Αρχαία Α' Λυκείου - Ξενοφώντα Ελληνικά - Σημειώσεις

 Ξενοφών:

       Ήταν γόνος μιας αριστοκρατικής πλούσιας οικογένειας. Έγινε μαθητής του Σωκράτη και αυτή του η μαθητεία του καλλιέργησε έναν βαθύτατο σεβασμό για το δάσκαλό του σ' όλη του τη ζωή.

        Η απογοήτευσή του από τη μεταπολεμική κατάσταση και την πολιτική κρίση στην πατρίδα του, ο θάνατος του Σωκράτη, αλλά και η συντηρητική νοοτροπία και η ανήσυχη ιδιοσυγκρασία του τον οδήγησαν σε φιλολακωνικά αισθήματα. Παράλληλα υπήρχαν αιτίες της πολυκύμαντης ζωής του, όπως αυτή αντικατοπτρίζεται στο πολύπλευρο έργο του. Γι' αυτό άλλωστε υπήρξε στρατιώτης, πολιτικός, αλλά και αγρότης και κυνηγός.

       Το 401 π.Χ με πρόσκληση του φίλου του Προξένου βρίσκεται στην Περσία. Εκεί αποφασίζει να λάβει μέρος ,συμμετέχοντας σ' ένα ελληνικό εκστρατευτικό σώμα, στην εκστρατεία του Κύρου του Νεότερου κατά του αδελφού του Αρταξέρξη του Β'. Στα Κούναξα οι Έλληνες νίκησαν τους αντιπάλους τους Πέρσες ,αλλά ο Κύρος σκοτώθηκε. Οι Μύριοι (10.000) ,όπως ονομάστηκε το ελληνικό εκστρατευτικό σώμα, αποφάσισε να επιστρέψει πίσω .Ύστερα απ πολλές ταλαιπωρίες σ' άγνωστα και εχθρικά μέρη και αφού στο μεταξύ ο Ξενοφών είχε εκλεγεί ένας από τους πέντε στρατηγούς ,κατόρθωσαν να φτάσουν στην ελληνική Τραπεζούντα και ύστερα στο Βυζάντιο. Φτάνοντας στον Εύξεινο Πόντο αναφώνησαν το ιστορικό <<Θάλαττα, θάλαττα >>.Όλη αυτή την πορεία,την κάθοδο των Μυρίων εξιστόρησε o Ξενοφών στο έργο του << Κύρου Ανάβασις>>.

         Μετά από αυτά ο Ξενοφών θα ενταχθεί στις σπαρτιατικές δυνάμεις και κάτω από την αρχηγία του βασιλιά Αγησιλάου θα πάρει μέρος στις επιχειρήσεις εναντίον των Περσών και στη συνέχεια το 394 π.Χ στη μάχη της Κορώνειας εναντίον των Αθηναίων. Γι' αυτό και εξορίζεται από την Αθήνα αλλά ανταμείβεται από τη Σπάρτη και ως το 371 ζει στο Σκιλλούντα , στην Ηλεία στο αγρόκτημα που του παραχώρησαν .Εδώ ασχολείται με τη γεωργία ,το κυνήγι και τη συγγραφή των συγγραμμάτων του.

        Το 371, μετά την ήττα της Σπάρτης στα Λεύκτρα από τους Θηβαίους, θα καταφύγει στην Κόρινθο. Εδώ θα ζήσει πιθανώς ως το θάνατό του αν και στο μεταξύ οι Αθηναίοι ανακάλεσαν το ψήφισμα για την εξορία του.   Το 362 , ο γιος του Γρύλλος σκοτώνεται πολεμώντας μαζί με τους Αθηναίους στη μάχη της Μαντινείας. Το 356 πιθανώς πεθαίνει και ο ίδιος ο Ξενοφών.

 

• Ο Ξενοφών δεν έχει τις ικανότητες του Θουκυδίδη. Δεν αναζητεί τα βαθύτερα αίτια του πολέμου. Όμως περιγράφει ζωντανά τις μάχες.
• Πρότυπά του είναι ο Αγησίλαος και ο Σωκράτης.
• Τα χαρακτηριστικά της γραφής του είναι: σαφήνεια και ευκρίνεια στην έκφραση, απόλυτη ακρίβεια στην περιγραφή των χώρων όπου εξελίχθηκαν τα γεγονότα, ζωντάνια της περιγραφής, ιδεολογική συνέπεια και δραματικοποίηση των μεμονωμένων εντυπωσιακών σκηνών.
• Το έργο του «Ἑλληνικά» περιγράφει τα γεγονότα από το 411 π.Χ. έως τη Μάχη στη Μαντίνεια. (49 έτη).
• Χαρακτηριστικά του έργου του: α) αφήνει να φανεί η φιλολακωνική του στάση, β) εξυμνεί ανοιχτά τα χαρίσματα των Σπαρτιατών, γ) προβάλλει έντονα την προσωπικότητα του Αγησίλαου και δ) εκφράζει την αντιπάθειά του προς τους Θηβαίους που νίκησαν οι Σπαρτιάτες.

 

 

 

ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΙΑΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ (430- 404 π.Χ.)

 

Αίτια:

α) Η αντίθεση Αθήνας- Σπάρτης σε πολλούς τομείς: πολιτικό, στρατιωτικό, κοινωνικό, ιδεολογικό, πολιτιστικό.

β) Η σύγκρουση συμφερόντων Αθήνας- συμμάχων Σπάρτης (Κόρινθος, Μέγαρα, Αίγινα).

γ) Ο φόβος της Σπάρτης για την ανάπτυξη της Αθήνας.

Αφορμές πολέμου:

α) Η επέμβαση της Αθήνας στη διένεξη Κέρκυρας- Κορίνθου.

β) Η επέμβαση της Κορίνθου υπέρ της Ποτίδειας που αποστάτησε από την Αθήνα.

γ) Το «Μεγαρικό ψήφισμα»: απαγόρευση πώλησης μεγαρικών προϊόντων στην Αθήνα.

δ) Η κατάληψη της Αίγινας από τους Αθηναίους.

 

Φάσεις του πολέμου:

α)  Δεκαετής ή Αρχιδάμειος πόλεμος (431- 421 π.Χ.), με τη δεκαετή πολιορκία της Αθήνας από το Σπαρτιάτη βασιλιά Αρχίδαμο και τις επιδρομές των Αθηναίων στα παράλια της Πελοποννήσου. Η φάση έληξε με την ειρήνη του 421 π.Χ., με την οποία οι αντίπαλοι επανήλθαν στα εδάφη που είχαν πριν από τον πόλεμο.

β) Η εκστρατεία των Αθηναίων στη Σικελία (415- 413 π.Χ.): Αθηναϊκή πανωλεθρία στη Σικελία και σπαρτιατική εισβολή στην Αττική.

γ) Ο πόλεμος στο Ανατολικό Αιγαίο (413- 405 π.Χ): Ο πόλεμος έληξε με την ολική ήττα των Αθηναίων στους Αιγός ποταμούς (φθινόπωρο 405 π.Χ.) και την παράδοση της Αθήνας στη Σπάρτη με εξοντωτικούς όρους (άνοιξη 404 π.Χ.)

 

ΞΕΝΟΦΩΝΤΑΣ- «ἙΛΛΗΝΙΚΑ»

Κεφάλαιο 1: (Η καταστροφή του αθηναϊκού στόλου στους Αιγός ποταμούς από τον Λύσανδρο.                                                                             

 

Παράγραφοι 16-21

     Βρισκόμαστε στην τελευταία φάση του Πελοποννησιακού πολέμου. Το δεύτερο βιβλίο των Ελληνικών αρχίζει με τις δυσκολίες συντήρησης του εκστρατευτικού σώματος των Σπαρτιατών στη Χίο και την ανάληψη της ηγεμονίας του σπαρτιατικού στόλου για δεύτερη φορά από το Λύσανδρο. Οι νέοι σύμμαχοι των Λακεδαιμονίων δείχνουν εμπιστοσύνη στο Λύσανδρο, ο οποίος εξασφαλίζει  οικονομική  βοήθεια από τον Κύρο. Η βάση του σπαρτιατικού στόλου για τις εξορμήσεις τους ήταν η Έφεσος ενώ των Αθηναίων ήταν η Σάμος.

 

    Στις παραγράφους 16-32 ο Ξενοφών αφηγείται ένα σημαντικό γεγονός: την καταστροφή του αθηναϊκού στόλου στους Αιγός ποταμούς του Ελλησπόντου που σήμανε και το τέλος του εμφυλίου αυτού πολέμου.

Βρισκόμαστε στο 405 π.Χ.,λίγο πριν από την ήττα των Αθηναίων  στους Αιγός ποταμούς και ένα χρόνο πριν απ την τελική υποταγή της Αθήνας στη Σπάρτη.

   

    Ο Λύσανδρος πλέει προς τον Ελλήσποντο για να αποκόψει τις εμπορικές οδούς  των Αθηνών και να εμποδίσει τη μεταφορά σίτου στην Αθήνα από τις χώρες του Εύξεινου Πόντου. Αξίζει να λεχθεί ότι ο βασιλιάς της Σπάρτης Άγης  είχε αποκλείσει από την ξηρά την Αθήνα από το 413 π.Χ.

 

   Αξίζει να παρατηρηθεί ότι τα εκστρατευτικά σώματα δεν είχαν σώα ανεφοδιασμού. Έπρεπε να εξασφαλίζουν τη συντήρησή τους ή με αρπαγή και λεηλασία, όπως έκαναν οι Λακεδαιμόνιοι στη Λάμψακο είτε αγοράζοντας ο κάθε στρατιώτης τα τρόφιμά του από τον τοπική αγορά, όπως έκαναν οι Αθηναίοι στη Σηστό.

 

Οι κινήσεις των αντιπάλων:

Λύσανδρος: με 200 περίπου πλοία πλέει ολοταχώς προς τον Ελλήσποντο ξεκινώντας από τη Ρόδο. Παραλαμβάνει στην Άβυδο στρατό υπό την αρχηγία του Θώρακα και με τη βοήθειά του καταλαμβάνει την πλούσια και πολυάνθρωπη Λάμψακο, που  ήταν σύμμαχος των Αθηναίων.

 

Αθηναϊκός στόλος: 180 πλοία με πέντε στρατηγούς και με επικεφαλής τον Κόνωνα. Εισέρχεται στον Ελλήσποντο ύστερα από το Λύσανδρο, αγκυροβολεί στον Ελαιούντα, κατόπιν στη Σηστό και τέλος στους Αιγός ποταμούς, αναζητώντας τρόφιμα.

 

Στόχος του Λύσανδρου ήταν να εμποδίσει τον απόπλου του αθηναϊκού στόλου και να υποτάξει τις πόλεις που στο μεταξύ είχαν αποστατήσει από τους Σπαρτιάτες.

Κατέλαβε τη Λάμψακο, αλλά άφησε ελεύθερους όλους τους πολίτες της. Με τον τρόπο αυτό πέρασε έξυπνα το μήνυμα ότι έρχεται ως ελευθερωτής πόλεων και όχι ως τιμωρός και εκδικητής.

 

 

 

Παράγραφοι 22-24

Λύσανδρος: πανούργος, στόχος του ήταν η ολοκληρωτική καταστροφή των Αθηναίων. Είχε αντιληφθεί ότι οι Αθηναίοι περιφρονούσαν το στόλο των Σπαρτιάτων και είχαν χαλαρώσει τα μέτρα ασφαλείας. Τη στάση και τη συμπεριφορά αυτή των Αθηναίων θέλησε με πονηρό τρόπο και έξυπνο τρόπο να εκμεταλλευτεί ο Λύσανδρος.

 

Ο Λύσανδρος αποφεύγει να συγκρουστεί κατά μέτωπο με τους Αθηναίους και προσπαθεί να πληροφορηθεί τις συνήθειές τους όταν έβγαιναν από τα πλοία.

 

Παράγραφοι 25-28

Αλκιβιάδης: Αθηναίος πολιτικός. Ήταν φύση προικισμένη με πολλές αρετές. Επιζητούσε τα πρωτεία, ήταν θορυβώδης και θρασύς. Πάνω στο μεθύσι του έκοψε τα κεφάλια των αγαλμάτων του Ερμή  Κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου, ο Αλκιβιάδης άλλαξε τις πολιτικές του συμμαχίες αρκετές φορές. Στη πατρική του Αθήνα, στις αρχές της δεκαετίας του 410 π.Χ, υιοθέτησε μια επιθετική ξένη πολιτική, και ήταν εξέχων υποστηρικής της εκστρατείας στη Σικελία.Το καλοκαίρι του 415 π.Χ. και ενώ ο λεγόμενος Πελοποννησιακός Πόλεμος είχε μπει στο 17ο έτος, οι Αθηναίοι, ύστερα από πολλές συζητήσεις και αντεγκλήσεις στην Εκκλησία του Δήμου, αποφασίζουν να αποσταλεί στη Σικελία μεγάλη στρατιωτική δύναμη με αρχηγούς τούς Αλκιβιάδη, Νικία και Λάμαχο. Με αυτήν θα προσπαθούσαν να βοηθήσουν τους Εγεσταίους στη διαμάχη τους με τους Σελινουντίους, να απτής πράξης, οι Ερμοκοπίδες των γραπτών πηγών μας, είχαν περιοριστεί στον ακρωτηριασμό των φαλλών!

Το γεγονός προκάλεσε πανικό στους Αθηναίους. «Κανείς δεν γνώριζε τους ενόχους» μάς λέει ο Θουκυδίδης «αλλά προκηρύχτηκαν δημοσία μεγάλες αμοιβές για να τους ανακαλύψουν και ψήφισαν, επίσης, ότι οποιοσδήποτε, είτε πολίτης είτε ξένος είτε δούλος ήξερε καμιάν άλλη ιεροσυλία, έπρεπε να την καταγγείλει χωρίς φόβο για το άτομό του. Θεωρούσαν το πράγμα εξαιρετικά σοβαρό, γιατί νόμιζαν ότι ήταν κακό σημάδι για την εκστρατεία και ότι ήταν εκδήλωση συνωμοσίας για να γίνη επανάσταση και ν' ανατραπή η δημοκρατία.

Ο Αλκιβιάδης στο στόχαστρο

Μερικοί μέτοικοι και υπηρέτες, χωρίς ν' αποκαλύψουν τίποτε για τους Ερμάς, έκαναν μια καταγγελία για προγενέστερους ακρωτηριασμούς άλλων αγαλμάτων, τους οποίους, για διασκέδαση, είχαν κάνει μεθυσμένοι νεαροί και αποκάλυψαν ταυτόχρονα ότι σε μερικά σπίτια γίνονταν παρωδίες των Μυστηρίων της Ελευσίνος. Μεταξύ άλλων, κατηγορούσαν και τον Αλκιβιάδη. Υιοθετούσαν την κατηγορία οι εχθροί του Αλκιβιάδη, επειδή ήταν εμπόδιο για να γίνουν αυτοί ηγέτες των δημοκρατικών. Νομίζοντας ότι αν πετύχαιναν να τον διώξουν από την πολιτεία, θα γίνονταν αυτοί αρχηγοί της... Ελεγαν ότι τίποτε απ' όλα αυτά δεν είχαν γίνει χωρίς την ανάμιξή του και πρόσθεταν για επιχείρημα την εν γένει διαγωγή του, περιφρονητική του νόμου και αντιδημοκρατική» (μετάφραση Αγγ. Βλάχου).

Παρ' όλες τις σοβαρές αυτές κατηγορίες ο Αλκιβιάδης συνόδευσε τις στρατιωτικές δυνάμεις στη Σικελία. Ο ίδιος ήθελε να παραμείνει στην Αθήνα προκειμένου να απολογηθεί, αλλά αυτό δεν του το επέτρεψαν οι αντίπαλοί του. Γνωρίζοντας ότι ήταν πολύ δημοφιλής στον λαό, δεν είχαν καμία αμφιβολία ότι κατά τη χρονική εκείνη στιγμή θα αθωωνόταν πανηγυρικά. Αν έφευγε όμως μαζί με το υπόλοιπο στράτευμα για τη Σικελία, θα είχαν όλο τον χρόνο, και μάλιστα χωρίς σοβαρή αντίσταση, να διαμορφώσουν ένα αρνητικό γι' αυτόν κλίμα, κάτι που τελικά και πέτυχαν.

Τα αθηναϊκά πλοία είχαν φθάσει ήδη στη Σικελία και ελλιμενίζοντο στην Κατάνη, όταν έφθασε εκεί η «Σαλαμινία», το ιερό πλοίο των Αθηναίων, ζητώντας από τον Αλκιβιάδη και ορισμένους στρατιώτες να επιστρέψουν στην Αθήνα προκειμένου να απολογηθούν για τις κατηγορίες που τους βάραιναν, δηλαδή για τη συμμετοχή τους στον ακρωτηριασμό των ερμαϊκών στηλών και την παρωδία των Μεγάλων Μυστηρίων της Ελευσίνας. Το αθηναϊκό κράτος δεν είχε πάψει ποτέ τις έρευνές τους για τον εντοπισμό και τη σύλληψη των δραστών των παραπάνω αδικημάτων, καθώς είχε την υποψία ότι αυτά σχετίζονταν με προσπάθειες σκοτεινών κύκλων να ανατρέψουν το δημοκρατικό πολίτευμα. Ωστόσο το όλο πολιτικό κλίμα της εποχής ήταν νοσηρό και οδήγησε τις ανακρίσεις σε υπερβολές και ακρότητες. Παντού κυριαρχούσε η τρομοκρατία και πολλοί διακατέχονταν από ένα αίσθημα φόβου και ανασφάλειας.

Κατέφυγε στη Σπάρτη, όταν οι πολιτικοί του εχθροί υπέβαλαν μήνυση για ιεροσυλία. Στη Σπάρτη, υπηρέτησε ως στρατηγικός σύμβουλος, προτείνοντας ή επιβλέποντας μεγάλες εκστρατείες κατά της Αθήνας. Και στη Σπάρτη, ωστόσο, ο Αλκιβιάδης απέκτησε ισχυρούς εχθρούς και αποστάτησε στην Περσία. Εκεί υπηρέτησε ως σύμβουλος του σατράπη Τισσαφέρνη, μέχρι να του ζητήσουν οι Αθηναίοι να επιστρέψει. Τότε, υπηρέτησε ως Αθηναίος Στρατηγός για αρκετά χρόνια, αλλά οι εχθροί του κατάφεραν να τον εξορίσουν για δεύτερη φορά. Η εκστρατεία στη Σικελία ήταν ιδέα του Αλκιβιάδη.

Στα χρόνια που υπηρέτησε τη Σπάρτη, ο Αλκιβιάδης έπαιξε ένα σημαντικό ρόλο στην καταστροφή της Αθήνας - η κατάληψη της Δεκέλειας και οι εξεγέρσεις αρκετών κριτικών αθηναϊκών θεμάτων διεξήχθησαν είτε λόγω της γνώμης του είτε υπό τη διοίκηση του. Όταν επέστρεψε στην Αθήνα, έπαιξε καθοριστικό ρόλο σε μια σειρά αθηναϊκών νικών που ανάγκασαν τη Σπάρτη να ζητήσει ειρήνη. Ευνόησε αντισυμβατικές τακτικές, νικώντας τις μάχες με προδοσία ή διαπραγματεύσεις αντί με πολιορκία.  Τα πολιτικά και στρατιωτικά ταλέντα του Αλκιβιάδη αποδείχθηκαν χρήσιμα για όποιο κράτος ήταν υπό την υποταγή του, αλλά η κλίση του να κάνει ισχυρούς εχθρούς ήταν συμβατή με το γεγονός ότι ποτέ δεν έμενε σε ένα μέρος για πολύ καιρό.

Ο Αλκιβιάδης πρότεινε στους Αθηναίους να φύγουν από τους Αιγός ποταμούς που έχουν αγκυροβολήσει και να πάνε στη Σηστό. Η πρότασή του ήταν λογική αλλά κανένας Αθηναίος δεν τον άκουσε..Είχε διαπράξει τόσα πολλά εις βάρος των Αθηναίων που ήταν δικαιολογημένη η στάση τους.

 

Η Πάραλος και η Σαλαμινία ήταν τα ιερά πλοία των Αθηναίων. Εδώ, η Πάραλος πηγαίνει στην Αθήνα να ανακοινώσει τα δυσάρεστα νέα.

 

Οι Αθηναίοι στρατηγοί απορρίπτουν τις λογικές προτάσεις του Αλκιβιάδη. Ο πανούργος Λύσανδρος επιτίθεται αιφνιδιαστικά κατά των Αθηναίων, όταν αυτοί είχαν βγει στη ξηρά για αναζήτηση τροφίμων. Όλα σχεδόν τα πλοία των Αθηναίων, εκτός από εννέα, περιέρχονται στα χέρια των Πελοποννησίων αμαχητί.

 

Παράγραφοι 29-32

Κόνων: ναύαρχος και στρατηγός των Αθηναίων. Στην τελευταία αυτή περίοδο του Πελοποννησιακού πολέμου έχε οριστεί αρχηγός του αθηναϊκού στόλου. Στην καταστροφή των Αθηναίων στους Αιγός ποταμούς (405 π.Χ.) κατόρθωσε να σώσει εννέα αθηναϊκά πλοία και κατέφυγε με τα οκτώ απ'  αυτά στην Κύπρο, στην αυλή του βασιλιά Ευαγόρα.

 

Η Πάραλος και η Σαλαμινία ήταν τα ιερά πλοία των Αθηναίων. Ήταν ταχύπλοα και τα χρησιμοποιούσαν για διπλωματικές και άλλες (όχι πολεμικές) αποστολές. Η Πάραλος διέφυγε τη σύλληψη και μετέφερε στην Αθήνα τη θλιβερή είδηση ότι καταστράφηκε ολοσχερώς ο αθηναϊκός στόλος.

 

Ο Λύσανδρος με τους συμμάχους του αποφασίζουν να φονεύσουν όλους τους Αθηναίους αιχμαλώτους, εκτός από τον Αδείμαντο. Ο στρατηγός Φιλοκλής, που είχε δώσει την εντολή να πεταχτούν στη θάλασσα τα πληρώματα δύο συμμαχικών πλοίων, αποκεφαλίζεται πρώτος.

 

 

Συμπεράσματα παραγράφων 16-32:

α) Οι Αθηναίοι είχαν υποτιμήσει τη ναυτική δύναμη των Λακεδαιμονίων,

β) ο Λύσανδρος απέφευγε τις προκλήσεις των Αθηναίων,

γ) οι Αθηναίοι είχαν αγκυροβολήσει στους Αιγός ποταμούς,

δ) δεν υπήρχε σώμα ανεφοδιασμού,

ε) αγνόησαν τον Αλκιβιάδη,

στ) δεν υπήρχε αυστηρή πειθαρχία στο στρατό των Αθηναίων

Οι κύριες αιτίες της ήττας των Αθηναίων ήταν οι εξής:

α) η στρατηγική ικανότητα του Λύσανδρου,

β) η μυστικότητα του σχεδίου του και

γ) ο αιφνιδιασμός

• Εγκατέλειπαν τα πλοία τους και αποβιβάζονταν στην ξηρά. Έτσι, επέτρεψαν στο Λύσανδρο να τους κατασκοπεύει, να μελετάει τις κινήσεις τους, να μελετάει τις αδυναμίες τους και να καταστρώνει με υπομονή και μεθοδικότητα σχέδια για την επίθεση εναντίον τους.
• Για τέσσερις μέρες οι Αθηναίοι επαναλάμβαναν τις ίδιες κινήσεις. Αυτή η επανάληψη έδωσε την αίσθηση ότι ζουν μια «ρουτίνα» και έτσι η ετοιμότητά τους για πόλεμο υποχώρησε ακόμη περισσότερο. Αντίθετα, οι Σπαρτιάτες, παρακολουθώντας τους Αθηναίους και ζώντας πάντα σε παράταξη μάχης, ανέπτυξαν σιγά -σιγά ακόμα μεγαλύτερη επιθυμία για μάχη.
• Αγνόησαν (οι Αθηναίοι) την παρέμβαση του Αλκιβιάδη, που διαπίστωσε ότι οι Αθηναίοι βρίσκονταν σε μειονεκτική θέση απέναντι στους αντιπάλους.
• Όσο περνούσαν οι μέρες, τόσο περισσότερο οι Αθηναίοι αδιαφορούσαν για την ασφάλεια των πλοίων τους. Όλο και περισσότερο εγκατέλειπαν τα πλοία τους και έβγαιναν στη στεριά. Τελικά, ο Λυσανδρος επιτέθηκε αιφνιδιαστικά σε αφύλακτα πλοία και σε ναύτες διασκορπισμένους στην ξηρά.

 

      Οι λανθασμένες λοιπόν κινήσεις, ενέργειες, εκτιμήσεις και επιλογές των Αθηναίων σε συνδυασμό με τον πετυχημένο τρόπο που τις εκμεταλλεύτηκε ο πανούργος Λύσανδρος αποτελούν τους λόγους της συντριβής των- πράγματι έμπειρων στα ναυτικά - Αθηναίων.

 

 

 

 

 

ΛΑΘΗ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΠΟΥ ΟΔΗΓΗΣΑΝ ΣΤΗΝ ΗΤΤΑ

• ο αθηναϊκός στόλος αγκυροβόλησε πολύ κοντά στο σπαρτιατικό (σε απόσταση δεκαπέντε σταδίων)
• Οι Αθηναίοι αγνόησαν το γεγονός ότι ο Λύσανδρος κρατούσε από την πρώτη ημέρα το στόλο του παρατεταγμένο και έτοιμο για επίθεση.
• Άφησαν την πρωτοβουλία των κινήσεων στον αντίπαλο Λύσανδρο. Ενώ παρατάχθηκαν απέναντι στους Σπαρτιάτες, περίμεναν να επιτεθεί αυτός πρώτος. Η αναμονή αυτή ήταν φυσικό να χαλαρώσει τη διάθεση των Αθηναίων για μάχη.
• Εγκατέλειπαν τα πλοία τους και αποβιβάζονταν στην ξηρά. Έτσι, επέτρεψαν στο Λύσανδρο να τους κατασκοπεύει, να μελετάει τις κινήσεις τους, να μελετάει τις αδυναμίες τους και να καταστρώνει με υπομονή και μεθοδικότητα σχέδια για την επίθεση εναντίον τους.
• Για τέσσερις μέρες οι Αθηναίοι επαναλάμβαναν τις ίδιες κινήσεις. Αυτή η επανάληψη έδωσε την αίσθηση ότι ζουν μια «ρουτίνα» και έτσι η ετοιμότητά τους για πόλεμο υποχώρησε ακόμη περισσότερο. Αντίθετα, οι Σπαρτιάτες, παρακολουθώντας τους Αθηναίους και ζώντας πάντα σε παράταξη μάχης, ανέπτυξαν σιγά -σιγά ακόμα μεγαλύτερη επιθυμία για μάχη.
• Αγνόησαν (οι Αθηναίοι) την παρέμβαση του Αλκιβιάδη, που διαπίστωσε ότι οι Αθηναίοι βρίσκονταν σε μειονεκτική θέση απέναντι στους αντιπάλους.
• Όσο περνούσαν οι μέρες, τόσο περισσότερο οι Αθηναίοι αδιαφορούσαν για την ασφάλεια των πλοίων τους. Όλο και περισσότερο εγκατέλειπαν τα πλοία τους και έβγαιναν στη στεριά. Τελικά, ο Λυσανδρος επιτέθηκε αιφνιδιαστικά σε αφύλακτα πλοία και σε ναύτες διασκορπισμένους στην ξηρά.

 

      Οι λανθασμένες λοιπόν κινήσεις, ενέργειες, εκτιμήσεις και επιλογές των Αθηναίων σε συνδυασμό με τον πετυχημένο τρόπο που τις εκμεταλλεύτηκε ο πανούργος Λύσανδρος αποτελούν τους λόγους της συντριβής των- πράγματι έμπειρων στα ναυτικά - Αθηναίων

 

 

 

Κεφάλαιο 2

Παράγραφοι 1-2

    Ο Λύσανδρος μετά την καταστροφή των Αθηναίων στους Αιγός ποταμούς, εγκαθίδρυσε στις πόλεις που ήταν μέχρι τότε σύμμαχοι των Αθηναίων ολιγαρχίες 10 ανδρών (δεκαρχίες). Δεν παρασύρεται ο Λύσανδρος από την επιτυχία του. Αντίθετα, οι κινήσεις του είναι μετρημένες και σίγουρες. Ο αντίπαλος δεν έχει ταπεινωθεί τελείως. Αυτό θα γίνει όταν καταληφθεί  η Αθήνα.

Στόχος Λύσανδρου---> κατάληψη της Αθήνας. Για να πετύχει τον αποκλεισμό της Αθήνας, πρέπει να απογυμνώσει πρώτα τους συμμάχους. Οι κάτοικοι των πόλεων αυτών (Βυζάντιο + Καλχηδόνα) υποδέχονται τον Λύσανδρο ως  ελευθερωτή. Παρέδωσαν τις πόλεις τους σ` αυτόν αφού εξασφάλισαν με «σπονδές» ασφαλή αναχώρηση για τους άνδρες της αθηναϊκής φρουράς.

     Έστελνε όσους πιο πολλούς Αθηναίους μπορούσε στην Αθήνα, γιατί πίστευε ότι με την αύξηση του πληθυσμού θα ήταν δύσκολος ο επισιτισμός των κατοίκων και η Αθήνα θα γινόταν εύκολη λεία στον Λύσανδρο.

      Η Αθήνα πολιορκημένη από τη στεριά για 10 χρόνια περίπου, εφοδιάζονταν με τρόφιμα από τη Θράκη και τον Εύξεινο Πόντο. Ο Λύσανδρος απέκοψε τους θαλάσσιους δρόμους ανεφοδιασμού.

      Ο Λύσανδρος ήθελε να επισκευάσει τα πλοία του, γιατί κατάλαβε ότι μόνο με ισχυρές ναυτικές δυνάμεις θα μπορούσε να δώσει ένα γρήγορο τέλος στον τρομερό αυτόν πόλεμο.

Σκοπός: να εμποδίσει τη μεταφορά σιταριού στον Πειραιά.

Παράγραφοι 3-4

     Στους Αιγός ποταμούς, ο Λύσανδρος θανάτωσε όλους τους Αθηναίους που συνέλαβε.

Η πράξη αυτή έδειχνε καθαρά σε ποιο σημείο εχθρότητας είχαν φτάσε οι αντίπαλοι. Οι Αθηναίοι δεν πενθούσαν μόνο όλους αυτούς που καταδίκασε σε θάνατο ο Λύσανδρος, αλλά έτρεμαν και για την τύχη που περίμενε τους ίδιους όταν ο νικητής θα έμπαινε στην Αθήνα. Και είχαν σοβαρούς λόγους για το φόβο αυτόν, αφού και οι δύο είχαν διαπράξει ανάλογα εγκλήματα σε άλλους Έλληνες, όπως:

α) Στους Μηλίους,

β) Στους Ιστιαίεας,

γ) Στους Σκιωναίους- Τορωναίους

δ) Στους Αιγινήτες

 

---> Πάραλος: Ένα από τα ιερά πλοία της Αθήνας που αναλάμβαναν ειδικές αποστολές.

---> Μακρά Τείχη: Είναι τα τείχη που ένωναν την Αθήνα με  τον Πειραιά. Δε θωράκιζαν μόνο αμυντικά την Αθήνα, αλλά και σε περίπτωση πολιορκίας  εξασφάλιζαν τον ανεφοδιασμό της πόλης από το λιμάνι του Πειραιά.

---> Μηλίοι: Το 416/415 π.Χ. οι Αθηναίοι κατέλαβαν τη Μήλο και σκότωσαν όλους τους άνδρες που συνέλαβαν (από την εφηβική ηλικία και πάνω). Τα παιδιά και οι γυναίκες πυλήθηκαν ως δούλοι.

---> Η Ιστιαία είναι πόλη της βόρειας Εύβοιας. Το 445 π.Χ. οι Αθηναίοι κατέλαβαν την πόλη και έδιωξαν τους κατοίκους της.

---> Η Σκιώνη και η Τορώνη ήταν πόλεις της Χαλκιδικής. Η συμπεριφορά των Αθηναίων απέναντι στους κατοίκους αυτών των πόλεων ήταν όμοια σκληρή και απάνθρωπη όπως εκείνη απέναντι στους Μηλίους. Σκότωσαν δηλαδή τους άνδρες από την εφηβική ηλικία και πάνω και πούλησαν ως δούλους τα παιδιά και τις γυναίκες. Η σφαγή και στις δύο πόλεις έγινε το 421 και το 420 π.Χ.  

---> Αίγινα: Το 434 π.Χ. οι Αθηναίοι έδιωξαν τους Αιγινήτες από το νησί τους. Οι Λακεδαιμόνιοι τους βοήθησαν να εγκατασταθούν στη Θυρέα, στην περιοχή της Κυνουρίας.

        Την επόμενη μέρα συγκάλεσαν συνέλευση του λαού για να λάβουν έκτακτα μέτρα.  Συγκαλείται λοιπόν η εκκλησία του δήμου για να εξετάσει τη νέα κατάσταση και να λάβει γρήγορα σημαντικές αποφάσεις. Είναι προφανές ότι οι Αθηναίοι, μετά τις πρώτες εντυπώσεις από την πανωλεθρία τους στους Αιγός ποταμούς, συνέρχονται αμέσως και δραστηριοποιούνται. Αυτό δείχνει τις μεγάλες τους ψυχικές δυνάμεις.

Αποφάσεις των Αθηναίων:
α) να επιχωματωθούν όλα τα λιμάνια εκτός από ένα,

β) να αυξηθούν οι φρουρές,

γ) να γίνουν επισκευές στα τείχη και

δ) άλλες απαραίτητες ενέργειες.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Παράγραφοι 5-15

Παρ. 5-6: Λύσανδρος---> Λέσβο---> εγκατάσταση ολιγαρχικού πολιτεύματος (και στη Mυτιλήνη)

                Ετεόνικος ---> Θράκη

                Οι Αθηναίοι έχασαν όλες τους τις συμμαχικές πόλεις εκτός από τη Σάμο.

Παρ. 7-9: Λύσανδρος---> ανήγγειλε στον Άγη, που βρισκόταν στη Δεκέλεια, και στη Σπάρτη ότι πλέει προς τον Πειραιά με διακόσια πλοία.

               Παυσανίας (βασιλιάς της Σπάρτης+επικεφαλής του πελ/κού στρατού)---> εισέβαλε στην Αττική και στρατοπέδευσε κοντά στην Ακαδημία.

                Λύσανδρος---> κήρυξε την ανεξαρτησία των Αιγινητών κ των Μηλίων + απέκλεισε τον Πειραιά.

Παρ. 10-15: Οι Αθηναίοι πολιορκούνταν από στεριά και από θάλασσα, είχαν χάσει τα πλοία τους, είχαν αποστατήσει οι σύμμαχοί τους κα είχαν παντελή έλλειψη τροφίμων. Επίσης, διακατέχονταν από φόβο μην πάθουν και οι ίδιοι όσα είχαν κάνει σε ανθρώπους μικρών πόλεων, τους οποίους είχαν εκδικηθεί και τιμωρήσει σκληρά. Είχαν φτάσει στα έσχατα όρια της πείνας και έτσι αποφάσισαν να συνθηκολογήσουν με τους Σπαρτιάτες, υπό τον όρο ότι θα διατηρούσαν τα τείχη και τον Πειραιά. Οι έφοροι της Σπάρτης όμως απέρριψαν τους όρους των Αθηναίων και διατύπωσαν γι` αυτούς σκληρότερους όρους. Στην αρχή οι Αθηναίοι δεν ήθελαν να ακούσουν καν για την κατεδάφιση των τειχών. Φυλάκισαν μάλιστα τον Αρχέστρατο, που τόλμησε να εισηγηθεί κάτι τέτοιο.

 

Παράγραφοι 16-18

     Ο Θηραμένης (ευρίσκετο στην εξουσία για την περίοδο 411-404 π.Χ) ήταν ένας Αθηναίος πολιτικός, προεξέχων στην τελευταία δεκαετία του Πελοποννησιακού   Πολέμου.  Ήταν ειδικά ενεργός κατά τις δύο περιόδους της ολιγαρχικής  κυβέρνησης στην Αθήνα, καθώς και στη δίκη των στρατηγών που διοικούσαν στη ναυμαχία των Αργινουσών το 406 π.Χ. Ένας μετριοπαθής ολιγαρχικός, συχνά βρισκόταν παγιδευμένος μεταξύ των δημοκρατών από τη μια πλευρά και από τους ακραίους ολιγαρχικούς από την άλλη πλευρά. Παρά την επιτυχία του στην αντικατάσταση της στενής ολιγαρχίας με πιο ευρύτερη το 411 π.Χ, απέτυχε να καταφέρει το ίδιο το 404 π.Χ, και εκτελέστηκε από τους εξτρεμιστές που οι πολιτικές τους ήταν αντίθετες.

     Ο Θηραμένης ήταν κεντρική προσωπικότητα σε τέσσερα μεγάλα επεισόδια της αθηναϊκής ιστορίας. Εμφανίστηκε στο προσκήνιο το 411 π.Χ ως ένας από τους αρχηγούς του πραξικοπήματος, αλλά, καθώς οι απόψεις του και οι απόψεις των άλλων ηγετών ήταν διαφορετικές, άρχισε να είναι αντίθετος με τις υπαγορεύσεις τους και έλαβε τη διοίκηση στην αντικατάσταση της στενής ολιγαρχίας που είχε επιβάλει με μια πιο ευρεία ολιγαρχία. Υπηρέτησε ως στρατηγός για αρκετά χρόνια μετά από το πραξικόπημα, αλλά δεν επανεκλέγη στρατηγός το 407 π.Χ. Μετά τη ναυμαχία των Αργινουσών, στην οποία συμμετείχε ως τριηράρχης, διορίστηκε υπεύθυνος για τη διάσωση των Αθηναίων ναυτών από τη βύθιση των πλοίων, αλλά δεν τα κατάφερε εξαιτίας καταιγίδας. Αυτό το περιστατικό προκάλεσε τεράστιο σάλο στην Αθήνα, στην οποία ο Θηραμένης έπρεπε να απαλλάξει τον εαυτό του από την ευθύνη για την αποτυχημένη διάσωση - η διαμάχη έληξε με την εκτέλεση των έξι στρατηγών που ανέλαβαν τη διοίκηση στη μάχη. Μετά την ήττα των Αθηναίων στη ναυμαχία στους Αιγός Ποταμούς, ο Θηραμένης φρόντισε τους όρους υποταγής της Αθήνας στη Σπάρτη. Τότε, έγινε μέλος της στενής ολιγαρχικής κυβέρνησης, γνωστή ως Τριάκοντα Τύραννοι, την οποία επέβαλε η Σπάρτη μετά το τέλος του πολέμου. Όπως έκανε και το 411 π.Χ, ο Θηραμένης άρχισε να συγκρούεται με τα μέλη της κυβέρνησης - οι διαμαρτυρίες του κατά της τρομοκρατικής ηγεσίας των Τριάκοντα οδήγησε τους ανώτατους διοικητές να σχεδιάσουν τον θάνατο του - καταγγέλθηκε πριν από την ολιγαρχική συνέλευση, και τότε, όταν αυτό το σώμα στάθηκε απρόθυμο να τον τιμωρήσει, εκτελέστηκε χωρίς δίκη. Ο αρχηγός των Τριάκοντα τυράννων (ο Κριτίας) ήταν εκείνος που τον ανάγκασε να πιει το κώνειο.

 

     Ο Θηραμένης, ο οποίος επέστρεψε στην Αθήνα και ανακοίνωσε στη συνέλευση του λαού τις  απόψεις του Λύσανδρου, εκλέγεται πρεσβευτής με απεριόριστη εξουσία και αποστέλλεται στη Σπάρτη.

     Τα Μακρά Τείχη ήταν το καμάρι της Αθήνας, αλλά και το αγκάθι για τους Σπαρτιάτες. Τα είχαν υψώσει οι Αθηναίοι την εποχή του Θεμιστοκλή αμέσως μετά τον τερματισμό των Περσικών πολέμων. Η απάντηση που έδωσε ο Θηραμένης στον Κλεομένη, ένα νεαρό δημαγωγό που τον ρώτησε αν θέλει να παραδώσει τα τείχη στους Λακεδαιμονίους, ήταν η εξής: «Νεαρέ μου, δεν πάω αντίθετα στο Θεμιστοκλή, γιατί κι εκείνος ύψωσε τα τείχη για τη σωτηρία της Αθήνας κι εμείς θα τα γκρεμίσουμε πάλι για τη σωτηρία της. Και να ξέρεις πως, αν τα τείχη έκαναν ευτυχισμένες τις πόλεις τότε η πιο δυστυχισμένη  θα ήταν η Σπάρτη που είναι ατείχιστη.» 

      Ο Θηραμένης σκόπιμα χρονοτριβούσε τρεις και πλέον μήνες κοντά στο Λύσανδρο, για να αναγκαστούν οι Αθηναίοι, κάτω από την πίεση της πείνας, να συνθηκολογήσουν με βαρύτατους όρους. Η σκέψη  αυτή συνδυάζεται άριστα με το γεγονός ότι ο Λύσανδρος τον εξέλεξε λίγο αργότερα μεταξύ των Τριάκοντα Τυράννων.

      Ο Αριστοτέλης που αναφέρεται εδώ είναι ένας Αθηναίος εξόριστος ολιγαρχικός. Θα εξυπηρετούσε μεγαλύτερη προθυμία τα συμφέροντα της Σπάρτης παρά τα συμφέροντα της πατρίδας του. Λίγο αργότερα έγινε κι αυτός ένας από τους Τριάκοντα τυράννους.

---> Εκκλησία του Δήμου: ήταν η γενική συνέλευση όλων των Αθηναίων που είχαν πλήρη δικαιώματα. Είχε σπουδαιότατες δικαιοδοσίες. Ψήφιζε νέους νόμους, εξέλεγε ορισμένους από τους αιρετούς ή κληρωτούς άρχοντες, ασκούσε έλεγχο της διοίκησης, αποφάσιζε για τη σύναξη ειρήνης ή την κήρυξη πολέμου..

---> πρεσβευτής αὐτοκράτωρ: λέγεται εκείνος που ως πληρεξούσιος των Αθηναίων έχει πάρει την εντολή να χειριστεί τα θέματα και τη σύναψη της ειρήνης «εν λευκώ», όπως εκείνος νομίζει.

---> Χαρακτηρισμός Θηραμένη: δόλιος, συμφεροντολόγος, προδότης, ύπουλος, αδίστακτος, ανειλικρινής..ικανός για όλα, αφού φτάνει στο σημείο να διαπραγματεύεται το «πούλημα» της πατρίδας του, αρκεί να ικανοποιήσει τις δικές τους προσωπικές φιλοδοξίες.

 

Παράγραφοι 19-20

     Ο Λύσανδρος παρέπεμψε το Θηραμένη στους εφόρους της Σπάρτης. Όταν επέστρεψε στην Αθήνα και ανακοίνωσε στη συνέλευση του λαού τις απόψεις του Λύσανδρου, εκλέχθηκε πρεσβευτής με απεριόριστη εξουσία και στάλθηκε στη Σπάρτη μαζί με εννέα άλλους πρεσβευτές. Είναι προφανές ότι οι Αθηναίοι αναζητούσαν απεγνωσμένα διέξοδο από τη δραματική κατάσταση στην οποία είχαν περιέλθει.

---> έφοροι: υπήρχαν 5 έφοροι στη Σπάρτη, που εκλέγονταν από την Απέλλα, η οποία ήταν η γενική συνέλευση των Σπαρτιατών. Η θητεία των εφόρων κρατούσε ένα χρόνο. Η αρχή των εφόρων ήταν παντοδύναμη κατά τον 5ο αιώνα π.Χ. Μπορούσαν να ακυρώνουν τις αποφάσεις των δύο βασιλέων, να παύουν  όλους τους άρχοντες και να τους επιβάλλουν χρηματικές ποινές και φυλάκιση. Αυτοί καθόριζαν την εξωτερική πολιτική της Σπάρτης και επόπτευαν για την εφαρμογή των νόμων.

      Οι Κορίνθιοι και ιδιαίτερα οι Θηβαίοι ήταν άσπονδοι εχθροί των Αθηναίων. Πρότειναν στο συνέδριο να καταστραφεί πλήρως η Αθήνα. Αντίθετα, οι Σπαρτιάτες αντέδρασαν με αυτό λέγοντας ότι δεν πρόκειται να εξανδραποδίσουν μια ελληνική πόλη που είχε προσφέρει τεράστιες υπηρεσίες σ'  όλη την Ελλάδα κατά τη διάρκεια των Περσικών πολέμων. Έθεσαν όμως σκληρούς όρους ειρήνης.

 

Οι όροι της ειρήνης:

• να γκρεμίσουν οι Αθηναίοι τα Μακρά τείχη και το τείχος γύρω από τον Πειραιά
• να παραδώσουν όλα τα πλοία τους εκτός από δώδεκα
• να δεχτούν την επιστροφή των πολιτικών εξορίστων
• να έχουν τους ίδιους εχθρούς και φίλους με τους Σπαρτιάτες
• και να τους ακολουθούν σε όλες τους τις εκστρατείες.

 

Παράγραφοι 21-23

     Η απάντηση των Λακεδαιμονίων στην πρόταση των Κορινθίων και των Θηβαίων δε φανερώνει μόνο τη μεγαλοψυχία του νικητή αλλά και το σεβασμό και την εκτίμηση που έτρεφαν στους Αθηναίους και την πόλη τους. Υπάρχει, βέβαια και η εκδοχή που υποστηρίζουν ο Δημοσθένης και ο Πλούταρχος: σύμφωνα με αυτήν, την πρόταση για τη σωτηρία της Αθήνας την έκαναν οι Φωκείς. Και σ' αυτή, πάντως, την περίπτωση η πρόταση δε θα γινόταν δεκτή, αν δεν συμφωνούσαν οι Σπαρτιάτες. 

    Οι Αθηναίοι πιεζόμενοι από την παντελή έλλειψη τροφίμων, αναγκάστηκαν να δεχτούν τους όρους της ειρήνης.

     Οι Σπαρτιάτες κάλεσαν αυλητρίδες, όπως έκαναν στα γλέντια κ στα συμπόσια και να πανηγυρίσουν «μετά μουσικής» την καταδάφιση των τειχών. Το πιο εκπληκτικό ήταν  η εσφαλμένη πεποίθηση πολλών ότι εκείνη η μέρα σήμαινε την απαρχή της ελευθερίας για όλη την Ελλάδα.  Λίγοι είχαν συνειδητοποιήσει ότι ο τρομερός αυτός εμφύλιος πόλεμος ήταν ολέθριος για όλες τις ελληνικές πόλεις- κράτη.

 

Συνέπειες Πελοποννησιακού πολέμου:

• Μειώθηκε η καλλιέργεια της γης
• περιορίστηκε το εξαγωγικό εμπόριο
• διαταράχτηκε η κοινωνική ισορροπία
• μεγάλωσε το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών
• παρήκμασαν οι πόλεις-κράτη, που εξαντλήθηκαν στρατιωτικά και οικονομικά.

 

 

Κεφάλαιο 3

Περίληψη Παραγράφων 1-10

     Αμέσως μετά την κατεδάφιση των τειχών, ο «δήμος», ο λαός της Αθήνας, αποφάσισε να εκλέξει τριάντα άνδρες, για να καταγράψουν τους «πατρίους νόμους», σύμφωνα με τους οποίους θα ρυθμιζόταν στο εξής η πολιτική ζωή του κράτους.

    Ο Άγις διέλυσε το εκστρατευτικό σώμα της Δεκέλειας και ο Λύσανδρος πολιόρκησε τη Σάμο, το τελευταίο προπύργιο των δημοκρατικών. Οι Σάμιοι παραδόθηκαν με τον όρο να φύγουν από την πόλη τους, παίρνοντας μαζί τους ένα «ιμάτιον» ο καθένας και αφήνοντας πίσω τους τις περιουσίες τους. Ο Λύσανδρος εγκατέστησε ολιγαρχικό καθεστώς, έστειλε τα πλοία και τα πληρώματα των συμμάχων στις πόλεις ως προσωπικά δώρα και 470 τάλαντα  ασήμι  που του είχε δώσει ο Πέρσης σατράπης Κύρος. Όλα τα παρέδωσε στις αρχές της Σπάρτης.

    Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Ξενοφών δεν αναφέρει το γεγονός (γνωστό από άλλες πηγές, π.χ. Διόδωρος Σικελιώτης XIV,3) ότι ο Λύσανδρος, προτού γυρίσει από τη Σάμο στη Σπάρτη, πέρασε για λίγο από την Αθήνα και έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην επιβολή του τυραννικού καθεστώτος.

 

Παράγραφοι 11-12

     Στην αρχή του κεφαλαίου, ο Ξενοφών αναγράφει τα ονόματα των Τριάκοντα Τυράννων: « Αποφάσισε ο λαός  να εκλέξουν τριάντα άνδρες, για να συντάξουν τους νόμους της πατρίδας τους σύμφωνα με τους οποίους θα κυβερνούσαν. Και εκλέχτηκαν οι ακόλουθοι:

• Πολυχάρης
• Κριτίας
• Μηλόβιος
• Ιππόλοχος
• Ευκλείδης
• Θηραμένης
• Ιέρων
• Μνησίλοχος
• Χρέμων
• Αρεσίας
• Διοκλής
• Φαιδρίας
• Χαιρέλεως
• Αναίτιος
• Πείσων
• Σοφοκλής
• Ερατοσθένης
• Χαρικλής
• Ονομακλής
• Θεογνίς
• Αισχίνης
• Θεογένης
• Κλεομήδης
• Ερατίστρατος
• Φείδων
• Δρακοντίδης
• Ευμάθης
• Αριστοτέλης
• Ιππόμαχος
• Μνησιθείδης

 

    Κατά την οκτάμηνη διάρκεια της εξουσίας των Τριάκοντα εκτελέστηκαν 1500 πολίτες Αθηναίοι και μέτοικοι. Η αντίθεση έφτασε τέλος και στους κόλπους του ίδιου του  σώματος των τυράννων. Ο Κριτίας και ο Θηραμένης εκπροσωπούσαν δύο αντίθετες τάσεις μέσα στη «συμμορία» που ασκούσε την εξουσία.

 

    Τα τείχη συμβόλιζαν τη δημοκρατία, την ασφάλεια και την ισχύ της πόλης των Αθηνών. Η κατεδάφισή τους σήμαινε αυτόματα και τη διακοπή της λειτουργίας του δημοκρατικού πολιτεύματος.

    Ο Ξενοφών τονίζει ότι οι Τριάκοντα τύραννοι εξελέγησαν για να συγγράψουν και να θεσπίσουν νόμους σύμφωνα με τους οποίους θα κυβερνούσαν στο εξής την Αθήνα. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι τύραννοι όλων των εποχών υπόσχονται στην αρχή στο λαό ότι θα θεσπίσουν δίκαιους και καλούς νόμους με τους οποίους θα κυβερνήσουν. Είναι η πρώτη τους σκόπιμη δήλωση για να κερδίσουν τις εντυπώσεις. Ο λαός με ευχαρίστηση αποδέχεται τη δήλωση αυτή, στη συνέχεια όμως οι προσδοκίες του διαψεύδονται.

    Οι Τριάκοντα τακτοποίησαν τις εξουσίες τους όπως τους συνέφερε διορίζοντας στις διάφορες θέσεις πρόσωπα της αρεσκείας τους. Συγκροτούσαν, λοιπόν, τη Βουλή και τα άλλα θεσμικά όργανα όπως τους άρεσε, με δικούς τους ανθρώπους. Ενώ είχαν διακηρύξει ότι το καθεστώς τους θα ήταν προσωρινό, ως τη δημοσίευση των νέων νόμων, διέλυσαν τα δικαστήρια των ενόρκων, όπως ήταν η Ηλιαία, και παραχώρησαν στη Βουλή δικαστικές εξουσίες για ποινικά (ή δήθεν ποινικά) αδικήματα, κατάργησαν επίσης τη μυστική ψηφοφορία σε όλες τις διαδικασίες.

    Στο τέλος του 5ου αιώνα π.Χ. η συκοφαντία είχε καταντήσει επάγγελμα. Η λέξη συκοφάντης (σῦκον + φαίνω)  σήμαινε στην αρχή κυρίως αυτόν που έδειχνε και φανέρωνε τα σύκα που ήταν κρυμμένα στα φυλλώματα της συκιάς. Αργότερα, όταν απαγορευόταν με νόμο η εξαγωγή σύκων από την Αττική, η λέξη δήλωνε αυτόν υπέβαλλε μήνυση εναντίον εκείνων που εξήγαγαν κρυφά σύκα από την Αττική. Σε μεταφορική, στη συνέχεια, έννοια η λέξη αυτή δήλωνε τον εκβιαστή, αυτόν που απειλούσε πλούσιους κυρίως ανθρώπους με ψεύτικες μηνύσεις, αποσπώντας απ'  αυτούς χρήματα για την απόσυρση μηνύσεων. Τελος, η λέξη αυτή πήρε τη σημασία που έχει κ σήμερα, δηλαδή τη σημασία αυτού που διαβάλλει και συκοφαντεί, αυτού που ψευδώς καταγγέλλει κάποιον,

    Συμπέρασμα: Κάθε Αθηναίος κατά τη δύσκολη αυτή περίοδο το μόνο που επιδίωκε ήταν να σώσει τον εαυτό του.

   Θεματικό κέντρο ενότητας: Την πρώτη καλή εντύπωση του λαού από την εκλογή των Τριάκοντα τυράννων την επισκιάζουν οι πρώτες τους αυθαιρεσίες.

 

Παράγραφοι 13-14

      Οι Τριάκοντα τύραννοι ενδιαφέρονταν κυρίως να παγιώσουν την εξουσία τους προβαίνοντας σε εκκαθάριση των πολιτικών τους αντιπάλων. Στην αρχή προσπάθησαν να δείξουν  ότι ενεργούσαν δίκαια και προς το συμφέρον των πολιτών. Δεν άργησαν όμως ν' ανακαλύψουν το πραγματικό τους πρόσωπο και τις αληθινές τους προθέσεις. Με το πρόσχημα ότι επιθυμούσαν να τιμωρήσουν  αυτούς που κατά τη διάρκεια της δημοκρατίας ζούσαν από τη συκοφαντία, συνελάμβαναν και τιμωρούσαν κυρίως τους πολιτικούς τους αντιπάλους και μάλιστα αυτούς που ήταν επικίνδυνοι για το ολιγαρχικό πολίτευμα.

      Οι Τριάκοντα τύραννοι κατέφυγαν στην ένοπλη βία ζητώντας  την αποστολή σπαρτιατικής φρουράς.

     Για να επιβάλουν τις δικές τους απόψεις και επιθυμίες, οι Τριάκοντα τύραννοι ζήτησαν τη συνδρομή των Λακεδαιμονίων και έτσι αποδείχτηκαν προδότες της πατρίδας τους. Η ενέργειά τους αυτή δείχνει καθαρά την ανασφάλειά τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι το αίτημα για την αποστολή σπαρτιατικής φρουράς δεν υποβλήθηκε απευθείας στους εφόρους της Σπάρτης, αλλά οι τύραννοι απευθύνθηκαν σχετικά στον προστάτη τους Λύσανδρο ζητώντας τη μεσολάβησή του. Και ο Λύσανδρος ανταποκρίθηκε στο αίτημά τους. Οι επτακόσιοι Σπαρτιάτες φρουροί ενίσχυσαν τους Τριάκοντα εναντίον των άοπλων δημοκρατικών.

     Οι Τριάκοντα  τύραννοι υπόσχονταν ότι οι ολιγαρχικοί της Αθήνας θα αναλάμβαναν και τη δαπάνη διατροφής και συντήρησης της φρουράς των Λακεδαιμονίων.

      Για να στερεωθεί το ολιγαρχικό πολίτευμα, έπρεπε να εξοντωθούν οι ισχυροί δημοκρατικοί που αντιδρούσαν.

 Αρμοστής: ο Σπαρτιάτης διοικητής που διοικούσε μια υποτελή πόλη.

     Συνελάμβαναν όχι πλέον μόνο τους κακούς και αυτούς που είχαν μικρή πολιτική δύναμη, αλλά και όσους  νόμιζαν ότι θα έδειχναν μικρή ανοχή αν πιέζονταν περισσότερο από τους Τριάκοντα. Είναι προφανές ότι οι Τριάκοντα ήθελαν με κάθε τρόπο να εξοντώσουν και να «βγάλουν από τη μέση» τους ισχυρούς κυρίως πολιτικούς τους αντιπάλους. Σ'  όλες τις εποχές, οι τύραννοι φοβούνται πάντοτε αυτούς που έχουν μεγάλη πολιτική δύναμη.

    Το ολιγαρχικό καθεστώς των Τριάκοντα παρέμεινε στην εξουσία για οχτώ μόνο μήνες. Κι αυτό, γιατί γενικά τα τυραννικά καθεστώτα δεν έχουν ηθικά ερείσματα, προβαίνουν σε ιδιοτελείς πράξεις, χρησιμοποιούν βία, τρομοκρατούν και αποπειρώνται να εξοντώσουν τους πολιτικούς τους αντιπάλους, έρχονται σε αντίθεση με το κοινό αίσθημα και αποδυναμώνονται λόγω εσωτερικών προστριβών, αντιζηλιών και διαφορών στις πολιτικές τους θέσεις και πρακτικές.

  

Παράγραφοι 15-16

Κριτίας: καταγόταν από πλούσια οικογένεια και έγινε μαθητής του Σωκράτη και του σοφιστή Γοργία. Οι περί ηθικής, όμως, απόψεις του Σωκράτη δε φαίνεται να τον είχαν επηρεάσει, γιατί το όνομά του συνδέθηκε με τις έννοιες του δεσποτισμού, της αυθαιρεσίας και της ωμότητας. Το 415 π.Χ. κατηγορήθηκε μαζί με τον Αλκιβιάδη ως ερμοκοπίδης. Αναμείχθηκε ενεργά στην πολιτική από το 411 π.Χ., όταν καταργήθηκε η αρχή των Τετρακοσίων και αποκαταστάθηκαν οι δημοκρατικοί θεσμοί στην Αθήνα. Υπήρξε όμως ασταθής πολιτικός και συχνά μεταπηδούσε από τη δημοκρατική μερίδα στην ολιγαρχική μερίδα και τανάπαλιν. Συνήργησε μαζί με το Θηραμένη για την ανάκληση από την εξορία του φίλου του Αλκιβιάδη. Όταν το 407 π.Χ. οι Αθηναίοι έπαυσαν τον Αλκιβιάδη από τη στρατηγία, εξορίστηκε και ο Κριτίας, άγνωστο για ποιους λόγους. Επανήλθε όμως στην Αθήνα από τη Θεσσαλία, στην οποία είχε καταφύγει, κατά το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου. Εκλέχτηκε ένας από τους Τριάκοντα τυράννους, διαφώνησε με το μετριοπαθή Θηραμένη και διέπραξε πολλές αυθαιρεσίες. Δε δίστασε μάλιστα να αναγκάσει τον παλιό το φίλο Θηραμένη να πιει το κώνειο. Ο Κριτίας φονεύτηκε το 403 π.Χ. πολεμώντας τους δημοκρατικούς του Θρασύβουλου.

 

     Ο Κριτίας και ο Θηραμένης ήταν από παλιά ομοϊδεάτες και φίλοι. Η ωμή, σκληρή και ανάλγητη συμπεριφορά του Κριτία πιθανόν να οφείλεται στην εξουσία του, η οποία του άφησε προφανώς πολλές πικρίες, και κυρίως στον ατίθασο και σκληρό χαρακτήρα του. Αντίθετα, ο Θηραμένης δεν ήθελε να οδηγηθούν τα πράγματα στα άκρα. Ο Κριτίας καταδίκαζε σε θάνατο αυτούς που είχαν κύρος και ο λαός τιμούσε, τους ισχυρούς, για να μην ανατρέψουν την εξουσία των Τριάκοντα με τη βοήθεια του λαού.

     Οι διαφορές στις πολιτικές θέσεις και πρακτικές είναι η αιτία της ρήξης των σχέσεων των δύο σημαντικότερων από τους Τριάκοντα, του σκληρού, αδίστακτου και κυνικού Κριτία και του πιο διαλλακτικού και μετροπαθέστερου Θηραμένη. Στην αρχή οι σχέσεις των δύο ανδρών ήταν φιλικές και οι απόψεις τους συνέπεπταν. Στη συνέχεια όμως διαφοροποιούνται, καθώς ο Θηραμένης δεν συμμερίζεται τις εκδικητικές διαθέσεις, το φανατισμό, τη μισαλλοδοξία και την ωμότητα του Κριτία. Διαφωνεί με την τρομοκρατία, τις συλλήψεις και τις δολοφονίες των πολιτών.

    Η θέση του Θηραμένη εκφράζει την άποψη ότι οι Τριάκοντα πρέπει να είναι αρεστοί στους Αθηναίους. Αντίθετα, η θέση του Κριτία στηρίζεται στο σκεπτικό ότι πρέπει να εξοντώνονται όλοι οι επικίνδυνοι αντίπαλοι και πως το καθεστώς τους χρειάζεται προστασία, άσχετα αν αυτοί είναι τριάντα και όχι ένας, αναγνωρίζοντας έμμεσα ότι έχουν ανέβει στην εξουσία κάτω από συνθήκες πολιτικής ανωμαλίας.

 

Παράγραφοι 17-49

     Καθώς πλήθαιναν οι αυθαιρεσίες του καθεστώτος και οι άδικες εκτελέσεις πολιτών, πολλοί άρχισαν να ανησυχούν και να προσπαθούν να αντιδράσουν. Ο Θηραμένης υποστήριξε και πάλι ότι θα έπρεπε να μοιραστούν την εξουσία με αρκετούς άλλους. Ο Κριτίας και άλλοι από τους Τριάκοντα διάλεξαν τρεις χιλιάδες Αθηναίους, για να μετέχουν στην άσκηση της εξουσίας. Ο Θηραμένης έκρινε παράλογο το μέτρο και τις μεθοδεύσεις, οι αντίπαλοί του όμως αφόπλισαν όλους τους άλλους Αθηναίους, εκτός από τους «Τρισχιλίους». Κυριάρχησε πλέον η τρομοκρατία. Σκότωσαν πολλούς ή από προσωπικό μίσος ή για τα χρήματά τους. Αποφάσισαν να συλλάβει ο καθένας τους από ένα μέτοικο, να τον σκοτώσουν και να δημεύσουν την περιουσία του. Τέλος, έκριναν ότι ο Θηραμένης ήταν σοβαρό εμπόδιο στις αυθαιρεσίες τους και άρχισαν να τον συκοφαντούν στους βουλευτές, στον καθένα ξεχωριστά, ότι είναι επικίνδυνος για το καθεστώς. Κατόπιν κάλεσαν σε συνεδρία τη Βουλή και ειδοποίησαν τους πιο αδίστακτους νεαρούς («παρακρατικούς») να είναι εκεί με μαχαίρια κάτω από τη μασχάλη. Ο Κριτίας στην αγόρευσή του κατηγόρησε τον Θηραμένη ως αναξιόπιστο πολιτικό («κόθορνο», σαν το υπόδημα των ηθοποιών του θεάτρου  που ταιριάζει και στα δύο πόδια), συμφεροντολόγο, ύπουλο και προδότη. Ο Θηραμένης στην απολογία του υποστήριξε ότι πάντα πολιτεύθηκε με μετριοπάθεια και σύνεση, ότι οι ακρότητες του καθεστώτος τω Τριάκοντα και οι αδικίες προκαλούν δίκαιες αντιδράσεις και ότι ποτέ, σε δημοκρατικό ή σε τυραννικό καθεστώς, δεν επεδίωξε να στερήσει τίμιους πολίτες από τα πολιτικά τους δικαιώματα.

 

 

Παράγραφοι 50-51

     Στις παραγράφους 50-56, η περιγραφή της παρωδίας της δίκης του Θηραμένη είναι χαρακτηριστική της κρίσης που περνούσε ο ελληνικός κόσμος στο τέλος του 5ου π.Χ. αιώνα. Η κρίση δεν είναι μόνο πολιτική. Εδώ φαίνεται καθαρά πώς αμφισβητούνται και πόσο  ωμά παρουσιάζονται οι αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων για το νόμο και την ευσέβεια.

 

    Ο Θηραμένης αντιδρούσε στις αδικίες και στα εγκλήματα των Τριάκοντα και δεν ήθελε να  συναινέσει σε αυτά. Οι Τριάκοντα τον διέβαλαν στους βουλευτές λέγοντας ότι έβλαπτε δήθεν το πολίτευμα. Ο Κριτίας λοιπόν κατηγόρησε το Θηραμένη για προδοσία ενώπιον της βουλής. Ο Θηραμένης απολογήθηκε και ανασκεύασε όλες τις κατηγορίες που διατύπωσε ο Κριτίας εναντίον του.

 

  οὑ βιωτόν: αν απαλλασσόταν από την κατηγορία ο Θηραμένης και δεν καταδικαζόταν σε θάνατο, ο Κριτίας δε θα άξιζε να ζει, δε θα μπορούσε να ζει. Αυτό δείχνει το μεγάλο πάθος του Κριτία. Όσον αφορά το ρηματικό επίθετο βιωτός, η νεοελληνική χρησιμοποιεί το αντώνυμό του: του έκανε το βίο αβίωτο.

 

   Οι Τριάκοντα είχαν επιβάλει φανερή ψηφοφορία στους βουλευτές για να τους επηρεάσουν. Ο Κριτίας χρησιμοποιεί και ένα ακόμα ισχυρό εκβιαστικό μέσο, την παρουσία των οπλισμένων με εγχειρίδια παρακρατικών. Αυτοί στάθηκαν κοντά στο κιγκλίδωμα και κρατούσαν μικρά ξίφη κατά τρόπο που να τα βλέπουν οι βουλευτές. Είναι προφανές ότι ο Κριτίας χρησιμοποιεί ωμή τρομοκρατία με τους νεαρούς μαχαιροφόρους που μπήκαν μέσα στο βουλευτήριο κρατώντας τα εγχειρίδια.

 

Δρύφακτα είναι τα ξύλινα κιγκλιδώματα στη βουλή που χώριζαν τις θέσεις των βουλευτών από το χώρο των ακροατών.

 

    Τόσο ο Κριτίας όσο και οι παρευρισκόμενοι με τα εγχειρίδια παρακρατικοί δε θα επιτρέψουν στους βουλευτές (δικαστές) να παρασυρθούν από την απολογία του Θηραμένη.  Με άλλα λόγια, ο Κριτίας υποστηρίζει αδιάντροπα ότι οι δικαστές έχουν παρασυρθεί από την απολογία του Θηραμένη και αυτός ως ηγέτης δεν μπορεί να επιτρέψει κάτι τέτοιο.

 

ἐν τοῖς καινοίς νόμοις: πρόκειται για τους νόμους που συνέταξαν οι ίδιοι οι Τριάκοντα και φυσικά και ο Κριτίας. Οι τύραννοι δεν τηρούν ούτε τους  νόμους που ψήφισαν οι ίδιοι. Έτσι, καταλύεται κάθε έννοια νομιμότητας και ο νόμος γίνεται παιχνίδι στα χέρια του ισχυρού της στιγμής.

 ( Τους απλούς πολίτες μπορούσε να τους θανατώσει οποιοσδήποτε από τους Τριάκοντα και τα όργανά τους με την κατηγορία ότι είναι επικίνδυνοι για το καθεστώς). 

 

Κατάλογος: ο κατάλογος αυτός περιλάμβανε τα ονόματα τριών χιλιάδων ανθρώπων που ήταν έμπιστοι οπαδοί των Τριάκοντα. Αν κάποιος από τους «εντός του καταλόγου» είχε κατηγορηθεί, άδικα ή δίκαια, για νατρεπτικές ενέργειες, για να καταδικαστεί σε θάνατο έπρεπε να αποφασίσουν οι πεντακόσιοι βουλευτές. Για τους «εκτός του καταλόγου» αποφάσιζαν μόνο οι Τριάκοντα.

 

Θεματικό κέντρο ενότητας: Ο Κριτίας αδιάντροπα και αυθαίρετα διαγράφει το Θηραμένη από τον κατάλογο των τριών χιλιάδων έμπιστων ολιγαρχικών και τον καταδικάζει σε θάνατο.

 

Παράγραφοι 52-55

ἐστία: στο βουλευτήριο υπήρχε εστία στην οποία ορκίζονταν οι βουλευτές. Για τους αρχαίους Έλληνες η εστία αυτή ήταν χώρος ιερός. Είναι γνωστό από την ιστορία ότι οι αρχαίοι Έλληνες σέβονταν τους ικέτες που κατέφευγαν σε κάποιο βωμό ή ιερό. Η παραβίαση του ασύλου θεωρούνταν μεγάλη ασέβεια που μόλυνε ολόκληρη την κοινότητα. Η τήρηση των θεσμών της ευσέβειας ήταν «πολιτικό καθήκον». Οι σχέσεις της θρησκευτικής και πολιτικής ζωής φαίνονται αν παρατηρήσει κανείς ένα σχέδιο της αγοράς της αρχαίας Αθήνας. Τα δημόσια κτίρια της αθηναϊκής δημοκρατίας είναι διάσπαρτα στο χώρο της αγοράς, ανάμεσα στα ιερά και στους βωμούς των θεών.

 

Ἱκετέυω: όταν ο Θηραμένης κατάλαβε τις προθέσεις του Κριτία, απευθύνθηκε στους βουλευτές χρησιμοποιώντας αυτό το ισχυρό ρήμα. Επικαλείται τη νομιμότητα, που σημαίνει ότι ο Κριτίας δεν μπορεί να αυθαιρετεί και να κάνει ό,τι θέλει. Ζητεί να κριθεί σύμφωνα με το νόμο.

 

    Ο Θηραμένης δεν δεχόταν ότι ο Κριτίας  είχε το δικαίωμα να παραβιάζει αυθαίρετα τους νόμους, τους οποίους οι ίδιοι οι Τριάκοντα έγραψαν. Πέρα από αυτό, απευθύνεται στους βουλευτές (δικαστές) και τους τονίζει ότι, αν ο Κριτίας έχει φτάσει στο σημείο να αυθαιρετεί και να καταδικάζει σε θάνατο παράνομα τον ίδιο, που είναι μέλος των Τριάκοντα και διαθέτει καλή φήμη και μεγάλο όνομα, πολύ πιο εύκολα θα καταδικάζει σε θάνατο και κάθε μέλος της βουλής, που κανένας τους δε έχει το μεγάλο όνομα του Θηραμένη. Τους προειδοποιεί λοιπόν ότι, αν δεν ενδιαφερθούν για να σταματήσουν τις αιθαιρεσίες του Κριτία, θα έχουν κι αυτοί την ίδια τύχη.

 

οὑδέν μοι ἀρκέσει ὅδε ὁ βωμός: ο χώρος του βωμού ήτα απαραβίαστος και ιερός και κανένας δεν μπορούσε να αποσπάσει από την εστία αυτόν που κατέφευγε εκεί. Η απόσπαση ικέτη από το βωμό θεωρούνταν πράξη ασεβής.

 

ἀδικώτατοι-ἀσεβέστατοι: ο Θηραμένης χρησιμοποιεί τα επίθετα ἄδικος και ἀσεβής στον υπερθετικό βαθμό, γιατί είχε πλήρως κατανοήσει κα συνειδητοποιήσει ότι η θανατική του καταδίκη ήταν βέβαιη. Δε διστάζει λοιπόν να τους αποκαλέσει αδικότατους και ασεβέστατους. Ο Κριτίας και οι Τριάκοντα είναι αδικότατοι, γιατί παραβιάζουν γραπτούς νόμους που οι ίδιοι συνέταξαν. Είναι και ασεβέστατοι προς τους θεούς, αφού γνωρίζει από τη συνήθη πρακτική των τυράννων ότι «οὐδέν ἀρκέσοι ὅδε ὁ βωμός». Είναι βέβαια ότι οι Τριάκοντα θα καταλύσουν και θα καταπατήσουν το άσυλο που του παρέχει ο βωμός.

     Ο Θηραμένης προειδοποιεί τους βουλευτές ότι, αν μείνουν απαθείς σε τόσο ωμή καταπάτηση και του νόμου και του ασύλου, σίγουρα κάποιοι από αυτούς θα έχουν την ίδια τύχη με αυτόν. Εύκολα θα  μπορούσε να εξαλειφθεί το όνομα οποιουδήποτε από τον κατάλογο των τρισχιλίων και να θανατωθεί με εντολή των Τριάκοντα, χωρίς την πολυτέλεια έστω και της «στημένης» δίκης. Γι'  αυτό ο Θηραμένης «απορεί που δεν βοηθάνε οι δικαστές τον ίδιο τον εαυτό τους».

 

οἱ ἕνδεκα: η αρχή των Έντεκα υπήρχε από την εποχή του Σόλωνα. Κάθε φυλή εξέλεγε με κλήρο από έναν, και σ' αυτούς προστίθετο και ένας γραμματέας. Η εκτέλεση των σωματικών ποινών και τα θέματα των φυλακών ανήκαν στην αρμοδιότητά τους. Τους ακολουθούσαν βοηθοί κα παραστάτες, που εκτελούσαν τις θανατικές ποινές.

 

Θεματικό κέντρο: Ο Θηραμένης καταδικάζεται σε θάνατο από τον Κριτία και συλλαμβάνεται από τους Έντεκα για να εκτελεστεί.

 

Παράγραφοι 55-56

Φαίνεται εδώ ότι ο Θηραμένης έχει πιαστεί από το βωμό και τον τράβαγαν για να τον απομακρύνουν από εκεί. Οι άνθρωποι του Κριτία δε σεβάστηκαν τον ιερό χώρο του βωμού που παρείχε άσυλο στους ικέτες. Συνεπώς, ο Κριτίας εμφανώς παρουσιάζεται όχι μόνο αδικότατος, αλλά και ασεβέστατος.

 Καθορᾶν: χρησιμοποιήθηκε αυτό το ρήμα γιατί οι θεοί βλέπουν από ψηλά. Ο Θηραμένης είχε φτάσει στο έσχατο σημείο απελπισίας, αφοί οι δήμιοί του τον αποσπούσαν βίαια από το βωμό για να τον θανατώσουν. Η μόνη του δυνατή αντίδραση ήταν να φωνάζει όσο μπορούσε πιο δυνατά και να επικαλεστεί τη βοήθεια των θεών, αλλά και των ανθρώπων που μισούσαν τους Τριάκοντα. Οι δημοκρατικοί όμως Αθηναίοι, παρέμεναν αδρανείς από φόβο για την ίδια τους τη ζωή. Οι βουλευτές δηλαδή ησύχαζαν από φόβο, παρόλο που διαισθάνονταν και έβλεπαν την αδικία. Χαρακτηριστικό είναι ότι κανένας βουλευτής δεν είχε τη δύναμη να υπερασπιστεί το Θηραμένη.

    Το πιθανότερο ήταν ότι οι φωνές του Θηραμένη δεν οφείλονταν σε φόβο και δειλία μπροστά στο θάνατο αλλά στην προσπάθειά του να εξεγείρει το λαό κατά των Τριάκοντα τυράννων. Έτσι, ο Σάτυρος τον απείλησε ότι θα τον χτυπήσει, ενώ τον έσερνε για εκτέλεση. Ο Θηραμένης του απάντησε: «Άραγε, αν δεν σωπάσω, δε θα κλάψω πικρά;»

κώνειον: η λέξη αυτή παράγεται από το κῶνος και σημαίνει δηλητήριο. Με το κώνειο συνήθως θανατώνονταν όσοι καταδικάζονταν σε θάνατο στην αρχαία Αθήνα. Το κώνειο δεν το απέφυγε ούτε ο μεγάλος φιλόσοφος Σωκράτης.

   Το κώνειο ήταν μια παχύρρευστη ουσία με χαρακτηριστική δυσάρεστη οσμή από τα φύλλα και τους βλαστούς του φυτού κώνειον. Η αλκαλοειδής ουσία κωνεΐνη έχει έντονη τοξικότητα και απορροφάται γρήγορα από τους βλεννογόνους. Επιφέρει παράλυση των κέντρων του προμήκους μυελού και των κέντρων κίνησης και προκαλεί σχετικά ανώδυνο θάνατο από ασφυξία.

 

«Κριτία τοῦτ' ἔστω τῷ καλῷ»: η τελευταία αυτή φράση του Θηραμένη δείχνει το ,παιγνιῶδες» του χαρακτήρα του. Ο παιγνιῶδης» χαρακτήρας των Αθηναίων, το χιούμορ, το έξυπνο ευφυολόγημα, σφράγισαν πολλά από τα δημιουργήματα του πολιτισμού τους και πιο πολύ το θέατρο. Στο σατυρικό δράμα παρουσιαζόταν η φαιδρή όψη του μύθου των τραγωδιών που είχαν προηγηθεί στην παράσταση. Στην κωμωδία του 5ου αι. π.Χ. κυριαρχούσε η ειρωνεία, ο σαρκασμός, η κριτική για τα πάντα, για πρόσωπα και γεγονότα της πολιτικής και πνευματικής ζωής.

Χαρακτηρισμός Κριτία: ασεβής, παράνομος, άδικος, φανατικός και αιμοδιψής.

Θεματικό κέντρο ενότητας: Ο Θηραμένης αναγκάζεται να πιει το κώνειο, ενώ μέχρι το τέλος της ζωής του διατηρεί την αυτοκυριαρχία του και  τη λεπτότητα του πνεύματός του.

 

 

Κεφάλαιο 4

Κείμενο από μετάφραση (Παράγραφοι 1-4)

    Μετά το θάνατο του Θηραμένη, τίποτα δεν εμπόδιζε πλέον τους Τριάκοντα να κυβερνήσουν τυραννικά και χωρίς φόβο. Εξέδωσαν λοιπόν διαταγή με την οποία απαγορευόταν στους πολίτες που δε συμπεριλαμβάνονταν στον κατάλογο των τριών χιλιάδων ολιγαρχικών να εισέρχονται στην Αθήνα. Μάλιστα τους έδιωχναν από την ύπαιθρο και έπαιρναν τα κτήματά τους. Πολλοί τότε κατέφυγαν στα Μέγαρα και στη Θήβα.

     Ο εξόριστος στη Θήβα Θρασύβουλος οργάνωσε μικρή εθελοντική στρατιωτική δύναμη από εβδομήντα περίπου δημοκρατικούς και μ'  αυτούς κατέλαβε το φρούριο της Φυλής στην Πάρνηθα. Οι Τριάκοντα έσπευσαν να τον αντιμετωπίσουν με τους τρισχιλίους και τους ιππείς. Όταν έφτασαν εκεί, μερικοί θρασείς νέοι επιτέθηκαν στο φρούριο της Φυλής, αλλά αποκρούσθηκαν. Και ενώ οι Τριάκοντα σχεδίαζαν να αποκλείσουν με τείχος το φρούριο για να τους αναγκάσουν να παραδοθούν, έπεσε πολύ χιόνι όλη τη νύχτα και την επόμενη ημέρα κι έτσι αναγκάστηκαν να γυρίσουν πίσω στην Αθήνα. Άφησαν όμως εκεί κοντά τους φρουρούς από τη Λακωνία και τους ιππείς  δύο φυλών, για να επιβλέπουν και να εμποδίζουν τις κινήσεις του Θρασύβουλου.

Θεματικό κέντρο ενότητας: Μετά το θάνατο του Θηραμένη οι Τριάκοντα αποθρασύνονται τελείως, εκδιώκουν πολλούς από τη γη τους και αφαιρώντας  τις περιουσίες τους τους αναγκάζουν να καταφύγουν στις γειτονικές πόλεις.

    Ο δημοκρατικός  Θρασύβουλος, ξεκινώντας από τη Θήβα, καταλαμβάνει το φρούριο της Φυλής.

• Τέτοιος...Θηραμένη: ο Ξενοφών στα Ἑλληνικά του δίνει μεγάλη έκταση και σημασία στη θανατική καταδίκη του Θηραμένη. Ίσως ήταν μια χαρακτηριστική περίπτωση που έδειχνε το ήθος και τις ακρότητες των Τριάκοντα και την παρακμή του αθηναϊκού μεγαλείου.

Η ομάδα των «σκληρών» του καθεστώτος των Τριάκοντα επικράτησε. Η σκληρότητα του καθεστώτος έφτασε σε ακραίες μορφές: διώξεις πολιτών, καταπάτηση περιουσιών από τους οπαδούς της τυραννίας, εκτελέσεις.

• όχι μόνο απαγόρευσαν...τη γη τους: οι Τριάκοντα απαγόρευσαν στους πολίτες που δεν συμπεριλαμβάνονταν στον κατάλογο των τριών χιλιάδων έμπιστων ολιγαρχικών να εισέλθουν στην πόλη των Αθηνών. Όσοι είχαν υποστεί διώξεις στην ύπαιθρο της Αττικής, δεν επιτρεπόταν άλλωστε να μπουν στο κέντρο της πόλης, κατέφευγαν στον Πειραιά. Στην περιοχή του Πειραιά από δεκαετίες είχε διαμορφωθεί παράδοση δημοκρατικής πλειοψηφίας, την οποία συγκροτούσαν τα πληρώματα του στόλου, οι έμποροι, οι ναυτικοί και οι μέτοικοι.
• τα Μέγαρα και η Θήβα γέμισαν πρόσφυγες: ο Ξενοφών περιγράφει ειρωνικά την κατάσταση. Οι Τριάκοντα, με τις ακρότητές τους, γέμισαν και τα Μέγαρα και τη Θήβα από αυτούς που απομακρύνονταν από την Αττική, από πολιτικούς πρόσφυγες. Όσο μεγάλωνε το κύμα των φυγάδων, άρχισε να διαφαίνεται ο κίνδυνος για το τυραννικό καθεστώς: να οργανωθούν ένοπλες ομάδες πολιτικών προσφύγων. Για να προλάβουν τέτοιο ενδεχόμενο οι Σπαρτιάτες, εξέδωσαν αυστηρή διαταγή να οδηγούνται οι φυγάδες Αθηναίοι πίσω στην Αθήνα από κάθε πόλη- κράτος και να θεωρούνται παραβάτες όσοι φέρουν εμπόδια σ` αυτούς που προσπαθούν να τους φέρουν πίσω. Οι Θηβαίοι, όμως, με αντιψηφίσματα δήλωναν πως τα σπίτια της Θήβας ήταν ανοιχτά για κάθε Αθηναίο πρόσφυγα.
• Θρασύβουλος: Αθηναίος πολιτικός και στρατιωτικός, θερμός υποστηρικτής του δημοκρατικού πολιτεύματος. Στη μεταρρύθμιση του 411 π.Χ. αντέδρασε κατά των Τετρακοσίων και συνέβαλε αποφασιστικά στο να μην τους αναγνωρίσει και υποστηρίξει ο αθηναϊκός στόλος που βρισκόταν στη Σάμο. Ως ένας από τους αρχηγούς του στόλου έλαβε μέρος σε πολλές ναυμαχίες κατά των Πελοποννησίων, όπως στη ναυμαχία κοντά στη Κύζικο το 410 π.Χ., στην οποία οι Αθηναίοι συνέτριψαν το στόλο των Λακεδαιμονίων. Στην περίοδο των Τριάκοντα τυράννων εξορίστηκε και κατέφυγε στη Θήβα. Εκεί οργάνωσε με τους δημοκρατικούς φυγάδες μικρή εθελοντική στρατιωτική δύναμη και μ'  αυτή κατέλαβε  το φρούριο της Φυλής που βρισκόταν στην Πάρνηθα. Έχοντας το φρούριο αυτό ο Θρασύβουλος ως ορμητήριο, κατέλαβε τον Πειραιά, τη Μουνιχία και άλλες περιοχές και εισήλθε θριαμβευτικά στην Αθήνα. Αποκατέστησε τη δημοκρατία στην Αθήνα και έδωσε αμνηστία στους πολιτικούς του αντιπάλους.
• από τη Θήβα: αξιοσημείωτο είναι ότι οι Θηβαίοι, οι οποίοι στο πελοποννησιακό συνέδριο της Σπάρτης παρουσιάστηκαν σκληροί απέναντι στους Αθηναίους, υποδέχονται τώρα και βοηθούν τους Αθηναίους φυγάδες.
• Φυλή: σημερινό Αργυρόκαστρο
• το ιππικό: οι ιππείς ήταν πάντοτε αριστοκρατικοί
• οι Τριάντα...να γυρίσουν πίσω στην πόλη: το χιόνι που ξαφνικά έπεσε τη νύχτα ανάγκασε τους Τριάκοντα να επιστρέψουν στην πόλη άπρακτοι. Έτσι το σχέδιό τους να χτίσουν τείχος γύρω από το φρούριο και να αναγκάσουν τους «επαναστάτες» να παραδοθούν δεν υλοποιήθηκε.

 

 

Κείμενο από μετάφραση (Παράγραφοι 5-10)

    Οι δημοκρατικοί πολίτες, μόλις έμαθαν το εγχείρημα του Θρασύβουλου, έτρεξαν να τον ενισχύσουν, αποδεικνύοντας έτσι την έντονη αντίδρασή τους προς το τυραννικό καθεστώς των Τριάκοντα. Με εφτακόσιους περίπου άνδρες ο Θρασύβουλος κατέβηκε τη νύχτα από το λόφο της Φυλής και στρατοπέδευσε πολύ κοντά στους φρουρούς των Τριάκοντα, στο στρατόπεδο των οποίων  υπήρχε αρκετή ακαταστασία. Μόλις ξημέρωσε, οι άνδρες του Θρασύβουλου επιτέθηκαν εναντίον τους αιφνιδιαστικά και σκότωσαν αρκετούς οπλίτες και ιππείς. Μερικοί μάλιστα απ'  αυτούς κοιμούνταν ακόμη.

     Αφού έστησαν τρόπαιο και μάζεψαν όσα όπλα και άλλα αντικείμενα είχαν πέσει στα χέρια τους, γύρισαν στο φρούριο της Φυλής. Και οι ιππείς από την Αθήνα, που  έσπευσαν σε βοήθεια των φρουρών των Τριάκοντα, ήρθαν αργά κα δε συνάντησαν τους δημοκρατικούς. Παρέμειναν, όμως, εκεί μέχρις ότου οι συγγενείς σήκωσαν για ενταφιασμό τους νεκρούς τους.

     Όταν οι Τριάκοντα έσπευσαν να ανακαταλάβουν το φρούριο της Φυλής και ηττήθηκαν, κατάλαβαν ότι η  κατάσταση δεν ήταν πλέον ασφαλής γι'  αυτούς. Θέλησαν λοιπόν να έχουν την Ελευσίνα ως δικό τους καταφύγιο σε περίπτωση ανάγκης. Για να το καταφέρουν, όμως αυτό, έπρεπε να εξοντώσουν τους κατοίκους της. Ο Κριτίας λοιπόν και οι άλλοι Τριάκοντα, συνοδευόμενοι από τους ιππείς, συγκέντρωσαν όλους τους Ελευσίνιους με την απατηλή δικαιολογία ότι θέλουν να τους απογράψουν. Τους συνέλαβαν όλους, τους έδεσαν και διέταξαν τον αρχηγό του ιππικού Λυσίμαχου να τους παραδώσει τους Έντεκα. Την επόμενη ημέρα, οι οπλίτες μιλώντας σ' αυτούς, τους τόνισε ότι τα δικά τους συμφέροντα συμπτίπτουν με αυτά των Τριάκοντα. Για να τους κάνει συνενόχους, τους παρότρυνε να καταδικάσουν σε θάνατο τους Ελευσίνιους που είχαν συλληφθεί.

       Για να επιτύχει μάλιστα το αποτέλεσμα που αυτός ήθελε και για να μην υπάρξουν διαρροές ψήφων, τους διέταξε να ψηφίσουν φανερά, ενώ οι οπλισμένοι Λακεδαιμόνιοι  φρουροί είχαν καταλάβει το χώρο του μισού Ωδείου. Οι αυθαίρετες και εγκληματικές αυτές πράξεις φαίνονταν αρεστές μόνο σ'  εκείνους απ'  τους πολίτες που ενδιαφέρονταν για το ατομικό τους συμφέρον. Έπειτα από την καταδίκη και το θάνατο των Ελευσινίων, ο αρχηγός των δημοκρατικών φυγάδων Θρασύβουλος με χίλιους περίπου συντρόφους έφτασε νύχτα στον Πειραιά. Οι Τριάκοντα τότε έσπευσαν να τον αντιμετωπίσουν με όλες τους τις δυνάμεις.

 

Θεματικό κέντρο: Αιφνιδιαστική επίθεση και νίκη των δημοκρατικών. Οι Τριάκοντα, έντρομοι από τα πρώτα επαναστατικά γεγονότα, για να έχουν ασφαλές καταφύγιο σε περίπτωση ανάγκης, καταλαμβάνουν την Ελευσίνα και εξοντώσουν με δόλο τους κατοίκους της. Ο Θρασύβουλος φτάνει στον Πειραιά και οι Τριάκοντα σπεύδουν να τον αντιμετωπίσουν.

 

• είχαν συγκεντρωθεί ....εφτακόσιοι άνδρες: οι Αθηναίοι δημοκρατικοί πύκνωσαν τις τάξεις του Θρασύβουλου, όταν έμαθαν το εγχείρημά του.
• μια νύχτα...περίμεναν: από το λόφο της Φυλής ο Θρασύβουλος κατέβηκε στην πεδιάδα κατά τη διάρκεια της νύχτας. Οι εφτακόσιοι άνδρες του πήγαν και στάθηκαν σε απόσταση τριών ή τεσσάρων σταδίων από τη φρουρά και περίμεναν. Η αιφνιδιαστική αυτή ενέργεια δήλωνε τις προθέσεις των συγκεντρωθέντων δημοκρατικών: ήθελαν να συγκρουσθούν με τους ολιγαρχικούς κατά μέτωπο και αιφνιδιαστικά.
• οι άντρες του Θρασύβουλου...ως έξι- εφτά στάδια δρόμο: βασικός παράγοντας της επιτυχίας των ανδρών του Θρασύβουλου ήταν ο αιφνιδιασμός και η ταχύτητα της επίθεσης. Οι φρουροί δε φαντάζονταν ότι οι λίγοι άνδρες του Θρασύβουλου θα είχαν το θράσος και το σθένος να βγουν έξω από το φρούριο της Φυλής και να τους επιτεθούν αιφνιδιαστικά.
• κατόπιν οι επαναστάτες...πήγαν πίσω στη Φυλή: αφού πέτυχε ο αιφνιδιασμός, οι άνδρες του Θρασύβουλου αποσύρθηκαν στο φρούριο. Δεν τους συνέφερε να μείνουν στην ανοιχτή πεδιάδα, γιατί θα τους ήταν δύσκολο να αντιμετωπίσουν επιτυχώς το ιππικό κα το στρατό των Τριάκοντα. Το ότι οι δημοκρατικοί έτρεξαν να ταχθούν με το μέρος του Θρασύβουλου δείχνει την απέχθεια πολλών Αθηναίων προς το τυραννικό καθεστώς των Τριάκοντα.
• Ελευσίνα: πόλη κοντά στην Αθήνα, στην οποία υπήρχε το ιερό της θεάς Δήμητρας. Οι Τριάκοντα ήθελαν να την έχουν ως καταφύγιο σε περίπτωση ανάγκης, διότι διέθετε φρούριο και μπορούσαν από εκεί να καταφύγουν στα Μέγαρα ή στην Κόρινθο. Αυθαίρετα στη συνέχεια και παράνομα οι Τριάκοντα αποφάσισαν να κάνουν δική τους την Ελευσίνα για να μπορούν να καταφεύγουν εκεί σε ώρα ανάγκης.
• πήγαν λοιπόν...προς τη θάλασσα: οι Τριάκοντα, μετά την πρώτη τους ήττα και βλέποντας τη συνεχή ενίσχυση των δημοκρατικών, προσπαθούν να εξασφαλίσουν καταφύγιο στην Ελευσίνα, σε περίπτωση οριστικής ήττας. Χρησιμοποιούν γι' αυτό παράνομα και αθέμιτα μέσα, με δολιότητα και άσκηση πρωτοφανούς τρομοκρατίας. Για να πετύχει η συγκέντρωση των κατοίκων της Ελευσίνας, οι Τριάκοντα εξαπατούν τα θύματά τους. Συγκεντρώνουν τους πολίτες δήθεν για απογραφή και επιπρόσθετη προστασία και ασκούν αρχικά τουλάχιστον ψυχολογική βία στον πληθυσμό με την παρουσία των ιππέων.
• να τους καταγράψουν: για να υπηρετήσουν τη στρατιωτική τους θητεία ήταν υποχρεωτική η εγγραφή τους σε κατάλογο.
• να τους παραδώσει στους Έντεκα: οι Έντεκα ήταν αξιωματούχοι, ένας από κάθε φυλή μαζί με το γραμματέα. Ήταν προϊστάμενοι του δεσμωτηρίου και αρμόδιοι για τις θανατικές εκτελέσεις. Οι Τριάκοντα έδωσαν εντολή στον αρχηγό του ιππικού Λυσίμαχο να οδηγήσει τους δεμένους χειροπόδαρα Ελευσινίους στην Αθήνα και να τους παραδώσει στους Έντεκα.
• λέγοντας να παν εκεί να ψηφίσουν ένας- ένας φανερά: έδωσε εντολή να ψηφίσουν φανερά, για να μην υπάρξουν διαρροές ψήφων. Αυτό δείχνει, εκτός των άλλων ότι οι Τριάκοντα δεν είχαν εμπιστοσύνη ούτε στους συνεργάτες του καθεστώτος. Δικάστηκαν 300 άνθρωποι σε μια ψηφοφορία, ενώ βασική αρχή για το αθηναϊκό κράτος ήταν ότι δεν εκδίδονται συνολικές αποφάσεις παρά μόνο για τον κάθε κατηγορούμενο χωριστά.
• Λάκωνες- οπλίτες- ιππικό: οι Λάκωνες φρουροί στήριζαν το ολιγαρχικό καθεστώς των Τριάκοντα. Οι ιππείς ήταν πάντα αριστοκρατικοί και φίλοι των Τριάκοντα. Φίλοι των Τριάκοντα ήταν και οι οπλίτες.

 

 

Κείμενο από μετάφραση (Παράγραφοι 11-17)

Νόημα: Έπειτα από την καταδίκη και το θάνατο των Ελευσινίων, ο αρχηγός των δημοκρατικών φυγάδων Θρασύβουλος με χίλιους περίπου άνδρες έφτασε νύχτα στον Πειραιά. Όταν οι Τριάκοντα πληροφορήθηκαν την κίνηση αυτή του Θρασύβουλου, έσπευσαν να τον αντιμετωπίσουν με όλες τους τις στρατιωτιικές δυνάμεις, δηλαδή με τη λακωνική φρουρά, με τους ιππείς και με τους οπλίτες. Οι δημοκρατικοί, όμως, από τη Φυλή προσπάθησαν στην αρχή να εμποδίσουν τους Τριάκοντα ν' ανέβουν προς τα πάνω, αλλά, επειδή δεν είχαν αρκετούς φρουρούς για να καλύψουν το εκτεταμένο τείχος του Πειραιά, αναγκάστηκαν στη συνέχεια να συμπτυχθούν πάνω στο λόφο της Μουνιχίας.

    Οι ολιγαρχικοί που προέρχονταν από την Αθήνα, όταν έφτασαν στην Ιπποδάμειο αγορά, γέμισαν με το πλήθος τους το δρόμο που οδηγούσε στο ιερό της Μουνιχίας Αρτέμιδος και σχημάτισαν παράταξη για μάχη, το βάθος της οποίας ήταν περίπου όσο είναι το βάθος πενήντα ασπιδοφόρων.

     Οι δημοκρατικοί από τη Φυλή παρατάχτηκαν κι αυτοί απέναντι από τους ολιγαρχικούς σε βάθος όχι μεγαλύτερο από το βάθος δέκα οπλιτών. Πίσω τους παρατάχτηκαν και άλλοι, που ήταν ελαφρά οπλισμένοι, πολλοί από αυτούς ήρθαν την τελευταία στιγμή από τη γειτονική περιοχή. Ο Θρασύβουλος στάθηκε στο μέσο όλων αυτών και, αφού τους διέταξε να αποθέσουν τις ασπίδες τους για να μην κουράζονται, τους μίλησε. Τους τόνισε ότι είχε έρθει πλέον η στιγμή να εκδικηθούν τους άνανδρους και ανόσιους τυράννους για όσα δεινά είχαν υποστεί από το τυραννικό τους καθεστώς. Τους επισήμανε ότι στη δεξιά πτέρυγα των εχθρών βρίσκονταν οι Λακωνικοί φρουροί, τους οποίους οι  ίδιοι είχαν  τρέψει σε φυγή πριν από τέσσερις ημέρες, ενώ την αριστερή πτέρυγα την κατείχαν οι Τριάκοντα. Οι Τριάκοντα, οι οποίοι είχαν παραβιάσει το οικογενειακό τους άσυλο, τους είχαν βγάλει από τα σπίτια τους και τους  είχαν εξορίσει, βρίσκονται τώρα απέναντί τους.

      Και ενίσχυσε το μένος τους κατά των Τριάκοντα τυράννων λέγοντας ότι τώρα είχαν με το μέρος τους και τους θεούς τους. Και το τελευταίο αυτό αποδείχτηκε από το γεγονός ότι είχε χειμωνιάσει πολύ απότομα, ενώ ήταν καλοκαιρία, και ότι είχαν νικήσει τους αντιπάλους τους αν και ήταν περισσότεροι απ'  αυτούς.

      Ο Θρασύβουλος τόνισε στους στρατιώτες του ότι βρίσκονταν σε πλεονεκτική θέση σε σχέση με τους αντιπάλους τους, αφού θα τους χτυπούσαν από ψηλά με ακόντια, δόρατα και πέτρες. Και επειδή κάτω ο δρόμος είχε γεμίσει από αυτούς, τα βέλη τους θα πετύχαιναν πάντα και κάποιον, με τον τρόπο αυτό οι εχθροί θα αναγκάζονταν να καλύπτουν το κεφάλι τους με τις ασπίδες, δε θα έβλεπαν και θα άφηναν ακάλυπτα τα υπόλοιπα μέλη του σώματός τους.

    Και διακόπτοντας τα επιχειρήματα για εύκολη νίκη, προέτρεψε τους στρατιώτες του να αγωνιστούν με πάθος γι' αυτή. Η νίκη, που θα ήταν αποτέλεσμα για ενεργούς συμμετοχής όλων,  θα τους έδινε πίσω όλα τα αγαθά που είχαν στερηθεί από το τυραννικό καθεστώς. Ευτυχισμένοι δε θα ήταν μόνο όσοι ζούσαν και έβλεπαν την ευχάριστη μέρα της απελευθέρωσης, αλλά και όσοι σκοτώνονταν, αφού θα τους τιμούσαν με το πιο λαμπρό μνημείο. Τους προέτρεψε, έπειτα από τον πολεμικό παιάνα και τις πολεμικές ιαχές, να ορμήσουν όλοι ακάθεκτοι κατά των εχθρών και να τους εκδικηθούν για όλα κακά και όσες ταλαιπωρίες είχαν υποστεί απ'  αυτούς.

 

Θεματικό κέντρο ενότητας: Οι Τριάκοντα σπεύδουν να αντιμετωπίσουν το Θρασύβουλο με όλες τους τις στρατιωτικές δυνάμεις, όταν μαθαίνουν την άφιξή του στον Πειραιά

      Οι δημοκρατικοί παρατάσσονται και αυτοί απέναντι στους ολιγαρχικούς.

      Με ισχυρά επιχειρήματα ο Θρασύβουλος προσπαθεί να δώσει θάρρος στους στρατιώτες του και να εξάψει το μένος τους κατά των Τριάκοντα. Αφού τονίζει στους στρατιώτες του τα πλεονεκτήματα της θέσης τους, τους προτρέπει να ορμήσουν ακάθεκτοι κατά των εχθρών και να τους εκδικηθούν για όσα κακά έχουν υποστεί από αυτούς.

 

• Οι δημοκρατικοί προσπάθησαν να εμποδίσουν τους Τριάκοντα, που ακολουθούνταν από ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις, να προχωρήσουν προς τα πάνω.
• περίγυρος του Πειραιά: ο Πειραιάς βρισκόταν στη σημερινή Καστέλα και είχε αρκετά εκτεταμένο τείχος, κατά το Θουκυδίδη το τείχος αυτό είχε έκταση εξήντα σταδίων.
• Μουνιχία: Η Μουνιχία ήταν λόφος της σημερινής Καστέλας. Ονομάστηκε έτσι από το μυθικό βασιλιά της Αττικής Μούνιχο. Μουνιχία ονομαζόταν ακόμη και το λιμάνι μεταξύ του Φαλήρου και του Πειραιά. Το σημερινό Τουρκολίμανο ή Μικρολίμανο. Ο Μούνιχος ήταν γιος του Παντοκλέους και ιδρυτής της λατρείας της Μουνιχίας Αρτέμιδος. Η γιορτή της Μουνιχίας Αρτέμιδος τελούνταν το δέκατο αττικό μήνα, που ονομαζόταν Μουνιχιών. Η σχετική λατρευτική εκδήλωση λεχόταν Μουνίχια.
• στην Ιπποδάμειο Αγορά: τα σχέδια της Αγοράς αυτής, που αποτελούσε το κέντρο της οικονομικής και κοινωνικής ζωής του Πειραιά, κατασκευάστηκε από τον περίφημο Μιλήσιο αρχιτέκτονα Ιππόδαμο. Ο μεγάλος πολιτικός Περικλής τον είχε προσκαλέσει στην Αθήνα για να ρυμοτομήσει και να διακοσμήσει την Αγορά του Πειραιά, η οποία έλαβε το όνομα αυτό προς τιμήν του.
• Βενδίδειο: ήταν ιερό της θρακικής θεάς Βενδίδας. Πρόκειται για τη θεά Αρτέμιδα που λατρευόταν στον Πειραιά. Βενδίδεια ονομαζόταν και η γιορτή που τελούνταν προς τιμήν της.
• το βάθος τους έφτασε τις πενήντα σειρές: η παράταξη είχε βάθοςς πενήντα ανδρών. Αυτό δηλώνει τη στενότητα του χώρου και την παρουσία πλήθους στρατιωτών, αφού οι συνήθεις παρατάξεις είχαν βάθος οκτώ μόνο ανδρών. Ανηφόριζαν λοιπόν, μ`αυτόν τον σχηματισμό.
• ασπιδορόφοι: αυτοί που έφεραν την πέλτη. Η πέλτη ήταν μικρή και ελαφριά ασπίδα. Πρώτη τη χρησιμοποίησαν οι Θράκες. Οι πελτοφόροι συνήθως ονομαζόταν πελταστές και αποτελούσαν το ελαφρύ πεζικό.
• ελαφρό πεζικό οπλισμένο μ` ακόντια: αυτοί έριχναν ακόντια και ονομαζόταν ακοντιστές. Ανήκαν στην κατηγορία των ψιλών. Η λέξη ψιλός ως στρατιωτικός όρος δηλώνει τον ελαφρώς οπλισμένο, όπως ήταν οι τοξότες και οι σφενδονήτες, και είναι αντίθετη προς τη λέξη ὁπλίτης, που δηλώνει τον βαριά οπλισμένο, τον πεζό πολεμιστή που έφερε, εκτός των άλλων, μεγάλη ασπίδα και δόρυ.
• οπλισμένοι με πέτρες: πετροβόλοι ήταν αυτοί που πετούσαν πέτρες και δημιουργούσαν σύγχυση στους εχθρούς.
• είχαν προστεθεί και ντόπιοι: μεγάλη υπήρξε η υποστήριξη των δημοκρατικών από τη γειτονική περιοχή. Οι πετροβόλοι ήταν μάλιστα πάρα πολλοί.
• ασπίδες: η ασπίδα ήταν αμυντικό όπλο. Η απώλεια της ασπίδας θεωωρούνταν μεγάλη ταπείνωση για τον Έλληνα στρατιώτη. Στρατιωτικές φράσεις: ἑπ' ἀσπίδα πέντε καί εἴκοσι τάξασθαι (=παράταξη σε βάθος 25 ανδρών), ἐπί μιᾶς ἀσπίδος (=σε μια γραμμή), ἐπ' ἀσπίδα (=προς τα αριστερά), ἐπί δόρυ (=προς τα δεξιά).
• στάθηκε στη μέση κι είπε: ο Θρασύβουλος στάθηκε στη μέση για να ακούγεται από όλους. Είναι ενδιαφέρον ότι μετά την περιγραφή της παράταξης των δημοκρατικών πριν από τη μάχη ο Ξενοφών παραθέτει το σύντομο λόγο του Θρασύβουλου προς τους αγωνιστές της δημοκρατίας. Ο Θρασύβουλος προσπαθεί να τους εγκαρδιώσει, ώστε να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν πολλαπλάσιους εχθρούς. Αξίζει να τονιστεί ότι ο λόγος είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού και εκφράστηκε κυρίως με τη ρητορεία. Ήδη στον ομηρικό κόσμο το ιδανικό ενός ευπατρίδη ήτσν: μύθων τε ῥητῆρ' ἔμεναι πρηκτῆρά τε ἔργων (=να είναι ικανός στο λόγο και στην πράξη).
• στο άκρο αριστερά: το αριστερό μέρος της παράταξης το κατείχαν οι ιππείς με τους Τριάκοντα. Συνεπώς, στο κέντρο βρίσκονταν οι τρισχιλίοι οπλίτες. Οι αρχαίοι για την έννοια αριστερός χρησιμοποιούσαν τη λέξη εὐώνυμος κατ' ευφημισμό. Ευφημισμός είναι ο λεκτικός όρος κατά τον οποίο από φόβο, ο οποίος προέρχεται συνήθως από κάποια πρόληψη, χρησιμοποιεί κανείς λέξεις που έχουν καλή ή άχρωμη σημασία, αντί των αντίθετων λέξεων (π.χ. γλυκάδι= ξίδι, κοιμήθηκε= πέθανε, Εύξεινος Πόντος= άξενος Πόντος, εὐήθης= μωρός κ.α.). οι αρχαίοι απέφευγαν τη λέξη αριστερός, γιατί οι κακοί οιωνοί έρχονταν από αριστερά. Αντί αυτής χρησιμοποιούσαν τη λέξη εὐώνυμος (=ο έχων καλό όνομα). Ως στρατιωτικός όρος χρησιμοποιείται το εὐώνυμον κέρας (=η αριστερή παράταξη) και πολλές φορές μάλιστα χωρίς τη λέξη κέρας.
• ο Θρασύβουλος εδώ θυμίζει στους δημοκρατικούς τις εξορίες που είχαν υποστεί και τις προγραφές των αγαπημένων τους χωρίς καμιά αιτία.
• εμείς πάντα το ευχόμασταν: η παρουσία του εμείς δηλώνει έμφαση. Οι δημοκρατικοί του Θρασύβουλου πάντα εύχονταν να συναντήσουν κάπου τους Τριάκοντα και να τους εκδικηθούν για όσα κακά τους είχαν κάνει. Το αυτοί- εμείς αποτελεί αντίθεση. Ήρθε η ώρα, λοιπόν, για τους άδικους και ασεβείς Τριάκοντα να πληρώσουν για τις εγκληματικές πράξεις τους.
• κάποτε..στην πόλη: οι φράσεις μας έπιαναν την ώρα που τρώγαμε, την ώρα που κοιμόμασταν, την ώρα που ήμασταν στην Αγορά είναι δηλωτικές της διατάραξης της οικογενειακής γαλήνης και της παραβίασης του οικογενειακού ασύλου. Τίποτα δε σεβάστηκαν οι βίαιοι και θρασύτατοι Τριάκοντα.
• οι θεοί παίρνουν φανερά το μέρος μας: ο Θρασύβουλος προβάλλει αυτό το ισχυρό επιχείρημα, για να τονώσει ακόμη περισσότερο το ηθικό των στρατιωτών του.
• μέσα στην καλοκαιρία....συμφέρει: ένα από τα απτά και ορατά παραδείγματα της εύνοιας των θεών προς τους δημοκρατικούς ήταν το γεγονός ότι έπεσε χιόνι, ενώ η ημέρα έδειχνε καλή. Η μεταβολή αυτή των καιρικών συνθηκών ευνόησε τις κινήσεις του Θρασύβουλου.
• όταν κάνουμε επιχείρηση...χάρη στην εύνοιά τους: το δεύτερο απτό παράδειγμα της εύνοιας των θεών ήταν ο θρίαμβος της νίκης. Οι δημοκρατικοί έστησαν τρόπαιο νίκης πολεμώντας λίγοι προς πολλούς. Το τρόπαιο ήταν σύμβολο νίκης και στηνόταν με ασπίδες, περικεφαλαίες και άλλα όπλα των φονευθέντων εχθρών. Ήτνα ένα πρόχειρο θριαμβευτικό μνημείο που στηνόταν ἐπί τῇ τροπῇ (=φυγή, ήττα) των εχθρών.
• τώρα που μας έφεραν...θα χτυπήσουμε πολλούς: ο Θρασύβουλος είναι βέβαιος ότι οι στρατιώτες του, μολονότι λιγότεροι, έχουν το πλεονέκτημα της θέσης και ότι, αν πολεμήσουν με θάρρος, θα αναγκάσουν τους αντιπάλους τους να υποχωρήσουν. Οι σύντροφοι του Θρασύβουλου βρέθηκαν στην υψηλή και ισχυρή τοποθεσία της Μουνιχίας, ενώ αντίθετα, οι εχθροί τους έπρεπε ν' ανεβούν ανήφορο. Έτσι, οι ολιγαρχικοί δε θα μπορέσουν να ρίξουν ούτε ακόντια ούτε δόρατα πάνω από τα κεφάλια των μπροστινών τους. Αντίθετα, οι δημοκρατικοί θα τους χτυπούσαν από ψηλά με δόρατα, ακόντια και πέτρες και θα σκότωναν πολλούς.
• το αρχαίο κείμενο χρησιμοποιεί στην αρχή της παραγράφου 15 το ρήμα βάλλω. Το αρχαίο βάλλω σημαίνει κυρίως πετυχαίνει το στόχο από κάποια απόσταση. Συνεπώς, έχει την έννοια του ρίχνω σκόπιμα. Τα αρχαία συνώνυμα ίημι και ῥίπτω λέγονται συνήθως για απλή ρίψη και ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα.
• αν όμως εσείς..από δαύτους: ο Θρασύβουλος διαβεβαιώνει τους στρατιώτες ότι, λόγω της πλεονεκτικής τους θέσης, θα μπορούν άνετα να ρίχνουν ακόντια και βέλη, που θα βρουν οπωσδήποτε το στόχο τους, αφού ο δρόμος κάτω απ' αυτούς είναι γεμάτος από ολιγαρχικούς.
• αυτοί ...για να προφυλαχθούν: οι αντίπαλοι, καθώς θα τρέχουν στον κατήφορο για να προφυλαχθούν από τα ακόντια, τα βέλη και τις πέτρες των δημοκρατικών, θα κρατάνε τις ασπίδες πάνω από τα κεφάλια τους και θα «δίνουν στόχο» με το υπόλοιπο σώμα τους που θα είναι εκτεθειμένο στις βολές των αντιπάλων. Επίσης, κρατώντας τις ασπίδες τους πάνω από τα κεφάλια τους, δε θα βλέπουν να χτυπήσουν και αυτοί τους στρατιώτες του Θρασύβουλου. Άρα, όλα είναι ευνοϊκά για τους δημοκρατικούς.
• εμπρός λοιπόν..γυναίκες: το όλο χωρίο μας θυμίζει τον περιώνυμο παιάνα των Αθηναίων λίγο από τη ναυμαχία στη Σαλαμίνα (480 π.Χ.). Ο Θρασύβουλος προτρέπει τους δημοκρατικούς να αγωνιστούν με θάρρος και δύναμη για την κατάκτηση της νίκης. Η ενεργός συμμετοχή κάθε δημοκρατικού Αθηναίου στον αγώνα για την ανατροπή των Τριάκοντα θα είναι ο κυριότερος παράγοντας της νίκης και της ανάκτησης της ελευθερίας. Πολλά αγαθά θα προκύψουν από τη νίκη. Θα επανακτήσουν πατρίδα, σπίτια, ελευθερία, τιμές, παιδιά, γυναίκες. Θα τους δώσει, δηλαδή η νίκη όλα τα αγαθά που τους στέρησε το τυραννικό καθεστώς των Τριάκοντα.
• αν θέλει ο θεός: όλα τα σημάδια μέχρι τώρα έχουν δείξει ότι οι δημοκρατικοί έχουν την εύνοια των θεών. Συνεπώς, αφού οι θεοί είναι σίγουρα μαζί τους, κανένας δε θα μπορέσει να τους στερήσει αυτή την πολυπόθητη νίκη.
• τον παιάνα: πολεμικό άσμα, κυρίως προς τον Απόλλωνα.
• τον Ενυάλιο: έτσι ονόμαζαν το θεό του πολέμου Άρη, στον οποίο προσεύχονταν με κραυγές πριν από τη μάχη.

 

 

 

 

 

Παράγραφοι 18-19

Νόημα: Ο μάντης που συνόδευε τους στρατιώτες του Θρασύβουλου τους συμβούλεψε να μην επιτεθούν πρώτοι παρά μόνο αφού τραυματιστεί ή σκοτωθεί κάποιος απο τους δικούς τους. Τους είπε ότι μόνο στην περίπτωση αυτή θα νικούσαν, ενώ παράλληλα προφήτεψε και το δικό του θάνατο.

        Οι προφητείες του βγήκαν αληθινές. Ο μάντης ξέφυγε από την παράταξη και πρώτος επιτέθηκε κατά των εχθρών, με αποτέλεσμα να φονευτεί. Οι στρατιώτες, όμως, του Θρασύβουλου νίκησαν και καταδίωξαν τους εχθρούς μέχρι την πεδιάδα. Εδώ φονεύονται ο Κριτίας, ο Ιππόμαχος,ο Χαρμίδης και πολλοί άλλοι. Οι στρατιώτες του Θρασύβουλου πήραν τα όπλα των φονευθέντων, όχι όμως  και τα ρούχα τους. Στο τέλος, αφού απέδωσαν τους νεκρούς κατόπιν ειδικών σπονδών, πολλοί και από τις δύο παρατάξεις πλησίαζαν ο ένας τον άλλο και συνομιλούσαν.

Θεματικό κέντρο ενότητας: Ο επαναστάτες φυγάδες νικούν σε μάχη το στρατό των Τριάκοντα και φονεύουν τον αιμοδιψή αρχηγό τους Κριτία.

• εδώ ο Ξενοφών επικεντρώνει την προσοχή του όχι στη λεπτομερή περιγραφή της μάχης, αλλά στο μάντη, ο οποίος θυσιάστηκε με τη θέλησή του.
• ἡσυχίαν ἔχω: περίφραση αντί ἡσυχάζω. Το ἡσυχίαν ἔχω σημαίνει ἡσυχάζω από ανάγκη ή πρόσκαιρα, ενώ το ἡσυχίαν ἄγω σημαίνει είμαι αδρανής και φιλήσυχος από τη φύση μου.
• μάντις: το στρατό ακολουθούσε πάντα ένας μάντης. Η λέξη παράγεται από το ρήμα μαίνομαι και σημαίνει αυτόν που προφητεύει, αυτόν που προλέγει όσα πρόκειται να συμβούν. Ο λαός τους σεβόταν ιδιαίτερα.
• ἐμοί μέντοι θάνατος: ο μάντης προφητεύει το θάνατό του. Προαισθάνεται το τέλος του, αλλά έχει πλέον αποφασίσει γι' αυτήν την εθελοθυσία.
• ἐπειδάν...ὥς γε μοι δοκεῖ: ο Ξενοφών με θαυμαστή πυκνότητα περιγράφει τη στάση που κράτησε ο Θρασύβουλος. Τα λόγια του μάντη έχουν αινιγματικό ύφος: «όταν συμβεί αυτό, δηλαδή όταν κάποιος από τους δικούς μας πέσει νεκρός ή πληγωθεί, τότε θα προχωρήσουμε εμείς μπροστά» δε διευκρινίζει όμως ποιον ή ποιους εννοεί με την αντωνυμία εμείς. Στη συνέχεια λέει:«σεις που θα ακολουθείτε θα νικήσετε, ενώ εγώ θα σκοτωθώ». Προβλέπει δηλαδή τη νίκη των συντρόφων του Θρασύβουλου και προμηνύει το δικό του θάνατο.
  • αὐτός...ἐκπηδήσας πρῶτος..ἀποθνῄσκει: η προφητεία, το μάντευμα του μάντη ήταν ότι θα νικήσουν οι στρατιώτες του Θρασύβουλου, αν φονευτεί ή πληγωθεί κάποιος από τους δικούς μας. Ο μάντης, προαισθανόμενος το θάνατό του, ξεφεύγει από την παράταξη και ορμά πρώτος κατά των εχθρών. Ο θάνατός του προκάλεσε οργή στους στρατιώτες του Θρασύβουλου, οι οποίοι όρμησαν πλέον κατά των εχθρών με πάθος και ιερή αγανάκτηση, αφού ο μάντης ήταν το ιερό τους πρόσωπο.
  • τοῖς πολεμίοις: το πολέμιος συνήθως σήμαινε τον εξωτερικό εχθρό, ενώ το επίθετο ἐχθρός δήλωνε τον εσωτερικό εχθρό ή τον πολιτικό αντίπαλο.
  • μοῖρα (από το ρ. μείρομαι): η ορισμένη για τον άνθρωπο μοίρα, ο θάνατος. Ως κύριο όνομα είναι η θεά του πεπρωμένου. Τρεις ήταν οι Μοίρες, που θεωρούνταν θυγατέρες του Δία και της Θέμιδας: η Κλωθώ, η Λάχεση και η Άτροπος.
  • τέθαπται: ο μάντης θάφτηκε στο πέρασμα του Κηφισού, για να βλέπουν τον τάφο του οι διερχόμενοι από το σημείο εκείνο.
  • Κριτίας: εδώ σκοτώνεται ο Κριτίας, ο πιο σκληρός και αιμοδιψής τύραννος.
  • δέκα ἀρχόντων: ο Λύσανδρος, παράλληλα με τους Τριάκοντα τυράννους, στην Αθήνα είχε διορίσει και δέκα άρχοντες στον Πειραιά. Οι δέκα αυτοί άρχοντες διορίστηκαν από τους Τριάκοντα για να στηρίζουν το καθεστώς και στον Πειραιά.
  • τούς χιτῶνας οὐδενός τῶν πολιτῶν ἐσκύλευσαν: εκτός από τα όπλα, τίποτα άλλο δεν πήραν οι στρατιώτες του Θρασύβουλου από τους νεκρούς των αντιπάλων τους. Αυτό δείχνει ότι δε θέλησαν να ατιμάσουν τους αντίπαλους συμπολίτες τους.
  • προσιόντες: οι ολιγαρχικοί και οι δημοκρατικοί πλησίασαν ο ένας τον άλλον και συζητούσαν μεταξύ τους.

 

 

Παράγραφοι 20-21

Νόημα: στους συγκεντρωμένους ολιγαρχικούς μετά τη νίκη των δημοκρατικών μίλησε ο Κλεόκριτος, ο κήρυκας των μυστών, κα εξέφρασε τη μεγάλη του απορία, γιατί αυτοί εκδιώκουν και θέλουν να σκοτώσουν τους δημοκρατικούς. Αφού τους τόνισε ότι οι δημοκρατικοί κανένα κακό δεν έχουν σ'  αυτούς διαπράξει, τους υπενθύμισε τους κοινούς δεσμούς τους και τις κοινές τους εκδηλώσεις λέγοντας ότι συμμετείχαν μαζί τους σε ιεροτελεστίες, θυσίες και γιορτές, ότι υπήρξαν συγχορευτές, συμμαθητές και συστρατιώτες και ότι έλαβαν μαζί τους μέρος σε μάχες και ναυμαχίες για την κοινή ελευθερία.

     Τέλος τους εξορκίζει στο όνομα των θεών, της συγγένειας και της φιλίας να σταματήσουν αμέσως τα εγκλήματα κατά της ίδιας τους της πατρίδας και να μην υπακούουν πλέον στους ανόσιους Τριάκοντα, οι οποίοι σε διάστημα οκτώ μηνών λίγο έλειψε να φονεύσουν περισσότερους από όσους σκοτώθηκαν κατά τη διάρκεια του Δεκαλεικού πολέμου.

Θεματικό κέντρο ενότητας: ο κήρυκας των μυστών Κλεόκριτος υπενθυμίζει στους ολιγαρχικούς τους κοινούς δεσμούς, τις κοινές προσπάθειες και εκδηλώσεις τους και τους προτρέπει να μην υπακούουν πλέον στους ανόσιους Τριάκοντα.

• O Ξενοφών εκτός από το μάντη, επικεντρώνει την προσοχή του και στον Κλεόκριτο, τον κήρυκα των μυστών. Ο λόγος του είναι γεμάτος από λέξεις που υποδηλώνουν κοινωνία πολιτών, συμμετοχή και οργάνωση.
• Κλεόκριτος: ήταν κήρυκας των μυστών, των μυημένων δηλαδή στα Ελευσίνια μυστήρια. Ο Κλεόκριτος στο σύντομο λόγο του κάνει έκκληση στους οπαδούς των ολιγαρχικών να αναλογιστούν τι είδους δεσμοί τους ενώνουν με τους σημερινούς εχθρούς τους, τους δημοκρατικούς της «Φυλής»: δεσμοί μεταξύ ανθρώπων μιας πολιτισμένης κοινωνίας, μεταξύ πολιτών ενός δημοκρατικού κράτους.
• εὔφωνος ὤν: εὔφωνος σημαίνει αυτόν που έχει καλή, γλυκιά φωνή. Για κήρυκα σημαίνει αυτόν που έχει ηχηρή, δυνατή φωνή. Στην αρχαία εποχή η εὐφωνία ήταν σημαντικό προσόν όχι μόνο για τους κήρυκες αλλά και για τους αρχηγούς των κρατών και τους ηγήτορες.
• ἄνδρες πολῖται...βούλεσθε: ο Κλεόκριτος απευθύνεται στους ολιγαρχικούς και τους υποβάλλει τα ακόλουθα ερωτήματα: α) Γιατί διώχνουν τους δημοκρατικούς από την πόλη; β) Γιατί θέλουν να τους σκοτώσουν; Είναι προφανές ότι καμία βάσιμη αιτία δεν υπάρχει που να δικαιολογεί την αυθαίρετη και εγκληματική τάση και συμπεριφορά των ολιγαρχικών. Τους τονίζει τους πολλαπλούς δεσμούς τουςς και τους καλεί να συμφιλιωθούν.
• καί συγχορευταί- συμφοιτηταί- συστρατιῶται: στοιχεία και δεσμοί μιας ελεύθερης, πολιτισμένης και δημοκρατικής κοινωνίας. Ο Κλεόκριτος τους υπενθυμίζει τη συμμετοχή τουςς σε θρησκευτικές εκδηλώσεις και τελετές, στην κοινωνική, σχολική και στρατιωτική ζωή.
• ὑπέρ τῆς..... ἐλευθερίας: σχήμα υπερβατό. Οι στρατιώτες και των δύο παρατάξεων, οι Αθηναίοι αυτοί πολίτες, είχαν αγωνιστεί στο παρελθόν τόσο στην ξηρά όσο και στη θάλασσα για τη σωτηρία και την ελευθερία τους. Και αυτές τις κοινές προσπάθειες, αυτούς τους κοινούς αγώνες κανεας δεν μπορεί να ξεχάσει και να αγνοήσει. Η πρόθεση ὑπέρ+ γενική χρησιμοποιείται όταν αγωνιζόμαστε γιανα διατηρήσουμε κάτι που έχουμε, ενώ η περί+ γενική όταν αγωνιζόμαστε για να αποκτήσουμε κάτι που δεν έχουμε.
• ἑταιρία: φιλία, συντροφικότητα σ συλλόγους ή λέσχες. Στην αρχαία Αθήνα η λέξη αυτή δήλωνε πολιτικό σύλλογο για κομματικούς ή φατριαστικούς σκοπούς.
• αἰδούμενοι: (αἰδέσ-ομαι--> αἰδέομαι- οῦμαι): αἰδοῦμαι τινα= σέεβομαι, ευλαβούμαι κάποιον. Διαφέρει του αἰσχύνομαι, γιατί η αἰσχύνη έπεται κακής πράξης, ενώ η αἰδώς είναι φόβος επί προσδοκία ψόγου. Και αἰδεῖται κανείς τον πατέρα του, αἰσχύνεται όμως αυτός που μεθάει. Οι ολιγαρχικοί λοιπόν σεβόμενοι θεούς και ανθρώπους, οφείλουν να εγκαταλείψουν τους Τριάκοντα, προκειμένου να επανέλθει στην πόλη των Αθηνών η ειρήνη, η τάξη και ο αλληλοσεβασμός.
• ἐν ὀκτώ μησίν: από το Σεπτέμβριο του 404 π.Χ. έως τον Απρίλιο του επόμενου έτους 403 π.Χ.

 

Παράγραφοι 22-23

Νόημα: Ο Κλεόκριτος υπενθύμισε ακόμη στους ολιγαρχικούς ότι οι τύραννοι υπήρξαν οι αίτιοι αυτού του αισχρού και μισητού εμφύλιου πολέμου. Τους τόνισε ακόμη ότι τόσο οι ολιγαρχικοί όσο και οι δημοκρατικοί έκλαψαν μερικούς από τους νεκρούς αυτής της μάχης. Μετά την ομιλία του Κλεόκριτου οι εναπομείναντες  αρχηγοί των ολιγαρχικών ανναγκάστηκαν να οδηγήσουν τους στρατιώτες τους στην Αθήνα, επειδή έβλεπαν ότι τέτοιοι λόγοι ακούγονταν πρόθυμα και μπορούσαν να τους επηρεάσουν.

      Την επόμενη μέρα οι Τριάκοντα, ταπεινωμένοι και εντελώς μόνοι, κάθισαν στην αίθουσα των συνεδριάσεων, ενώ στους τρισχιλίους οπλίτες ανέκυψαν διαφωνίες. Όσοι απ'  αυτούς  είχαν διιαπράξει κάποια βιαιοπραγία φοβούνταν τα αντίποινα και υποστήριξαν έντονα ότι δεν έπρεπε να υποχωρήσουν στους επαναστάτες του Πειραιά, ενώ όσοι δεν είχαν αναμειχθεί σε αδικήματα τόνιζαν ότι δεν υπήρχε κανένας λόγος για τον εμφύλιο αυτό πόλεμο και συνεπώς δεν ωφελούσε πλέον την πόλη η υπακουή στους Τριάκοντα.  Τέλος αποφάσισαν να καθαιρέσουν τους Τριάκοντα και στη θέση τους να εκλέξουν δημοκρατικά άλλους, έναν από κάθε φυλή.

Θεματικό κέντρο: Αφού ο Κλεόκριτος τους υπενθυμίζει ακόμη ότι οι Τριάκοντα υπήρξαν οι αίτιοι αυτού του μισητού εμφυλίου πολέμου, οι τρισχίλιοι οπλίτες, παρά τις διαφωνίες τους, αφαιρούν τελικά την εξουσία από τυς Τριάκοντα και στη θέση τους εκλέγουν δημοκρατικά άλλους.

• πολιτεύομαι= ενεργώ ως πολίτης, μετέχω στην πολιτική, ενώ πολιτεύω= είμαι πολίτης. Υπάρχει δηλαδή σημασιολογική διαφορά μεταξύ του ενεργητικού και του αντίστιχου μέσου τύπου. Επίσης: πρεσβεύω= είμαι πρεσβευτής, ενώ πρεσβεύομαι= εννεργώ ως πρεσβευτής, ποιῶ πόλεμον= γίνομαι αίτιος πολέμου, ενώ ποιοῦμαι πόλεμον= πολεμώ, λαμβάνω μέρος σε πόλεμο κ.α.
• αἴσχιστον- χαλεπώτατον- ἀνοσιώτατον- ἔχθιστον: επίθετα που χαρακτηρίζουν τον εμφύλιο πόλεμο.
• ἐφοβοῦντο: ήταν φυσικό και επόμενο να φοβούνται για την περίπτωση αντεκδικήσεων και αντιποίνων.
• ψηφίζω= λογαριάζω με ψήφους, ψηφίζομαι= αποφασίζω με την ψήφο μου.

 

 

Κεφάλαιο 4

Περίληψη Παραγράφων 24-36

Παρ. 24-30

     Οι Τριάκοντα εγκατέλειψαν την Αθήνα και εγκαταστάθηκαν στην Ελευσίνα. Τη διακυβέρνηση της Αθήνας ανέλαβαν οι Δέκα μαζί με τους επάρχους, οι οποίοι έλαβαν όλα τα ενδεικνυόμενα μέτρα και ετοιμάζονταν για να αντιμετωπίσουν πιθανή γενική επίθεση των δημοκρατικών. Επειδή οι Τριάκοντα και οι τρισχίλιοι έβλεπαν να ενισχύονται μέρα με τη μέρα οι δημοκρατικοί υπό την αρχηγία του Θρασύβουλου και να κινδυνεύει άμεσα το ολιγαρχικό καθεστώς, ζήτησαν τη συνδρομή της Σπάρτης. Ο Λύσανδρος συνήργησε να δοθεί στους πρέσβεις δάνειο εκατό ταλάντων και έπεισε τους εφόρους να σταλεί ο ίδιος στην Αθήνα ως αρμοστής και ο αδερφός Λίβυς ως ναύαρχος. Ο Λύσανδρος απέκλεισε και πάλι τον Πειραιά και έφερε σε δύσκολη θέση τους επαναστάτες. Ο βασιλιάς, όμως, της Σπάρτης Παυσανίας, από φθόνο προς το Λύσανδρο, έπεισε τρεις από πέντε εφόρους να αναθέσουν στον ίδιο την εκστρατεία κατά των δημοκρατικών. Τον Παυσανία ακολουθούσαν όλοι οι σύμμαχοι, εκτός από τους Βοιωτούς και τους Κορινθίους. Έτσι, ο Παυσανίας κατ` επίφαση ερχόταν ως βοηθός του Λύσανδρου, στην πραγματικότητα όμως βοηθούσε το Θρασύβουλο.

Παρ. 31-36

     Ο Παυσανίας παρά τις αψιμαχίες και τις ένοπλες μικροσυγκρούσεις στην περιοχή του Πειραιά με τους δημοκρατικούς κατόρθωσε να διαιρέσει τους ολιγαρχικούς της Αθήνας και να τους παρακινήσει να συνδιαλλαγούν με τους επαναστάτες του Πειραιά. Με δικές του ενέργειες επιδίωξε συμβιβαστική λύση και έστειλε στη Σπάρτη για διαπραγματεύσεις εκπροσώπους των δημοκρατικών και δύο ολιγαρχικούς.

 

Παράγραφοι 37-38

Νόημα: Οι πρέσβεις των αντιμαχόμενων παρατάξεων φτάνουν στη Σπάρτη, ζητώντας τη διαμεσολάβηση των Λακεδαιμονίων. Οι ολιγαρχικοί στέλνουν μήνυμα ότι θα παραδώσουν την Αθήνα και θα παραδοθούν και οι ίδιοι, εφόσον οι δημοκρατικοί δεχτούν να παραδώσουν τον Πειραιά. Οι έφοροι ακούνε όλους τους απεσταλμένους και στη συνέχεια στέλνουν στην Αθήνα δεκαπέντε άντρες, με εντολή, σε συνεργασία με τον Παυσανία, να συμφιλιώσουν τις δύο πλευρές. Η αποστολή εκτελείται: όλοι συμφωνούν να γίνει ειρήνη, με όρο να μπορεί να πάει ο καθένας στην κατοικία του και στους δικούς του ελεύθερα, εκτός από τους Τριάκοντα, τους Έντεκα και τους δέκα άρχοντες του Πειραιά. Κι όποιος άλλος από τους ολιγαρχικούς φοβάται, να έχει το δικαίωμα να πάει να εγκατασταθεί στην Ελευσίνα.

• Ο αγώνας για την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Αθήνα βρίσκεται στο τέλος του. Η συμφιλίωση των αντιμαχόμενων πλευρών γίνεται πραγματικότητα με τη μεσολάβηση των Λακεδαιμονίων. Η επιτυχία της συμφιλιωτικής προσπάθειας των Λακεδαιμονίων εκφράζεται με τον αόριστο «διήλλαξαν» (η πράξη έγινε και αποπερατώθηκε).
• Τα γεγονότα των παραγράφων 37-38 εκτυλίσσονται σε τρεις φάσεις: η α' φάση περιλαμβάνει τα σχετικά με την αποστολή πρέσβεων από τις αντιμαχόμενες παρατάξεις των Αθηναίων στους Λακεδαιμονίους, ζητώντας τη διαμεσολάβησή τους. Από τις πρεσβείες αυτές ξεχωρίζει εκείνη των δέκα αρχόντων για τις δουλοπρεπείς προτάσεις της στους Λακεδαιμονίους και την παράλογη αξίωσή της. Η πρεσβεία αυτή θέλει απόλυτο κυρίαρχο της κατάστασης τους Λακεδαμονίους. Η β' φάση περιλαμβάνει την απόφαση και τις ενέργειες των εφόρων για συμφιλίωση και η γ' φάση την επιτυχία της συμφυλιωτικής αποστολής των Λακεδαιμονίων και τα μέτρα ειρήνευσης. Στο λαό δίνεται πλήρης αμνηστία, ενώ στους Τριάκοντα, στους Έντεκα και στους δέκα άρχοντες του Πειραιά αμνηστία με όρους. Η αφήγηση των γεγονότων γίνεται σε ύφος απλό. Ο λόγος είναι σαφής και κατανοητός.

Θεματικό κέντρο: Οι απεσταλμένοι των εφόρων της Σπάρτης παίρνουν εντολή να διευθετήσουν το θέμα που προέκυψε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, συμφιλιώνοντας τις διαμαχόμενες παρατάξεις στην Αθήνα.

 

 

Παράγραφοι 39-40

• Το «γνῶναι σφᾶς αὐτοῦς ή ἑαυτούς» δηλαδή η απόκτηση αυτογνωσίας, είναι η σύσταση που ο Θρασύβουλος κάνει στους ολιγαρχικούς. Με την προτροπή αυτή επιδιώκει να τους κάνει να δουν ότι οι αρετές για τις οποίες καυχώνται είναι ανύπαρκτες και συνεπώς να αναθεωρήσουν την άποψή τους ότι είναι πιο ενάρετοι από τους δημοκρατικούς. Το πρώτο επιχείρημα που χρησιμοποιεί για να ανατρέψει την παραπάνω άποψη των ολιγαρχικών είναι: «δεν είστε πιο δίκαιοι ααπό τους δημοκρατικούς, γιατί έχετε διαπράξει πολλές ατιμωτικές πράξεις με σκοπό τα κέρδη. Αντίθετα, οι δημοκρατικοί, αν και φτωχοί , δεν έχουν χρησιμοποιήσει κανένα αθέμιτο και ανήθικο μέσο με σκοπό τα χρήματα».

 

Νόημα: Μετά τη συμφωνία, ο Παυσανίας φρόντισε για τη διάλυση του στρατεύματος. Οι δημοκρατικοί έφτασαν οπλισμένοι στην Αθήνα, ανέβηκαν στην Ακρόπολη και πρόσφεραν θυσία στην Αθηνά. Στη συνέλευση που ακολούθησε, πρώτος μίλησε ο Θρασύβουλος. Κι απευθυνόμενος στους ολιγαρχικούς, τους προέτρεψε να προσπαθήσουν να γνωρίσουν τον εαυτό τους, για να δουν ότι δεν έχουν τίποτα που να δικαιολογεί την επιθυμία τους να εξουσιάζουν τους υπόλοιπους. Με το πρώτο επιχείρημά του ο Θρασύβουλος απέδειξε  πως οι ολιγαρχικοί δεν υπήρξαν ποτέ πιο δίκαιοι από τους δημοκρατικούς, αφού δε λογάριαζαν τίποτα μπροστά στα ατομικά τους συμφέροντα.

Παράγραφοι 41-42

     Στην ενότητα αυτή ολοκληρώνεται ο λόγος του Θρασύβουλου. Το μεγαλύτερο μέρος της καταλαμβάνουν τα υπόλοιπα τρία επιχειρήματα με τα οποία ο Θρασύβουλος ανατρέπει την άποψη των ολιγαρχικών ότι είναι «ανώτεροι» από τους  δημοκρατικούς. Η νίκη των δημοκρατικών στη σύγκρουσή τους με τους ολιγαρχικούς καταρρίπτει τον ισχυρισμό των τελευταίων πως είναι πιο ανδρείοι. Ακόμη, η μεταξύ τους σύγκρουση αναθεωρεί την άποψή τους ότι διέθεταν φρόνηση και ευφυΐα, αφού δεν κατάφεραν να αξιοποιήσουν τα μέσα που είχαν. Και όχι μόνο αυτό. Νικήθηκαν από τους αντιπάλους που δεν είχαν τέτοια μέσα.           Τέλος, η συμπεριφορά των «φίλων» τους τω Λακεδαιμονίων, οι οποίοι τους χρησιμοποίησαν όσο τους χρειάζονταν προκειμένου ν υλοποιήσουν τα πολιτικά τους σχέδια και στη συνέχεια τους εγκατέλειψαν, ανατρέπει την άποψή τους ότι είχαν πολιτική οξυδέρκεια και ειλικρινείς φιλικές σχέσεις μαζί τους.

      Στο τέλος του λόγου του ο Θρασύβουλος απευθύνει προτροπές στους δημοκρατικούς. Αυτοί επωμίζονται το βαρύ φορτίο της πολιτικής και κοινωνικής γαλήνης. Μέσα από τις προτροπές αυτές, προβάλλει η ανωτερότητα του ήθους και της σκέψης του ομιλητή. Ο λόγος εξακολουθεί να είναι σαφής, ζωηρός και παραστατικός. Το καινούργιο εκφραστικό μέσο της ενότητας αυτής είναι η παρομοίωση (ὥσπερ...κλοιῷ), η οποία δείχνει με πολύ παραστατικό τρόπο την ποιότητα των «φιλικών σχέσεων» ανάμεσα στους ολιγαρχικούς και τους Λακεδαιμονίους και λειτουργεί αφοπλιστικά στην άποψη των ολιγαρχικών ότι διέθεταν πολιτική οξυδέρκεια.

Νόημα:

    Στη συνέχεια της ομιλίας του, ο Θρασύβουλος αποδεικνύει ότι οι ολιγαρχικοί δεν υπήρξαν ποτέ πιο ανδρείοι ούτε πιο ευφυείς από τους δημοκρατικούς. Και ούτε πρέπει να περηφανεύονται για τη συμμαχία τους με τους Λακεδαιμονίους, αφού αυτοί τους εγκατέλειψαν κακήν κακώς. Τέλος, προτρέπει τους νικητές δημοκρατικούς να μην παραβούν τους όρκους τους και να δείξουν ότι ξέρουν καλά να τηρούν και τον ανθρώπινο και το θείο νόμο.

Θεματικό κέντρο: Ο Θρασύβουλος μιλώντας στους ολιγαρχικούς τους αποδεικνύει ότι έχουν αποβάλει τις βασικές αρετές του «καλού κἀγαθοῦ» πολίτη και έχουν αποδειχτεί πολήυ κατώτεροι από τους δημοκρατικούς σε πολλά θέματα.

Παράγραφοι 42-43

      Η περίοδος της οκτάμηνης  διακυβέρνησης των ολιγαρχικών- αυτή η δυσάρεστη παρένθεση για την πολιτική ζωή της Αθήνας,- ανήκει στο παρελθόν. Ο αγώνας, κυρίως του Θρασύβουλου, για την αποκατάσταση της δημοκρατίας δικαιώνεται. Η πολιτική ζωή της Αθήνας βρίσκει σταδιακά τους κανονικούς της ρυθμούς. Η νομιμότητα επανέρχεται. Μια τελευταία απόπειρα κάποιων αμετανόητων νοσταλγών της ολιγαρχίας στην Ελευσίνα αντιμετωπίζεται δραστικά και αποτελεσματικά. Οι επικεφαλήςς τους θανατώνονται, οι υπόλοιποι συγχωρούνται. Με την τελευταία τους ενέργεια (να συγχωρήσουν τους οπαδούς των ολιγαρχικών) οι δημοκρατικοί δε δείχνουν μόνο ότι είναι ψυχικά ανώτεροί τους και ότι δεν τους διακατέχει πνεύμα αντεκδίκησης, αλλά και ότι ξέρουν καλά πως η ομαλοποίησή της πολιτικής ζωής και η στερέωση της δημοκρατίας περνάει μέσα από τη συμφιλίωση των αντιμαχόμενων πλευρών και από την τήρηση των νόμων.

      Στην ενότητα αυτή σκιαγραφείται ο χαρακτήρας και το ήθος της  δημοκρατίας και των δημοκρατικών. Χαρακτηριστικές λέξεις- φράσεις είναι: ...ἔπεισαν συναλλαγῆναι,... μή μνησικακήσειν, ὁμοῦ πολιτεύονται, τοῖς ὅρκοις ἐμμένει ὁ δῆμος, ἀρχάς καταστησάμενοι ἐπολιτεύοντο....

     Ο λόγος του ιστορικού είναι αφηγηματικός.

Νόημα: Έπειτα από όλα αυτά, η πολιτική ζωή επανήλθε σταδιακά σε κανονικούς ρυθμούς και άρχισαν πάλι να ισχύουν κανονικά οι παλιοί νόμοι της δημοκρατίας. Λίγο αργότερα, ακούστηκε ότι στην Ελευσίνα οι ολιγαρχικοί συγκέντρωναν μισθοφόρους. Αμέσως, οι Αθηναίοι εκστράτευσαν εναντίον τους με ισχυρές δυνάμεις, σκότωσαν τους επικεφαλής και έπεισαν τους υπόλοιπους να συμφιλιωθούν με τους δημοκρατικούς. Με τη λήξη κι αυτού του επεισοδίου, έζησαν όλοι μαζί αρμονικά, σε δημοκρατικό καθεστώς. Και ο λαός  εξακολουθεί να παραμένει πιστός στους όρκους του.

Θεματικό κέντρο: Έπειτα από λίγα μικροεπεισόδια, επέρχεται στο τέλος πλήρης συμφιλίωση όλων των πρών αντιμαχόμενων μερών στην Αθήνα.

Τα επιχειρήματα του Θρασύβουλου ήταν τα εξής:

• Δεν είναι δίκαιοι οι ολιγαρχικοί. Γιατί διέπραξαν πολλές αισχρές πράξεις για να αρπάξουν από το λαό τα λίγα (ή πολλά) υπάρχοντά του. Αντίθετα, πιο δίκαιοι είναι οι φτωχοί δημοκράτες, που ποτέ δεν χρησιμοποίησαν ανήθικους τρόπους για να πάρουν τα χρήματα των πλούσιων ολιγαρχικών.
• Δεν είναι ανδρείοι. Αυτό αποδεικνύεται από το πώς πολέμησαν (και με ποιο αποτέλεσμα) εναντίον των δημοκρατικών, πριν από λίγο. Αντίθετα, η σύγκρουση κατέληξε σε νίκη των δημοκρατικών.
• Δεν είναι πιο φρόνιμοι. Γιατί, παρ` όλο που διέθεταν όλα τα υλικά μέσα (οχυρά τείχη, όπλα, χρήματα), νικήθηκαν από αντιπάλους που δεν είχαν τέτοια μέσα.
• Δεν έχουν πολιτική οξυδέρκεια. Γιατί συνεργάστηκαν με τους Λακεδαιμονίους, οι οποίοι τους εκμεταλλεύτηκαν και, τέλος, τους εγκατέλειψαν.

Περισσότερο υλικό για το Λύκειο εδώ.