Fake news - Κριτήριο αξιολόγησης συνεξέτασης Γλώσσας και Λογοτεχνίας Γ' Λυκείου

KEIMENO 1

Ο νέος Χίτλερ θα έχει όπλο τα "Fake News" και σφαίρες τη χειραγωγούμενη μάζα – Αποστόλης Ζυμβραγάκης

Την έννοια της αλήθειας είναι δύσκολο να την προσδιορίσεις. Έχουν ξοδευτεί χιλιάδες χρόνια φιλοσοφικής σκέψης, έχει καταναλωθεί αμέτρητη φαιά ουσία και ακόμη η σύγχρονη φιλοσοφία δυσκολεύεται να δώσει έναν επακριβή ορισμό. Ωστόσο, είναι εύκολο να προσδιορίσουμε τι δεν είναι αλήθεια. Ακόμα πιο εύκολο, να επικεντρωθούμε σε ένα συγκεκριμένο είδος ψέματος, τα "fake news" (ή ελληνιστί τις "ψευδείς ειδήσεις"). Σύμφωνα με την Κομισιόν, λοιπόν, fake news ορίζονται οι αποδεδειγμένα ψευδείς ή παραπλανητικές πληροφορίες που δημιουργούνται, παρουσιάζονται και διαδίδονται για οικονομικό όφελος ή για τη σκόπιμη παραπλάνηση του κοινού, και που ενδέχεται να βλάψουν το κοινό συμφέρον. 

Μάλλον, ο ορισμός αυτός δεν προκαλεί καμία έκπληξη, όπως και η ύπαρξη φαινομένων παραπληροφόρησης του κοινού. Υπήρχαν από την αρχαιότητα, με χαρακτηριστικό παράδειγμα τον Οκτάβιο, ο οποίος διέδωσε την προπαγάνδα του, πως ο Μάρκος Αντώνιος γινόταν μέρα με τη μέρα λιγότερο Ρωμαίος, με τρανή απόδειξη ότι έδιωξε τη νόμιμη Ρωμαία σύζυγό του για χάρη της Αιγύπτιας Κλεοπάτρας. Τι κι αν τα κίνητρα του Μάρκου Αντώνιου ήταν περισσότερο πολιτικά και στρατιωτικά; Η προπαγάνδα αρκούσε για να στραφεί η Ρώμη εναντίον του και να ευνοηθεί ο Οκτάβιος. Βέβαια, και στη σύγχρονη ιστορία η προπαγάνδα εφαρμόστηκε με απόλυτη επιτυχία από τον Χίτλερ και το επιτελείο του. Χρησιμοποιώντας όλα τα μέσα προπαγάνδας, τα οποία σήμερα διδάσκονται οι φοιτητές στα Πανεπιστήμια, η ηγεσία των Ναζί κατάφερε να μεταδώσει στους Γερμανούς πολίτες ιδέες και πεποιθήσεις, όπως η Άρια φυλή, η μισαλλοδοξία, ο φανατισμός και ο ακραίος αντισημιτισμός, που στιγμάτισαν τον 20ο αιώνα.

Κι αν μετά τους Ναζί, οι τεχνικές της προπαγάνδας διδάχθηκαν, ώστε ένα μεγάλο ποσοστό πλέον να την αναγνωρίζει και να την απορρίπτει, τα τελευταία χρόνια, μία νέα μορφή παραπληροφόρησης, τα "fake news" βρήκαν στο διαδίκτυο μία καινούργια (τεράστια) δίοδο, να διασπαρθούν και να φυτέψουν τους σπόρους τους στις συνειδήσεις των ανθρώπων.

Αυτός ακριβώς είναι και ο μεγάλος κίνδυνος που ελλοχεύει από το φαινόμενο "fake news": τι είδους σπόρο φυτεύει μέσα μας, τι σκοπεύει να καλλιεργήσει στο υποσυνείδητό μας. Είναι δεδομένο πως εξετάζοντας προσεκτικά το περιεχόμενο αρκετών ψευδών ειδήσεων, πολλές από αυτές έχουν αποκλειστικά οικονομικό σκοπό, αφού όσο περισσότεροι επισκέπτες χαρίσουν το πολυπόθητο "κλικ", τόσο μεγαλύτερα θα είναι τα έσοδα από τις διαδικτυακές διαφημίσεις. Παρά ταύτα, είναι πλέον αποδεδειγμένο, μετά το σκάνδαλο που ξέσπασε με τη διαρροή εκατομμυρίων προσωπικών δεδομένων από το "Facebook", πως πίσω από τη διασπορά ψευδών ειδήσεων, υποβόσκουν και πολιτικές σκοπιμότητες. Προς επίρρωση αυτού, έρχονται οι κατηγορίες προς το "Facebook" και τη "Cambridge Analytica" πως τα προσωπικά δεδομένα που διέρρευσαν χρησιμοποιήθηκαν με τέτοιο τρόπο, ώστε να επηρεαστεί η προεκλογική εκστρατεία του 2016, την οποία κέρδισε ο Ντόναλντ Τραμπ. Άραγε, φτάσαμε ήδη στην εποχή που μία εκστρατεία από στοχευμένες ψευδείς ειδήσεις δύναται να "ανεβάσει" ή να "ρίξει" κυβερνήσεις;

Το διαδίκτυο είναι μία εφεύρεση που άλλαξε άρδην τη ζωή του ανθρώπου. Πρώτα απ' όλα έδωσε σε όλους την ελευθερία λόγου και επικοινωνίας. Ωστόσο, κατήργησε κριτήρια που δέσμευαν τους ανθρώπους που μεταφέρουν τα νέα να το κάνουν με αξιοπιστία. Κριτήρια όπως το κόστος διανομής και μεταφοράς, την εμπιστοσύνη του κοινού και την επίβλεψη νόμων και κανονισμών. Σήμερα, καθένας μπορεί να χρησιμοποιήσει τα κοινωνικά δίκτυα και τα ιστολόγια, με τέτοιον τρόπο ώστε να μεταφέρει πληροφορίες εντελώς δωρεάν, ανώνυμα και μάλιστα χωρίς να υπάρχει κάποιο σαφές πλαίσιο κανόνων για αυτό. Όλα αυτά, δημιουργούν τις ευνοϊκότερες συνθήκες στους σύγχρονους προπαγανδιστές να δράσουν και να στρέψουν την κοινή γνώμη εκεί που επιθυμούν. Άλλωστε, οι μηχανισμοί, οι οποίοι κινούν κάτι τέτοιο, είναι άγνωστοι για το ευρύ κοινό, μιας και ο ηλεκτρονικός αναλφαβητισμός παρατηρείται σε πολύ υψηλό ποσοστό του πληθυσμού. Εξάλλου, πρόσφατη έρευνα του Πανεπιστημίου Αθηνών έδειξε ότι οι Έλληνες χρήστες του διαδικτύου σε ποσοστό 50% έχουν σοβαρές αδυναμίες σε τουλάχιστον μία από τις βασικές λειτουργίες του υπολογιστή.  Μάλιστα, αντί ο ηλεκτρονικός αναλφαβητισμός να μικραίνει, μεγαλώνει, αφού ολοένα και περισσότεροι ηλικιωμένοι, οι οποίοι γνωρίζουν τα στοιχειώδη για τον τρόπο λειτουργίας του διαδικτύου, στρέφονται προς αυτό και ενημερώνονται μέσω αυτού. Είναι σαν η πλειονότητα να οδηγεί αυτοκίνητα που δεν ξέρει να τα χειρίζεται παρά ελάχιστα. Αναλογιστείτε τι κίνδυνος υπάρχει για την ίδια, αλλά και για τη μειονότητα που έχει γνώση.

Επομένως, είναι πρόδηλο πως το φαινόμενο αυτό λαμβάνει διαστάσεις αυτόχρημα επικίνδυνες. Γι' αυτό κρίνεται επιβεβλημένο να αναζητηθούν τρόποι, με τους οποίους θα αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά. 

Πρώτιστα, είναι αναγκαίο να καταγραφεί ένας κώδικας ορθής πρακτικής για την πληροφόρηση στο διαδίκτυο. Αυτόν τον κώδικα, οι διαδικτυακές πλατφόρμες θα πρέπει να τον ακολουθούν και, αν τυχόν παρεκκλίνουν από το πλαίσιό του, να επωμίζονται τις συνέπειες. Βέβαια, για τον έλεγχο αυτό θα πρέπει να ιδρυθούν ανεξάρτητοι φορείς εξακρίβωσης γεγονότων, οι οποίοι θα απασχολούνται αποκλειστικά με τη συνεχή παρακολούθηση της παραπληροφόρησης στο διαδίκτυο.

Ταυτόχρονα, είναι καιρός να στραφεί το εκπαιδευτικό σύστημα προς την όξυνση της κριτικής σκέψης των παιδιών. Δυστυχώς, το σημερινό σχολείο, με το βαθμοθηρικό και τον εξετασιοκεντρικό του χαρακτήρα, προωθεί τον μηχανιστικό τρόπο μάθησης και αμβλύνει τη δημιουργικότητα των μαθητών. Έτσι, τα σημερινά παιδιά και αυριανοί ενήλικοι, καθίστανται ευάλωτοι στη χειραγώγηση των "fake news", ειδικά από τη στιγμή που δεν εκπαιδεύτηκαν ποτέ για την ανίχνευση και την απόρριψή τους. Πρέπει, λοιπόν, από τα σχολικά χρόνια να υπάρχει σύνδεση μαθητή και μέσων μαζικής ενημέρωσης. Αυτό θα βοηθήσει τους πολίτες να εντοπίζουν τη διαδικτυακή παραπληροφόρηση και να προσεγγίζουν το διαδικτυακό περιεχόμενο με κριτική ματιά.

Η εποχή του ρομαντισμού για το διαδίκτυο πέρασε ανεπιστρεπτί. Σειρά έχει η εποχή του σκεπτικισμού. Η ευαισθησία και κυρίως η κριτική σκέψη των ανθρώπων σχετικά με τη λειτουργία και τη χρήση των κοινωνικών μέσων και του διαδικτύου συλλήβδην αποτελούν το πρώτο, αλλά και το μεγαλύτερο βήμα που πρέπει να κάνει η σημερινή ανθρωπότητα. Διαφορετικά, δεν θα αργήσει η εποχή που ο νέος Χίτλερ με όπλο τα "fake news" και σφαίρες τη χειραγωγούμενη μάζα, θα αιματοκυλήσει ξανά τον κόσμο...

Αποστόλης Ζυμβραγάκης, https://e-didaskalia.blogspot.com

ΚΕΙΜΕΝΟ 2

Καθαρή αλήθεια – Αποστόλης Ζυμβραγάκης

Από έναν αχανή ωκεανό πληροφοριών

προτιμώ τα ρηχά νερά της αλήθειας

ακόμα κι αν είναι λασπωμένα.

Εξάλλου όσο βρόμικη κι αν είναι η αλήθεια

ποτέ δεν λερώνει περισσότερο από ένα καθαρό ψέμα.

ΘΕΜΑΤΑ

Α. Να παρουσιάσετε με συνοπτικό τρόπο τις αλλαγές που έφερε το διαδίκτυο στις ζωές μας, όπως παρουσιάζονται στο κείμενο 1 ( 50-60 λέξεις).

Μονάδες  15

Β1. Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν, γράφοντας δίπλα  στο  γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε πρόταση, τη λέξη Σωστό, αν η πρόταση συμφωνεί με το νόημα του κειμένου, ή τη λέξη Λάθος, αν δε συμφωνεί και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές από το κείμενο 1:

α) Το φαινόμενο της παραπληροφόρησης δεν είναι εύκολο να οριστεί.

β) Η προπαγάνδα των Ναζί παρουσιάζεται ως ένας παράγοντας που ευθύνεται για τον φανατισμό των Γερμανών του 20^ου αιώνα.

γ) Οι ψευδείς ειδήσεις του διαδικτύου δεν έχουν μόνο οικονομικό σκοπό.

δ) Ο ηλεκτρονικός αναλφαβητισμός ολοένα και μειώνεται.

ε) Ο μηχανιστικός τρόπος μάθησης θα βοηθήσει στην άμβλυνση της παραπληροφόρησης.

Μονάδες  10

Β2.α. Πώς οργανώνεται ο λόγος της δεύτερης παραγράφου; («Μάλλον, ο ορισμός αυτός … στιγμάτισαν τον 20ο αιώνα»).

Μονάδες  7,5

Β2.β. Να βρείτε δύο τρόπους με τους οποίους ο συγγραφέας ενισχύει την πειστικότητα του λόγου του.

Μονάδες 7,5

Β2.γ. Να εξηγήσετε τη χρήση των σημείων στίξης στα παρακάτω αποσπάσματα: 

 Εισαγωγικά

1. «fake news» 

2. να «ρίξει» κυβερνήσεις

3. «Facebook»

 Παρένθεση

4. (ή ελληνιστί τις "ψευδείς ειδήσεις")

 Ερωτηματικό

5. Άραγε, φτάσαμε ήδη στην εποχή που μία εκστρατεία από στοχευμένες ψευδείς ειδήσεις δύναται να "ανεβάσει" ή να "ρίξει" κυβερνήσεις;

Μονάδες 5

Β3.α. «Δυστυχώς, το σημερινό σχολείο, με το βαθμοθηρικό και τον εξετασιοκεντρικό του χαρακτήρα, προωθεί τον μηχανιστικό τρόπο μάθησης και αμβλύνει τη δημιουργικότητα των μαθητών». Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνταξης, να το μετατρέψετε στο αντίθετο και να επισημάνετε τις υφολογικές διαφορές.

Μονάδες 5

Β3.β. Στην 5^η παράγραφο του κειμένου 1 («Το διαδίκτυο…γνώση») αναφέρεται ο ισχυρισμός ότι το διαδίκτυο έχει ευνοήσει την παραπληροφόρηση. Να σχολιάσετε την πειστικότητα του επιχειρήματος, επισημαίνοντας τις εγγυήσεις, τα δεδομένα και την αντίκρουση που καταγράφονται.

Μονάδες 5

Γ. Ποιο είναι κατά τη  γνώμη σας το θέμα το ποιήματος; Ποια συναισθήματα και σκέψεις σας γεννιούνται; (100-150 λέξεις)

Μονάδες 15

Δ. Στο μάθημα της Νεοελληνικής Γλώσσας η ομάδα σου έχει αναλάβει μια εργασία για την επίδραση των ψευδών ειδήσεων στην κοινωνία. Στο πλαίσιο αυτής της δραστηριότητας, αναλαμβάνεις να συντάξεις ένα άρθρο για τη σχολική εφημερίδα στο οποίο να αναφερθείς στους τρόπους με τους οποίους μπορεί να αντιμετωπιστεί η παραπληροφόρηση στο διαδίκτυο. Στο άρθρο να αξιοποιήσεις ιδέες από το κείμενο 1. (300-400 λέξεις).

Μονάδες  30

Δημιουργία: Αποστόλης Ζυμβραγάκης, Φιλόλογος - M.Ed. Ειδικός Παιδαγωγός 

Περισσότερα κριτήρια αξιολόγησης με συνεξέταση Γλώσσας - Λογοτεχνίας εδώ.