Ξενοφώντος «Ελληνικά» Βιβλίο 2. Κεφαλαίο 2. §1-4 (κείμενο, μετάφραση, ασκήσεις σχολικού)
[1] Ἐπεὶ δὲ τὰ ἐν τῇ Λαμψάκῳ κατεστήσατο, ἔπλει ἐπὶ τὸ Βυζάντιον καὶ Καλχηδόνα. Oἱ δ’ αὐτὸν ὑπεδέχοντο, τοὺς τῶν Ἀθηναίων φρουροὺς ὑποσπόνδους ἀφέντες· οἱ δὲ προδόντες Ἀλκιβιάδῃ τὸ Βυζάντιον τότε μὲν ἔφυγον εἰς τὸν Πόντον, ὕστερον δ’ εἰς Ἀθήνας καὶ ἐγένοντο Ἀθηναῖοι.
Μετάφραση: Αφού ο Λύσανδρος ρύθμισε την κατάσταση στη Λάμψακο (τοποθετώντας δικούς του ανθρώπους), έπλευσε εναντίον του Βυζαντίου και της Χαλκηδόνας. Οι κάτοικοι τον δέχονταν, αφού διασφάλισαν την έξοδο των Αθηναίων φρουρών με επίσημη συμφωνία. Εκείνοι, επίσης, που είχαν προδώσει το Βυζάντιο στον Αλκιβιάδη αρχικά κατέφυγαν στον Πόντο και στη συνέχεια στην Αθήνα, όπου έγιναν Αθηναίοι πολίτες.
[2] Λύσανδρος δὲ τούς τε φρουροὺς τῶν Ἀθηναίων καὶ εἴ τινά που ἄλλον ἴδοι Ἀθηναῖον, ἀπέπεμπεν εἰς τὰς Ἀθήνας, διδοὺς ἐκεῖσε μόνον πλέουσιν ἀσφάλειαν, ἄλλοθι δ’ οὔ, εἰδὼς ὅτι ὅσῳ ἂν πλείους συλλεγῶσιν εἰς τὸ ἄστυ καὶ τὸν Πειραιᾶ, θᾶττον τῶν ἐπιτηδείων ἔνδειαν ἔσεσθαι. Καταλιπὼν δὲ Βυζαντίου καὶ Καλχηδόνος Σθενέλαον ἁρμοστὴν Λάκωνα, αὐτὸς ἀποπλεύσας εἰς Λάμψακον τὰς ναῦς ἐπεσκεύαζεν.
Μετάφραση: Ο Λύσανδρος και τους Αθηναίους φρουρούς και όποιον άλλον Αθηναίο πολίτη έβλεπε οπουδήποτε, τους έστελνε στην Αθήνα, παρέχοντας ασφάλεια μόνο σε όσους έφευγαν με πλοία για εκεί, όχι όμως για άλλο μέρος, επειδή ήξερε καλά ότι όσοι περισσότεροι μαζευτούν στην πόλη και στον Πειραιά, τόσο γρηγορότερα θα παρουσιαστεί εκεί έλλειψη τροφίμων. Κι αφού άφησε τον Σπαρτιάτη Σθενέλαο ως αρμοστή του Βυζαντίου και της Χαλκηδόνας, ο ίδιος κατευθύνθηκε στη Λάμψακο με τον στόλο και επισκεύαζε τα πλοία.
[3] Ἐν δὲ ταῖς Ἀθήναις τῆς Παράλου ἀφικομένης νυκτὸς ἐλέγετο ἡ συμφορά, καὶ οἰμωγὴ ἐκ τοῦ Πειραιῶς διὰ τῶν μακρῶν τειχῶν εἰς ἄστυ διῆκεν, ὁ ἕτερος τῷ ἑτέρῳ παραγγέλλων· ὥστ’ ἐκείνης τῆς νυκτὸς οὐδεὶς ἐκοιμήθη, οὐ μόνον τοὺς ἀπολωλότας πενθοῦντες, ἀλλὰ πολὺ μᾶλλον ἔτι αὐτοὶ ἑαυτούς, πείσεσθαι νομίζοντες οἷα ἐποίησαν Μηλίους τε Λακεδαιμονίων ἀποίκους ὄντας, κρατήσαντες πολιορκίᾳ, καὶ Ἱστιαιέας καὶ Σκιωναίους καὶ Τορωναίους καὶ Αἰγινήτας καὶ ἄλλους πολλοὺς τῶν Ἑλλήνων.
Μετάφραση: Στην Αθήνα η Πάραλος έφτασε νύχτα και μαθεύτηκε η συμφορά· και σηκώθηκε θρήνος που από τον Πειραιά μέσα από τα μακρά τείχη έφτασε στην πόλη, καθώς ο ένας έλεγε στον άλλον τις κακές ειδήσεις, και κανένας εκείνη τη νύχτα δεν κοιμήθηκε, καθώς θρηνούσαν όχι μόνο αυτούς που χάθηκαν αλλά ακόμη πιο πολύ τον ίδιο τους τον εαυτό, γιατί περίμεναν ότι θα πάθουν ό,τι έκαναν στους Μηλίους, που ήταν άποικοι των Λακεδαιμονίων, και στους Σκιωναίους και τους Τορωναίους και τους Αιγινήτες και πολλούς άλλους Έλληνες.
[4] Τῇ δ’ ὑστεραίᾳ ἐκκλησίαν ἐποίησαν, ἐν ᾗ ἔδοξε τούς τε λιμένας ἀποχῶσαι πλὴν ἑνὸς καὶ τὰ τείχη εὐτρεπίζειν καὶ φυλακὰς ἐφιστάναι καὶ τἆλλα πάντα ὡς εἰς πολιορκίαν παρασκευάζειν τὴν πόλιν.
Μετάφραση: Την επόμενη όμως ημέρα συγκάλεσαν συνέλευση του δήμου, στην οποία αποφασίσθηκε να φράξουν με χώμα τα λιμάνια, να επιδιορθώσουν τα τείχη, να τοποθετήσουν φρουρές και να πάρουν γενικά όλα τα μέτρα για να προετοιμάσουν την πόλη για πολιορκία.
Ξενοφώντος «Ελληνικά» Βιβλίο 2. Κεφαλαίο 2. §1-4 (ασκήσεις σχολικού)
Ερωτήσεις - ασκήσεις
1) Ποια ήταν η τύχη των Αθηναίων φρουρών στο Βυζάντιο και την Καλχηδόνα;
Όταν ο Λύσανδρος διενήργησε επίθεση κατά του Βυζαντίου και της Καλχηδόνας, οι κάτοικοι των πόλεων αυτών παραδόθηκαν, χωρίς να προβάλουν αντίσταση. Φρόντισαν, ωστόσο, για την ασφάλεια των Αθηναίων φρουρών, καθώς, προτού επιτρέψουν την έλευση των Σπαρτιατικών δυνάμεων στις πόλεις τους, διασφάλισαν με επίσημη συμφωνία την αποχώρησή τους. Πράξη που μπορεί να εκληφθεί ως ένδειξη καλής πίστης απέναντι στην Αθήνα. Οι πόλεις αυτές, αν και είχαν καταληφθεί το 409 π.Χ. από τους Αθηναίους, δεν γνώρισαν βιαιότητες ή άλλες παρεκτροπές εις βάρος τους, οπότε παρόλο που είχαν την ευκαιρία να τιμωρήσουν τους Αθηναίους, δεν το θέλησαν. Αντιθέτως, με μια κίνηση σεβασμού, που μαρτυρά την αρμονική συνεργασία με την αθηναϊκή ηγεμονία, απαίτησαν και πέτυχαν την ασφάλεια της αθηναϊκή φρουράς.
Οι κάτοικοι του Βυζαντίου και της Καλχηδόνας παρέδωσαν τις πόλεις τους στον Λύσανδρο, αφού εξασφάλισαν με «σπονδές» ασφαλή αποχώρηση για τους άντρες της αθηναϊκής φρουράς. Παρά τη διαφορά του πολιτεύματος ανάμεσα στη Σπάρτη και στην Αθήνα και παρά τη βιαιότητα των συγκρούσεων υπήρχαν θεσμοί σεβαστοί από τους αντιπάλους, όπως οι σπονδές: αντιπρόσωποι των αντιπάλων κατέληγαν σε συμφωνία που την επισφράγιζαν με σπονδές προς τιμήν των θεών, τους οποίους καλούσαν ως μάρτυρες για την τήρησή της. Έτσι, αυτοί που αποχωρούσαν μετά από πολιορκία και παράδοση, ήταν ασφαλείς ως προστατευόμενοι των θεών. Ο όρος υπόσπονδος αναφέρεται σε ηττημένους που παραδόθηκαν στους νικητές ή σε νεκρούς πολέμου που οι δικοί τους παραδέχθηκαν την ήττα τους και ζήτησαν από τους νικητές άδεια να παραλάβουν τα σώματα για ταφή.
Ποια ήταν η τύχη των φίλων των Αθηναίων;
Η κατάληψη της Καλχηδόνας και του Βυζαντίου το 409 π.Χ. από τους Αθηναίους δεν βασίστηκε αποκλειστικά στη χρήση στρατιωτικής πίεσης. Μέσα στις πόλεις αυτές υπήρχαν πολίτες που έβλεπαν ευνοϊκά την αθηναϊκή ηγεμονία. Ειδικότερα, η κατάληψη του Βυζαντίου έγινε χάρη στη βοήθεια ορισμένων κατοίκων, οι οποίοι επέτρεψαν την είσοδο των Αθηναίων στην πόλη τους. Ο Ξενοφώντας στο 1ο βιβλίο της Ιστορίας τους μας δίνει τα ονόματα των πολιτών του Βυζαντίου που συνεργάστηκαν με τους Αθηναίους (Κύδων, Αρίστων, Αναξικράτης, Λυκούργος και Αναξίλαος)∙ όπως μάλιστα ανέφερε ο Αναξίλαος στην απολογία του, όταν δικάστηκε από τους Σπαρτιάτες, η πράξη τους δεν ήταν προδοσία, αλλά προσπάθεια διάσωσής της πόλης τους. Η πολιορκία των πόλεων αυτών από τους Αθηναίους είχε δημιουργήσει έντονα προβλήματα επισιτισμού. Έτσι, σύμφωνα με τη μαρτυρία του Αναξίλαου, έβλεπαν γύρω τους τα γυναικόπαιδα να πεθαίνουν από την πείνα, και τον σπαρτιάτη Κλέαρχο να παίρνει όλα τα διαθέσιμα τρόφιμα για τη σπαρτιατική φρουρά. Οπότε, θεωρήθηκε πως η παράδοση της πόλης στους Αθηναίους θα έσωζε τους κατοίκους από την απάνθρωπη λιμοκτονία.
Οι φίλοι, λοιπόν, των Αθηναίων, οι πολίτες δηλαδή του Βυζαντίου που είχαν βοηθήσει τον Αλκιβιάδη να καταλάβει την πόλη τους, διέφυγαν αρχικά στον Πόντο, ώστε να μην πέσουν στα χέρια των Σπαρτιατών. Ενώ, κατόπιν, κατέφυγαν στην Αθήνα, όπου ονομάστηκαν Αθηναίοι πολίτες, ως ανταμοιβή για την υπηρεσία που προσέφεραν στους Αθηναίους.
2) Πώς έμαθαν οι Αθηναίοι την ήττα τους; Πώς αντέδρασαν;
Το γεγονός της καταστροφή στους Αιγός ποταμούς έγινε γνωστό πρώτα στον Πειραιά, όταν κατέφτασε τη νύχτα η Πάραλος, το ιερό πλοίο των Αθηναίων (ένα από τα μόλις εννέα πλοία που είχαν διασωθεί από την καταστροφή). Από τον Πειραιά, που τότε ήταν ενωμένος με την Αθήνα με τα μακρά τείχη, η είδηση διαδόθηκε πάρα πολύ γρήγορα καθώς ο ένας πολίτης τη μετέφερε στον άλλον.
Μόλις, λοιπόν, έγινε γνωστή η συντριβή των Αθηναίων στους Αιγός ποταμούς οι πολίτες άρχισαν να θρηνούν και κανένας τους δεν κοιμήθηκε εκείνη τη νύχτα, καθώς αναλογίζονταν τα δεινά που τους περίμεναν. Οι Αθηναίοι θρηνούσαν αφενός για τους συμπολίτες τους που έχασαν τη ζωή τους, αλλά πολύ περισσότερο τον ίδιο τους τον εαυτό, διότι θεώρησαν δεδομένο πως μόλις οι Σπαρτιάτες και οι σύμμαχοί τους καταλάβουν την πόλη θα τους τιμωρήσουν πολύ σκληρά. Περίμεναν, δηλαδή, πως θα πάθουν κι οι ίδιοι όσα φρικτά είχαν διαπράξει εις βάρος μικρότερων συμμαχικών τους πόλεων.
Οι κάτοικοι της Μήλου ήταν άποικοι των Λακεδαιμονίων αλλά έμειναν ουδέτεροι κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο. Οι μικρές πόλεις Ιστιαία (στη βόρεια Εύβοια), Σκιώνη και Τορώνη (στη Χαλκιδική) είχαν αποστατήσει από την αθηναϊκή συμμαχία. Η Αίγινα, μικρό κράτος, ισχυρός όμως εμπορικός αντίπαλος της Αθήνας, ακολουθούσε πάντα φιλολακωνική πολιτική. Χαρακτηριστικά είναι τα παρακάτω αποσπάσματα από το έργο του Θουκυδίδη, όπου εικονίζονται παραστατικά η αλαζονεία και η απανθρωπιά των ισχυρών κρατών απέναντι στα μικρά, ανίσχυρα κράτη και κυρίως σε περίοδο πολέμου:
καὶ Ἀθηναῖοι πάλιν ἐς Εὔβοιαν διαβάντες Περικλέους στρατηγοῦντος κατεστρέψαντο πᾶσαν, καὶ τήν μὲν ἄλλην ὁμολογίᾳ κατεστήσαντο, Ἑστιαιᾶς δὲ ἐξοικίσαντες αὐτοί τὴν γῆν ἔσχον. (Θουκ. 1,114)
Μετάφραση: Και τότε οι Αθηναίοι αφού εισήλθαν πάλι στην Εύβοια υπό την στρατηγεία του Περικλή, την υποδούλωσαν όλη, και ενώ των άλλων πόλεων ρύθμισαν το πολίτευμα σύμφωνα με συνθήκες, αφού εξεδίωξαν τους Ιστιαίους από την πόλη τους, την κατείχαν εκείνοι.
Περὶ δὲ τοὺς αὐτοὺς χρόνους τοῦ θέρους τούτου Σκιωναίους μὲν Ἀθηναῖοι ἐκπολιορκήσαντες ἀπέκτειναν τοὺς ἡβῶντας, παῖδας δὲ καὶ γυναῖκας ἠνδραπόδισαν· καὶ τὴν γῆν Πλαταιεῦσιν ἔδοσαν νέμεσθαι. (Θουκ. 5, 32)
Μετάφραση: Κατά την ίδια περίπου περίοδο στη διάρκεια αυτού του καλοκαιριού, οι Αθηναίοι αφού κυρίευσαν τη Σκιώνη με πολιορκία, σκότωσαν όλους τους ενήλικες άνδρες και πούλησαν ως δούλους τις γυναίκες και τα παιδιά∙ παραχώρησαν δε τη χώρα τους στους Πλαταιείς για να εγκατασταθούν.
οἱ δὲ ἀπέκτειναν Μηλίων ὅσους ἡβῶντας ἔλαβον, παῖδας δὲ καὶ γυναῖκας ἠνδραπόδισαν τὸ δὲ χωρίον αὐτοὶ ᾤκησαν, ἀποίκους ὕστερον πεντακοσίους πέμψαντες. (Θουκ. 5, 116)
Μετάφραση: Αυτοί σκότωσαν όσους ενήλικες Μήλιους συνέλαβαν, πούλησαν ως δούλους τα παιδιά και τις γυναίκες, ενώ εποίκησαν οι ίδιοι την περιοχή, στέλνοντας αργότερα πεντακόσιους Αθηναίους.
3) Υπογραμμίστε τη σωστή απάντηση:
η μετοχή προδόντες (§1) σημαίνει:
αυτοί που παρέδωσαν,
αυτοί που προδόθηκαν,
οι προδότες.
4) Να γραφεί η §2 με την αλλαγή: Λύσανδρος = Λακεδαιμόνιοι
Λακεδαιμόνιοι δὲ τούς τε φρουροὺς τῶν Ἀθηναίων καὶ εἴ τινά που ἄλλον ἴδοιεν Ἀθηναῖον, ἀπέπεμπον εἰς τὰς Ἀθήνας, διδόντες ἐκεῖσε μόνον πλέουσιν ἀσφάλειαν, ἄλλοθι δ’ οὔ, εἰδότες ὅτι ὅσῳ ἂν πλείους συλλεγῶσιν εἰς τὸ ἄστυ καὶ τὸν Πειραιᾶ, θᾶττον τῶν ἐπιτηδείων ἔνδειαν ἔσεσθαι. Καταλιπόντες δὲ Βυζαντίου καὶ Καλχηδόνος Σθενέλαον ἁρμοστὴν Λάκωνα, αὐτοί ἀποπλεύσαντες εἰς Λάμψακον τὰς ναῦς ἐπεσκεύαζον.
5) Να καταγραφούν οι ενέργειες του Λυσάνδρου σε γ΄ ενικό πρόσωπο ενεστώτα οριστικής μαζί με το αντικείμενο των ρημάτων (εφόσον αυτά είναι μεταβατικά), π.χ. Ὁ Λύσανδρος καθίσταται τὰ ἐν τῇ Λαμψάκῳ.
Ὁ Λύσανδρος καθίσταται τὰ ἐν τῇ Λαμψάκῳ (εννοούμενο αντικείμενο: πράγματα), πλεῖ ἐπὶ τὸ Βυζάντιον καὶ Καλχηδόνα Λύσανδρος δὲ τούς τε φρουροὺς τῶν Ἀθηναίων καὶ εἴ τινά που ἄλλον ὁρῴη Ἀθηναῖον, ἀποπέμπει εἰς τὰς Ἀθήνας, δίδωσι ἐκεῖσε μόνον πλέουσιν ἀσφάλειαν. Καταλείπει δὲ Βυζαντίου καὶ Καλχηδόνος Σθενέλαον ἁρμοστὴν Λάκωνα, αὐτὸς ἀποπλεύσας εἰς Λάμψακον τὰς ναῦς ἐπισκευάζει.
6) Ποια η σκοπιμότητα των ενεργειών του Λυσάνδρου στην §2;
Ο Λύσανδρος επιτρέπει την ασφαλή επιστροφή στην Αθήνα, όχι μόνο των φρουρών που ήταν στο Βυζάντιο, αλλά και οποιουδήποτε άλλου Αθηναίου ήθελε να γυρίσει στην πόλη του. Η σκέψη του ήταν πως όσο περισσότεροι συγκεντρωθούν στην Αθήνα, τόσο πιο γρήγορα θα γίνει αισθητή η έλλειψη τροφίμων. [Η Αθήνα, πολιορκημένη από τη στεριά δέκα χρόνια περίπου, ανεφοδιαζόταν με τον εμπορικό της στόλο από τη Θράκη και τον Εύξεινο Πόντο. Ο Λύσανδρος απέκοψε τους θαλάσσιους δρόμους ανεφοδιασμού.]
Με την κυρίευση του Βυζαντίου και της Καλχηδόνας ο Λύσανδρος σημείωσε ένα καίριο χτύπημα στον ανεφοδιασμό των Αθηναίων. Ήταν, επομένως, ζήτημα χρόνου να εξαντληθούν τα τρόφιμα στην πολιορκημένη Αθήνα, κάτι που θα ανάγκαζε τους λιμοκτονούντες Αθηναίους να δεχθούν οποιοδήποτε όρο τους έθετε ο Λύσανδρος.
Παράλληλα, ο Λύσανδρος άφησε στο Βυζάντιο και την Καλχηδόνα τον Σθενέλαο ως αρμοστή, έχοντας εγκαταστήσει εκεί ολιγαρχικό πολίτευμα, κι έχοντας φέρει τις δύο πόλεις στη συμμαχία της Σπάρτης. Ο Λάκωνας αρμοστής θα φρόντιζε ώστε να μην υπάρξει κάποια αντίδραση από τις δύο αυτές πόλεις και κυρίως καμία απόπειρα ανεφοδιασμού της πολιορκημένης Αθήνας.
Ο Λύσανδρος, μάλιστα, έχοντας αποκόψει τον ανεφοδιασμό της Αθήνας και γνωρίζοντας πως ο χρόνος είναι πια με το μέρος του, δεν βιάζεται να κατευθυνθεί προς την Αθήνα. Επιστρέφει στη Λάμψακο για να επισκευάσει τα πλοία του, ώστε να μπορεί κατόπιν να αφοσιωθεί απερίσπαστος στην πολιορκία της Αθήνας.
7) Υπογραμμίστε τη σωστή απάντηση:
Η φράση «ὁ ἕτερος τῷ ἑτέρῳ (παραγγέλλων)» (§3) σημαίνει:
ο ένας στον άλλον,
ο ένας και ο άλλος
ούτε ο ένας ούτε ο άλλος
8) Ποιες ήταν οι αποφάσεις των Αθηναίων για την αντιμετώπιση της επικείμενης (και από τη θάλασσα) πολιορκίας;
Οι Αθηναίοι αντιμέτωποι με την επικείμενη πολιορκία της πόλης τους κι από τη θάλασσα πλέον, αποφασίζουν να προβούν σε ορισμένες βασικές ενέργειες για την κατάλληλη προετοιμασία της πόλης τους. Αποφασίζουν, λοιπόν, να φράξουν τα λιμάνια της πόλης επιχωματώνοντας την είσοδό τους, ώστε να αποφύγουν ενδεχόμενη απόβαση του εχθρικού στρατού, αφήνοντας μόνο ένα σε λειτουργία για την εξυπηρέτηση των δικών τους πλοίων. Συνάμα, αποφασίζουν την επισκευή των τειχών, ώστε να μην υπάρχουν σε αυτά ευάλωτα σημεία, με την παράλληλη εγκατάσταση φρουρών για την καλύτερη επιτήρηση της πόλης. Ενώ, πέρα από τις βασικές αυτές ενέργειες, αποφασίζουν να προβούν και σε όλες τις επιμέρους προετοιμασίες για την αντιμετώπιση της πολιορκίας.
Να γραφούν οι ρηματικοί τύποι στο γ΄ πληθ. πρόσωπο αορίστου (με τα αντικείμενά τους).
Τούς τε λιμένας ἀπέχωσαν πλὴν ἑνὸς καὶ τὰ τείχη ηὐτρέπισαν καὶ φυλακὰς ἐπέστησαν καὶ τἆλλα πάντα ὡς εἰς πολιορκίαν παρεσκεύασαν τὴν πόλιν.
9) Να σχηματιστεί πίνακας με λέξεις της ΝΕ (σύνθετα, παράγωγα του ἵστημι, με όλες τις προθέσεις) που να περιέχει: α) αρσενικά ουσιαστικά συγκεκριμένα (επιστάτης), β) ουσιαστικά αφηρημένα (διάσταση), γ) ουσιαστικά ουδέτερα αφηρημένα (ανάστημα).
α) επιστάτης, επιστήμονας, αποστάτης, επαναστάτης, αντικαταστάτης, εγκαταστάτης, αντιστασιακός, προϊστάμενος, προστάτης, υφιστάμενος
β) διάσταση, ανάσταση, αναστάτωση, αντίσταση, απόσταση, αποστασία, ένσταση, επανάσταση, αντεπανάσταση, επιστασία, κατάσταση, αποκατάσταση, εγκατάσταση, υποκατάσταση, μετάσταση, αναπαράσταση, προστασία, υπερπροστασία, υπόσταση
γ) ανάστημα, διάστημα, απόστημα, κατάστημα, υποκατάστημα, παράστημα, σύστημα
10) Οι μετοχές της στήλης Α (§ 3) να συνδεθούν με την ισοδύναμή τους δευτερ. πρόταση της στήλης Β.
Α Β
α) ἀφικομένης α) ἐπεὶ ἀφίκετο
ἐπειδὰν ἀφίκηται
ἐὰν ἀφίκηται
β) πενθοῦντες β) ἐπεὶ πενθοῖεν
ἐπεὶ ἐπένθουν (πραγματική αιτιολογία)
ἵνα πενθῶσι
γ) γ) τούς ἀπολωλότας γ) ἐπειδὰν ἀπολωλότες ὦσι
ὅτε άπολώλασι
οἵ ἀπωλώλεσαν
11) ἐκκλησίαν ἐποίησαν: Πώς κρίνετε την ενέργεια αυτή των Αθηναίων; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας.
Μετά τον αρχικό πανικό που τους προκάλεσε η είδηση της καταστροφής του στόλου τους, οι Αθηναίοι συνειδητοποιούν πως δεν έχουν το περιθώριο να μένουν αδρανείς και να απελπίζονται. Επιλέγουν ορθά, επομένως, να μην επιτρέψουν στον φόβο και την οδύνη να τους οδηγήσουν σε κατάσταση απραξίας, και αποφασίζουν να συγκαλέσουν συνέλευση των πολιτών προκειμένου να καθορίσουν το πώς θα αντιμετωπίσουν τη νέα δυσμενή κατάσταση. Η επιλογή αυτή, αν και επιβεβλημένη από την ανάγκη, φανερώνει, συνάμα, τον ορθολογισμό και την ψυχραιμία των Αθηναίων. Γνωρίζουν, άλλωστε, πως αν δεν δράσουν σύντομα, θα αποτελέσουν έναν εύκολο στόχο για τους αντιπάλους τους. Έτσι, παρά το γεγονός ότι η ήττα του στόλου τους σηματοδοτεί επί της ουσίας και την ήττα τους στον πολυετή πόλεμο με τους Πελοποννησίους, δεν οδηγούνται στην πλήρη παραίτηση. Προετοιμάζονται για την πολιορκία της πόλης τους, με την ελπίδα πως, αν αντέξουν, θα είναι σε θέση να διαπραγματευτούν καλύτερα τους όρους υπό τους οποίους θα αναγνωρίσουν τη νίκη των αντιπάλων τους.
12) Πώς αξιολογούν τώρα, µετά την ήττα στους Αιγός Ποταµούς, οι Αθηναίοι τη συµπεριφορά τους απέναντι σε πολλούς ΄Ελληνες κατά τη διάρκεια του πολέµου και ποιες συνέπειες εκτιµούν ότι θα υποστούν;
Θέματα για συζήτηση
1. Μερικοί, καθώς αναζητούν στην ελληνική αρχαιότητα την πηγή κάθε σύγχρονου είδους λόγου, πιστεύουν ότι στο πρόσωπο του Ξενοφώντα και στα έργα του μπορεί να ανακαλύψει κανείς «έναν αληθινό ρεπόρτερ», γιατί διέθετε τη δυνατότητα επιλογής στοιχείων, που προσελκύουν την προσοχή των αναγνωστών. (Αθ. Κανελλόπουλος, Ο Ξενοφών ως δημοσιογράφος, σελ. 13 και 25). Ο Αθ. Κανελλόπουλος, οικονομολόγος, πολιτικός και δημοσιογράφος αποδίδει με δημοσιογραφικό ύφος τις παραγράφους 3-4 ως εξής:
Αθηναϊκή συμφορά στους Αιγός Ποταμούς
(Επί της Παράλου, του απεσταλμένου μας Ξενοφώντα Αθηναίου.)
Το ιερό πλοίο των Αθηναίων η «Πάραλος» προσορμίζεται στο λιμάνι του Πειραιά νύκτα. Η είδηση της συμφοράς μεταδίδεται από στόμα σε στόμα και η οιμωγή από τον Πειραιά δια μέσου των Μακρών Τειχών φτάνει στην Αθήνα. Ο ένας ανακοινώνει στον άλλο το θλιβερό άγγελμα.
Κανείς δεν κοιμήθηκε τη νύκτα εκείνη. Δεν είναι μόνο γιατί πενθούσαν τους χαμένους. Αλλά και γιατί τους συνείχε η αγωνία για τον εαυτό τους. Νόμιζαν πως τους περίμεναν όσα εκείνοι έκαναν στους Μηλίους, αποίκους των Λακεδαιμονίων, όταν τους νίκησαν ύστερα από πολιορκία, αλλά και στους κατοίκους της Ιστιαίας και της Σκιώνης και της Τορώνης και της Αίγινας και σε άλλους πολλούς Έλληνες. Την επομένη συνέρχονται σε έκτακτη συνέλευση. Αποφασίζεται η επιχωμάτωση όλων των λιμένων, εκτός ενός, να επισκευάσουν τα τείχη και να προετοιμάσουν την πόλη για πολιορκία. (στο παραπάνω βιβλίο, σελ. 40).
Να επισημάνετε τις διαφορές ανάμεσα στο παραπάνω κείμενο και στο πρωτότυπο.
Ο Κανελλόπουλος προσαρμόζοντας το κείμενο του Ξενοφώντα σε δημοσιογραφικό λόγο χρησιμοποιεί περισσότερο τον Ενεστώτα, ώστε να δοθεί στο κείμενο μεγαλύτερη ζωντάνια, αλλά και η αίσθηση του επικαιρικού γεγονότος. Συνάμα, χρησιμοποιεί πολλές κύριες προτάσεις, αντικαθιστώντας έτσι τις δευτερεύουσες προτάσεις και τις μετοχές του πρωτότυπου κειμένου. Με τον τρόπο αυτό επιτρέπει την εύκολη και γοργή ανάγνωση του κειμένου, στοιχείο που ενισχύεται κι από την ιδιαίτερη συντομία των κύριων προτάσεων που χρησιμοποιεί.
Σε μικρότερη, μάλιστα, έκταση ο Κανελλόπουλος επεμβαίνει στο αρχικό κείμενο αφαιρώντας ή προσθέτοντας λέξεις, προκειμένου να υπηρετήσει την σαφέστερη απόδοση του νοήματος.
2. Ποια δεινά μπορούσαν να υποστούν οι ηττημένοι; (χρησιμοποιήστε στοιχεία του κεφ. I §30-32, II §1-4 και του σχολίου της §3: Μηλίους ...Αίγινήτας).
Η Αθήνα υπήρξε μια ιμπεριαλιστική δύναμη που χρησιμοποιούσε συχνά ακραία βία προκειμένου να εξυπηρετήσει τους σκοπούς της. Δεν έδειχνε κανένα σεβασμό και κανένα έλεος στις μικρότερες πόλεις-κράτη της ηγεμονίας της, αλλά ούτε και στους πολεμικούς της αντιπάλους. Τα παραδείγματα των ακροτήτων που διέπραξαν οι Αθηναίοι εκείνη την εποχή είναι χαρακτηριστικά, και εύλογα τους γεννούν το φόβο μιας ανάλογα σκληρής τιμωρίας από τους Σπαρτιάτες.
Οι Αθηναίοι όταν κυρίευσαν δύο αντίπαλες τριήρεις έριξαν τα πληρώματά τους στη θάλασσα για να πνιγούν, ενώ σχεδίαζαν σε περίπτωση που κερδίσουν το στρατό του Λυσάνδρου να κόψουν το δεξί χέρι όλων των αιχμαλώτων.
Το αδίστακτο της τακτικής τους, βέβαια, είχε γίνει αντιληπτό κι από τον τρόπο που είχαν αντιμετωπίσει μικρότερες συμμαχικές τους δυνάμεις. Είχαν υποτάξει την Εύβοια, ρυθμίζοντας εκείνοι την πολιτική κατάσταση των εκεί πόλεων, ενώ ειδικά στην Ιστιαία έδιωξαν όλους τους κατοίκους από την πόλη και την κράτησαν υπό το δικό τους έλεγχο. Χειρότερη, ωστόσο, ήταν η τύχη των κατοίκων της Σκιώνης και της Μήλου, καθώς οι Αθηναίοι σκότωσαν όλους τους ενήλικες άνδρες και πούλησαν ως δούλους τα παιδιά και τις γυναίκες. Ενώ, την πόλη της Σκιώνης την παραχώρησαν στους Πλαταιείς και τη Μήλο την εποίκισαν οι ίδιοι οι Αθηναίοι.
Ξενοφώντος Ελληνικά «Βιβλίο 2. Κεφαλαίο 2. §1-4» [Συντακτική ανάλυση]
[1] Ἐπεὶ δὲ τὰ ἐν τῇ Λαμψάκῳ κατεστήσατο,
Δευτερεύουσα χρονική πρόταση
κατεστήσατο: Ρήμα. Λύσανδρος: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος. τὰ ἐν τῇ Λαμψάκῳ: Αντικείμενο ρήματος δυνάμει του άρθρου. (Εναλλακτικά: τα πράγματα: Εννοείται ως αντικείμενο του ρήματος. ἐν τῇ Λαμψάκῳ: Εμπρόθετος προσδιορισμός της στάσης σε τόπο.)
ἔπλει ἐπὶ τὸ Βυζάντιον καὶ Καλχηδόνα.
Κύρια πρόταση
ἔπλει: Ρήμα. Λύσανδρος: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος. ἐπὶ τὸ Βυζάντιον καὶ (ἐπὶ) Καλχηδόνα: Εμπρόθετοι προσδιορισμοί της εχθρικής κατεύθυνσης σε τόπο.
Oἱ δ’ αὐτὸν ὑπεδέχοντο, τοὺς τῶν Ἀθηναίων φρουροὺς ὑποσπόνδους ἀφέντες·
Κύρια πρόταση
ὑπεδέχοντο: Ρήμα. Oἱ δέ: Υποκείμενο ρήματος. αὐτὸν: Αντικείμενο ρήματος. ἀφέντες: Χρονική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος, που δηλώνει το προτερόχρονο. τούς φρουρούς: Αντικείμενο μετοχής. τοὺς τῶν Ἀθηναίων: Επιθετικός προσδιορισμός δυνάμει του άρθρου. τῶν Ἀθηναίων: Γενική κτητική. ὑποσπόνδους: Επιρρηματικό κατηγορούμενο του τρόπου στο φρουρούς.
οἱ δὲ προδόντες Ἀλκιβιάδῃ τὸ Βυζάντιον τότε μὲν ἔφυγον εἰς τὸν Πόντον, ὕστερον δ’ εἰς Ἀθήνας
ἔφυγον: Ρήμα. οἱ προδόντες: Επιθετική μετοχή ως υποκείμενο του ρήματος (ως υποκείμενο της μετοχής λειτουργεί το άρθρο της). τὸ Βυζάντιον: Άμεσο αντικείμενο της μετοχής. Ἀλκιβιάδῃ: Έμμεσο αντικείμενο της μετοχής. τότε: Επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα. εἰς τὸν Πόντον: Εμπρόθετος προσδιορισμός της κίνησης σε τόπο. ὕστερον: Επιρρηματικός προσδιορισμός του χρόνου στο ρήμα. εἰς Ἀθήνας: Εμπρόθετος προσδιορισμός της κίνησης σε τόπο.
καὶ ἐγένοντο Ἀθηναῖοι.
Κύρια πρόταση
ἐγένοντο: Ρήμα. οἱ προδόντες: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος. Ἀθηναῖοι: Κατηγορούμενο του υποκειμένου.
[2] Λύσανδρος δὲ τούς τε φρουροὺς τῶν Ἀθηναίων ἀπέπεμπεν εἰς τὰς Ἀθήνας, διδούς ἐκεῖσε μόνον πλέουσιν ἀσφάλειαν, ἄλλοθι δ’ οὔ, εἰδὼς
Κύρια πρόταση
ἀπέπεμπεν: Ρήμα. Λύσανδρος: Υποκείμενο ρήματος. τούς φρουρούς: Αντικείμενο ρήματος. τῶν Ἀθηναίων: Γενική κτητική. εἰς τὰς Ἀθήνας: Εμπρόθετος προσδιορισμός της κίνησης σε τόπο. διδούς: Τροπική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος. ἀσφάλειαν: Άμεσο αντικείμενο μετοχής. [τοῖς] πλέουσιν: Αναφορική μετοχή ως έμμεσο αντικείμενο της μετοχής διδούς. μόνον: Επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού. ἐκεῖσε / ἄλλοθι: Επιρρηματικοί προσδιορισμοί της κίνησης σε τόπο. εἰδὼς: Αιτιολογική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος.
καὶ εἴ τινά που ἄλλον ἴδοι Ἀθηναῖον
Δευτερεύουσα υποθετική πρόταση
ἴδοι: Ρήμα. Λύσανδρος: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος. Ἀθηναῖον: Αντικείμενο του ρήματος. ἄλλον / τινά: Επιθετικοί προσδιορισμοί. που: Επιρρηματικός προσδιορισμός της στάσης σε τόπο.
Υποθετικός Λόγος: Υπόθεση: εἴ + ευκτική - Απόδοση: Οριστική ιστορικού χρόνου (παρατατικού) = Αόριστη επανάληψη στο παρελθόν.
ὅτι θᾶττον τῶν ἐπιτηδείων ἔνδειαν ἔσεσθαι.
Δευτερεύουσα ειδική πρόταση ως αντικείμενο της μετοχής εἰδὼς
ἔσεσθαι: Απαρέμφατο σε θέση ρήματος (αντί ἔσται). ἔνδειαν: Υποκείμενο απαρεμφάτου σε αιτιατική. τῶν ἐπιτηδείων: Γενική αντικειμενική στο ἔνδειαν. θᾶττον: Επιρρηματικός προσδιορισμός του τρόπου (ή του χρόνου).
ὅσῳ ἂν πλείους συλλεγῶσιν εἰς τὸ ἄστυ καὶ τὸν Πειραιᾶ
Δευτερεύουσα αναφορική-υποθετική
συλλεγῶσιν: Ρήμα. πλείους: Υποκείμενο ρήματος. ὅσῳ: Δοτική του ποσού στο πλείους. εἰς τὸ ἄστυ καὶ τὸν Πειραιᾶ: Εμπρόθετοι προσδιορισμοί της στάσης σε τόπο.
Καταλιπὼν δὲ Βυζαντίου καὶ Καλχηδόνος Σθενέλαον ἁρμοστὴν Λάκωνα, αὐτὸς ἀποπλεύσας εἰς Λάμψακον τὰς ναῦς ἐπεσκεύαζεν.
Κύρια πρόταση
ἐπεσκεύαζεν: Ρήμα. αὐτὸς: Υποκείμενο ρήματος. τὰς ναῦς: Αντικείμενο ρήματος. ἀποπλεύσας: Χρονική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος, που δηλώνει το προτερόχρονο. εἰς Λάμψακον: Εμπρόθετος προσδιορισμός της κίνησης σε τόπο. Καταλιπὼν: Χρονική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος, που δηλώνει το προτερόχρονο. Σθενέλαον: Αντικείμενο μετοχής. ἁρμοστὴν: Κατηγορούμενο του αντικειμένου. Λάκωνα: Παράθεση στο Σθενέλαον. Βυζαντίου καὶ Καλχηδόνος: Γενικές αντικειμενικές στο ἁρμοστὴν.
[3] Ἐν δὲ ταῖς Ἀθήναις τῆς Παράλου ἀφικομένης νυκτὸς ἐλέγετο ἡ συμφορά,
Κύρια πρόταση
ἐλέγετο: Ρήμα. ἡ συμφορά: Υποκείμενο ρήματος. ἀφικομένης: Γενική απόλυτη χρονική μετοχή, που δηλώνει το προτερόχρονο. τῆς Παράλου: Υποκείμενο της μετοχής. Ἐν ταῖς Ἀθήναις: Εμπρόθετος προσδιορισμός της στάσης σε τόπο. νυκτὸς: Γενική του χρόνου στη μετοχή.
καὶ οἰμωγὴ ἐκ τοῦ Πειραιῶς διὰ τῶν μακρῶν τειχῶν εἰς ἄστυ διῆκεν, ὁ ἕτερος τῷ ἑτέρῳ παραγγέλλων·
Κύρια πρόταση
διῆκεν: Ρήμα. οἰμωγὴ: Υποκείμενο ρήματος. ἐκ τοῦ Πειραιῶς: Εμπρόθετος προσδιορισμός της κίνησης από τόπο. διὰ τῶν τειχῶν: Εμπρόθετος προσδιορισμός της κίνησης μέσα από τόπο. μακρῶν: Επιθετικός προσδιορισμός στο τειχῶν. εἰς ἄστυ: Εμπρόθετος προσδιορισμός της κίνησης σε τόπο. παραγγέλλων: Ονομαστική απόλυτη τροπική ή αιτιολογική μετοχή. ὁ ἕτερος: Υποκείμενο της μετοχής. τῷ ἑτέρῳ: Έμμεσο αντικείμενο της μετοχής. τήν συμφοράν: Εννοείται ως άμεσο αντικείμενο της μετοχής.
ὥστ’ ἐκείνης τῆς νυκτὸς οὐδεὶς ἐκοιμήθη, οὐ μόνον τοὺς ἀπολωλότας πενθοῦντες, ἀλλὰ πολὺ μᾶλλον ἔτι αὐτοὶ ἑαυτούς, πείσεσθαι νομίζοντες
Κύρια πρόταση
ἐκοιμήθη: Ρήμα. οὐδεὶς: Υποκείμενο ρήματος. τῆς νυκτὸς: Γενική του χρόνου. ἐκείνης: Επιθετικός προσδιορισμός στο τῆς νυκτὸς. πενθοῦντες: Αιτιολογική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος. [Το οὐδεὶς έχει περιληπτική σημασία και υποδηλώνει πλήθος προσώπων, γι’ αυτό κι η μετοχή τίθεται σε πληθυντικό αριθμό.] τοὺς ἀπολωλότας: Επιθετική μετοχή ως αντικείμενο της μετοχής πενθοῦντες. ἑαυτούς: Αντικείμενο της μετοχής πενθοῦντες. πολὺ μᾶλλον: Επιρρηματικός προσδιορισμός του ποσού στο αντικείμενο ἑαυτούς. αὐτοὶ: Κατηγορηματικός προσδιορισμός του υποκειμένου. νομίζοντες: Αιτιολογική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος. πείσεσθαι: Ειδικό απαρέμφατο ως αντικείμενο της μετοχής.
Σχήμα κατά το νοούμενο, κατά το οποίο όροι της πρότασης –σχετικοί μεταξύ τους– συμφωνούν όχι με βάση τον γραμματικό τύπο τους, αλλά με βάση το νόημα. Το σχήμα αυτό συνηθίζεται όταν υπάρχουν στην πρόταση περιληπτικά ονόματα, όπως ὄχλος, πλῆθος, στρατόπεδον κ.τ.ό., ή αντωνυμίες, όπως ἕκαστος, ἄλλος, οὐδείς, οπότε το ρήμα μπαίνει σε πληθυντικό αριθμό.
οἷα ἐποίησαν Μηλίους τε Λακεδαιμονίων ἀποίκους ὄντας, κρατήσαντες πολιορκίᾳ, καὶ Ἱστιαιέας καὶ Σκιωναίους καὶ Τορωναίους καὶ Αἰγινήτας καὶ ἄλλους πολλοὺς τῶν Ἑλλήνων.
Δευτερεύουσα αναφορική πρόταση ως αντικείμενο του απαρεμφάτου πείσεσθαι
ἐποίησαν: Ρήμα. οἱ Ἀθηναῖοι ή οὗτοι: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος. Μηλίους, Ἱστιαιέας καὶ Σκιωναίους καὶ Τορωναίους καὶ Αἰγινήτας καὶ ἄλλους: Άμεσα αντικείμενα ρήματος. οἷα: Έμμεσο αντικείμενο ρήματος. ὄντας: Αναφορική μετοχή με υποκείμενό της το Μηλίους. ἀποίκους: Κατηγορούμενο στο Μηλίους. Λακεδαιμονίων: Γενική κτητική στο ἀποίκους. [Η φράση Λακεδαιμονίων ἀποίκους ὄντας λειτουργεί ως παράθεση στο Μηλίους.] κρατήσαντες: Χρονική μετοχή, συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος, που δηλώνει το προτερόχρονο. πολιορκίᾳ: Δοτική του μέσου. πολλοὺς: Επιθετικός προσδιορισμός στο ἄλλους. τῶν Ἑλλήνων: Γενική διαιρετική στο ἄλλους.
[4] Τῇ δ’ ὑστεραίᾳ ἐκκλησίαν ἐποίησαν,
Κύρια πρόταση
ἐποίησαν: Ρήμα. οἱ Ἀθηναῖοι ή οὗτοι: Εννοείται ως υποκείμενο του ρήματος. ἐκκλησίαν: Αντικείμενο ρήματος. Τῇ ὑστεραίᾳ: Δοτική του χρόνου.
ἐν ᾗ ἔδοξε τούς τε λιμένας ἀποχῶσαι πλὴν ἑνὸς καὶ τὰ τείχη εὐτρεπίζειν καὶ φυλακὰς ἐφιστάναι καὶ τἆλλα πάντα ὡς εἰς πολιορκίαν παρασκευάζειν τὴν πόλιν.
Δευτερεύουσα αναφορική προσδιοριστική στο ἐκκλησίαν
ἔδοξε: Ρήμα (απρόσωπο). τοῖς πολίταις: Εννοείται ως δοτική προσωπική στο απρόσωπο ρήμα. ἀποχῶσαι, εὐτρεπίζειν, ἐφιστάναι, παρασκευάζειν: Τελικά απαρέμφατα ως υποκείμενα του απρόσωπο ρήματος. τούς πολίτας: Εννοείται ως υποκείμενο των απαρεμφάτων. τούς λιμένας: Αντικείμενο του απαρεμφάτου ἀποχῶσαι. πλὴν ἑνὸς: Εμπρόθετος προσδιορισμός της εξαίρεσης. τὰ τείχη: Αντικείμενο του απαρεμφάτου εὐτρεπίζειν. φυλακὰς: Αντικείμενο του απαρεμφάτου ἐφιστάναι. τὴν πόλιν: Αντικείμενο του απαρεμφάτου παρασκευάζειν. ὡς εἰς πολιορκίαν: Εμπρόθετος προσδιορισμός του σκοπού. τἆλλα: Αιτιατική της αναφοράς στο παρασκευάζειν. πάντα: Κατηγορηματικός προσδιορισμός στο τἆλλα.
Περισσότερο εκπαιδευτικό υλικό για το Λύκειο εδώ.
.jpg)