Το έθιμο του χριστουγεννιάτικου δέντρου μάς ήρθε από τον ευρωπαϊκό πρώιμο μεσαίωνα (πριν το 900 μ.Χ) – και δεν είχε σαν αφορμή του τα Χριστούγεννα.
Τη σκοτεινή εκείνη εποχή, όπου ο παγανισμός ήταν στο φόρτε του, οι διάφορες βορειοευρωπαϊκές φυλές περίμεναν κάθε Δεκέμβριο να έρθει η ημέρα του χειμερινού ηλιοστασίου (μεταξύ 20 και 23 Δεκεμβρίου, ανάλογα με τη χρονιά), το οποίο χαρακτηρίζεται από την πιο μεγάλη νύχτα του χρόνου. Επειδή μόλις περάσει το ηλιοστάσιο η ημέρα αρχίζει πάλι να μεγαλώνει (και ο ήλιος ανακτά σταδιακά την κυριαρχία του), οι λαοί των ευρωπαϊκών εκείνων περιοχών καθιέρωσαν την 23η Δεκεμβρίου ως τη γιορτή της αναγέννησης του ήλιου (Yule).
Για τους Δρυίδες (ιερατική τάξη των Κελτών) ήταν η ημέρα της αναγέννησης του μεγάλου κερασφόρου θεού τους (παρομοίως για τους Ρωμαίους ήταν η ημέρα της γέννησης του αήττητου ήλιου, ενώ για τους Αιγυπτίους η ημέρα που πεθαίνει και ξαναγεννιέται ο Όσιρις). Έτσι λοιπόν – όπως λένε οι μύθοι – οι Ευρωπαίοι το γιόρταζαν δεόντως, με ανάλογες παγανιστικές τελετές και ανθρωποθυσίες. Λέγεται ότι ένα από τα πιο… ακίνδυνα έθιμα της συγκεκριμένης γιορτής ήταν ο στολισμός των σπιτιών με αειθαλή δέντρα και θάμνους.
ΕΛΑΤΟ, ΤΟ ΔΕΝΤΡΟ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ
Στους άγριους χειμώνες, όταν πάγωναν τα πυκνά και σκοτεινά γερμανικά δάση (όπου φυτρώνουν κυρίως έλατα), οι ντόπιοι λέγεται ότι επικαλούνταν τα πνεύματα του δάσους για να τους βοηθήσουν. Πίστευαν μάλιστα ότι το γκι, το ου και τo έλατo, που έχουν την ιδιότητα να παραμένουν καταπράσινα ακόμα και όταν τα κόψεις, είναι προικισμένα με μαγικές, προστατευτικές δυνάμεις. Έτσι τα μετέφεραν μέσα στα σκοτεινά, μεσαιωνικά σπίτια τους, όπου εκτός των άλλων, μετέδιδαν ένα άρωμα φρεσκάδας στον χώρο.
Όταν λοιπόν γιόρταζαν τη γιορτή της γέννησης του ήλιου, έφερναν ως δώρα μήλα, πορτοκάλια και αναμμένα κεριά (που συμβόλιζαν τον ήλιο), τα οποία κρεμούσαν στα κλαδιά του έλατου. Το έλατο ήταν επιπλέον σύμβολο αθανασίας για τους Δρυίδες, επειδή δεν πεθαίνει. Υπήρχαν όμως και άλλοι λόγοι που το διάλεγαν. Έτσι κι αλλιώς πρόκειται για ένα αειθαλές δέντρο που επικρατεί στα ευρωπαϊκά δάση και ξεχωρίζει για το συμμετρικό κωνικό, πυραμιδοειδές σχήμα του και την ομορφιά του. Τα κλαδιά του είναι γερά (αντέχοντας έτσι τα στολίδια), οι βελόνες του δεν πέφτουν, ενώ παραμένει αναλλοίωτο και μετά την κοπή του.
Ο ΘΡΥΛΟΣ ΤΟΥ ΚΟΚΚΙΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΡΑΣΙΝΟΥ ΣΤΟΛΙΣΜΟΥ
Όμως οι παγανιστές είχαν και άλλη μια δοξασία για το χειμερινό ηλιοστάσιο. Πίστευαν ότι την ημέρα εκείνη κορυφώνεται μέσα στα δάση η μάχη δυο βασιλιάδων (του κόκκινου και του πράσινου), που ο καθένας τους αντιπροσωπεύει μια από τις δυο όψεις του κερασφόρου θεού (Horned God).
Ο κόκκινος βασιλιάς (Holly King) είναι μια εκδοχή του Άη Βασίλη: κατοικεί στο δάσος, ντύνεται στα κόκκινα, οδηγεί ένα τσούρμο από ελάφια και εκπροσωπεί την περίοδο όπου ο ήλιος φθίνει. Σύμβολό του είναι αειθαλή δέντρα και θάμνοι του δάσους. Ο πράσινος βασιλιάς (Oak King ή αλλιώς Green Man) παρουσιάζεται ως θεός της γονιμότητας, είναι ντυμένος στα πράσινα και εκπροσωπεί την περίοδο όπου ο ήλιος δυναμώνει.
Ο καθένας τους προσπαθεί να κερδίσει την κυριαρχία του δάσους. Έξι μήνες του χρόνου κερδίζει τη μάχη ο κόκκινος – και βασιλεύει εκείνος στο δάσος, ενώ μόλις περάσει το χειμερινό ηλιοστάσιο βασιλεύει ο πράσινος – για τους επόμενους έξι μήνες. Όμως αυτά τα χρώματα των δυο βασιλιάδων – το κόκκινο και το πράσινο – πέρασαν στη συνέχεια και στη χριστουγεννιάτικη διακόσμηση (μαζί με όλα τα υπόλοιπα παγανιστικά έθιμα) και έμειναν για πάντα.
Ο ΣΤΟΛΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΡΩΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΟΥ ΔΕΝΤΡΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Το έθιμο του Χριστουγεννιάτικου δέντρου το έφεραν στην χώρα μας οι Βαυαροί και στην Ελλάδα για πρώτη φορά στολίστηκε δέντρο στα Ανάκτορα του Όθωνα το 1833, πρώτα στο Ναύπλιο και μετά στην Αθήνα, όπου μάλιστα οι κάτοικοι σχημάτισαν ουρές για να το θαυμάσουν. Ωστόσο η παρουσία του έγινε απαραίτητη σε κάθε ελληνικό σπίτι μετά τη δεκαετία του ‘50.
Ο πρόδρομος του χριστουγεννιάτικου δέντρου στην Ελλάδα είναι το παραδοσιακό Χριστόξυλο
Αυτό το συναντάμε κυρίως στα χωριά της Βορείου Ελλάδος. Κάθε Χριστούγεννα ο πατέρας ή ο παππούς κάθε οικογένειας ψάχνει στα δάση και στα χωράφια ένα μεγάλο γερό κούτσουρο από πεύκο ή ελιά κυρίως, όπου θα μπει στο τζάκι και θα καίει όλο το 12ήμερο των γιορτών από τα Χριστούγεννα ως τα Φώτα.
Το Χριστόξυλο σύμφωνα με τις αντιλήψεις καθαρίζει την παλιά καπνιά του τζακιού και φέρνει την καλοτυχία. Κύρια όμως ευεργεσία που παρέχει στο σπίτι είναι η προστασία του νοικοκυριού από τα παγανά και τους καλικάντζαρους, που μπαίνουν στο σπίτι από τις καμινάδες και κλέβουν ή κάνουν ζημιές στο νοικοκυριό. Καίγοντας το Χριστόξυλο η παράδοση λέει ότι ζεσταίνεται ο Χριστός στην κρύα σπηλιά της Βηθλεέμ. Οι νοικοκυραίοι είναι υποχρεωμένοι να κρατάνε την φωτιά ως τα Φώτα, όπου οι καλικάντζαροι αποσύρονται κάτω από τη γη και σταματάνε τις επιδρομές στα σπίτια.
Η ΕΛΛΑΔΑ, ΩΣ ΧΩΡΑ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ, ΕΙΧΕ ΤΟ ΕΘΙΜΟ ΤΟΥ ΣΤΟΛΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΚΑΡΑΒΙΟΥ
Το καράβι συμβολίζει την καινούργια πλεύση του ανθρώπου στη ζωή, μετά τη γέννηση του Χριστού. Το ελληνικό παραδοσιακό καραβάκι αποτελεί παράδοση των παλαιών εποχών, που τα παιδιά με αγάπη, χαρά και δημιουργικό νου κατασκεύαζαν τα παιχνίδια τους. Αποτελούσε, όμως, και ένα είδος τιμής και καλωσορίσματος στους ναυτικούς, που επέστρεφαν από τα ταξίδια τους.
Έως και την πρώτη μεταπολεμική δεκαετία, συναντούσαμε το καραβάκι σε πολλά ελληνικά σπίτια και στα χέρια των παιδιών που έλεγαν τα κάλαντα. Σήμερα, η παράδοση αυτή τείνει να εξαφανιστεί. Εντούτοις, στις αρχές της δεκαετίας του 1970, συζητήθηκε έντονα στη χώρα μας το ζήτημα κατάργησης του χριστουγεννιάτικου δέντρου και αντικατάστασής του από το καράβι, δεδομένου ότι αυτό συνδύαζε την παράδοση με την οικολογική συνείδηση. Το ζήτημα βεβαίως δεν ήταν τόσο απλό, καθώς παρουσιάστηκε αδιάσειστη επιχειρηματολογία και από τις δύο πλευρές, με αναφορές σε οικολογικά ζητήματα και προτάσεις από ειδήμονες για χρήση φυτών και δέντρων, πλην του ελάτου.
Σε ορισμένες περιοχές (κυρίως στα νησιά) εξακολουθούν να στολίζουν «καραβάκια», ενώ τα τελευταία χρόνια γίνεται μια αξιέπαινη προσπάθεια ορισμένων Δήμων της χώρας, να επαναφέρουν το έθιμο στην αρχική του μορφή, στολίζοντας στις πλατείες τους καραβάκια, αντί για έλατα. Ωστόσο, το χλωρό κλαδί πάντα έμπαινε στο ελληνικό σπίτι τις ημέρες του Δωδεκαημέρου, για να φέρει την ελπίδα για μια καινούρια ανθοφορία, για ένα καλύτερο μέλλον.
Περισσότερα χριστουγεννιάτικα θέματα εδώ.
