης ή να χρησιμοποιούν τις λέξεις σκόπιμα, είναι σημαντικό για τα παιδιά να έχουν πολλές ευκαιρίες να εξασκήσουν τις δεξιότητές τους, όχι μόνο με ενήλικους αλλά και με συνομηλίκους. Τα παιδιά ωφελούνται όταν παίζουν τρεις με τέσσερις φορές την εβδομάδα με ένα παιδί της ίδιας ηλικίας, με διαφορά ενός έτους ή δύο (εφ' όσον μπορεί ο συμπαίκτης να επικοινωνήσει στο ίδιο ή σε υψηλότερο επίπεδο από του παιδιού). Το παιχνίδι με ένα συνομήλικο, όσο πιο νωρίς αρχίζει, με τη συχνή μεσολάβηση ή διευκόλυνση από έναν γονιό ή ενήλικα, επιφέρει καλύτερα αποτελέσματα στην άσκηση των νέων δεξιοτήτων του παιδιού καθώς και στην εξοικείωσή του με συνομηλίκους. Η συμμετοχή και η απόλαυση των σχέσεων με τους συνομήλικούς του θα βοηθήσει τα παιδιά να καθορίσουν με ακρίβεια αργότερα και να αναπτύξουν περαιτέρω τις διαλογικές και διανοητικές δεξιότητές τους. Τα αδέλφια μπορούν επίσης να γίνουν μέρος του προγράμματος που διεξάγεται στο σπίτι. Οι γονείς μπορεί να χρειαστεί να βοηθήσουν. Παραδείγματος χάρη, αν ένα παιδί 3 χρονών με ειδικές ανάγκες δεν έχει μιλήσει ακόμη και ο 5 χρονών αδελφός του κάνει περίπλοκο «φανταστικό» παιχνίδι και μιλάει ασταμάτητα, οι γονείς μπορούν να ασχοληθούν με το τρίχρονο παιδί τους, που δε μιλάει, βοηθώντας το να δώσει κουνήσει το φορτηγό ή την κούκλα ή να παίξουν μαζί του κρυφτό. Όταν το μικρότερο παιδί γίνει αρχηγός, οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν τον μεγαλύτερο να στήσει ένα οδόφραγμα ή κάποιο άλλο εμπόδιο ώστε να συνεργαστεί με το μικρότερο. Παράλληλα με το παιχνίδι στο πάτωμα που διεξάγεται στο σπίτι και το παιχνίδι με συνομηλίκους, ένα άλλο βασικό συστατικό ενός γενικότερου προγράμματος είναι η ομάδα των ειδικών θεραπευτών που εξετάζουν τα διαφορετικά συστατικά μέρη του μυαλού του παιδιού τα οποία συντελούν στις δυσκολίες. Αυτή η ομάδα μπορεί να συμπεριλάβει ένα λογοθεραπευτή να βοηθήσει με τη γλώσσα υποδοχής και την εκφραστική γλώσσα. Ένα καλό πρόγραμμα μπορεί να εμπεριέχει τη λογοθεραπεία σε ατομικές συνεδρίες ½ με 1 ώρας το πολύ, 3 με 4 φορές την εβδομάδα. Ένας ειδικός θεραπευτής εκπαιδευμένος στην αισθητήρια ενοποίηση μπορεί να χρειαστεί για να εργαστεί στην αισθητήρια διαμόρφωση και επεξεργασία, καθώς και στην κινητική ικανότητα σε συνεδρίες ½ με 1 ώρας, δύο ή περισσότερες φορές την εβδομάδα. Τα παιδιά με σημαντικά κινητικά προβλήματα μπορούν να δουλέψουν με έναν φυσιοθεραπευτή αρκετές φορές την εβδομάδα. Εν τω μεταξύ οι γονείς χρειάζεται να ενσωματώσουν τη γλώσσα, την αισθητήρια διαμόρφωση και επεξεργασία, καθώς και τις κινητικές δραστηριότητες στο αυθόρμητο παιχνίδι τους στο πάτωμα. Τέλος, πολλά παιδιά ωφελούνται όταν συμμετέχουν σε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Το καλύτερο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, εκτός από την παροχή υπηρεσιών για τα παιδιά με ειδικές ανάγκες, παρέχει επίσης την πρόσβαση σε άλλα παιδιά που είναι πολύ ομιλητικά και έχουν αυθόρμητες επικοινωνιακές δεξιότητες. Κατά συνέπεια καθώς το παιδί με τις ειδικές ανάγκες αρχίζει να αλληλεπιδρά και να επικοινωνεί, έχει τους συνομηλίκους που μπορούν να αλληλεπιδράσουν και να επικοινωνήσουν. Όταν παιδιά με το ίδιο πρόβλημα συγκεντρώνονται σε ένα πρόγραμμα το πρόβλημα μερικές φορές γίνεται σύνθετο διότι από τη στιγμή που είναι έτοιμο να αλληλεπιδράσει, τα άλλα παιδιά δεν είναι ικανά να ερμηνεύσουν αυτή την αλληλεπίδραση και να ανταποκριθούν. Τα ενσωματωμένα προγράμματα που επιτρέπουν στα παιδιά με ειδικές ανάγκες να αλληλεπιδράσουν με παιδιά που δεν έχουν ειδικές ανάγκες ή που έχουν άλλα ιατρικά ή μαθησιακά προβλήματα που δεν περιορίζουν την επικοινωνία και την αλληλεπίδραση είναι πολύ σημαντικά. Μια προειδοποιητική σημείωση πρέπει να παρεμβληθεί εδώ. Ένα πρόγραμμα που δεν έχει επαρκές προσωπικό αλλά χρησιμοποιεί την έννοια της ενσωμάτωσης ως έναν τρόπο να μειωθούν οι δαπάνες τοποθετώντας 20 παιδιά με δύο δασκάλους γενικά δεν λειτουργεί και δεν είναι ένα ουσιαστικά ενσωματωμένο πρόγραμμα. Ένα επιτυχές ενσωματωμένο πρόγραμμα θα πρέπει να έχει μικρό αριθμό παιδιών, ίσως τρία παιδιά με ειδικές ανάγκες, σε μια τάξη με τους υπόλοιπους συμμαθητές χωρίς ειδικές ανάγκες. Ειδικοί παιδαγωγοί θα πρέπει να βρίσκονται στην τάξη, και οι λογοθεραπευτές να είναι διαθέσιμοι είτε στην τάξη είτε σε μια συμβουλευτική βάση. Σε μερικές περιπτώσεις, οι εκπαιδευτικοί που ασχολούνται με τη νηπιακή ηλικία μπορεί να είναι κατάλληλο προσωπικό, με έναν έμπειρο εκπαιδευτικό διαθέσιμο σε έναν συμβουλευτικό ή μερικής απασχόλησης ρόλο. Ανάλογα με τα οικογενειακά πρότυπα, την οικογενειακή πίεση και άνεση και την ικανότητα των γονιών στην διεξαγωγή του «παιχνιδιού στο πάτωμα», μπορεί να είναι χρήσιμο για έναν θεραπευτή ειδικό στην εξελικτική ψυχολογία να συζητήσει με την οικογένεια σχετικά με την ερμηνεία των αλληλεπιδράσεων του παιχνιδιού στο πρόγραμμα που διεξάγεται στο σπίτι. Αυτός ο θεραπευτής ή κάποιος άλλος με τη γνώση και την εμπειρία στην βοήθεια οικογενειών και ζευγαριών στις αναμεταξύ τους σχέσεις μπορεί ακόμη να βοηθήσει μια οικογένεια ή ένα ζεύγος να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις που εμφανίζονται. Μπορεί να καταστεί ευεργετικό ένας θεραπευτής που βασίζεται στο εξελικτικό πρόγραμμα του «παιχνιδιού στο πάτωμα» να συνεργαστεί άμεσα με το παιδί μια έως τέσσερις φορές εβδομαδιαίως, με σκοπό να συμβουλέψει και να παρατηρήσει διάφορα μέλη της οικογένειας που συμμετέχουν σ’ αυτό το πρόγραμμα. Με μερικές οικογένειες αυτά τα δύο κομμάτια είναι ενσωματωμένα, ο παιδαγωγός συνεργάζεται άμεσα με το παιδί ενώ οι γονείς είναι εκεί, και έπειτα οι γονείς δουλεύουν με το παιδί ενώ ο θεραπευτής παρέχει τις συμβουλές και τις οδηγίες. Πολλά παιδιά ωφελούνται από τις συσκευές που ενισχύουν την επικοινωνία, όπως εκπαιδευτικά σήματα, εικόνες, συστήματα εναλλαγής εικόνων και διάφοροι τύποι ομιλιών. Αυτά τα εργαλεία πρέπει να χρησιμοποιηθούν ως τμήμα της αυθόρμητης επικοινωνίας και των δραστηριοτήτων στο παιχνίδι, παραδείγματος χάριν, για να βοηθήσουν το παιδί να δημιουργήσει μία φανταστική ιστορία ή να διαπραγματευτεί τις ανάγκες του. Ένα σημαντικό πρόγραμμα όπως περιγράφηκε φαίνεται να απαιτεί πολύ χρόνο, ενέργεια, και οικονομικές δαπάνες, εάν οι υπηρεσίες δεν καλύπτονται από την ασφάλεια ή δεν είναι διαθέσιμες μέσω του σχολικού συστήματος. Οι γονείς πρέπει να εργαστούν συλλογικά για να καταστήσουν διαθέσιμες αυτές τις υπηρεσίες μέσω της ασφάλειας υγείας και των εκπαιδευτικών προγραμμάτων που υποστηρίζονται από το σχολικό σύστημα. Υπάρχει μια συστηματική τάση στην ασφάλεια υγείας και της ολοκληρωμένης φροντίδας να προκαταβάλλονται αρνητικά για τα παιδιά με ειδικές ανάγκες. Παραδείγματος χάρη, ορισμένες θεραπείες που διορθώνουν την υποτονία ή σημαντικά, εγγενή προβλήματα που σχετίζονται με την ακουστική επεξεργασία, συχνά δεν καλύπτονται από την ασφάλιση υγείας, ενώ άλλες ιατρικές ασθένειες, όπως οι έμφυτες καρδιακές παθήσεις, καλύπτονται από τις περισσότερες ασφαλιστικές. Σε πολλές κοινότητες, το εκπαιδευτικό σύστημα δεν παρέχει επαρκή ατομική λογοθεραπεία ή επαγγελματική θεραπεία για να θεραπεύσουν επαρκώς τις αυξανόμενες προκλήσεις πολλών παιδιών. Μακροπρόθεσμα, οι συλλογικές προσπάθειες από τους γονείς απαιτούνται για να αλλάξουν τα πράγματα. Στο μεταξύ, οι γονείς μπορούν να δημιουργήσουν και να κτίσουν τη δική τους ομάδα παρέμβασης και, με την κατάλληλη γνώση, να χρησιμεύσουν στην καλύτερη οργάνωση. Ο πυρήνας του προγράμματος, πάλι, είναι το παιχνίδι στο πάτωμα. Αν και απαιτεί πολύ χρόνο και προσπάθεια, αυτό το κομμάτι μπορεί να εφαρμοστεί με σχετικά μικρές οικονομικές δαπάνες εάν, παραδείγματος χάριν, προσλαμβάνονται σπουδαστές για να βοηθήσουν ή, ακόμα καλύτερα, εθελοντές, συγγενείς, ή άλλα μέλη της οικογένειας για να συνεργαστούν με το παιδί. Οι οικογένειες που είναι αδύνατον για οικονομικούς λόγους να παρέχουν εντατική λογοθεραπεία ή επαγγελματική θεραπεία και για τους οποίους οι υπηρεσίες δεν είναι διαθέσιμες, μπορούν να προσλάβουν παιδαγωγούς σε συμβουλευτική βάση, ίσως λαμβάνοντας υπόψη τους λογοθεραπευτές και ειδικούς θεραπευτές που εργάζονται μέσα στο σχολικό σύστημα ως σύμβουλοι σε προγράμματα που διεξάγονται στο σπίτι. Κατά αυτόν τον τρόπο, εκτός από τις ασκήσεις στο πάτωμα, οι γονείς μπορούν να αναλάβουν ένα συγκεκριμένο αριθμό ασκήσεων λογοθεραπείας και εργοθεραπείας κάθε μέρα ή κάθε λίγες ημέρες. Ακόμα και όταν οι καλύτερες εντατικές υπηρεσίες είναι διαθέσιμες μέσω της κοινότητας ή μέσω των ανεξάρτητων οργανώσεων, επιβάλλεται οι γονείς να αναπτύξουν ένα εντατικό, περιεκτικό πρόγραμμα στο οποίο το παιδί τους, για πολλές ώρες ημερησίως, θα έχει την ευκαιρία να ασκήσει τις νέες δεξιότητές του και να βάλει τις ισχυρές βάσεις για την περαιτέρω ανάπτυξη.

Friends' Play

Φρεντς Πλέι Η μέθοδος εφαρμόζεται σε ομάδες που έχουν ως στόχο την κοινωνική αλληλεπίδραση των παιδιών μέσα από το παιχνίδι, την εκπαίδευση στους κοινωνικούς κανόνες, στις βασικές αρχές συνεργασίας και συνύπαρξης σε μια ομάδα συνομηλίκων, την κατανόηση των συναισθημάτων και των αναγκών των ίδιων και των άλλων. 

Το "Friends' Play" απευθύνεται σε παιδιά προσχολικής, σχολικής και εφηβικής ηλικίας με δυσκολίες κοινωνικοποίησης, σύνδρομο Asperger, χαμηλή αυτο-εκτίμηση, μαθησιακές δυσκολίες, προβλήματα συμπεριφοράς, αλλά και σε παιδιά που θέλουν να αναπτύξουν τις κοινωνικές τους δεξιότητες, να τονώσουν την αυτοπεποίθησή τους, να αποκτήσουν εμπιστοσύνη στις ικανότητες τους, να βελτιώσουν την εικόνα του εαυτού τους και κατ' επέκταση τη σχολική τους επίδοση.

Γράφει η:
Νατάσσα Γιάννακα
Δρ. Κλινικής Ψυχολογίας και Ψυχοπαθολογίας του παιδιού

Η μέθοδος εφαρμόζεται σε ομάδες που έχουν ως στόχο την κοινωνική αλληλεπίδραση των παιδιών μέσα από το παιχνίδι, την εκπαίδευση στους κοινωνικούς κανόνες, στις βασικές αρχές συνεργασίας και συνύπαρξης σε μια ομάδα συνομηλίκων, την κατανόηση των συναισθημάτων και των
αναγκών των ίδιων και των άλλων.

Τα παιδιά μέσα από παιχνίδια ρόλων, ομαδική ζωγραφική, ψυχοκινητικές ασκήσεις, παιχνίδια με μουσική, παραδοσιακά ελληνικά παιχνίδια, ασκήσεις ενεργητικής ακρόασης, συνεργασίας και εμπιστοσύνης, δραστηριότητες που σχετίζονται με τα ενδιαφέροντα των παιδιών, ιστορίες και παραμύθια για τα συναισθήματα και τις αλλαγές στην ζωή μας και πως μπορούμε να προσαρμοζόμαστε σ’ αυτές, αλλά και δραστηριότητες με συγκεκριμένη θεματολογία (οικογένεια, φίλοι, σχολείο, διαφορετικότητα, ο εαυτός μου, ...), θα έχουν την δυνατότητα ν' αναπτύξουν στρατηγικές που θα τα ενθαρρύνουν ν' αναπτύξουν τη συνεργασία στο παιχνίδι, την επικοινωνία, την διαχείριση φιλικών σχέσεων και τρόπους διαχείρισης
συγκρούσεων.

RDI

Αρ Ντι Αϊ ή Παρέμβαση Ανάπτυξης Σχέσεων Πρόγραμμα με επίκεντρο τους γονείς. 

Ο Δρ. Steven Gutstein είναι ο δημιουργός του προγράμματος RDI / Relationship Development Intervention (μτφ. Παρέμβαση Ανάπτυξης Σχέσεων). Το πρόγραμμα έχει ως επίκεντρο τους γονείς, και σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, έχει στόχο να βοηθήσει στην ανακάλυψη των άγνωστων λειτουργιών του εγκεφάλου.

Μετάφραση για το NOESI.gr:
Ελευθερία Τσίτου
Απόφοιτος ΦΠΨ Ιωαννίνων

Βασικά ελλείμματα του αυτισμού σύμφωνα με το RDI

Ο Gutstein αναφέρει ότι η βιβλιογραφία δηλώνει ξεκάθαρα ότι τα άτομα με αυτισμό έχουν ελλείμματα σε έξι τομείς. Αυτοί οι τομείς, αναφέρει, «Είναι μοναδικοί σε κάθε άτομο που βρίσκεται στο φάσμα του αυτισμού. Επιπλέον, δεν έχει ειδωθεί βελτίωση με το πέρας της ηλικίας, ακολουθώντας ακόμη και εντατικά προγράμματα παρέμβασης».

Αυτοί είναι:

1. Συναισθηματική αναφορά: η ικανότητα να χρησιμοποιούμε ένα σύστημα συναισθηματικής ανατροφοδότησης για να μάθουμε από τις υποκειμενικές εμπειρίες των άλλων.
2. Κοινωνικός συντονισμός: η ικανότητα να παρατηρούμε και να ρυθμίζουμε τη συμπεριφορά κάποιου με σκοπό να συμμετέχουμε σε αυθόρμητες σχέσεις όπως η συνεργασία και η ανταλλαγή συναισθημάτων.
3. Δηλωτική γλώσσα: η χρήση γλώσσας και μη-λεκτικής επικοινωνίας για να εκφράσουμε την περιέργεια, να καλέσουμε άλλους σε αλληλεπίδραση, να μοιραστούμε αντιλήψεις και συναισθήματα και να συντονίσουμε τις πράξεις μας με τους άλλους.
4. Ευέλικτη σκέψη: η ικανότητα γρήγορης προσαρμογής, αλλαγής στρατηγικών και μεταποίησης σχεδίων που βασίζεται στην αλλαγή των καταστάσεων.
5. Επεξεργασία σχεσιακών πληροφοριών: η ικανότητα να διατηρούμε μία έννοια σε ένα ευρύτερο πλαίσιο. Η επίλυση προβλημάτων που δεν έχουν μόνο «σωστή και λάθος» λύση.
6. Πρόβλεψη και κρίση εκ του αποτελέσματος: η ικανότητα να συλλογιζόμαστε παρελθοντικές εμπειρίες και να προβλέπουμε πιθανά μελλοντικά σενάρια με παραγωγικό τρόπο.

Οι στόχοι του RDI

Οι αξιώσεις για το RDI είναι αυνήθιστες, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, ακολουθώντας το σύστημα αυτό οι γονείς προσδοκούν να αναπτύξουν τα παιδιά τους:

• Δραματική βελτίωση στην ουσιαστική επικοινωνία.
• Επιθυμία και δεξιότητες στο μοίρασμα εμπειριών με άλλους.
• Γνήσια περιέργεια και ενθουσιασμό για άλλους ανθρώπους.
• Ικανότητα να προσαρμόζονται εύκολα και να «πάνε με το ρεύμα».
• Εκπληκτική αύξηση στη μύηση της κοινής προσοχής, Ισχυρή βελτίωση στην προοπτική λήψης και τη θεωρία του νου.
• Δραματικά αυξάνομενη επιθυμία να αναζητήσουν και να αλληλεπιδράσουν με ομηλίκους.

Πώς αντιμετωπίζει τα βασικά ελλείμματα το RDI

Σύμφωνα με τον Gutstein, όλα τα βασικά ελλείμματα του αυτισμού έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό. Αντί να βασίζονται στη «στατική νοημοσύνη» (που είναι η ικανότητα να γνωρίζει κανείς πληροφορίες ή να απομνημονεύει γεγονότα), βασίζονται στη «δυναμική νοημοσύνη» (η ικανότητα ευέλικτης και δημιουργικής αντίδρασης σε νέες καταστάσεις).

Συνεπώς, ο σκοπός του RDI είναι να οικοδομήσει και να αποκαταστήσει τη δυναμική νοημοσύνη. «Αντί να επινοήσω τη δική μου θεραπεία,» αναφέρει ο Gutstein, «είπα, ας κοιτάξω τη φυσική διαδικασία και να τη μειώσω, να την κάνω πιο σαφή. Ας δούμε τι συμβαίνει αν πάρουμε την ίδια διαδικασία και την καταστρέψουμε, και έπειτα να διδάξουμε τους γονείς να κάνουν αυτά που είναι ήδη ικανοί διαισθητικά και να τα δουν με μεγαλύτερη σαφήνεια. Διδάσκουμε τους γονείς να έχουν μεγαλύτερη επίγνωση της διαδικασίας, τους δίνουμε αναπτυξιακούς στόχους, και δίνουμε σ’ αυτά τα παιδιά και στους γονείς μια δεύτερη ευκαιρία. Δεν αλλάζουμε τη φυσική διαδικασία, αλλά σχεδόν την προσαρμόζουμε στις ανάγκες του κάθε ατόμου. Οι στόχοι σας είναι η αποκατάσταση των κοινών ελλειμμάτων χρησιμοποιώντας εξατομικευμένα μέσα.

Ξεκινώντας με το RDI

Ενώ οι επαγγελματίες του RDI προσφέρουν μια ευρεία ποικιλία εκπαιδευτικών προγραμμάτων και προϊόντων, λένε ότι μπορείτε να ξεκινήσετε απλά. Μερικές προτάσεις:

• Αλλάξτε την επικοινωνία σας (π.χ. κάντε λιγότερες ερωτήσεις).
• Μειώστε το ρυθμό των καθημερινών σας δραστηριοτήτων και δημιουργήστε περισσότερες ευκαιρίες για «παραγωγική αβεβαιότητα».
• Ξοδέψτε χρόνο κάνοντας απολαυστικές δραστηριότητες και μοιραζόμενοι τις εμπειρίες.
• Χρησιμοποιήστε φωτογραφίες, περιοδικά ή βιβλία μνήμης κάθε μέρα για να συλλογίζεστε μερικές ευχάριστες στιγμές.

Ο Gutstein έχει επίσης δημοσιεύσει διάφορα βιβλία με δραστηριότητες του RDI, που όλες μπορεί να είναι χρήσιμες στους γονείς. Όπως σχεδόν συμβαίνει και με όλες τις άλλες θεραπευτικές προσεγγίσεις, την έρευνα για το RDI την έχουν αναλάβει γενικά ιδρυτές διαφόρων οργανώσεων. Συνεπώς, ενώ το RDI φαίνεται να έχει μια θετική επίδραση, δεν είναι ξεκάθαρο γιατί ή εάν είναι ανώτερη σε σχέση με άλλες τεχνικές.

Θεραπεία μέσω κρατήματος

Holding Therapy Η θεραπεία μέσω της αγκαλιάς απέσπασε σημαντικά την προσοχή, όταν η Dr Martha Welch, παιδοψυχίατρος από τη Νέα Υόρκη, άρχισε να τη χρησιμοποιεί ως μέσω εργασίας με τα παιδιά με αυτισμό. Η δουλειά της δημοσιεύτηκε στο βιβλίο "Holding Time". 

Η θεραπεία μέσω της αγκαλιάς (ή θεραπεία κρατήματος) απέσπασε σημαντικά την προσοχή, όταν η Dr Martha Welch, Παιδοψυχίατρος από τη Νέα Υόρκη, άρχισε να τη χρησιμοποιεί ως μέσω εργασίας με τα παιδιά με αυτισμό. Η δουλειά της δημοσιεύτηκε στο βιβλίο "Holding Time".

Η θεραπεία μέσω της αγκαλιάς περιλαμβάνει ένα άτομο, συνήθως τη μητέρα ή τον θεραπευτή που κρατά στενή επαφή με το παιδί με αυτισμό, ώστε να εξασφαλίζεται μεταξύ τους οπτική επαφή. Ο σκοπός είναι να προκληθεί σκόπιμα στο παιδί εξάντληση και κόπωση, μέχρι να έχει ανάγκη και να δεχτεί ικανοποίηση και ανακούφιση. 

Οι υποστηρικτές της θεραπείας αυτής αναγνωρίζουν ότι ο αυτισμός οφείλεται σε έλλειψη συναισθηματικής ισορροπίας (το χαρακτηρίζουν "κυριαρχία άγχους και έλλειψη συναισθηματικής ισορροπίας") που εμποδίζει το παιδί να μάθει μέσω της συναναστροφής με τους άλλους και τελικά οδηγεί σε αποξένωση από το κοινωνικό περιβάλλον.

Υποστηρίζεται πως αυτή η συναισθηματική ανισορροπία προέρχεται από την έλλειψη δεσμού μεταξύ μητέρας και παιδιού. Αυτός ο δεσμός μπορεί να δημιουργηθεί μέσω μιας νέας δυνατής συναισθηματικής σχέσης ανάμεσά τους. Για να γίνει αυτό, η θεραπεία προκαλεί δυσαρέσκεια στο παιδί και μετά του προσφέρεται η απαραίτητη ικανοποίηση.

Υπάρχουν τρία στάδια στη διαδικασία της θεραπείας.

Κατά τη διάρκεια του πρώτου σταδίου (σύγκρουση), η μητέρα και το παιδί τοποθετούνται έτσι ώστε να βρίσκονται σωματικά κοντά και να υπάρχει βλεμματική επαφή- υπό πίεση αν χρειαστεί. Αυτό οδηγεί στο δεύτερο στάδιο (απόρριψη), όπου το παιδί μπορεί να εναντιωθεί στην αγκαλιά. Όταν το παιδί σταματήσει αυτή την πάλη, το τρίτο στάδιο (επίλυση) έφτασε, όπου αναγνωρίζεται η δημιουργία ενός δυνατού και διαρκούς δεσμού μεταξύ τους.

Κίνδυνοι μέσω της θεραπείας κρατήματος. 

Παρόλο που η τεχνική αυτή αρχικά προοριζόταν για ενήλικες με αυτισμό, χρησιμοποιήθηκε επίσης και σε παιδιά, έφηβους και νέους με "διαταραχές προσκόλλησης".

Οι υποστηρικτές της πρακτικής αυτής την αναγνωρίζουν ως τεχνική για το καλό του παιδιού, μια αρκετά συνηθισμένη δικαιολογία που χρησιμοποιείται για τις μορφές τιμωρίας που συμπεριλαμβάνουν και το χτύπημα στον πισινό. 

Όπου χρησιμοποιείται πίεση, η αυθεντικότητα της "επιτυχίας" τίθεται υπό αμφισβήτηση. Όταν ένα παιδί δεν μπορεί να πει "όχι", τι σημαίνει το "ναι" του; Το παιδί όταν δέχεται εξαναγκασμό, έχει μάθει να προσποιείται συμπεριφορά προσκόλλησης. Αυτή η προσποίηση, θεωρείται από πολλούς το κύριο χαρακτηριστικό της αντικοινωνικής προσωπικότητας. Η χρήση πίεσης σε ένα παιδί είναι πάντα ένας παράγοντας κινδύνου, και δεν είναι ποτέ δικαιολογημένη εκτός αν η ζωή ή η υγεία του παιδιού βρίσκεται σε κίνδυνο, και δεν υπάρχει καλύτερη λύση. 

Mετάφραση: 

• Νίκη Πορτοκαλλά, Ψυχολόγος

Original Play

Αυθεντικό Παιχνίδι Πρόκειται για μία μέθοδο αυθόρμητου παιχνιδιού, που απευθύνεται σε όλους, ανεξάρτητα από ηλικία, σωματική κατάσταση ή φύλο. Αποτελεί έναν άμεσο, σωματικό, μη λεκτικό και χωρίς αυταπάτες τρόπο επικοινωνίας, που καλλιεργεί τη συναισθηματική μας νοημοσύνη και στοχεύει στη βελτίτωση των σχέσεις μεταξύ ατόμων και ομάδων. 

Tο Αυθεντικό Παιχνίδι είναι μία μέθοδος παιχνιδιού, αληθινού και αυθόρμητου, που δίνει χώρο στην ευφυΐα της καρδιάς και απευθύνεται σε όλους, ανεξάρτητα από ηλικία, σωματική κατάσταση ή φύλο. Πρόκειται για έναν άμεσο, σωματικό, μη λεκτικό και χωρίς αυταπάτες τρόπο επικοινωνίας, που καλλιεργεί τη συναισθηματική μας νοημοσύνη και στοχεύει στο να βελτιώνει τις σχέσεις μεταξύ ατόμων και ομάδων αντικαθιστώντας τη βία με τη καλοσύνη και την αγάπη.

Το Αυθεντικό Παιχνίδι βοηθάει κάθε παιδί να αισθάνεται ασφαλές και αγαπημένο. Το Αυθεντικό Παιχνίδι μετασχηματίζει βαθιά ριζωμένες αρνητικές συνήθειες και συμπεριφορές σε νέες συνήθειες που βασίζονται σε αισθήματα αγάπης και ασφάλειας. Το Αυθεντικό Παιχνίδι αυξάνει τη δυνατότητα προσαρμογής σε νέα περιβάλλοντα στις μονίμως εναλλασσόμενες συνθήκες της ζωής.

---

Προγράμματα παρέμβασης μέσω επαφής με ζώα

---

Θεραπεία μέσω ζώων

Animal/Pet-Assisted Therapy Εξαιτίας του εύρους και της ποικιλίας των θεραπειών με ζώα δεν είναι δυνατό να κατατάξουμε σε μία κατηγορία αυτή τη μορφή παρέμβασης. Η συγκεκριμένη θεραπευτική μέθοδος είναι σχεδιασμένη για μια ευρεία ομάδα ατόμων με αναπηρίες, συμπεριλαμβανομένων ατόμων με διαταραχές του φάσματος του αυτισμού όπως αυτισμό ή σύνδρομο Asperger με εφαρμογή σε όλες τις ηλικίες. 

Εξαιτίας του εύρους και της ποικιλίας των θεραπειών με ζώα δεν είναι δυνατό να κατατάξουμε σε μία κατηγορία αυτή τη μορφή παρέμβασης. Η συγκεκριμένη θεραπευτική μέθοδος είναι σχεδιασμένη για μια ευρεία ομάδα ατόμων με αναπηρίες, συμπεριλαμβανομένων ατόμων με διαταραχές του φάσματος του αυτισμού όπως αυτισμό ή σύνδρομο Asperger με εφαρμογή σε όλες τις ηλικίες.

Ορισμένες θεραπείες, όπως οι θεραπείες με δελφίνια και ελέφαντες, παρουσιάζουν πολλά ηθικά προβλήματα και σωματικές απειλές σε ανθρώπους και ζώα, που μπορεί να αντιμετωπιστούν δύσκολα. 

• Δείτε για παράδειγμα το Δελτίο Τύπου: Αιχμαλωσία δελφινιών στο Δελφινάριο @ Αττικό Πάρκο.

Άλλες θεραπείες, όπως η χρήση των σκύλων, μπορεί να αποδειχθούν ευεργετικές για κάποια άτομα με αυτισμό. Τα οφέλη που έχουν καταγραφεί δεν είναι πάρα πολλά ωστόσο βελτιώνουν σημαντικά τη ζωή ορισμένων ατόμων. 

• Διαβάστε περισσότερα: Σκύλοι Θεραπευτικής Επαφής (Dog-Assisted Therapy) από τη SAPT Hellas. 

Στόχοι

Κάθε θεραπεία με ζώα έχει διαφορετικό στόχο. Για παράδειγμα, η αλληλεπίδραση με ένα ζώο μπορεί να προορίζεται για:

• μείωση φόβου σε συγκεκριμένα ζώα, όπως σκύλους και γάτες
• ανάπτυξη υπευθυνότητας και αφοσίωσης
• ανάπτυξη των ικανοτήτων επίλυσης προβλημάτων και λήψης αποφάσεων
• βελτίωση γλωσσικών και κοινωνικών ικανοτήτων αναψυχή του ατόμου με αυτισμό και των κηδεμόνων του

Προσδοκώμενα αποτελέσματα

Τα προσδοκώμενα αποτελέσματ από αυτού του είδους παρεμβάσεων συνοψίζονται στα ακόλουθα:

• βελτίωση της αυτοπεποίθησης
• βελτίωση γλωσσικών ικανοτήτων
• βελτίωση κοινωνικών ικανοτήτων
• βελτίωση προβλήματος επίλυσης προβλημάτων
• ενίσχυση της προσοχής και του ενδιαφέροντος

Χρονική διάρκεια

Η έκταση και η συχνότητα αυτής της μεθόδου εξαρτάται από τη φύση κάθε θεραπείας, τις ανάγκες του ατόμου και τις απαιτήσεις κάθε παροχέα. Για παράδειγμα, η θεραπεία με ζώα μπορεί να περιλαμβάνει την καθημερινή φροντίδα ενός κατοικίδιου από το άτομο. Η θεραπεία με δελφίνια μπορεί να πραγματοποιηθεί σε περίοδο δύο-τριών εβδομάδων.

Συμμετοχή

Ο χρόνος που απαιτείται από γονείς και επαγγελματίες διαφέρει κατά πολύ, ανάλογα με τη μορφή θεραπείας με ζώα που θα εφαρμοστεί. Προσόντα - δεξιότητες εκπαιδευτή Τα προσόντα των ατόμων που εφαρμόζουν τη μέθοδο διαφέρουν πολύ ανάλογα με το είδος της θεραπείας με ζώα που θα εφαρμοστεί.

Κίνδυνοι

Κάθε θεραπεία με ζώα περιλαμβάνει πολλούς πιθανούς κινδύνους, για μερικούς από τους οποίους υπάρχει πιθανότητα εμφάνισης. Αυτοί είναι:

• δάγκωμα, γδάρσιμο ή κλωτσιά του ατόμου με αυτισμό από το ζώο
• τραυματισμός του ζώου από το άτομο με αυτισμό ατυχήματα, όπως η πτώση ενός ατόμου από ένα άλογο ή η πτώση σε νερό με μεγάλο βάθος.

Μετάφραση: 

• Βιργινία Μπούτση, Μεταφράστρια

Σκύλοι Θεραπευτικής Επαφής

Dog Assisted Therapy Η SAPT HELLAS υλοποιεί δωρεάν πρόγραμμα εναλλακτικής θεραπείας δια μέσου των ζώων, με επισκέψεις σε φορείς, σχολεία, ιδρύματα, με στόχο την άμεση επαφή των μαθητών ή τροφίμων με ειδικά εκπαιδευμένους σκύλους. 

Η SAPT HELLAS υλοποιεί δωρεάν πρόγραμμα εναλλακτικής θεραπείας δια μέσου των ζώων, με επισκέψεις σε φορείς, σχολεία, ιδρύματα, με στόχο την άμεση επαφή των μαθητών ή τροφίμων με ειδικά εκπαιδευμένους σκύλους.

Η φιλοσοφία του προγράμματος Άνθρωποι από κοινωνικά ευπαθείς ομάδες, και ειδικότερα εκείνοι που διαβιούν μόνιμα μέσα σε ιδρύματα ή άλλους φορείς, βιώνουν μία καθημερινή ρουτίνα, απουσία συνθηκών που ευνοούν την ψυχική ανάταση. Ένας σκύλος, φύσει κοινωνικό ον, χαίρεται και ανταποκρίνεται στα χάδια και την προσοχή, ανεξαρτήτως του από ποιον προέρχονται και αυτή του η ιδιότητα κάνει τις «θεραπευτικές» του δυνάμεις ανεκτίμητες.

Το πρόγραμμα Η Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία "SAPT HELLAS" οργανώνει εθελοντικά και απολύτως δωρεάν επισκέψεις σε ειδικά σχολεία, ιδρύματα, συλλόγους, στέγες και ξενώνες φιλοξενίας με σκοπό να φέρουν τα άτομα με αναπηρία σε επαφή με τα ζώα. Βεβαίως, το προφορικό μέρος της παρουσίασης προσαρμόζεται στις ιδιαίτερες ανάγκες των μαθητών ή τροφίμων του φορέα. Οι επισκέψεις σε σχολεία ή ιδρύματα είναι εθελοντικές και εντελώς δωρεάν. Τα μεταφορικά έξοδα - για επισκέψεις εντός Αττικής - καλύπτονται εξ ολοκλήρου και κατά περίπτωση είτε από τους εθελοντές της SAPT Hellas, είτε από την ίδια την SAPT Hellas με την ευγενική δωρεά του Ιδρύματος "ΣΤΑΥΡΟΣ ΝΙΑΡΧΟΣ". Επικοινωνία: Αν είστε εκπρόσωπος κοινωνικού φορέα και ενδιαφέρεστε για δωρεάν επίσκεψη της ομάδας της SAPT Hellas στις εγκαταστάσεις σας, συμπληρώστε την φόρμα επικοινωνίας στη σελίδα: http://www.sapt.gr/site/contact.php

Αναπτυξιακή Θεραπευτική Ιππασία

Therapeutic Horseback Riding Η Θεραπευτική Ιππασία αποτελεί μια εναλλακτική, ολιστική, θεραπευτική προσέγγιση για άτομα με ειδικές ανάγκες. Είναι μια μορφή θεραπείας κατά την οποία χρησιμοποιείται το άλογο για να επιτευχθούν θεραπευτικοί στόχοι χωρίς να aντικαθιστά τις κλασσικές θεραπευτικές μεθόδους, τις οποίες όμως συμπληρώνει. 

Η Θεραπευτική Ιππασία αποτελεί μια εναλλακτική, ολιστική, θεραπευτική προσέγγιση για άτομα με ειδικές ανάγκες. Είναι μια μορφή θεραπείας κατά την οποία χρησιμοποιείται το άλογο για να επιτευχθούν θεραπευτικοί στόχοι χωρίς να αντικαθιστά τις κλασσικές θεραπευτικές μεθόδους, τις οποίες όμως συμπληρώνει.

Πρώτος ο Ξενοφώντας αναφέρθηκε στη Θεραπευτική Ιππασία με τον όρο «Ιπποθεραπεία» στο βιβλίο του «Περί Ιππικής Τέχνης». Ενώ ο Ιπποκράτης αναφέρει ότι: «η ιππασία στον καθαρό αέρα δυναμώνει τους μυς και τους κρατά σε καλή κατάσταση».

Έρευνες έχουν δείξει ότι η θεραπεία με το άλογο βοηθάει τα άτομα με κινητικές, νοητικές και ψυχολογικές δυσκολίες να αποκτήσουν και να διατηρήσουν μία καλύτερη ποιότητα ζωής. Τα βοηθά να αντεπεξέρχονται με μεγαλύτερη ευκολία σε καθημερινές βασικές δραστηριότητες. Η Θεραπευτική Ιππασία ωφελεί τα άτομα με ειδικές ανάγκες σωματικά, κοινωνικά, εκπαιδευτικά και ψυχολογικά, εφόσον είναι μια ευχάριστη αθλητική και παράλληλα θεραπευτική δραστηριότητα.

Παιδιά, έφηβοι και ενήλικες έχουν τη δυνατότητα να βρουν νέους τρόπους για να καλλιεργήσουν θετική συμπεριφορά και να αναπτύξουν ισορροπημένες κοινωνικές δεξιότητες μέσω της ομαδικής δραστηριότητας, χρησιμοποιώντας το άλογο ως μέσο έκφρασης και επικοινωνίας. Η ανεπάρκεια και η καθυστερημένη ανάπτυξη, όσον αφορά την αντίληψη, τη μάθηση, το συναίσθημα και την αυτογνωσία, μπορούν να αντιμετωπιστούν σε ατομικό επίπεδο.

Η Θεραπευτική Ιππασία δεν συνεπάγεται και δεν περιλαμβάνει απαραίτητα αθλητικούς στόχους. Χρησιμοποιούνται ασκήσεις από το άθλημα της Ιππασίας, οι οποίες προσαρμόζονται με τη βοήθεια ψυχοκινητικών αρχών για να προωθηθούν η ανάπτυξη, η δημιουργικότητα, ο αυτοέλεγχος, ο σωστός έλεγχος της κίνησης του σώματος και η κατάλληλη κοινωνική συμπεριφορά.

Είναι μια ψυχοδυναμική ενέργεια βασισμένη στην προσωπική εμπειρία και την κοινωνική μάθηση, η οποία πραγματοποιείται με την θεραπεία πάνω στο άλογο αλλά και κάθε δραστηριότητα και φροντίδα που σχετίζεται με αυτό. Επικεντρώνεται δηλαδή στη σχέση που χτίζεται μεταξύ του ατόμου, του αλόγου και του εκπαιδευτή, πάνω στο άλογο και κάτω από αυτό.

Η Ιπποθεραπεία αναφέρεται ακόμη στη χρήση της κίνησης του αλόγου, ως θεραπευτικού εργαλείου, για να επιτευχθούν η σωστή στάση του σώματος, η ισορροπία, η κινητικότητα και ο μυϊκός τόνος των παιδιών αλλά και των ενηλίκων με νευρολογικά προβλήματα.

• Η κίνηση του αλόγου είναι τρισδιάστατη, πολύ κοντινή με την ανθρώπινη κίνηση. Μεταφέρει στο ανθρώπινο σώμα περίπου εκατόν δέκα τρισδιάστατες ρυθμικές ταλαντώσεις το λεπτό, με αποτέλεσμα ο αναβάτης να γυμνάζεται παθητικά και να εξασκεί την ισορροπία του, ενώ παράλληλα του προκαλεί ευχάριστα συναισθήματα.
• Κατά τη διάρκεια της Ιπποθεραπείας το άτομο μαθαίνει να προσαρμόζει τη στάση του αναγκαστικά για να διατηρήσει τη θέση του πάνω στο άλογο. Η θερμότητα του αλόγου σε συνδυασμό με τις ρυθμικές ταλαντώσεις μειώνει τον υψηλό μυϊκό τόνο με αποτέλεσμα να προάγει τη χαλάρωση του ιππέα με σπαστικότητα.
• Το άτομο, που βρίσκεται πάνω στο άλογο, εκτελεί ειδικές ασκήσεις από διάφορες θέσεις, όπως ιππαστί, πλάγιο κάθισμα, τετραποδική, γονυπετής, όρθια, ύπτια και πρηνής, ανάλογα με τους θεραπευτικούς στόχους που έχουν τεθεί.
• Το άλογο επίσης γίνεται η προέκταση του σώματος ατόμων που χρησιμοποιούν αναπηρικό καρότσι και με τη βοήθειά του, τους δίνεται η δυνατότητα να δουν τον κόσμο από πάνω προς τα κάτω, και όχι αντίθετα, όπως τον βλέπουν όταν κάθονται σε αναπηρικό καρότσι.

Η δουλειά με το άλογο δημιουργεί ενθουσιασμό και το κίνητρο που χρειάζεται για να έχει το άτομο ενεργό συμμετοχή στη θεραπεία και να έχουμε τα αναμενόμενα αποτελέσματα της Θεραπευτικής Ιππασίας.

Σύμφωνα με επιστημονικές έρευνες η Θεραπευτική Ιππασία:

• Αναπτύσσει τη συμμετρία του σώματος.
• Βελτιώνει την ισορροπία, τη σωστή στάση του σώματος και τον έλεγχο της κεφαλής.
• Ομαλοποιεί τον μυϊκό τόνο και μειώνει τη σπαστικότητα.
• Προκαλεί την αναχαίτιση παθολογικών προτύπων κίνησης και προωθεί τα φυσιολογικά πρότυπα κίνησης.
• Βελτιώνει τη βάδιση.
• Γυμνάζει παθητικά, με συγκεκριμένες τρισδιάστατες κινήσεις της ράχης του αλόγου.
• Βελτιώνει την καρδιοαναπνευστική λειτουργία και αντοχή.
• Βοηθά να αναπτυχθούν σημαντικά οι μύες του κορμού, ενώ παράλληλα το ευθύ κάθισμα διευκολύνει στην αναπνοή.
• Βελτιώνει την ποιότητα και την ένταση του λόγου.
• Βοηθά στο συντονισµό των κινήσεων.
• Βοηθά στην αύξηση του εύρους κίνησης των αρθρώσεων.
• Βοηθά στην αύξηση της αντίληψης και του ελέγχου των κινήσεων του ιππέα.
• Βοηθά στην αύξηση της προσοχής, της οπτικοκινητικής ικανότητας και του προσανατολισμού.
• Βοηθά στο διαχωρισμό αντικειμένων, χρωμάτων, μεγεθών, γραμμάτων και αριθμών.
• Βοηθάει τον αναβάτη να ξεπεράσει διάφορες φοβίες, όπως ο φόβος της κίνησης του αλόγου.
• Αναπτύσσει σχέση σεβασμού ανάμεσα σε ιππέα και άλογο και καλλιεργεί το αίσθηµα σεβασµού και αγάπης προς τα ζώα.
• Τονώνει ψυχολογικά, αυξάνει αισθητά τον αυτοσεβασμό και την αυτοπεποίθηση του ιππέα και μειώνει την εσωστρέφεια.
• Αναπτύσσει τον αυτοέλεγχο, την υποµονή και επιµονή.

Η Θεραπευτική Ιππασία ενδείκνυται για την αποκατάσταση των παρακάτω:

• Εγκεφαλική παράλυση
• Δισχιδής ράχη
• Μυϊκή δυστροφία
• Βλάβες του νωτιαίου μυελού
• Σκλήρυνση κατά πλάκας
• Εγκεφαλικά επεισόδια
• Κακώσεις της κεφαλής
• Πολιομυελίτιδα
• Τύφλωση
• Κώφωση
• Διαταραχές του λόγου
• Αρθρίτιδα
• Απουσία - παραμόρφωση άκρων
• Σύνδρομο Down
• Διάχυτες Αναπτυξιακές Διαταραχές (Αυτισμός)
• Μαθησιακές Δυσκολίες(Δυσλεξία)
• Ψυχικές διαταραχές 
• Προβλήματα συμπεριφοράς 
• Υπερκινητικότητα
• Νοητική Υστέρηση

Τα προγράμματα Θεραπευτικής Ιππασίας πραγματοποιούνται σε κατάλληλα διαμορφωμένο χώρο, με ειδικά εκπαιδευμένο άλογο.

Για τη διεξαγωγή της κάθε συνεδρίας χρησιμοποιείται ειδικός εξοπλισμός, ειδικά βοηθητικά θεραπευτικά μέσα και ειδικά εκπαιδευτικά-παιδαγωγικά μέσα. Μετά από αξιολόγηση του ατόμου που θα συμμετάσχει, σχεδιάζεται το θεραπευτικό πρόγραμμα που θα ακολουθήσει και προσαρμόζεται ανάλογα, έτσι ώστε να ανταποκρίνεται στις ανάγκες του. Κατά τη διάρκεια του προγράμματος, πραγματοποιείται αξιολόγηση της προόδου σε τακτά χρονικά διαστήματα.

Υπάρχει συνεργασία με τους γιατρούς και τους υπόλοιπους θεραπευτές του ατόμου για την ομαλότερη διεξαγωγή της θεραπευτικής προσέγγισης.

Δελφινοθεραπεία

Dolphin Assisted Therapy (DAT) Η δελφινοθεραπεία είναι ένα νέο σχετικά πρόγραμμα αποκατάστασης ατόμων με νοητικές και κινητικές δυσκολίες, το οποίο χρησιμοποιεί φυσικά μέσα: νερό, κολύμπι, κίνηση, επαφή, ήχος, παιχνίδι και εκμεταλλεύεται τις κοινές ιδιότητες ανθρώπου - δελφινιού: επικοινωνία - άγγιγμα.

Η δελφινοθεραπεία είναι ένα νέο σχετικά πρόγραμμα αποκατάστασης ατόμων με νοητικές και κινητικές δυσκολίες, το οποίο χρησιμοποιεί φυσικά μέσα: νερό, κολύμπι, κίνηση, επαφή, ήχος, παιχνίδι και εκμεταλλεύεται τις κοινές ιδιότητες ανθρώπου - δελφινιού: επικοινωνία - άγγιγμα.

Βασικές αρχές και φιλοσοφία

Όπως όλα τα προγράμματα έτσι και η δελφινοθεραπεία είναι εξατομικευμένη στις δυνατότητες και τις ανάγκες κάθε παιδιού. Βασίζεται σε τρεις αποδεδειγμένες ιδιότητες των δελφινιών οι οποίες είναι:

Cavitation (σπηλαιώσεις). Έντονα ηχητικά κύματα προκαλούν εναλλασσόμενες περιοχές συμπίεσης και διαστολής στο νερό με αποτέλεσμα να δημιουργούνται φυσαλίδες ανά εκκατομυριοστό του μέτρου. Αυτές προσκρούουν δυναμικά στο ανθρώπινο σώμα αυξάνοντας την θερμοκρασία και εξομαλύνοντας τον μυικό τόνο. Με την πρόσκρουση δημιουργούνται κοιλότητες στις κυτταρικές μεμβράνες και έτσι αυξάνεται η διαπερατότητά τους σε ορμόνες που συμβάλλουν στην μείωση της σπαστικότητας.

Echolocation- Sonophoresis. Οι υπέρηχοι του δελφινιού (Sonar) υπερκαλύπτουν τους διαγνωστικούς και θεραπευτικούς υπέρηχους που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος με τα μηχανήματα. [Ο θεραπευτικός υπέρηχος έχει μια μέση τιμή στα 2 W/cm2, ενώ ο υπέρηχος του δελφινιού έχει ένταση 8,3 W/cm2].

Interaction (αλληλεπίδραση). Αποτελέσματα ηλεκτροεγκεφαλογραφήματος σε δείγμα 40 ατόμων κατά την διάρκεια συνεύρεσης τους με δελφίνια έδειξαν ότι: α) Στο 80% (32 άτομα) παρατηρήθηκε 4 Ηz μείωση της επικρατούσας μυικής συχνότητας. β) Στο 75% (30 άτομα) παρατηρήθηκε απόκλιση φάσης μεταξύ των δύο ημισφαιρίων. γ) Στο 60% (24 άτομα) παρατηρήθηκε κανονικοποίηση της εγκεφαλικής δραστηριότητας). [Παρατηρήθηκε ότι η εγκεφαλική δραστηριότητα σε κάποιες στιγμές της συνεύρεσης με το δελφίνι είναι παρόμοια με αυτή κατά την φάση της αναισθησίας].

Παρέμβαση και αποτελέσματα

• Επηρεάζεται η δραστηριότητα των νευροδιαβιβαστών.
• Ενισχύεται το ανοσοποιητικό σύστημα.
• Μειώνεται η εγκεφαλική δραστηριότητα.
• Συγχρονίζεται η δραστηριότητα των εγκεφαλικών ημισφαιρίων.
• Αυξάνεται η μεταφορά και η διαπερατότητα των ορμονών δια των κυτταρικών μεμβρανών.
• Παρατηρούνται ηλεκτροχημικές αλλαγές στην κυτταρική μεμβράνη. - Επηρεάζεται η εισροή ιόντων Na, Ca και η εκροή ιόντων Κ στον μετασυναπτικό νευρώνα. - Διεγείρονται ποικίλα ψυχοσωματικά μοτίβα.

To πρόγραμμα δελφινοθεραπείας διαχωρίζεται σε 2 μέρη:

α) Θεραπεία έξω από το νερό που περιλαμβάνει: - Αξιολόγηση. - Κινησιοθεραπεία. - Λογοθεραπεία. - Εργοθεραπεία. - Προετοιμασία για την είσοδο στο νερό και την συνεύρεση με το δελφίνι.

β) Θεραπεία μέσα στο νερό που περιλαμβάνει: - Κινησιοθεραπεία και θεραπευτική κολύμβηση. - Επαφή με το δελφίνι. - Κολύμπι με το δελφίνι. - Επικοινωνία ( εκμάθηση σινιάλων καθοδήγησης).

Βασικά κριτήρια επιλογής για την συμμετοχή σε πρόγραμμα δελφινοθεραπείας:

Τα παιδιά πρέπει να έχουν:

• Ηλικία 4-13 χρόνων.
• Κάποιες ικανότητες αντίδρασης στο φως, χρώμα, ήλιο.
• Κάποιες δυνατότητες εκμάθησης.
• Να έχουν άνεση στο υδάτινο περιβάλλον.

Ως ένδειξη των παθήσεων όπου έχει γίνει χρήση της δελφινοθεραπείας, παρατίθενται τα στοιχεία από την ομάδα-στόχο, μέχρι το 2003 στο πρόγραμμα δελφινοθεραπείας στο Κέντρο Dolphin Assisted Therapy του Key Largo, στο Miami της Florida, όπου συμμετείχαν είχαν (Διάγνωση: Αριθμός Παιδιών)

• Εγκεφαλική παράλυση: 473
• Αυτισμός: 461
• Σύνδρομο Down: 319
• Καθυστέρηση Ανάπτυξης: 256
• Τραυματικές Διαταραχές: 166
• Διαταραχές λόγου-ομιλίας: 91
• Νοητική καθυστέρηση: 43
• Μικροκεφαλία: 43
• Επιληψία: 25
• Υδροκεφαλία: 16
• Δυσπραξία: 16
• Απραξία: 14

Γράφει ο: 

• Χανδόλιας Κων/νος, Φυσικοθεραπευτής NDT-SI Halliwick Instructor​

Πηγή: https://www.noesi.gr/book/syndrome/autism/odigos-paremvaseon

Περισσότερο υλικό για την Ειδική Αγωγή εδώ.