Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης είναι από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Διηγηματογράφος, ποιητής και μεταφραστής. Ο άνθρωπος με την ασκητική φιγούρα, την απεριποίητη εικόνα, τα φτωχά ρούχα και παπούτσια. Ο λιγομίλητος, ο απομονωμένος σαν αγοραφοβικός. Ο εργένης με την θρησκευτική συνέπεια, γι’ αυτό και «κοσμοκαλόγερος». Ο λάτρης της απλοϊκής ζωής, της φύσης και της θρησκείας. Άλλωστε, το λέει και ο ίδιος: «Όσον ζω και αναπνέω και σωφρονώ, δεν θα παύσω να υμνώ μετά λατρείας τον Χριστόν μου, να περιγράφω μετ’ έρωτος την φύσιν και να ζωγραφώ μετά στοργής τα γνήσια ελληνικά ήθη».
Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης ήταν ο πρώτος επαγγελματίας συγγραφέας στην Ελλάδα. Πάνω απ’ όλα, όμως, ήταν Σκιαθίτης. Αγαπούσε την ιδιαίτερη πατρίδα του και μας μετέφερε σε αυτή σε κάθε του έργο. Ο κυρ Αλέξανδρος είχε γραφή στυγνή, σκληρή. Χρησιμοποιούσε λέξεις γυμνές, χωρίς φανφάρες. Οι άξονες των έργων του ήταν αυστηροί σαν τα απολυτίκια των αγίων. Μπορούσε να μετατρέψει το μικρό, το ευτελές και το ασήμαντο της φύσης και του ανθρώπου σε υψηλή λογοτεχνία.
Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης: Η αθόρυβη ζωή του
Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης γεννήθηκε στην Σκιάθο στις 4 Μαρτίου του 1851. Ο πατέρας του, Αδαμάντιος Εμμανουήλ, ήταν ιερέας και η μητέρα του, Αγγελική Μωραΐτη, προερχόταν από αρχοντική οικογένεια του Μιστρά, που πήγε στην Σκιάθο τον 18ο αιώνα. Η οικογένεια αντιμετώπιζε οικονομικά προβλήματα, με αποτέλεσμα η εκπαίδευση του να γίνει τμηματικά. Το 1867 στάλθηκε στο Γυμνάσιο Χαλκίδας, όπου τελείωσε την Α’ και Β’ τάξη. Έπειτα διέκοψε τις σπουδές και έμεινε στην πατρίδα του. Τον Ιούλιο του 1972 πήγε στο Άγιο Όρος για να προσκυνήσει. Εκεί θα μείνει λίγους μήνες ως δόκιμος μοναχός. Το 1874 πήρε απολυτήριο από το Βαρβάκειο της Αθήνας. Την ίδια χρονιά εγγράφηκε στη Φιλοσοφική σχολή. Όταν τέλειωσε το σχολείο, ήταν 23 ετών. Ο Παπαδιαμάντης από μικρός ζωγράφιζε Αγίους. Έπειτα, έγραφε στίχους και προσπαθούσε να συντάξει κωμωδίες. Το 1868 προσπάθησε να γράψει το πρώτο του μυθιστόρημα.
Έζησε μια ζωή σεμνή και αθόρυβη. Ήταν πάντα απεριποίητος, αξύριστος, με φθαρμένα ρούχα και λιωμένα παπούτσια. Συχνά πήγαινε στην εκκλησία του Αγίου Ελισαίου και έψελνε μαζί με τον ξάδερφό του, Αλέξανδρο Μωραϊτίδη. Δεν είχε πολλούς φίλους. Ο ποιητής Μιλτιάδης Μαλακάσης και ο συγγραφέας Γιάννης Βλαχογιάννης ήταν δύο από αυτούς. Ήταν μια φιγούρα μοναχική. Σύχναζε στο καφενείο στη Δεξαμενή Κολωνακίου. Εκεί θα τον έβλεπες να κάθεται σε ένα απομακρυσμένο τραπεζάκι και σκεπτόμενος να πίνει τον καφέ του. Τον Μάρτιο του 1908 οργανώθηκε μία εκδήλωση στον φιλολογικό σύλλογο «Παρνασσό», με σκοπό να τον ενισχύσουν οικονομικά.
Το ηχηρό έργο του πεζογράφου
Γράφει ο ίδιος σε ένα σύντομο βιογραφικό του: Τώ 1868 επεχείρησα να γράψω μυθιστόρημα. Τώ 1879 εδημοσιεύθη «Η Μετανάστις» έργον μου εις το περιοδικόν «Σωτήρα». Τώ 1882 εδημοσιεύθη «Οι έμποροι των εθνών» εις τώ «Μη χάνεσαι». Αργότερα έγραψα περί τα εκατόν διηγήματα, δημοσιευθέντα εις διάφορα περιοδικά καί εφημερίδας.
Ο Παπαδιαμάντης ήταν ψυχογράφος. Πέρα από τις μεταφράσεις, έγραψε τρία μυθιστορήματα, τρεις νουβέλες και πάνω από 180 διηγήματα. Κανένα έργο του, όμως, δεν έγινε βιβλίο όσο ήταν στη ζωή. Τα μυθιστορήματα του δημοσιεύονταν τμηματικά σε εφημερίδες, όπως η «Ακρόπολις», η «Εφημερίς» και το «Άστυ». Από το ρομαντικό ιστορικό μυθιστόρημα (Η μετανάστις – 1881, Οι έμποροι των Εθνών-1882), συνέχισε στην ηθογραφία (Το χριστόψωμο-1887, Η σταχομαζώχτρα-1889). Έπειτα ξεκίνησε το διήγημα στην Ελλάδα, (Φόνισσα-1903), (Όνειρο στο κύμα-1900).
Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης στα γραπτά του μετέφερε πάντα τον μικρόκοσμο της Σκιάθου που τόσο αγαπούσε. Ψυχογραφούσε απλούς καθημερινούς ανθρώπους. Στα διηγήματα του βασικό θέμα ήταν τα έθιμα, οι δεισιδαιμονίες, οι καημοί των ανθρώπων της υπαίθρου. Οι βασικοί του ήρωες ήταν ψαράδες, αγρότες, άνθρωποι της εκκλησίας και γυναίκες με απωθημένα. Ασχολήθηκε επίσης και με την ελληνική πραγματικότητα και τη χρεωκοπία της Ελλάδας.
Η έντονη κριτική
Το έργο του Παπαδιαμάντη χαρακτηρίστηκε από κάποιους ως απαρχαιωμένο και προσκολλημένο στη ορθόδοξη εκκλησία και αυτό γιατί το σύνολο του έργου του ήταν στην καθαρεύουσα. Μόνο οι διάλογοί του ήταν στη δημοτική. Ωστόσο πολλοί συγγραφείς, μεταξύ των οποίων ο Παλαμάς, ο Πορφύρας και ο Καβάφης, εξύμνησαν το έργο του και την ικανότητά του να συνδυάζει την καθαρεύουσα με σκιαθίτικους ιδιωματισμούς. Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης ήταν από τους πρώτους Έλληνες πεζογράφους που ασχολήθηκαν με το διήγημα στην Ελλάδα. Μετά τον θάνατο του πεζογράφου, πολλοί μελετητές ασχολήθηκαν με το έργο του, μεταξύ των οποίων ο Γιώργος Βαλέτας, ο Μ. Παπαϊωάννου με την μελέτη «Η θρησκευτικότητα του Παπαδιαμάντη» και ο Μιχάλης Περάνθης με το βιβλίο «Ο Κοσμοκαλόγερος».
Οι βασικοί άξονες των έργων του Παπαδιαμάντη
Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης έγραφε λιτά και σκληρά. Βασικό χαρακτηριστικό των έργων του ήταν η συνύπαρξη του καλού με το κακό. Η πάλη του καλού με το δαιμονικό και το μεταφυσικό κακό. Απ’ τη μία συναντάμε τη Φραγκογιαννού, τη φόνισσα, στρίγγλες και απ’ την άλλη έχουμε το «Φτωχό άγιο» και τον «Κακόμη». Μία διηνεκή πάλη ανάμεσα στο Θεό και στο Δαίμονα. Επιπλέον, στην πεζογραφία του Παπαδιαμάντη υπάρχει και η κοινωνική αδικία. Όλοι οι χαρακτήρες του σπουδαίου συγγραφέα είναι πρότυπα ηθογραφίας. Όλοι έχουν μια καθαρότητα, γι’ αυτό και είναι όλοι τους επίκαιροι. Η Ακριβούλα, η γραία Λούκαινα, ο Μπαρμπ’ Αναγνώστης, η Λενιώ, η μαμή η Μπαλαλόνα, το Κατερινιώ, ο Μπαρμπα-Γιαννιός καθρεφτίζουν κάτι απ’ την σημερινή και κάθε αυριανή κοινωνία μας.
Στο έργο του κυριαρχεί η φύση. Ο Παπαδιαμάντης την περιγράφει τόσο γλαφυρά. Τόσο που όταν διαβάζεις νομίζεις ότι είσαι μέρος του σκηνικού που περιγράφει. Σαν αφηγητής δείχνει αποστασιοποιημένος μιας και χρησιμοποιεί γ’ ενικό, ενώ φαίνεται να λειτουργεί βιωματικά. Οι κόσμοι του είναι θελκτικοί. Στους κόσμους του συνυπάρχει αρμονικά ο συμβολισμός με την πραγματικότητα.
Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης: Όσα δεν του έδωσε η ζωή, του τα έδωσε η πένα
Στις 3 Ιανουαρίου του 1911 ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης φεύγει απ’ τη ζωή. Ο Παπαδιαμάντης, ο κυρ Αλέξανδρος ή αλλιώς ο κοσμοκαλόγερος των ελληνικών γραμμάτων είχε την ικανότητα να φτιάχνει εικόνες και να σε μεταφέρει στον κόσμο που θέλει να παρουσιάσει. Όταν διαβάζεις τα έργα του, ενεργοποιούνται όλες σου οι αισθήσεις. Ακούς τις καμπάνες απ’ τα ερημοκλήσια και γεύεσαι την αλμύρα των παραλιών της Σκιάθου. Πίσω απ’ τα κείμενά του κρύβεται η αγάπη του για το νησί και τη θάλασσα. Στράφηκε σε χαρακτήρες ηττημένους, φτωχούς, αλκοολικούς. Ανθρώπους με πάθη και απωθημένα. Με εμπάθειες και παραβατικές συμπεριφορές, χωρίς να τα κρίνει. Η φόνισσα είναι ίσως το πρώτο φεμινιστικό μυθιστόρημα παγκοσμίως.
Έδινε λεφτά σε φτωχούς. Δεν κρατούσε τίποτα για εκείνον. Απέφευγε τις λογοτεχνικές παρέες. Έβρισκε συντροφιά στους ανθρώπους του μόχθου και του μεροκάματου. Είχε την ασκητική φυσιογνωμία τεχνίτη, με σκυμμένο κεφάλι, χαμηλωμένο βλέμμα και τα χέρια σταυρωμένα στο στήθος. Ο ζωγράφος των ειρηνικών γιαλών, ο πλάστης των δυστυχισμένων ανθρώπων, ο ποιητής με τον πεζό λόγο. Ο Οδυσσέας Ελύτης στο «Άξιον εστί» θα πει:
Όπου και να σας βρίσκει το κακό, αδελφοί,όπου και να θολώνει ο νους σαςμνημονεύετε Διονύσιο Σολωμόκαι μνημονεύετε Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη.
Ακολουθεί το "Μοιραλόγι της φώκιας":
Πηγές
Η ζωή του Παπαδιαμάντη μέσα από εικόνες Πηγή: lifo
Εποχές και Συγγραφείς-Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης/youtube
Αφιέρωμα στον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη/ΙΑΝΟΣ
Αλέξ. Παπαδιαμάντης: «Εγώ ασχολούμαι με το ωραίον»/youtube
Χριστίνα Ζαχαριά, https://www.maxmag.gr/afieromata/alexandros-papadiamantis/