Μαζοποίηση - Κριτήριο αξιολόγησης στα Νέα Ελληνικά Γ' ΕΠΑΛ με απαντήσεις

 

Α. Μη λογοτεχνικό κείμενο

Η ψυχολογία της μάζας

 

Η μαζοποίηση κλείνει μέσα της διαβρωτική και διαλυτική δύναμη, η οποία προσβάλλει κατά προτίμηση την προσωπικότητα του ανθρώπου, την αυθυπαρξία του και του αρπάζει κατά πρώτο και κύριο λόγο την αυτοαξία του. Η μάζα, το κοινωνικό αυτό κατασκεύασμα, που τα μέλη της είναι ανάμεσα τους συνδεδεμένα με μια αμοιβαία μεταβίβαση και μετάδοση συναισθηματικών και μόνο καταστάσεων, στη δράση της παρουσιάζει κάτι το νέο, αυτό που δεν μπορεί χωρίς άλλο να παραχθεί από τα ατομικά δεδομένα. Έχει μια ιδιαίτερη «ψυχή», μιαν «ένωση», μέσα στην οποία ο άνθρωπος πέφτει και χάνεται. Δεν είναι πια «αυτός» ο οποίος κατευθύνει τις πράξεις του, τις σκέψεις του και τις αποφάσεις του, παρά η «μαζική ψυ­χή». Αυτή κυριαρχεί στο άτομο και το κάνει ασύνειδο εκτελεστικό της όργανο. Η προσωπι­κότητα διαρρέει, διαλύεται μέσα στο «χωνευτήρι» του μαζικού συνόλου.

Το άτομο μέσα στη μάζα μπορεί να προβεί σε κάθε είδος ανηθικότητας, επειδή μέσα σ’ αυτή ζει ως ανώνυμο. Αυτή του η ανωνυμία το απαλλάσσει από κάθε προσωπική ευθύνη. Όταν, όμως, χαλαρώνεται ή αφανίζεται η συνείδηση της ευθύνης, εκεί προβάλλει το αχαλίνω­το των παθών και των ενστίκτων. Πάντα η φυγή προς τη μάζα είναι η φυγή του ανθρώπου από την ευθύνη.

Ο άνθρωπος μέσα στη μάζα υφίσταται πνευματική υποδούλωση. Φτάνει σε κατάσταση έντονης έξαψης, ώστε ν’ αφανίζεται κάθε ίχνος αυτοκυριαρχίας. Το άτομο μέσα στη μάζα χάνει κάθε φρόνηση και αδυνατίζει έντονα η νοητική και η κριτική δύναμή του. Γίνεται έρμαιο κάθε είδους επιρροής και επίδρασης. Υποβάλλεται εύκολα, χάνει τη δύναμη της σκέψης. Η προσεκτική εξέταση δεν υπάρχει. Η σκέψη στενεύει και γίνεται μονόπλευρη. Δεν μπορεί να διακρίνει το καλό από το κακό, το δίκαιο από το άδικο. Το δίκαιο το τοποθετεί πάντα από το μέρος της μάζας, στη δύναμή της  χάνει τέλεια την πρωτοβουλία του. Περιμένει να του πουν τι θα κάνει. Γι’ αυτόν σκέπτεται «ο υπεύθυνος».

Χάνει τον έλεγχο επάνω στη βούληση του, ώστε να γίνεται εξαιρετικά εύπιστος και στις ουτοπιστικές του αρχηγού εξαγγελίες. Πιστεύει στην πραγματοποίηση της ουτοπίας. Πιστεύ­ει κατεξοχήν στα «παχιά» λόγια του δημαγωγού. Το άτομο μέσα στη μάζα υπνωτίζεται σε σημείο να μη βλέπει τι γίνεται γύρω του, γι’ αυτό κι ακολουθεί εκείνον που θα υποσχεθεί το άφταστο. Ο άνθρωπος της μάζας δεν κρίνει, παρά μιμείται· παντού μιμείται και προπαντός στην έκφραση. Επαναλαμβάνει συνθήματα και φράσεις, χειρονομίες, ακόμη και λέξεις, όλα κομμένα στο ίδιο μέτρο και σχήμα, από την ίδια μηχανή βγαλμένα. Αμβλύνεται η μνήμη του και η ανάμνησή του. Χάνει τη δύναμη της αυτοσυγκέντρωσης.

Ο άνθρωπος της μάζας μπορεί να πιστέψει και την πιο απίθανη διάδοση. Αναστέλλεται, από καιρό σε καιρό, η λογική σκέψη και μπορεί έ­τσι να του βάλει κανένας μέσα στο μυαλό παραστάσεις και σκέψεις τέτοιες, που, όσο κι αν είναι ανύπαρκτες, ο άνθρωπος της μάζας να τις βλέπει σαν υπαρκτές. Σκέψεις που σε άλλες περιστάσεις θα τις αναγνώριζε ως φαντασιοπληξίες, η μάζα τις δέχεται σαν απόλυτα εφαρμόσιμες στην πράξη. Εμπόδιο δεν υπάρχει γι’ αυτήν: Όσο πιο «εξτρεμιστική» είναι μια θεω­ρία, τόσο και πιο εύκολα τη δέχεται. Αποκτά μια τάση προς μια αχαλίνωτη πραγματοποίηση ιδεών και γνωμών, που τις έβαλαν στο κεφάλι της.

 Λένε οι ψυχολόγοι ότι ο άνθρωπος της μάζας παθαίνει τούτο: δέχεται τους εσωτερι­κούς τρόπους των άλλων, τη σκέψη τους, χωρίς να του γίνεται καν συνειδητή αυτή η κατά­στασή του. Παίρνει θέση απέναντι στα πράγματα με την παραίσθηση πως αυτή η στάση του είναι αυθύπαρκτη και αυτόνομη, ότι είναι πραγματικά δική του θέση, ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι τίποτε δικό του, παρά μια σκέψη και μια θέση που του μεταβίβασαν, που του έβαλαν μέσα στο κεφάλι του. Κι αυτό γίνεται, γιατί ο άνθρωπος μέσα στη μάζα έχασε το εγώ του και παραδόθηκε ολόψυχα στην ξένη επίδραση, στην ξένη επιρροή.

Ι. Ν. Ξηροτύρης

Παρατηρήσεις:

1^η Δραστηριότητα

Α1. Να παρουσιάσετε στην τάξη σας το περιεχόμενο της 2^ης , 3^ης και 4^ης παραγράφου του κειμένου, αφού το πυκνώσετε (50 – 60 λέξεις).

Μονάδες 15

2^η Δραστηριότητα

Α2. Το κείμενο που σας δόθηκε είναι δοκίμιο. Σε ποιο είδος δοκιμίου ανήκει και γιατί;

Μονάδες 5

Α3. «Λένε οι ψυχολόγοι ότι ο άνθρωπος της μάζας παθαίνει τούτο: δέχεται τους εσωτερι­κούς τρόπους των άλλων, τη σκέψη τους, χωρίς να του γίνεται καν συνειδητή αυτή η κατά­στασή του. Παίρνει θέση απέναντι στα πράγματα με την παραίσθηση πως αυτή η στάση του είναι αυθύπαρκτη και αυτόνομη, ότι είναι πραγματικά δική του θέση, ενώ στην πραγματικότητα δεν είναι τίποτε δικό του, παρά μια σκέψη και μια θέση που του μεταβίβασαν, που του έβαλαν μέσα στο κεφάλι του».

Ποιος είναι ο τρόπος πειθούς στο απόσπασμα αυτό και γιατί πιστεύετε ότι τον επέλεξε ο συγγραφέας;

Μονάδες 5 

Α4. Να γράψετε ένα συνώνυμο για καθεμία από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: κατευθύνει, αχαλίνωτο, βούληση, αμβλύνεται, εξτρεμιστική.

Μονάδες 5

3^η Δραστηριότητα

Α5. Διαβάζοντας το κείμενο, προβληματιστήκατε σχετικά με τις επιρροές της μαζοποίησης στους νέους. Σε ένα άρθρο για τη σχολική εφημερίδα (200-250 λέξεις) αποφασίσατε να παρουσιάσετε τις πιο συνηθισμένες εκφράσεις της μαζοποίησης στη νεανική ηλικία και τα αίτια που κατά τη γνώμη σας οδηγούν σε αυτές (Σχεδιαγραμματική προσέγγιση)

Μονάδες 20

Β. Λογοτεχνικό κείμενο

Στην εποχή του τσιμέντου και της πολυκατοικίας

Η Μαρία Ιορδανίδου στο τελευταίο της πεζογράφημα «Η αυλή μας» (1981), το οποίο είναι σε μεγάλο βαθμό αυτοβιογραφικό, ασχολείται με την καθημερινότητα στην πόλη. Η ηλικιωμένη πια συγγραφέας διαμένει σε πολυκατοικία και βιώνει όλα τα προβλήματα αυτού του τρόπου ζωής.

 

Ζούμε στην εποχή του τσιμέντου και της πολυκατοικίας.

Κι εγώ τώρα κάθουμαι σε πολυκατοικία. Έχω ένα εσωτερικό δυάρι στον τρίτο όροφο. Εσωτερικά τα λένε τώρα τα διαμερίσματα που δε βλέπουν στον δρόμο αλλά στην αυλή. Μα και η αυλή πια δε λέγεται αυλή αλλά ακάλυπτος χώρος. Στις περισσότερες απ’ αυτές τις πολυκατοικίες, που χτίζονται η μια ύστερα απ’ την άλλη, σπάνια θα δεις παράθυρο. Είναι όλο μπαλκονόπορτες και βγαίνουν σ’ ένα μπαλκόνι που ζώνει την πολυκατοικία ένα γύρο και θυμίζει κατάστρωμα βαποριού. Έτσι λοιπόν, μπαλκονόπορτα και κάμαρα, και η κάθε κάμαρα μοιάζει διάδρομος. Πώς επιπλώνεται, πώς κατοικείται αυτός ο χώρος, δεν έχεις ανάγκη να το σκεφτείς εσύ. Το αποφάσισε προκαταβολικά ο αρχιτέκτονας. Σου έβαλε την πρίζα για την τηλεόραση εκεί που πρέπει να την τοποθετήσεις, σου έβαλε τις απλίκες* εκεί που θα μπει το «καθιστικό», δηλαδή ο καναπές, το χαμηλό τραπέζι και οι δυο τεράστιες πολυθρόνες της μόδας.

Δεν υπάρχει κατάλληλη γωνιά για να εγκαταστήσει η νοικοκυρά την «κόχη» της. Εκεί που θα κουρνιάσει* να πιει το καφεδάκι της, να πάρει τη γάτα στην αγκαλιά της, και να αφουγκραστεί* την ανάσα του σπιτιού της. Ίσως γι’ αυτό η σημερινή γυναίκα δεν αγαπά το σπίτι της. Ξένο πράμα. Όλα τυποποιημένα, όλα προμελετημένα.* Η απόσταση που μπορείς να απλώσεις το πόδι σου και το χέρι σου. Πόσο πρέπει να σκύψεις το κεφάλι σου όταν σηκώνεσαι όρθιος μέσα στην μπανιέρα, έτσι που να μην κουτουλήσεις στο σώμα του καλοριφέρ που κρέμεται στον τοίχο.

Αλλάζουν οι καιροί, αλλάζουν και οι άνθρωποι. Μέσα στις πολυκατοικίες οι άνθρωποι γίνανε αγγλοπρεπείς.* Βλέπεις κάποιον στη σκάλα ή στο ασανσέρ και δε σε χαιρετά. Στέκεται μπροστά σου σαν κολόνα πάγου, φοβάσαι να τον χαιρετήσεις κι εσύ. Δεν ξέρεις καλά καλά συγκάτοικος είναι ή ξένος. Έχασαν οι Ρωμιοί τη ρωμιοσύνη τους. Τα μούτρα των συγκατοίκων μου ας μην τα ξέρω. Ξέρω όμως τη φωνή τους, το βήχα τους. Ξέρω της διπλανής μου τον αναστεναγμό και το βογκητό. Βογκά τα βράδια όταν πέφτει στο κρεβάτι της, βογκά και τη νύχτα. Φαίνεται πως έχει άλατα στις κλειδώσεις της και πονεί. Κάθε πρωί στις έξι ακούω το ξυπνητήρι της. Όλα αυτά ακούονται γιατί το κρεβάτι της είναι δίπλα στο δικό μου και μας χωρίζει ένας τοίχος.
Από το λουτροκαμπινέ συνορεύω με το διαμέρισμα που η πόρτα του είναι απέναντι στην πόρτα του δικού μου διαμερίσματος. Εκεί πάλι ακούς σπαραχτικές φωνές παιδιού. Κάθε πρωί η μητέρα του προσπαθεί να το ντύσει, εκείνο, αγουροξυπνημένο, αμύνεται, και φαίνεται πως το δέρνει. Κυρία μου, φωνάζω εγώ από το παράθυρο του μπάνιου, αφήστε το παιδί να ηρεμήσει. Είναι σε ηλικία που πρέπει να μάθει να ντύνεται μόνο του.[…]

Η ζωή μου μέσα σ’ αυτή την πολυκατοικία είχε καταντήσει αφόρητη. Ευτυχώς όμως η οικογένεια αγόρασε δικό της διαμέρισμα και μετακόμισε. Το διαμέρισμα ξανανοικιάστηκε πολύ γρήγορα. Το έπιασε ένας εργένης και ησυχάσαμε.

Μ. Ιορδανίδου, Η αυλή μας, Βιβλιοπωλείον της Εστίας (διασκευή)

Λεξιλόγιο

απλίκες: φωτιστικά που στερεώνονται στον τοίχο * θα κουρνιάσει: θα κάτσει ήσυχα, θα ηρεμήσει * να αφουγκραστεί: να ακούσει * προμελετημένα: σχεδιασμένα και προαποφασισμένα * αγγλοπρεπείς: απέκτησαν ξενικές συνήθειες, έγιναν τυπικοί *

 

Παρατηρήσεις:

1^η Δραστηριότητα

Β1. «Πώς επιπλώνεται, πώς κατοικείται αυτός ο χώρος, δεν έχεις ανάγκη να το σκεφτείς εσύ. Το αποφάσισε προκαταβολικά ο αρχιτέκτονας. Σου έβαλε την πρίζα για την τηλεόραση εκεί που πρέπει να την τοποθετήσεις, σου έβαλε τις απλίκες εκεί που θα μπει το «καθιστικό», δηλαδή ο καναπές, το χαμηλό τραπέζι και οι δυο τεράστιες πολυθρόνες της μόδας».

Γιατί πιστεύετε ότι η αφηγήτρια ενοχλείται από αυτό το χαρακτηριστικό των πολυκατοικιών; Να αναπτύξετε την απάντησή σας σε μία παράγραφο 60 – 70 λέξεων.

Μονάδες 15

2^η Δραστηριότητα

Β2. Να εντοπίσετε ένα απόσπασμα περιγραφής στο κείμενο και να εξηγήσετε τη λειτουργία του.

Μονάδες 15

3^η Δραστηριότητα

Β3. Η καθημερινότητα στην πόλη και η ζωή στο διαμέρισμα συχνά οδηγεί τον άνθρωπο σε αδιέξοδο. Ποιες σκέψεις και συναισθήματα δημιουργεί σε εσάς αυτός ο τρόπος ζωής; (100 – 150 λέξεις).

Μονάδες 20

Ενδεικτικές απαντήσεις

Α. Μη λογοτεχνικό κείμενο

Α1. Διάβασα ένα κείμενο στο οποίο παρουσιάζονταν οι επιδράσεις της μαζοποίησης στον άνθρωπο και θα ήθελα να σας μιλήσω για κάποιες από αυτές. Σύμφωνα με τον συγγραφέα, το μαζοποιημένο άτομο δεν αναλαμβάνει τις ευθύνες του και έτσι καθίσταται εύκολα υποκείμενο ανήθικων συμπεριφορών. Δε σκέφτεται κριτικά, αλλά χειραγωγείται και ετεροκατευθύνεται. Υποτάσσεται στα μεγαλόστομα κηρύγματα επίδοξων σωτήρων και σκέφτεται και δρα μιμητικά. Οδηγείται, τελικά, στην απώλεια της προσωπικής βούλησης.

Α2. Αποδεικτικό: Το θέμα του, οι επιδράσεις τις μαζοποίησης, είναι γενικού ενδιαφέροντος και απευθύνεται στο ευρύ κοινό. Ο δοκιμιογράφος εκφράζει τη θέση του για τη διαβρωτική δύναμη του φαινομένου, το οποίο βλέπει από αντικειμενική οπτική γωνία. Σκοπός του είναι να προβληματίσει και να πείσει τους αναγνώστες. Επικρατεί η αναφορική λειτουργία της γλώσσας και η επίκληση στη λογική ως τρόπος πειθούς. Η οργάνωση του κειμένου είναι αυστηρά λογική.

Α3. Επίκληση στην αυθεντία. Επικαλείται τις απόψεις ψυχολόγων, ειδικών στο θέμα. Έτσι ενισχύει τον ισχυρισμό του για την ύπουλη επίδραση της μαζοποίησης στο άτομο και του προσδίδει αξιοπιστία, αποδεικνύοντας την κατάρτισή του στο αντικείμενο.

Α4. κατευθύνει: καθοδηγεί / αχαλίνωτο: ανεξέλεγκτο  / βούληση: θέληση / αμβλύνεται: περιορίζεται / εξτρεμιστική: ακραία

Α5. Στη νεανική ηλικία η μαζοποίηση επιδρά: στις επιλογές που αφορούν την εξωτερική εμφάνιση, με βάση τις επιταγές της μόδας / στον τρόπο ομιλίας, γλώσσα των νέων / στις επιλογές διασκέδασης / στον τρόπο επικοινωνίας μέσα από τα κοινωνικά δίκτυα / στην υιοθέτηση κακών συνηθειών: κάπνισμα, αλκοόλ / σε συμπεριφορές όχλου, π.χ. στο γήπεδο …

Αίτια: Η ανάγκη τους για ένταξη στην ομάδα των συνομηλίκων / τα προβαλλόμενα πρότυπα από τα Μ.Μ.Ε, η διαφήμιση / οι επιδράσεις της παγκοσμιοποίησης / η απουσία κριτικής σκέψης …

Β. Λογοτεχνικό κείμενο

Β1. Η αφηγήτρια ενοχλείται από το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό των πολυκατοικιών, καθώς τυποποιεί τον χώρο όπου ζουν την καθημερινότητά τους οι άνθρωποι. Το σπίτι έτσι δεν έχει την προσωπική «σφραγίδα» των ανθρώπων που το κατοικούν, δεν έχει δημιουργηθεί με τρόπο που να ικανοποιεί τις δικές τους ανάγκες και ιδιαιτερότητες. Αποτελεί ένα προϊόν μαζικής παραγωγής, όπου οι κατασκευαστές έχουν προαποφασίσει τα πάντα και οι ένοικοι οφείλουν να προσαρμοστούν.

Β2.  Στις περισσότερες απ’ αυτές τις πολυκατοικίες, που χτίζονται η μια ύστερα απ’ την άλλη, σπάνια θα δεις παράθυρο. Είναι όλο μπαλκονόπορτες και βγαίνουν σ’ ένα μπαλκόνι που ζώνει την πολυκατοικία ένα γύρο και θυμίζει κατάστρωμα βαποριού. Έτσι λοιπόν, μπαλκονόπορτα και κάμαρα, και η κάθε κάμαρα μοιάζει διάδρομος.

Η  συγκεκριμένη περιγραφή παρουσιάζει κάποια αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά των πολυκατοικιών, ώστε να αποκτήσει μια εικόνα για αυτά ο αναγνώστης. Έτσι, σκιαγραφείται ένα μέρος του περιβάλλοντος το οποίο αποτελεί και το θέμα του συγκεκριμένου αποσπάσματος, που είναι η ζωή στην πολυκατοικία.

Β3. Πρόκειται για έναν τρόπο ζωής καταπιεστικό. Έντονοι ρυθμοί καθημερινότητας, ηχορύπανση, αποξένωση των ανθρώπων, απουσία ελεύθερων χώρων και πρασίνου. Πολυκατοικίες ασφυκτικές, αίσθημα εγκλεισμού, κυρίως για τα μικρά παιδιά / Άγχος, ψυχική κόπωση από την καθημερινότητα, απαισιοδοξία…

 Περισσότερα κριτήρια αξιολόγησης εδώ.