ΚΕΙΜΕΝΟ 1
Ελληνική γλώσσα: Η συμβολή της στον πολιτισμό
Θα ξεκινήσω με μία πάγια γλωσσολογική και πολιτισμική θέση μου σε σχέση με τον πολιτισμό μας που θέτω υπό την κρίση σας. Υποστηρίζω ότι: Αν οι Έλληνες δεν είχαν γνωρίσει πολύ νωρίς την γραφή και δεν είχαν αναπτύξει εγκαίρως σε πρώιμο στάδιο ένα πολύ λειτουργικό και εύκολο στην εκμάθηση και χρήση του αλφάβητο, το ελληνικό αλφάβητο, είναι βέβαιο ότι ο ελληνικός πολιτισμός, ο οποίος αποτελεί τη βάση τού ευρωπαϊκού και γενικότερα τού δυτικού πολιτισμού, όχι μόνο θα ήταν κατά πολύ άγνωστος (όπως και άλλοι μεγάλοι πολιτισμοί που δεν γνώρισαν γραφή) αλλά κυρίως δεν θα είχε την εξέλιξη που τον ξεχωρίζει ούτε και την επίδραση, εσωτερική και εξωτερική, που άσκησε διαχρονικά εντός και εκτός Ελλάδος.
Και μία δεύτερη θέση μου, άμεσα συνδεόμενη με τον ελληνικό πολιτισμό, που τη φέρνω πάντοτε στο προσκήνιο: Ο ελληνικός πολιτισμός υπήρξε κατ’ εξοχήν «πολιτισμός τού γραπτού λόγου», κάτι που ούτε το έχουμε συνειδητοποιήσει ούτε είναι καθόλου αυτονόητο.
Είναι πολιτισμός δηλαδή που δεν νοείται έξω από τα κείμενά του, έξω από την έκφραση, τη μετάδοση και τη διάδοση των πνευματικών κατακτήσεων και προβληματισμών των Ελλήνων σε όλα τα πεδία. Αλλά τα κείμενα δεν υπάρχουν χωρίς τη γνώση και τη χρήση τής γραφής, και μάλιστα σε ευρεία κλίμακα ως προς τους χρήστες (όχι προνόμιο των ολίγων), σε πρώιμο χρόνο (τον χρόνο κατά τον οποίο άρχισαν να δημιουργούνται μεγάλα πνευματικά έργα) και, προπάντων, μέσα από ένα οικονομικό, λειτουργικό και αποτελεσματικό σύστημα (δηλαδή απλό, πρακτικό και εύχρηστο αλφάβητο εικοσιτεσσάρων μόνο γραμμάτων). Το γεγονός ότι χρησιμοποιήθηκαν πέντε γραφές στον ελλαδικό χώρο πριν ακόμη από το ελληνικό αλφάβητο (ιερογλυφική, γραμμική Α, γραμμική Β, Κυπρομινωική, Κυπριακό συλλαβάριο) δείχνει την αγωνία των Ελλήνων να εκφραστούν γραπτώς. […]
Στην Ελλάδα δεν έχουμε εκτιμήσει ακόμη στην πραγματική του διάσταση το γεγονός τής οικουμενικής παρουσίας, τού κύρους και τής αίγλης που χαίρει η ελληνική γλώσσα ευρύτερα στον κόσμο. Το γεγονός λ.χ. ότι σε σύνολο 166.000 λέξεων τής Αγγλικής (λεξικό WEBSTER) ποσοστό περίπου 30% (50.000 λέξεις) είναι ελληνικής προελεύσεως λέξεις αποκαλύπτει εμπράκτως το μέγεθος τής γλωσσικής και πνευματικής παρουσίας που έχει κατακτήσει η ελληνική γλώσσα, δηλαδή η ελληνική σκέψη, δηλαδή ο ελληνικός πολιτισμός.
Τέλος, δεν είναι μόνον η οικουμενικότητά της που κατέστησε την Ελληνική μια ξεχωριστή γλώσσα. Είναι και το γεγονός ότι στη γλώσσα αυτή έχουμε συνεχή προφορική παράδοση τουλάχιστον 4.000 χρόνων και συνεχή γραπτή παράδοση 3.500 ετών.
Η Ελληνική αποτελεί μοναδικό παράδειγμα γλώσσας με αδιάσπαστη ιστορική συνέχεια και με τέτοια δομική και λεξιλογική συνοχή, που να επιτρέπει να μιλάμε για μια ενιαία ελληνική γλώσσα από την αρχαιότητα έως σήμερα (με αλλαγές φυσικά σε όλα τα επίπεδά της). Με αυτό εννοούμε ότι ο ίδιος λαός, οι Έλληνες, στον ίδιο γεωγραφικό χώρο, την Ελλάδα, επί 40 ολόκληρους αιώνες χωρίς διακοπή μιλάει και γράφει –με την ίδια γραφή (από τον 8ο π. X. αιώνα) και την ίδια ορθογραφία (από τον 4ο π. X. αιώνα)– την ίδια γλώσσα, την Ελληνική.
Γεώργιος Μπαμπινιώτης, ομότιμος καθηγητής Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών
ΚΕΙΜΕΝΟ 2
Η ανθρωποκεντρική υποστασιοποίηση της ελληνικής γλώσσας
Ακριβοδίκαια θεσπίστηκε Παγκόσμια Ημέρα Ελληνικής Γλώσσας που εορτάζεται ετησίως στις 9 Φεβρουαρίου, ημέρα θανάτου του Διονυσίου Σολωμού, του εθνικού ποιητή της Ελλάδας. Η ελληνική γλώσσα είναι μία μήτρα νοημάτων και αξιών με επίκεντρο τον άνθρωπο, απαράμιλλη στο περιεχόμενό της και στην εκφορά της. […]
Τιμώντας την ελληνική γλώσσα, τιμάμε και τους πολιτιστικούς θησαυρούς που δημιούργησε. Και αυτό γιατί η γλώσσα αυτή γεννήθηκε και διαμορφώθηκε ακριβώς στον ίδιο χώρο που γέννησε ένα μοναδικό φαινόμενο για τον πολιτισμό: την ανθρωποκεντρική πολιτεία εν ελευθερία, ενώ περιστοιχιζόταν από δεσποτικές επικράτειες. Ο ελληνικός κόσμος εξελισσόμενος προς την ελευθερία και τη δημοκρατία βάθαινε και πλάταινε τη σκέψη του για την κατάσταση του ανθρώπου και αυτός ο βαθύς στοχασμός και το αγωνιστικό ήθος αποτυπώνονταν στη γλώσσα του. […]
Η ανθρωποκεντρική υποστασιοποίηση της ελληνικής γλώσσας την καθιστά μοναδική και απαράμιλλη. Η μοναδικότητα της Ελληνικής τεκμηριώνεται και από το γεγονός ότι το σημαίνον (τα φωνήματα της λέξης) και το σημαινόμενο (το νόημα της λέξης) ταυτίζονται στον μέγιστο βαθμό στην ελληνική γλώσσα. Για παράδειγμα, η λέξη «δημοκρατία» είναι το κράτος του δήμου, δηλαδή η πολιτεία που η πολιτική αρμοδιότητα ασκείται από τους ίδιους τους πολίτες. Η εκφορά της λέξης διαυγάζει και το εννοιολογικό περιεχόμενο του όρου. Αλλά δεν κάνει μόνο αυτό η ελληνική γλώσσα, δηλαδή να είναι ακριβής και περιγραφική στο νοηματικό επίπεδο. Η ελληνική γλώσσα έχει τη δύναμη να διαπλάθει το ήθος του ομιλούντος. Για παράδειγμα, η λέξη «φθόνος» προέρχεται από το ρήμα «φθίνω» που σημαίνει εξασθενώ, γίνομαι κάτι λιγότερο, παρακμάζω. Η ίδια η λέξη μάς προειδοποιεί να μην κάνουμε αυτήν την επιλογή. Στα αγγλικά η λέξη «envy» δεν είναι και περιγραφική των επιπτώσεων αυτής της επιλογής στην προσωπικότητα του ανθρώπου. Κατά τον ίδιο τρόπο, η λέξη «εκδίκηση» βρίσκεται στον αντίποδα των ένδικων μέσων, μας προειδοποιεί ότι κινείται έξω από την περιοχή του δικαίου, άρα μας αποτρέπει. Η αγγλική λέξη «revenge» δεν λειτουργεί αποτρεπτικά στο ηθικό επίπεδο. Τέλος, η ελληνική γλώσσα είναι μία γλώσσα που κινεί τη φαντασία. Ας πάρουμε τη λέξη «άγαλμα» που προέρχεται από το ρήμα «αγάλλω», που σημαίνει ευχαριστιέμαι ψυχικά. Συγκρινόμενη αυτή η λέξη με την αντίστοιχη αγγλική «statue» που προέρχεται από το λατινικό ρήμα «στέκομαι» (στα λατινικά sto/statum), αποτείνεται σε μία διαφορετική κατάσταση: η λέξη «άγαλμα» υποδηλώνει την κίνηση της ψυχής από την ευχαρίστηση, ενώ η λέξη «statue» υποδηλώνει την ακινησία.
Καταλήγουμε ότι αυτό που συνιστά τη μοναδικότητα της ελληνικής γλώσσας είναι ότι αγαπάει τον άνθρωπο, τον παροτρύνει και τον οδηγεί στην ηθική και πνευματική του ανύψωση. […] Σήμερα το πολιτιστικό παράδειγμα του ελληνικού κόσμου, όπως αποτυπώνεται στα κείμενα της ελληνικής γλώσσας, είναι πιο επίκαιρο και πιο μοντέρνο από ποτέ, ώστε να αφυπνίσει και να νοηματοδοτήσει τον πολιτισμό μας, για να καταστεί ο άνθρωπος αυτοσκοπός και να πάψει να αποτελεί ένα μέσο στον βωμό της κερδοσκοπίας. Η παρακαταθήκη της ελληνικής γλώσσας προτείνει την κοινωνία της αιδούς και της δικαιοσύνης και όχι αυτήν της ύβρεως. Έχει να μας διδάξει σήμερα πολλά.
Πολύβια Παραρά, εφ. Καθημερινή, 09.02.2021
ΚΕΙΜΕΝΟ 3
Τη γλώσσα μού έδωσαν ελληνική·
το σπίτι φτωχικό στις αμμουδιές του Ομήρου.
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου στις αμμουδιές του Ομήρου.
Εκεί σπάροι και πέρκες
ανεμόδαρτα ρήματα
ρεύματα πράσινα μες στα γαλάζια
όσα είδα στα σπλάχνα μου ν’ ανάβουνε
σφουγγάρια, μέδουσες
με τα πρώτα λόγια των Σειρήνων
όστρακα ρόδινα με τα πρώτα μαύρα ρίγη.
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου, με τα πρώτα μαύρα ρίγη.
Εκεί ρόδια, κυδώνια
θεοί μελαχρινοί, θείοι κι εξάδελφοι
το λάδι αδειάζοντας μες στα πελώρια κιούπια·
και πνοές από τη ρεματιά ευωδιάζοντας
λυγαριά και σχίνο
σπάρτο και πιπερόριζα
με τα πρώτα πιπίσματα των σπίνων
ψαλμωδίες γλυκές με τα πρώτα πρώτα Δόξα Σοι.
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου, με τα πρώτα πρώτα Δόξα Σοι!
Εκεί δάφνες και βάγια
θυμιατό και λιβάνισμα
τις πάλες ευλογώντας και τα καριοφίλια.
Στο χώμα το στρωμένο με τ’ αμπελομάντιλα
κνίσες, τσουγκρίσματα
και Χριστός Ανέστη
με τα πρώτα σμπάρα των Ελλήνων.
Αγάπες μυστικές με τα πρώτα λόγια του Ύμνου.
Μονάχη έγνοια η γλώσσα μου, με τα πρώτα λόγια του Ύμνου!
Οδυσσέας Ελύτης. [1959] 2011. ΤΟ ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ. 21η έκδ. Αθήνα: Ίκαρος.
ΘΕΜΑΤΑ
Α. Να αποδώσετε συνοπτικά (70-80 λέξεις) τις απόψεις του συγγραφέα του Κειμένου 1 σχετικά με τη διασύνδεση του ελληνικού πολιτισμού με τον γραπτό λόγο.
Μονάδες 15
Β1.Να επαληθεύσετε ή να διαψεύσετε, με βάση τα Κείμενο 1 και 2, τις παρακάτω περιόδους λόγου, γράφοντας στο τετράδιό σας, δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί σε κάθε περίοδο, τη λέξη Σωστό ή Λάθος:
α. Το γεγονός πως χωρίς το γραπτό λόγο ο ελληνικός πολιτισμός θα ήταν σχεδόν άγνωστος αποτελεί μια ευρέως διαδεδομένη και αποδεκτή άποψη. (Κείμενο 1)
β. Ο γραπτός λόγος αποτέλεσε το κύριο μέσο έκφρασης και διάδοσης των πνευματικών επιτευγμάτων των Ελλήνων. (Κείμενο 1)
γ. Η ελληνική γλώσσα είναι ανθρωποκεντρική. (Κείμενο 2)
δ. Ο πλούτος της ελληνικής γλώσσας φανερώνεται στο γεγονός ότι τα φωνήματα των λέξεων και τα νοήματά τους είναι ποικίλα και διαφορετικά. (Κείμενο 2)
ε. Η νέα ελληνική γλώσσα με τη φθορά που έχει υποστεί δεν έχει να προσφέρει κάτι σήμερα. (Κείμενο 2)
Μονάδες 10
Β2α. Να εξηγήσετε τι επιδιώκει ο συγγραφέας του Κειμένου 1 με τη χρήση του παραδείγματος (Το γεγονός λ.χ. ότι… δηλαδή ο ελληνικός πολιτισμός). Κατά πόσο θεωρείτε ότι επιτυγχάνει το στόχο του;
Μονάδες 10
Β2β. Το Κείμενο 2 ολοκληρώνεται με μια προτροπή της αρθρογράφου σε α΄ πληθυντικό πρόσωπο: «(Η γλώσσα) Έχει να μας διδάξει σήμερα πολλά». Τι επιδιώκει με τη χρήση του α΄ πληθυντικού προσώπου;
Μονάδες 10
Β3. Να επισημάνετε τον τρόπο με τον οποίο αναπτύσσει τη δεύτερη παράγραφο ("Τιμώντας...γλώσσα του") του Κειμένου 2 η αρθρογράφος. Τι εξυπηρετεί ο τρόπος με τον οποίο έχει κάνει αυτή την επιλογή;
Μονάδες 10
Γ. Ποια είναι η έγνοια του ποιητικού υποκειμένου του Κειμένου 3; Ποια είναι η προσωπική σας στάση απέναντι σε αυτή; (150-200 λέξεις)
Μονάδες 15
Δ. Με αφόρμηση τα κείμενα που διαβάσατε, καλείστε να αναρτήσετε ένα άρθρο στην ιστοσελίδα του σχολείου σας, στο οποίο να παρουσιάζετε την αξία της ελληνικής γλώσσας και να καταθέτετε συγκεκριμένες προτάσεις για την γλωσσική καλλιέργεια των νέων από το σχολείο. (350-400 λέξεις)
Μονάδες 30
Επιμέλεια: Αποστόλης Ζυμβραγάκης, φιλόλογος - M.Ed. ειδικός παιδαγωγός, συγγραφέας.
Αναζητήστε το βιβλίο του: Όλη η ύλη των Νέων Ελληνικών Γ' Λυκείου μέσα από 100+ ερωτήσεις και απαντήσεις, Αποστόλης Ζυμβραγάκης, εκδόσεις 24 γράμματα, ISBN: 978-618-201-134-8, μέσα από το οποίο μπορείτε να βρείτε οδηγίες για το πώς απαντιούνται τα συγκεκριμένα ερωτήματα.
Στο βιβλίο που κυκλοφορεί παρουσιάζεται με έναν ευρηματικό τρόπο όλη η ύλη των Νέων Ελληνικών Γ' Λυκείου (συνεξέταση γλώσσας και λογοτεχνίας) μέσα από 100+ ερωτήσεις και απαντήσεις.
Πρόκειται για έναν πλήρη οδηγό, στον οποίο θα βρείτε με σαφή και εύστοχο τρόπο απαντήσεις και οδηγίες για όλα τα πιθανά θέματα των πανελλαδικών εξετάσεων στο μάθημα των Νέων Ελληνικών, πρακτικό οδηγό για πετυχημένη περίληψη, πρακτικό οδηγό για πετυχημένο ερμηνευτικό σχόλιο λογοτεχνίας, πρακτικό οδηγό για πετυχημένη παραγωγή λόγου σε κάθε επικοινωνιακή περίσταση, καθώς και όλα τα νέα κριτήρια αξιολόγησης του ΙΕΠ με τις απαντήσεις τους.
Είναι σίγουρο πως αυτός ο πρακτικός οδηγός Νέων Ελληνικών θα γίνει ένα απαραίτητο εργαλείο για εκπαιδευτικούς και υποψήφιους πανελλαδικών εξετάσεων.
Λίγα λόγια για τον συγγραφέα: Ο Αποστόλης Ζυμβραγάκης είναι ένας από τους πλέον αναγνωρισμένους φιλολόγους της γενιάς του, δημιουργός του δημοφιλούς εκπαιδευτικού ιστολογίου "Ηλεκτρονική Διδασκαλία" (e-didaskalia.blogspot.gr), μέσα από το οποίο παρέχεται εκπαιδευτικό υλικό για όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες της χώρας. Όλη αυτή η γνώση πλέον συμπυκνώνεται σε έναν πλήρη και ταυτόχρονα πρακτικό οδηγό Νέων Ελληνικών -απαραίτητο μετά τις τελευταίες αλλαγές- για εκπαιδευτικούς και υποψήφιους πανελλαδικών εξετάσεων.
