Παρακειμένος και υπερσυντέλικος αρχαίας ελληνικής - Θεωρία και ασκήσεις

 Ο παρακείμενος και ο υπερσυντέλικος έχουν στην αρχή του θέματος αναδιπλασιασμό .

Είδη ομαλού αναδιπλασιασμού

	Α	Β	Γ
Το ρήμα αρχίζει από:	1. απλό σύμφωνο (εκτός του ῥ-) 2. δύο σύμφωνα, από τα οποία:       το πρώτο είναι άφωνο (κ, γ, χ, π, β, φ, τ, δ, θ)   και το δεύτερο υγρό ή ένρινο       (μ, ν, λ, ρ)	1. διπλό σύμφωνο (ζ, ξ, ψ) 2. ῥ- 3. δύο σύμφωνα, χωρίς να είναι το πρώτο άφωνο και το δεύτερο υγρό ή ένρινο 4. τρία σύμφωνα	φωνήεν  ή δίφθογγο
είδος αναδιπλασιασμού	επανάληψη του αρχικού συμφώνου + ε    λύω →  λέλυκα    γράφω → γέγραφα	συλλαβική αύξηση   ψεύδω→ ἔψευκα   ῥάπτω→ ἔρραφα   στρατεύω → ἐστράτευκα	χρονική αύξηση    ἐλπίζω → ἤλπικα    ἁθροίζω → ἥθροικα

Προσοχή:

Όσα ρήματα αρχίζουν από τα δασέα  χ, φ, θ, στον αναδιπλασιασμό τα γράμματα 

αυτά μετατρέπονται στα αντίστοιχα ψιλά δηλαδή κ, π, τα

Έτσι:

χ → κ    = χορεύω → κε-χόρευ-κα  φ → π     = φυτεύω → πε-φύτευ-κα      θ → τ     = θύω → τέ-θυ-κα

α) Ομαλός αναδιπλασιασμός στα απλά ρήματα

Οι συντελικοί χρόνοι (παρακείμενος, υπερσυντέλικος και συντελεσμένος μέλλοντας) έχουν στην αρχή του θέματος αναδιπλασιασμό σε όλες τις εγκλίσεις και στο απαρέμφατο και τη μετοχή.

Ο αναδιπλασιασμός είναι τριών ειδών:

1) Επανάληψη του αρχικού συμφώνου του θέματος μαζί με ένα ε: (λύ-ω) λέ-λυ-κα.

Τέτοιον αναδιπλασιασμό παίρνουν τα ρήματα που το θέμα τους αρχίζει α) από ένα απλό σύμφωνο εκτός από το ῥ και β) από δύο σύμφωνα από τα οποία το πρώτο είναι άφωνο και το δεύτερο ένρινο ή υγρό( κ,γ,χ -π,β,φ -τ,δ,θ  μ,ν- λ,ρ )  

Π.χ.

ενεστώτας	παρακείμενος	υπερσυντέλικος
λύ-ω	λέ-λυ-κα	ἐ-λε-λύ-κειν
πνέ-ω (θ. πνευ-)	πέ-πνευ-κα	ἐ-πε-πνεύ-κειν
γράφ-ω	γέ-γραφα	ἐ-γε-γράφειν

Όταν το αρχικό σύμφωνο του θέματος είναι δασύπνοο (χ - φ - θ), τρέπεται στη συλλαβή του αναδιπλασιασμού στο αντίστοιχο ψιλόπνοο (κ - π - τ): χορεύ-ω, κε-χόρευ-κα, ἐ-κε-χορεύ-κειν· φυτεύ-ω, πε-φύτευ-κα, ἐ-πε-φυ-τεύ-κειν· θύ-ω, τέ-θυ-κα, ἐ-τε-θύ-κειν .

2) Συλλαβική αύξηση : (στρατηγέω -ῶ) ἐ-στρατήγηκα.

Τέτοιον αναδιπλασιασμό παίρνουν τα ρήματα που το θέμα τους αρχίζει α) από ένα διπλό σύμφωνο ή από ῥ· β) από δύο σύμφωνα, χωρίς όμως να είναι το πρώτο άφωνο και το δεύτερο υγρό ή ένρινο· γ) από τρία σύμφωνα. Π.χ.

ενεστώτας	παρακείμενος	υπερσυντέλικος
ψεύδ-ομαι	ἔ-ψευσ-μαι	ἐ-ψεύσ-μην
ῥίπτ-ω	ἔ-ρριφ-α	ἐ-ρρίφ-ειν
φθείρ-ω	ἔ-φθαρκα	ἐ-φθάρκειν
στρατεύω	ἐστράτευκα	ἐστρατεύκειν

3) Χρονική αύξηση : (ἀδικῶ) ἠδίκηκα.

Τέτοιον αναδιπλασιασμό παίρνουν τα ρήματα που το θέμα τους αρχίζει από φωνήεν (ή δίφθογγο):

ενεστώτας	παρακείμενος	υπερσυντέλικος
ἁθροίζω	ἥθροικα	ἡθροίκειν
ἐρημόω -ῶ	ἠρήμωκα	ἠρημώκειν
ὁμιλέω -ῶ	ὡμίληκα	ὡμιλήκειν
αἰσθάνομαι	ᾔσθημαι	ᾐσθήμην
οἰκέω -ῶ	ᾤκηκα	ᾠκήκειν

β) Ομαλός αναδιπλασιασμός στα σύνθετα ρήματα

 Τα σύνθετα ή παρασύνθετα  ρήματα ( παρασύνθετα είναι οι λέξεις που παράγονται από άλλες σύνθετες λέξεις.π.χ. από τη σύνθετη λέξη φιλό-νικος (φιλῶ + νίκη) παράγεται η παρασύνθετη φιλονικῶ) κανονικά έχουν τον αναδιπλασιασμό όπου και την αύξηση. Έτσι έχουν τον αναδιπλασιασμό:

α) μετά την πρόθεση (όπως και την αύξηση):

ἀπο-γράφω             παρακ. ἀπο-γέ-γραφα

ἐγ-κωμιάζω                »          ἐγ-κε-κωμίακα

συν-οικῶ                    »          συν-ῴκηκα

β) στην αρχή (όπως και την αύξηση):

δυστυχῶ                  παρακ.δε-δυστύχηκα

μυθολογῶ                  »          με-μυθολόγηκα

ἀδικῶ                          »          ἠδίκηκα

γ) Ανώμαλος αναδιπλασιασμός

 Μερικά ρήματα (απλά ή σύνθετα και παρασύνθετα) έχουν ανώμαλο αναδιπλασιασμό. Έτσι:
Τα ρήματα που το θέμα τους αρχίζει από γν έχουν αναδιπλασιασμό του β΄ είδους, δηλ. όμοιο με τη συλλαβική αύξηση ε  και αντίστροφα τα ρ. κτῶμαι, μιμνήσκομαι (ή μιμνῄσκομαι) και πίπτω έχουν αναδιπλασιασμό του α΄ είδους .
γιγνώσκω (θ. γνω-)         παρακ. ἔ-γνω-κα
γνωρίζω (θ. γνωριδ-)      παρακ. ἐ-γνώρι-κα
κτῶμαι (θ. κτα-, κτη-)      παρακ. κέ-κτη-μαι
μιμνήσκομαι (θ. μνη-)     παρακ. μέ-μνη-μαι

πίπτω (θ. πτω-)               παρακ. πέ-πτω-κα.
(και άλλα στοχεία για τον ανώμαλο αναδιπλασιασμό στην (παράγραφο)§272 του βιβλίου Γραμματικής της Αρχαίας Ελληνικής γλώσσας).

δ) Αττικός αναδιπλασιασμός

 Μερικά ρήματα που το θέμα τους αρχίζει από α ή ε ή ο έχουν ιδιαίτερο είδος αναδιπλασιασμού που λέγεται αττικός αναδιπλασιασμός, γιατί κυρίως συνηθιζόταν στην αττική διάλεκτο.
Αττικός αναδιπλασιασμός είναι η επανάληψη των δύο πρώτων φθόγγων του θέματος και συγχρόνως η έκταση του (εσωτερικού τώρα) αρχικού του φωνήεντος (του α ή ε σε η και του ο σε ω).
Κάποια από τα ρήματα που παίρνουν αττικό αναδιπλασιασμό είναι τα ακόλουθα:

Σχηματισμός οριστικής παρακειμένου ε.φ.

Στα φωνηεντόληκτα ρήματα πριν από τις καταλήξεις του παρακειμένου
 βάζουμε το χαρακτηριστικό γράμμα του παρακειμένου που είναι το -κ- και λέγεται χρονικός χαρακτήρας

αναδιπλασιασμός	θέμα	καταλήξεις
λε	λυ-	-κ- α

             

                          Σχηματισμός οριστικής υπερσυντελίκου ε.φ.

αύξηση	αναδιπλασιαμός	θέμα	κατάληξη
ἐ-	λε	λύ-	-κ- ειν

Κλίση

Παρακείμενος	Υπερσυντέλικος
λέ-λυ-κ-α λέ-λυ-κ-ας λέλυκε-κ-ε λελύ-κ-αμεν λελύ-κ-ατε λελύ-κ-ασι(ν)	ἐ-λε-λύ -κ-ειν ἐ-λελύ -κ-εις ἐ-λελύ -κ-ει ἐ-λελύ -κ-εμεν ἐ-λελύ -κ-ετε ἐ-λελύ -κ-εσαν

Τι γίνεται με τα ρήματα που είναι αφωνόληκτα, δηλαδή έχουν χαρακτήρα  :

  

   χειλικό:  π ,β, φ             ουρανικό: κ, γ, χ         ή      οδοντικό: τ, δ, θ

τότε έχουμε τις εξής μετατροπές:

Χειλικόληκτα	Ουρανικόληκτα	Οδοντικόληκτα
Χαρακτήρας: π,β,φ,(πτ)  +κ →  φ	Χαρακτήρας: κ,γ,χ,(ττ,σσ)+κ →  χ	Χαρακτήρας: τ,δ,θ,(ζ)+κ →  κ

Π.χ     τρίβω > τέτριφα,   διώκω > δεδίωχα,   τάττω > τέτταχα. πείθω > πέπεικα, κομίζω > κεκόμικα   γράφω >   γέγραφα,     βλάπτω > βέβλαφα

Σχηματισμός οριστικής παρακιεμένου και υπερσυντελίκου μέσης φωνής 

Τα αφωνόληκτα ρήματα σχηματίζουν τον παρακείμενο και τον υπερσυντέλικο της μέσης φωνής, όπως τα φωνηεντόληκτα, με τις καταλήξεις -μαι (-σαι, -ται κτλ.) και -μην (-σο, -το κτλ.), αλλά κατά το σχηματισμό των τύπων στους χρόνους αυτούς συμβαίνουν τα κανονικά πάθη του χαρακτήρα εμπρός από τις προσωπικές καταλήξεις· π.χ. γέ-γραφ-μαι = γέ-γραμ-μαι, γέ-γραφ-σαι = γέ-γραψαι κτλ.

 

Έτσι οι καταλήξεις είναι:

 

κ,γ,χ,ττ,σσ       :                  -γμαι  , -γμην

 

π,β,φ,πτ             :                    -μμαι,   -μμην

 

τ,δ,θ,ζ,                 :                    -σμαι   ,-σμην

 

Η κλίση    : Πράττομαι, γράφομαι, πείθομαι  

 

Παρακείμενος	Υπερσυντέλικος
Οριστική	Οριστική
πέ-πραγ-μαι πέ-πραξαι πέ-πρακ-ται πε-πράγ-μεθα πέ-πραχ-θε πεπραγμένοι εἰσὶ(ν	ἐ-πε-πράγ-μην ἐ-πέ-πραξο ἐ-πέ-πρακ-το ἐ-πε-πράγ-μεθα ἐ-πέ-πραχ-θε πεπραγμένοι ἦσαν

Παρακείμενος	Υπερσυντέλικος
Οριστική	Οριστική
γέ-γραμ-μαι γέ-γραψαι γέ-γραπ-ται γε-γράμ-μεθα γέ-γραφ-θε γεγραμμένοι εἰσὶ(ν)	ἐ-γε-γράμ-μην ἐ-γέ-γραψο ἐ-γέ-γραπ-το ἐ-γε-γράμ-μεθα ἐ-γέ-γραφ-θε γεγραμμένοι ἦσαν

Παρακείμενος	Υπερσυντέλικος
Οριστική	Οριστική
πέ-πεισ-μαι πέ-πει-σαι πέ-πεισ-ται πε-πείσ-μεθα πέ-πει-σθε πεπεισμένοι εἰσὶ(ν)	ἐ-πε-πείσ-μην ἐ-πέ-πει-σο ἐ-πέ-πεισ-το ἐ-πε-πείσ-μεθα ἐ-πέ-πεισ-θε πεπεισμένοι ἦσαν

ΑΣΚΗΣΕΙΣ:

1) Να σχηματίσετε βήμα-βήμα τον Παρακείμενο των παρακάτω ρημάτων 
χρησιμοποιώντας σωστά τον αναδιπλασιασμό του αρχικού συμφώνου και την τελική κατάληξη του:

       θύω → _________             νομίζω  → _________          πιστεύω → _________
βουλεύω → _________           ταμιεύω → _________            κελεύω → _________
    κομίζω → _________         θηρεύω → _________                  
στρατεύω → _________             οικίζω → _________          ἀγορεύω → _________
διώκω → _________          σκευάζω → _________

2)Να σχηματίσετε τον Παρακείμενο και τον Υπερσυντέλικο των παρακάτω ρημάτων στην οριστική και στο πρόσωπο που σας δίνεται:

    Ενεστώτας                                    Παρακείμενος                        Υπερσυντέλικος

τοξεύομεν
φονεύεις
θύουσι
θεραπεύετε
κελεύει
γράφουσι
διώκει
πράττεις

3) Να σχηματίσετε τον Παρακείμενο και τον Υπερσυντέλικο των παρακάτω ρημάτων
 δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή τόσο στην αρχική αύξηση και τον αναδιπλασιασμό όσο και στην τελική κατάληξη -κα, -χα, -φα:

                           Παρακείμενος                             Υπερσυντέλικος
χορεύω                                                     -
γράφω                           
τάττω                           
ἀλλάττω                                         -
κόπτω                                                 -
πράττω         

4) Να μεταφέρετε τα παρακάτω ρήματα στο πρόσωπο του Παρακειμένου και του Υπερσυντελίκου που σας ζητείται στην παρένθεση:

                                           Παρακείμενος                         Υπερσυντέλικος
σκευάζω (β΄ ενικό)     
θαυμάζω (α΄ πληθ.)               
βουλεύω (γ΄ πληθ.)                 
διώκω (γ΄ ενικό)                       
βλάπτω (β΄ ενικό)                   
ἁλιεύω (ά πληθ.)         


5) Να κλιθούν στον Παρακείμενο και στον Υπερσυντέλικο τα ρήματα: ἀνακηρύττω, ἀπαλλάττω.


6) Να γίνουν οι παρακάτω χρονικές αντικαταστάσεις σε όλους τους χρόνους της Οριστικής στο πρόσωπο που ζητείται στην παρένθεση:

κελεύω (β΄ ενικό), λύω (β΄ πληθυντικό), δουλεύω (γ΄ ενικό), διακωλύω (γ΄ πληθυντικό), γράφω (ά πληθ.)

7). Να συμπληρώσετε τα κενά των παρακάτω προτάσεων τοποθετώντας τα ρήματα των παρενθέσεων στους κατάλληλους τύπους του παρακειμένου της ενεργητικής φωνής.

α) Οἱ Θηβαῖοι καὶ δένδρα ………………(κόπτω) και οἰκίας ……………… (κατακαίω).

β) Λέγουσιν ὅτι ταῦτα Δέξιππος ……………….. (πράττω).

γ) Τοῖς μὲν Ἀθηναίοις Σόλων τοὺς νόμους ……………….. (γράφω), τοῖς δὲ Σπαρτιάταις Λυκοῦργος.

δ) Οἱ νέοι ………………………. (θαυμάζω) τοὺς γονέας αὑτῶν.

ε) Λέγουσιν ὅτι οἱ πολέμιοι χρήματα καὶ πρόβατα ……………….. (διαρπάζω).

στ) Οἱ Ἀθηναῖοι ………………….. (τειχίζω) τὰς πόλεις λίθοις καὶ ξύλοις.

ζ) Πάντες οἱ ἄνθρωποι ………………….. (θύω) τοῖς θεοῖς.

η) Πάντες ἡμεῖς …………………. (χορεύω) ἐν τοῖς Διονυσίοις.

Περισσότερο εκπαιδευτικό υλικό για το Γυμνάσιο εδώ.