Τι λένε οι γραφές, οι έρευνες και τα στοιχεία. Είναι τελικά πιθανό η απεικόνιση που έχει επικρατήσει σήμερα να αντικατοπτρίζει την εικόνα του;
Για αιώνες η πιο συνηθισμένη απεικόνιση του Ιησού, τουλάχιστον στη Δυτική κουλτούρα, είναι αυτή του λεπτού νεαρού άνδρα, με μούσι, ίσια καστανά ή ξανθά μαλλιά και μπλε μάτια. Έτσι παρουσιάζεται σε εικόνες, τοιχογραφίες, πίνακες, κινηματογράφο και τηλεόραση. Όμως στην Βίβλο δεν υπάρχει περιγραφή της εμφάνισης του Ιησού. Όλα τα στοιχεία όμως καταδεικνύουν ότι έμοιαζε πολύ διαφορετικά από την μορφή με την οποία απεικονίζεται σήμερα.
Τι λένε οι γραφές
Η Βίβλος προσφέρει ελάχιστα στοιχεία για τη φυσική εμφάνιση του Χριστού. Τα περισσότερα από αυτά βρίσκονταν στα πρώτα τέσσερα βιβλία της Καινής Γραφής, στα Ευαγγέλια του Ματθαίου, του Μάρκου, του Λουκά και του Ιωάννη. Σύμφωνα με αυτές τις αναφορές ο Ιησούς ήταν ένας Ιουδαίους που γεννήθηκε στη Βηθλεέμ και μεγάλωσε στην Ναζαρέτ της Γαλιλαίας (πρώην Παλαιστίνη πλέον βόρειο Ισραήλ). Γεννήθηκε κατά τη διάρκεια του πρώτου αιώνα.
Ο Λουκάς αναφέρει ότι ξεκίνησε τη διδασκαλία του σε ηλικία περίπου 30 ετών αλλά στις γραφές δεν υπάρχουν αναφορές για το πώς έμοιαζε εκτός από το ότι δεν ξεχώριζε με την εμφάνιση του και ήταν ένας τυπικός 30άρης της εποχής. Χαρακτηριστικό είναι ότι στον κήπο της Γεσθημανής ο Ιούδας χρειάστηκε να υποδείξει τον Ιησού στους Ρωμαίους στρατιώτες καθώς έμοιαζε πολύ με τους μαθητές του.
Αρκετοί ερευνητές υποστηρίξουν ότι η Αποκάλυψη του Ιωάννη μας προσφέρει κάποια στοιχεία για την εμφάνιση του Ιησού.
Χαρακτηριστικά αναφέρει (1:12-15):
Και τότε έστρεψα πίσω, για να βλέπω
τη φωνή που μίλαγε μαζί
μου. Και όταν έστρεψα προς τα πίσω, είδα επτά
λυχνίες χρυσές,
και στο μέσο των επτά λυχνιών όμοιο με
Υιό Ανθρώπου, ντυμένο με χιτώνα ποδήρη και
περιζωσμένο στους μαστούς με ζώνη χρυσή.
Η δε κεφαλή του και οι τρίχες (να είναι)
λευκές σαν μαλλί λευκό, όπως το χιόνι, και οι
οφθαλμοί του σαν πύρινη φλόγα,
και τα πόδια του όμοια με χαλκολίβανο σαν
πυρακτωμένοι μέσα σε καμίνι, και η
φωνή του σαν βοή από νερά πολλά.
«Δεν γνωρίζουμε πως ήταν η εξωτερική εμφάνιση του Ιησού αλλά γνωρίζουμε ότι ήταν ένας Ιουδαίος από την Παλαιστίνη του 1ου αιώνα. Έτσι θα έμοιαζε όπως όλοι οι άντρες της εποχής από την περιοχή» λέει ο καθηγητής Ρόμπερτ Κάργκιλ.
Οι ερευνητές λοιπόν συμφωνούν ότι ο Ιησούς πιθανότατα είχε σγουρά μαύρα ή καστανά μαλλιά και σχετικά σκούρο δέρμα.
Πώς άλλαξε η απεικόνιση του μέσα στους αιώνες
Κάποιες από τις πρώτες καλλιτεχνικές απεικονίσεις του Ιησού, οι οποίες έχουν διασωθεί, έγιναν στα μέσα του τρίτου αιώνα μ.Χ. Αυτές παρουσιάζουν τον Ιησού σαν τον Καλό Ποιμένα. Ένας νεαρός, με κοντά μαλλιά, χωρίς μούσι, ο οποίος σε κάποιες περιπτώσεις έχει έναν αμνό στους ώμους του. Περίπου έτσι παρουσιάζεται και στην τοιχογραφία (φωτό) που βρέθηκε στις κατακόμβες του ναού της Σαντα Ντομίτιλα στη Ρώμη αλλά και σε κατεστραμμένη εκκλησία στο νότιο Ισραήλ.
Η απεικόνιση με τα μακριά μαλλιά και τα μούσια εμφανίστηκε περίπου στις αρχές του 4ου αιώνα μ.Χ. και οι ερευνητές τονίζουν ότι προέρχεται από το πώς παρουσιάζονταν οι αρχαίου θεοί της Ελλάδας και της Ρώμης και συγκεκριμένα ο Δίας.
Ο Ιησούς πλέον απεικονιζόταν με μακρύ μανδύα, καθόταν σε θρόνο και πολλές φορές είχε φωτοστέφανο.
«Αυτές οι εικόνες δεν είχαν σκοπό να παρουσιάσουν τον Ιησού ως άνθρωπο αλλά ήταν αποτέλεσμα μιας θεολογικής δήλωσης για το ποιος ήταν ως υιός του Θεού. Αυτές εξελίχθηκαν μέσα στον χρόνο στον Ιησού που σήμερα... αναγνωρίζουμε όλοι» αναφέρει η καθηγήτρια Τζόαν Τέιλορ.
Βέβαια πρέπει να αναφέρουμε ότι παρότι η λεγόμενη Δυτική απεικόνιση έχει κυριαρχήσει, σε άλλες κουλτούρες ο Ιησούς παρουσιάζεται διαφορετικά. «Η κάθε κουλτούρα έχει την τάση να παρουσιάζει τις ισχυρές θρησκευτικές μορφές της έτσι να μοιάζουν με την κυρίαρχη φυλετική της ταυτότητα» αναφέρει ο Ρόμπερτ Κάργκιλ.
Η... Ιερά Σινδόνη
Πολλοί είναι εκείνοι που συνδέουν την κυρίαρχη απεικόνιση του Ιησού με την λεγόμενη «Ιερά Σινδόνη» η οποία εμφανίστηκε το 1354 στον Τορίνο. Για αιώνες διατηρήθηκε η εικασία ότι ήταν το ύφασμα με το οποίο τυλίχτηκε το σώμα του Ιησού μετά τον θάνατο του και ότι τα σημάδια απεικονίζουν τα χαρακτηριστικά του προσώπου του. Είναι πλέον όμως αποδεδειγμένο ότι η «Ιερά Σινδόνη» είναι ουσιαστικά μια ζωγραφιά. «Το θέμα της Σινδόνης του Τορίνο έχει αποδομηθεί και αποτελεί μια πλαστογραφία του Μεσαίωνα. Είναι μέρος ενός πολύ μεγάλου φαινομένου που εμφανίστηκε μετά τον θάνατο του Ιησού. Μιας προσπάθειας να αποκτηθούν ή να παραχθούν αντικείμενα που σχετίζονται μαζί του είτε για να αποδειχθεί η ύπαρξη και οι ισχυρισμοί γι' αυτόν ή σε κάποιες περιπτώσεις για λόγους εκμετάλλευσης» αναφέρει ο Κάργκιλ.
Τι μπορεί να μας πει η έρευνα και η επιστήμη
Το 2001 ο Ρίτσαρντ Νίβι ηγήθηκε μιας ομάδας ιατρών, ανθρωπολόγων και προγραμματιστών για να δημιουργήσουν μια νέα εικόνα του Ιησού. Ήταν βασισμένη σε ένα κρανίο Ιουδαίου που έζησε τον πρώτο αιώνα αλλά και τις πληροφορίες που υπάρχουν για το πώς ήταν οι άνθρωποι εκείνης της εποχής.
Σύμφωνα με αυτά τα στοιχεία εικάζεται ότι ο Ιησούς ήταν περίπου 1.66 (ο μέσος όρος ύψους των ανδρών της εποχής), είχε σχετικά σκούρο δέρμα, μαύρα ή καστανά μάτια και σγουρά μαλλιά, πιο κοντά από αυτά που βλέπουμε στις συνηθισμένες απεικονίσεις του. Το 2018 στο βιβλίο της «What Did Jesus Look Like?», η ιστορικός Τζόαν Τέιλορ παρουσίασε μια παρόμοια έρευνα η οποία είχε τα ίδια συμπεράσματα.
«Πιθανότατα η εικόνα με το πιο σκούρο δέρμα, τα μαύρα μάτια και τα σγουρά μαλλιά είναι πιο κοντά στην αλήθεια. Βέβαια δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για το ποια ακριβώς ήταν η εμφάνιση του Ιησού. Ως Ιουδαίος από τη Γαλιλαία που έζησε 2.000 χρόνια πριν πιθανότατα δεν είχε ούτε μπλε μάτια αλλά ούτε ξανθά μαλλιά» αναφέρει ο Κάργκιλ.