ΝΕΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ Α΄ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: ΔΙΑΛΟΓΟΣ
ΘΕΜΑ 11621
Αντηχήσεις
Η Αμάντα Μιχαλοπούλου σπούδασε Γαλλική Φιλολογία στην Αθήνα και Δημοσιογραφία στο Παρίσι. Αρθρογραφούσε επί χρόνια στην εφημερίδα "Καθημερινή" (1990-2008). Έχει γράψει οχτώ μυθιστορήματα και τρεις συλλογές διηγημάτων, με πιο πρόσφατο το μυθιστόρημα "Μπαρόκ" (2018). Είναι βραβευμένη συγγραφέας. Το 2013 βραβεύθηκε για συλλογή διηγημάτων της από την Ακαδημία Αθηνών.
«Έχουμε πολλά να πούμε, ας μιλήσουμε». Η διαφημιστική καμπάνια εταιρείας κινητής τηλεφωνίας αντιφάσκει προς τη σύγχρονη πρακτική της επικοινωνίας. Στο μετρό, μέρανύχτα, κορίτσια και αγόρια σκυμμένα πάνω από το μικρό πληκτρολόγιο του κινητού τους επικοινωνούν αξιοζήλευτα γρήγορα, ασθματικά, καλύτερα από επαγγελματίες στενογράφους. Σ’ όλη τη διαδρομή ακούγεται το μονότονο τικ τακ των πλήκτρων, η μέγιστη δεξιοτεχνία της νέας εποχής.
Ακόμη, ωστόσο, και όταν μιλάνε οι άνθρωποι, δε φαίνεται πως έχουν τόσα πολλά να πουν: το πού και πότε συζητάνε, το πόσο. Δε χρειάζεται να είσαι ωτακουστής1 : οι άνθρωποι μιλούν μεγαλόφωνα στο κινητό τους, δε θέλουν να προστατεύσουν τίποτα και κανέναν, ούτε καν τα αισθήματά τους. Μερικές φορές ολόκληρο το βαγόνι βυθίζεται σ’ αυτή την παράδοξη επικοινωνία, οι άνθρωποι χάνονται σ’ ένα προσωπικό σύμπαν, που με απίθανο τρόπο εκτίθεται στα μάτια όλων.
Έχουμε στα αλήθεια πολλά να πούμε; Τι τάξεως θέματα μάς ενδιαφέρει να συζητήσουμε; Ας μιλήσουμε, που λέει και η διαφήμιση, αλλά γιατί και πώς; Ζούμε στην πιο επικοινωνιακή εποχή και κατά παράδοξο τρόπο η επικοινωνία είναι πιο ρηχή από ποτέ.
Τις προάλλες ένας φίλος μού τηλεφώνησε εκλιπαρώντας να ανάψω την τηλεόραση εκείνη τη στιγμή και να παρακολουθήσω έναν διάλογο για την ανεργία σε μια εκπομπή που προβάλλει σε όλη τη διάρκεια της ημέρας την ιδιωτική ζωή μιας ομάδας νέων που ζουν για ένα χρονικό διάστημα στο ίδιο σπίτι. Τα παιδιά, προφανώς, είχαν πάρει εντολές να συζητήσουν σοβαρά, όπως γίνεται στα στρογγυλά τραπέζια και στα τηλεοπτικά παράθυρα. Για να μην τρομάζει η ατελείωτη φλυαρία τους τον προβληματισμένο τηλεθεατή, έπρεπε να μιλήσουν συγκροτημένα γύρω από ένα θέμα που απασχολεί τη νεολαία και να χρησιμοποιήσουν τη μέση τηλεοπτική γλώσσα. Δυστυχώς, πρόλαβα μόνο το τελευταίο πεντάλεπτο, που ήταν στα αλήθεια τραγικό εξαιτίας της αφέλειάς του, αλλά και πολύ ενδεικτικό των τάσεων της επικοινωνίας. Κάθε άλλο παρά αυθόρμητη ανταλλαγή απόψεων.
Υπάρχει άραγε μέσα στην τόση επιστημοσύνη2 κάποιος τρόπος να επικοινωνούν οι άνθρωποι μεταξύ τους, να ανταλλάσσουν ιδέες που δεν είναι κακέκτυπο3 τηλεοπτικών διαλόγων; Το γεγονός ότι στο δρόμο οι περαστικοί διατυπώνουν ιδέες δημοσίως χωρίς να ντρέπονται πια το μικρόφωνο, χωρίς να φοβούνται την κάμερα, με απίστευτη άνεση, αυτοπεποίθηση, εξοικείωση υπόσχεται και καλύτερες «επικοινωνιακές μέρες»; Μάλλον το αντίθετο συμβαίνει. Τα «πολλά» που έχουμε να πούμε καταχωνιάζονται ακόμη πιο βαθιά, ενώ τα λίγα και τα επαναλαμβανόμενα επιπλέουν.
Η κινητή τηλεφωνία είναι η περίληψη αυτής της ιδιόμορφης επικοινωνιακής κατάστασης. «Πού είσαι;» είναι η ερώτηση που αντικαθιστά το «τι κάνεις;», «τι σκέφτεσαι;», «τι αισθάνεσαι;», «τι πιστεύεις;». Εύκολος τρόπος να «θάψεις» αυτά που σε απασχολούν και να ρίξεις από πάνω το χώμα καλοδεχούμενης ευτέλειας. Κι έτσι τα «πολλά» που έχουμε να πούμε θα τα διαχειριστούμε πάλι αναγκαστικά είτε ως ασκήσεις ρητορικής είτε ως μακρόσυρτες, αμήχανες σιωπές.
Α. Μιχαλοπούλου, «Αντηχήσεις», εφ. Η Καθημερινή, 21.04.2002 (διασκευή)
1 Ωτακουστής: αυτός που ακούει κρυφά τι συζητούν κάποιοι, που κρυφακούει.
2 Επιστημοσύνη: η ιδιότητα του επιστήμονα καθώς και το σύνολο των επιστημονικών γνώσεων που αυτός έχει.
3 Κακέκτυπο: (μτφ., ως ουσ.) για κάτι που είναι κακή απομίμηση ή για κάποιον που προσπαθεί να μοιάσει σε κάποιο πρότυπο, το αποτέλεσμα όμως αυτής της προσπάθειας είναι αρνητικό.
ΘΕΜΑ 2β
Το ύφος της αρθρογράφου στην αρχή της 5ης παραγράφου («Υπάρχει άραγε μέσα στην τόση επιστημοσύνη… κακέκτυπο τηλεοπτικών διαλόγων;») γίνεται ειρωνικό. Τι, κατά τη γνώμη σου, σχολιάζει η αρθρογράφος, σε αυτό το σημείο, για την επικοινωνία των ανθρώπων;
Μονάδες 10
ΘΕΜΑ 3
Αποφασίζεις να εκφωνήσεις ομιλία στο σχολείο σου (250-300 λέξεις), στο πλαίσιο Ημερίδας που διοργανώνει ο Σύλλογος Διδασκόντων, με θέμα «Επικοινωνία και Τεχνολογία», για να αναφέρεις τους λόγους που αλλοιώνουν στην εποχή μας τη διάθεση για διάλογο.
Μονάδες 40
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
ΘΕΜΑ 2β
Η αρθογράφος σχολιάζει με ειρωνική διάθεση την τάση να θεωρείται «επιστήμονας» οποιοσδήποτε αποκτά το βήμα να μιλήσει δημόσια, ενώ στην πραγματικότητα έχει πλήρη άγνοια για τα θέματα τα οποία θίγει. Μάλιστα, στηλιτεύει τον τυποποιημένο τρόπο με τον οποίο διεξάγεται ο διάλογος, αφού είναι φανερό πως οι ομιλητές ετεροκατευθύνονται και δεν επικοινωνούν αληθινά. Εξάλλου, η επικοινωνία των ανθρώπων, κατά τη γνώμη μου, έχει πάψει να είναι αληθινή. Αντιθέτως, παρουσιάζεται ρηχή, επιφανειακή, με αποτέλεσμα να θυμίζει κακή απομίμηση τηλεοπτικών διαλόγων. Επομένως, η ειρωνεία της αρθογράφου αφορά τον ανούσιο διάλογο των ανθρώπων.
ΘΕΜΑ 3
Σχεδιάγραμμα
Λόγοι αλλοίωσης της διάθεσης για διάλογο
α. Σύχρονος αλλοτριωτικός τρόπος ζωής: οδηγεί σε κοινωνική απομόνωση, γιατί οι άνθρωποι υποτάσσονται σ' ένα "ξέφρενο κυνήγι" υλικών αγαθών. Έτσι, χάνουν τον πολύτιμο χρόνο της περισυλλογής και της επαφής με τον συνάνθρωπο και αποξενώνονται.
β. Η κυριαρχία της εικόνας: Μικροί και μεγάλοι ξοδεύουν όσο ελεύθερο χρόνο τούς απομένει στο διαδίκτυο. Με αυτόν τον τρόπο κυριαρχεί η εικόνα και συρρικνώνεται ο λόγος και η ομιλία. Μάλιστα, αλλοιώνεται ο γλωσσικός κώδικας που αποτελεί το βασικό μέσο για την ανάπτυξη του διαλόγου. Επομένως, ο διάλογος υποβαθμίζεται.
γ. Αντιπνευματικός χαρακτήρας: Η έλλειψη ελεύθερου χρόνους και η μηχανοποίηση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων επιφέρουν τη διανοητική και πνευματική "νάρκωση". Οι αγωνιώδεις μέριμνες της καθημερινότητας απομακρύνουν τον άνθρωπο από την καλλιέργεια του πνεύματος. Συνεπώς, αδυνατεί να κατανοήσει την αξία του διαλόγου και τον περιορίζει σε τυπικές και ανούσιες επαφές.
Περισσότερα θέματα και απαντήσεις της τράπεζας θεμάτων εδώ.
