ΚΕΙΜΕΝΟ I
Η μάχη της αξιοπιστίας
απέναντι στα fake
news
και στην παραπληροφόρηση
Ανησυχούν οι δημοσιογράφοι στα διεθνή μέσα
για το γεγονός ότι μια ψεύτικη ιστορία έχει περισσότερες πιθανότητες να γίνει
viral, ότι φθάνει σε 1.500 χρήστες έξι φορές πιο γρήγορα από μια αληθινή και
ότι από όλες τις ψευδείς ειδήσεις αυτές που αφορούν την πολιτική, έχουν την
καλύτερη ψηφιακή επίδοση. Μια άλλη
ανησυχία τους σχετίζεται με τη διαπίστωση ότι, ενώ ο αριθμός των παραπλανητικών
πληροφοριών μεγαλώνει, ο αριθμός των επαγγελματιών δημοσιογράφων μειώνεται,
κάτι που κατά τον Άλαν Μίλερ αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της
εποχής μας, ισοδύναμη με την κρίση στη δημόσια υγεία. Επιπλέον, προβληματισμό
προκαλούν η παγίδα του αλγορίθμου που δημιουργεί ψεύτικες, αλλά ρεαλιστικές
φωτογραφίες πολιτικών ή διάσημων προσώπων, των οποίων η πλαστότητα δύσκολα
ανιχνεύεται, και τα deep fake videos, όπου εμφανίζεται ένα πρόσωπο να λέει
πράγματα που ποτέ δεν έχει πει στην πραγματικότητα.
Παρόλα αυτά, οι δημοσιογράφοι
ενδιαφέρονται να αποτρέψουν τον κυνισμό των
πολιτών που δεν πιστεύουν πια τίποτε και κανέναν. Τα μέσα ενημέρωσης,
τουλάχιστον τα μεγάλα, που θέλουν να διατηρήσουν την αξιοπιστία τους,
αποφάσισαν να αντεπιτεθούν με ακόμη καλύτερη και πιο ποιοτική δημοσιογραφία.
Δίνουν βάρος στην ερευνητική δημοσιογραφία, προσπαθούν να υπάρχει διαφάνεια στις
δικές τους πηγές και όταν αυτές δεν μπορούν να κατονομαστούν, εξηγούν στους
αναγνώστες τους λόγους, αναμορφώνουν την ειδησεογραφία στις ιστοσελίδες τους,
παραθέτουν τους συνδέσμους που τεκμηριώνουν την ανάλυσή τους. Διαχωρίζουν όσο
πιο ορατά και κατανοητά γίνεται τα άρθρα γνώμης από τα ρεπορτάζ γεγονότων,
καθώς έχει διαπιστωθεί ότι οι πολίτες, ειδικά οι νεότερες γενιές, αδυνατούν να
διαχωρίσουν τη γνώμη από το γεγονός και τείνουν να θεωρούν γεγονότα τα πάντα.
Και αντιστέκονται σθεναρά στις φωνές για περιορισμό της πληροφόρησης – με
αφορμή δήθεν τα κοινωνικά δίκτυα – που ακούγονται από υποστηρικτές των
ρεπουμπλικάνων. (…) Η άποψη που κυριαρχεί στα αμερικανικά μέσα ενημέρωσης και
στις ενώσεις τους είναι ότι η δημοσιογραφία θα γνωρίσει νέα άνθηση και ότι η τάση
που θα επικρατήσει είναι να πληρώνουν οι αναγνώστες για να έχουν αξιόπιστη
ενημέρωση. (…)
Κρουστάλλη Δήμητρα, www.tovima.gr, 04.11.2018, διασκευασμένο
ΚΕΙΜΕΝΟ II
Περί Αποπροσανατολισμού
Για να σχηματίσει ο άνθρωπος, ως πολίτης,
«προσωπική γνώμη» για τα καθημερινά «δρώμενα», φροντίζει, συνήθως, να
διασταυρώνει τις διάφορες πληροφορίες που συλλέγει από παντού. Δεν είναι, όμως,
εύκολο αυτό, γιατί πολλοί φροντίζουν να τον παραπληροφορούν με «θελξικάρδια»
μηνύματα ή να τον κατακλύζουν με «αχρείαστες» πληροφορίες, για να τον
αποπροσανατολίσουν και να τον κρατούν «δέσμιό» τους.
Η προσπάθεια αποπροσανατολισμού της κοινής
γνώμης δεν είναι πάντοτε φανερή, μήτε οφείλεται στους ίδιους πάντα λόγους.
Συνήθως, σχετίζεται με την πρόθεση των «πλανευτών» να στρέψουν αλλού τα
βλέμματα του κόσμου και να τον κάνουν να μην ασχολείται με ό,τι πιθανόν θα τους
έφερνε σε «δύσκολη θέση»· π.χ. οι πολιτικοί δε θέλουν ν’ ανακατεύεται «στα
πόδια τους», δηλαδή στα κέντρα λήψης των σημαντικών κοινωνικοπολιτικών
αποφάσεων, τα ιερατεία δεν επιθυμούν, μεταξύ άλλων, την «ανάμειξη» των πιστών
στην ερμηνεία των θεολογικών δογμάτων, οι οικονομικά δυνατοί δεν επιδιώκουν τη
συμμετοχή του λαού στη διανομή των ωφελημάτων μιας ορθολογικής οικονομικής
διαχείρισης.
Ο έμμεσος αποπροσανατολισμός της κοινής
γνώμης συνδέεται με την προπαγάνδα και με την εσκεμμένη «παραποίηση» της
πραγματικότητας από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, τα οποία, αντί να φροντίζουν να
οξύνουν το κοινωνικοπολιτικό κριτήριο των ακροατών, των αναγνωστών και των
τηλεθεατών, δεν παρουσιάζουν καμιά πληροφορία της καθημερινής ζωής «ατόφια και
καθαρή», χωρίς σχολιασμό δηλαδή, να την κρίνει όπως θέλει ή – λόγω της
«παιδείας» του – όπως μπορεί ο κάθε πολίτης.
Γράφοντας «κοινωνικοπολιτικό κριτήριο» εννοούμε,
πασιφανώς, τον τρόπο με τον οποίο ο καθένας μας προσλαμβάνει όσα γίνονται κάθε
μέρα γύρω του και σχετίζονται, άμεσα και έμμεσα, με την πολιτική και την
κοινωνία, τους θεσμούς και τις αξίες, τους γραπτούς και άγραφους νόμους και
κανόνες, οι οποίοι ορίζουν και προσδιορίζουν τα όρια της θεμιτής κοινωνικής
συμβίωσης.
Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης δε θα πρέπει ν’
αποπροσανατολίζουν την κοινή γνώμη, σε μιαν εποχή σαν τη σημερινή, που όλα
αλλάζουν μ’ απίστευτη ευκολία και ταχύτητα. Αντ’ αυτού, οφείλουν να λειτουργούν
ως ψυχοσώστρα και κοινωφελής πηγή γνώσης. Να διευκρινιστεί, όμως, ότι «γνώση»,
μέσα στο σημερινό κοινωνικοπολιτικό «περιβάλλον» παγκοσμίως, είναι κι η
αντικειμενική πληροφόρηση, αλλά, κυρίως, το να γνωρίζει κανείς κάτι μετά από
προσωπική εμπειρία, προερχόμενη από μελέτη, άσκηση, σπουδές· την ίδια ώρα,
«ψυχοσωτήριο» θεωρώ οτιδήποτε λυτρώνει την ανθρώπινη ψυχή από τα καθημερινά της
βάσανα, χωρίς, όμως, ποτέ να την αποπροσανατολίζει.
Κανείς, όμως, δεν πρέπει να δέχεται
αναντίρρητα όσα του παρέχουν ως «ατόφια» οι πολιτικοί, ο κλήρος και τα Μέσα
Μαζικής Ενημέρωσης και να ξεχνά τα υπαρκτά του προβλήματα, φανατισμένος ή
γινόμενος «τυφλό» υποχείριο των κρατούντων ή «θύμα» της προπαγάνδας των μέσων
μαζικής ενημέρωσης. Για να αμυνθεί έναντι του αποπροσανατολισμού ο πολίτης,
οφείλει να ακούει, να διαβάζει προσεχτικά, να κρίνει, να διακρίνει και, στο
τέλος, μόνος του να επιλέγει τον τρόπο με τον οποίο θα επιλύσει τα καθημερινά
του προβλήματα, επιδιώκοντας ή όχι τη συνεργασία με τους συνανθρώπους μας.
Γεώργιος Η. Ορφανός, ΝΟΜΟΙ
ΚΑΙ ΟΡΟΙ, τόμος
ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΙI
Ψέμα
Ο Γιάννης Τόλιας γεννήθηκε
στην Πάτρα το 1956. Έργα του έχουν δημοσιευτεί σε λογοτεχνικά περιοδικά και
περιλαμβάνονται σε ανθολογίες. Για τη συλλογή «Ονειρόδραμα» τιμήθηκε με το
Βραβείο Ποίησης από τη Στέγη Καλών Τεχνών, για βιβλία που εκδόθηκαν το 1984.
Η
αλήθεια έχει πολλές εκδοχές
Διαλέγουμε
όποια μας συμφέρει
Το
ψέμα όμως έχει μια και μόνη συναρπαστική εκδοχή
Ένα
περίτεχνο ψέμα διαθέτει θεατρικότητα
Μια
φτωχή εκδοχή της αλήθειας, θεατρινισμό
Το
ψέμα προσφέρει θαλπωρή
Η
αλήθεια παγετώνα
Το
ψέμα κοχλάζει στην κόλαση της φαντασίας
λεπτοτέχνημα
απάτης
Μεταίχμιο
ονειρικού με το γήινο
Μπισκότο
τραγανό
με
παχιά στρώση σοκολάτας
ψημένο
στο φούρνο της επινόησης
Επιμύθιο
ανομολόγητου φόβου
Υ.Γ.
Μήπως και το όνειρο ψέμα της αλήθειας μας δεν είναι; …
ΘΕΜΑΤΑ
ΘΕΜΑ Α
Να αποδώσετε συνοπτικά, σε 50 – 60 λέξεις, το περιεχόμενο της δεύτερης και τρίτης παραγράφου του ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΙI.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Β
Β1. Νομίζετε ότι ο τίτλος του ΚΕΙΜΕΝΟΥ I είναι κατάλληλος, για να αποδώσει το περιεχόμενό του;
Μονάδες 10
Β2α. Ποιον σκοπό εξυπηρετεί η χρήση του ασύνδετου σχήματος στο παρακάτω απόσπασμα του ΚΕΙΜΕΝΟΥ I;
«Δίνουν βάρος στην ερευνητική δημοσιογραφία, προσπαθούν να υπάρχει διαφάνεια στις δικές τους πηγές και όταν αυτές δεν μπορούν να κατονομαστούν, εξηγούν στους αναγνώστες τους λόγους, αναμορφώνουν την ειδησεογραφία στις ιστοσελίδες τους, παραθέτουν τους συνδέσμους που τεκμηριώνουν την ανάλυσή τους».
Μονάδες 10
β. Ο συγγραφέας του KEIMENOY ΙΙ, χρησιμοποιώντας ενεργητική σύνταξη, επισημαίνει: «…οι οικονομικά δυνατοί δεν επιδιώκουν τη συμμετοχή του λαού στη διανομή των ωφελημάτων μιας ορθολογικής οικονομικής διαχείρισης».
Να αιτιολογήσετε την επιλογή της σύνταξης, να μετατρέψετε τη συγκεκριμένη περίοδο σε παθητική και να παρατηρήσετε τις αλλαγές στο ύφος του κειμένου.
Μονάδες 10
Β3. Ποια νομίζετε ότι είναι η πρόθεση του συγγραφέα στην τελευταία παράγραφο του ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΙΙ με τη χρήση του μεταφορικού λόγου; Ν’ απαντήσετε τεκμηριωμένα, επιλέγοντας τρία παραδείγματα μεταφορικού λόγου.
Μονάδες
10
ΘΕΜΑ Γ
Ποιο είναι, κατά τη γνώμη σας, το κύριο θέμα του ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΙΙΙ; Να τεκμηριώσετε την άποψή σας, αξιοποιώντας τουλάχιστον τρεις κατάλληλους κειμενικούς δείκτες (150-200 λέξεις).
Μονάδες
15
ΘΕΜΑ Δ
Τα κείμενα που διαβάσατε αναφέρονται στον αποπροσανατολισμό της κοινής γνώμης από τις ψευδείς και αναξιόπιστες ειδήσεις. Σε ένα άρθρο που θα δημοσιευτεί στην ιστοσελίδα του σχολείου σας, να γράψετε τις αιτίες που προκαλούν την παραπληροφόρηση του δέκτη στη σύγχρονη κοινωνία της πληροφορίας, καθώς και τους τρόπους που μπορεί αυτή να αντιμετωπιστεί (350 – 400 λέξεις).
Μονάδες
30
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
ΘΕΜΑ Α
Α1. Το απόσπασμα αναφέρεται στις αιτίες
παραπληροφόρησης της κοινής γνώμης. Με στόχο να καταστήσουν το κοινό αμέτοχο
από κοινωνικοπολιτικές και οικονομικές αποφάσεις, φορείς, όπως οι πολιτικοί, ο
κλήρος και οι οικονομικά ισχυροί, το αποπροσανατολίζουν από την αντικειμενική
πληροφόρηση. Στο πλαίσιο αυτό, κινούνται και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, αφού παρέχουν
αναληθείς και, συχνά, προπαγανδιστικές ειδήσεις, υποβαθμίζοντας και υποτιμώντας
την κριτική σκέψη των δεκτών.
ΘΕΜΑ Β
Β1. Ο τίτλος είναι δηλωτικός και κατάλληλος /
προϊδεάζει ξεκάθαρα τον αναγνώστη για το θέμα του κειμένου και, συγκεκριμένα,
για την ανησυχία των δημοσιογράφων σχετικά με τις ψευδείς ειδήσεις, αλλά και
τον αγώνα τους για την αντικειμενική πληροφόρηση / η μάχη που καλούνται να
δώσουν οι δημοσιογράφοι αφορά όχι μόνο την αλήθεια της είδησης, αλλά και την
ταχύτητα και τον τρόπο μετάδοσής της / αξιοποιώντας, μάλιστα, και τον διεθνή
όρο fake news, ο
αναγνώστης οικειοποιείται ευκολότερα τις έννοιες και τις ιδέες που θα αναλυθούν
στο κείμενο.
Β2α) Χρήση ασύνδετου σχήματος: προσδίδει έμφαση στο νόημα, προκειμένου να τονιστούν οι ενέργειες των δημοσιογράφων για μια αντικειμενική και ασφαλή πληροφόρηση / ο αναγνώστης διεγείρεται συναισθηματικά / το κείμενο αποκτά ζωντάνια / το ύφος γίνεται λιτό και κοφτό.
β) Με την ενεργητική σύνταξη τονίζεται
το υποκείμενο του ρήματος /το ύφος είναι πιο άμεσο και παραστατικό.
Μετατροπή
σε παθητική σύνταξη:
…από
τους οικονομικά δυνατούς δεν επιδιώκεται
η συμμετοχή του λαού στη διανομή των ωφελημάτων μιας ορθολογικής οικονομικής
διαχείρισης.
Με την παθητική το ύφος γίνεται πιο επίσημο και ουδέτερο.
Β3. όσα του παρέχουν ως «ατόφια» οι
πολιτικοί…
γινόμενος
«τυφλό» υποχείριο των κρατούντων
«θύμα» της προπαγάνδας
Με
τη χρήση του μεταφορικού λόγου, ο συγγραφέας διεγείρει συναισθηματικά τον
αναγνώστη, ώστε να κατανοήσει τον ενεργό του ρόλο στη μάχη της διεκδίκησης
αντικειμενικών ειδήσεων και πληροφοριών.
ΘΕΜΑ Γ
Υποθέτω ότι το βασικό θέμα του ποιήματος είναι το ψέμα στην ανθρώπινη επικοινωνία / Πρόκειται για μια αλλοιωτική εκδοχή της αλήθειας που, μέσα από το σχήμα της αντίθεσης, το ποιητικό υποκείμενο υπαινικτικά προβάλλει τα χαρακτηριστικά του / Το ψέμα είναι συναρπαστικό, γιατί προφυλάσσει το άτομο από τον σκληρό ρεαλισμό των καταστάσεων / Για την επιτυχή δημιουργία και αποδοχή του, ο άνθρωπος κινείται ανάμεσα στην προσποίηση της υποκριτικής τέχνης και στην υποκρισία του δειλού και ανεύθυνου χαρακτήρα / Το ψέμα προφυλάσσει από την παγερή αλήθεια, όπως δηλώνουν οι μεταφορές («…προσφέρει θαλπωρή / η αλήθεια παγετώνα») / Δίνει στον χρήστη την ψευδαίσθηση πως εξαπατά τους συνανθρώπους του, αφού πετυχαίνει με αυτό ό,τι επιθυμεί και συνάμα ξεπερνά τους φόβους του / Η φαντασία, άλλωστε, που χρειάζεται για την επιτυχή επινόησή του, παρασύρει τον δημιουργό, γιατί έχει τη γλυκιά γεύση του τραγανού σοκολατένιου μπισκότου, σύμφωνα με την αλληγορική εικόνα («Μπισκότο τραγανό… επινόησης») / Το γεγονός μάλιστα ότι και τα όνειρα συχνά είναι ψεύτικα, αποτελεί μια μορφή δικαιολογίας γι αυτόν που το προκαλεί. …
Σίγουρα
το ψέμα είναι μια νοσηρή τακτική που δηλητηριάζει τις ανθρώπινες σχέσεις και
υποτιμά τον άνθρωπο που το χρησιμοποιεί. Γι αυτό τον λόγο τέτοιες συμπεριφορές
είναι καλό να αποφεύγονται, προκειμένου να υπάρχει διαφάνεια και εντιμότητα σε
κάθε διαπροσωπική και κοινωνική σχέση. …
ΘΕΜΑ Δ
Επιχειρηματολογικό
άρθρο: Τίτλος / Αντικειμενικό ύφος / Χρήση, κυρίως, τρίτου
ρηματικού προσώπου και α΄ προσώπου, αφού θα δημοσιευθεί σε σχολική ιστοσελίδα.
Πρόλογος: Επικαιρική αφόρμηση / Πλαίσιο μετάβασης στο κυρίως
θέμα
Κυρίως
θέμα
Ζητούμενο:
Αιτίες παραπληροφόρησης
-Τα
ΜΜΕ συχνά εξυπηρετούν οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα / μεροληπτούν,
συμμετέχοντας στη διαπλοκή συμφερόντων / χρησιμοποιούν τεχνικές προπαγάνδας,
διαστρεβλώνοντας την αλήθεια / η απομάκρυνση των δημοσιογράφων από τον κώδικα
δημοσιογραφικής δεοντολογίας στην προσπάθεια ικανοποίησης των προσωπικών
φιλοδοξιών τους /η δύναμη και η ταχύτητα
της πληροφορίας μέσω την ψηφιακών μέσων / η υπερπληροφόρηση και ο καταιγισμός
εικόνων οδηγούν τον δέκτη στην άκριτη υιοθέτηση των πληροφοριών, περιορίζοντας
την ευαισθησία του απέναντι στα κοινωνικά προβλήματα.
-Οι
πολιτικοί φορείς και οι οικονομικά δυνατοί, στην προσπάθεια εξυπηρέτησης
προσωπικών συμφερόντων, αποπροσανατολίζουν το κοινό από τα ουσιώδη και το
στρέφουν στα επουσιώδη με στόχο την αδράνεια και την παθητικοποίησή τους.
-Η
ελλιπής κριτική σκέψη και η ανευθυνότητα των δεκτών να διαχειριστούν συνετά την
καταιγιστική αυτή ενημέρωση / έλλειψη ηθικών αντιστάσεων στην κάθε προσπάθεια
χειραγώγησης.
-Επίλογος: Συγκεφαλαιωτικός / Συμπερασματικός.
