Το τελευταίο χρονικό διάστημα, έχει φουντώσει και πάλι η συζήτηση για τα Γλυπτά του Παρθενώνα και την επιστροφή τους στην Ελλάδα. Πρόκειται για τις αρχαιότητες που άρπαξε από τον Παρθενώνα, τον ναό της Απτέρου Νίκης και από άλλους αρχαιολογικούς χώρους το 1803 και το 1812 ο Σκωτσέζος διπλωμάτης Thomas Bruce Elgin (1766-1841). Τα Μάρμαρα του Παρθενώνα αγοράστηκαν το 1816 από την αγγλική κυβέρνηση και από τότε βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο στο Λονδίνο.
Οι προσπάθειες για επαναπατρισμό τους ξεκίνησαν τη δεκαετία του 1980 από τη Μελίνα Μερκούρη και συνεχίζονται μέχρι τις μέρες μας.
Μάλιστα η UNESCO ανακοίνωσε ότι θα ξεκινήσουν συνομιλίες ανάμεσα στην ελληνική και τη βρετανική κυβέρνηση για τα Γλυπτά του Παρθενώνα. Ας ελπίσουμε, αν διεξαχθούν τελικά αυτές οι συνομιλίες, τα Μάρμαρα να επιστρέψουν στη χώρα μας, έστω και μετά από 200 και πλέον χρόνια.
Βέβαια οι ενέργειες του Έλγιν στιγματίστηκαν όλα αυτά τα χρόνια από επιφανείς προσωπικότητες των γραμμάτων και των τεχνών σε όλο τον κόσμο. Ένας από τους πρώτους ήταν ο λόρδος Βύρων που στηλίτευσε τον Έλγιν στα ποιήματά του "Childe Harold" ("Το Προσκύνημα του Χάρολντ") και "The Curse of Minerra" ("Η Κατάρα της Αθηνάς").
Εκείνο που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό είναι ότι στην συζήτηση στη Βουλή των Κοινοτήτων το 1816 για το αν πρέπει το αγγλικό Δημόσιο να αγοράσει τα κλοπιμαία του Έλγιν, υπήρχαν πολλές θαρραλέες φωνές που επέκριναν σφοδρά τις ληστρικές ενέργειες του Σκωτσέζου. Ας δούμε περισσότερες λεπτομέρειες.
Αρκετοί βουλευτές πρότειναν να κρατηθούν τα μάρμαρα ως παρακαταθήκη και να επιστραφούν σε βάθος χρόνου στην Ελλάδα. Στη συνεδρίαση της 23ης Φεβρουαρίου 1816 ο λόρδος Ossulton αναρωτήθηκε "αν έχει δικαίωμα ένας πρεσβευτής να ιδιοποιείται για προσωπικό όφελος αντικείμενα που ανήκουν στη χώρα στην οποία είναι διαπιστευμένος". Ο βουλευτής Newport κατήγγειλε ότι ο Έλγιν διέπραξε "κατάφωρες διαρπαγές" και πρόσθεσε: "Ήταν γραφτό, ένας Άγγλος πρεσβευτής να κλέψει όσα σεβάστηκαν οι Τούρκοι και οι άλλοι βάρβαροι".
Τη στάση του Έλγιν καυτηρίασε και ο βουλευτής Abercrombie, λέγοντας ότι επωφελήθηκε από το αξίωμά του και απέκτησε τους θησαυρούς για να τους μεταπωλήσει με σκοπό τον προσωπικό πλουτισμό. Ο βουλευτής Babington αποκάλεσε "ληστεία" όσα έκανε ο Έλγιν στην Ελλάδα και πρόσθεσε: "Αν αυτές οι αρχαιότητες έφθασαν εδώ με επαίσχυντες μεθόδους δεν πρέπει να έχουμε καμία σχέση μαζί τους" ("... we should have nothing to do with them"). Ο βουλευτής J. W. Ward καταδίκασε την αρπαγή "των ιερών λειψάνων από τον καθαγιασμένο αυτόν τόπο που προκαλούσε τον θαυμασμό τόσων αιώνων". Στη συνεδρίαση της 7ης Ιουνίου 1816 ο βουλευτής Hugh Hammersley αντιτάχθηκε στην αγορά των αρχαιοτήτων από το Δημόσιο, επειδή ο Έλγιν απέκτησε τη συλλογή με ατιμωτικά μέσα.Έθεσε μάλιστα ζήτημα όχι μόνο δικαιοσύνης αλλά και νομιμότητας. Όπως είπε, η Ελλάδα με βάση τις αοριστίες του φιρμανιού να αξιώσει την επιστροφή των μαρμάρων.
Ήταν λάβρος κατά του Έλγιν που απογύμνωσε "τον ενδοξότερο ναό στην Ελλάδα από την αριστουργηματική διακόσμησή του" και χαρακτήρισε "ανάρμοστο τον τρόπο με τον οποίο αποκτήθηκαν οι αρχαιότητες". Ο Hammersley ήταν καταπέλτης και εναντίον της βρετανικής κυβέρνησης που δεν εμπόδισε τη λεηλασία των μνημείων της Αθήνας και πρότεινε η Βουλή να εγκρίνει ψήφισμα με το οποίο καταδικάζεται η πράξη του Έλγιν και θα δεσμεύεται η Βρετανική κυβέρνηση ότι "θα κρατήσει τα μάρμαρα αυτά ως παρακαταθήκη ώσπου να ζητηθεί ο επαναπατρισμός τους από τους σημερινούς ή τους μελλοντικούς κατόχους της Αθήνας. Και τότε, χωρίς διατυπώσεις ή διαπραγματεύσεις, δεσμεύεται να επανατοποθετήσει όσο είναι δυνατόν, στα σημεία απ' όπου είχαν αφαιρεθεί. Ως τότε τα μάρμαρα θα φυλάσσονται προσεκτικά στο Βρετανικό Μουσείο".
O Hammersley τέλος κατηγόρησε την Εξεταστική Επιτροπή της Βουλής ότι απέφυγε να καταλογίσει στον Έλγιν κερδοσκοπικά κίνητρα και μάλιστα διακήρυξε ότι οι πράξεις του εξυπηρετούν το εθνικό συμφέρον και ότι χάρισε στην πατρίδα του "με κόπους και θυσίες μερικά από τα σημαντικότερα δείγματα της αρχαίας γλυπτικής".
Δυστυχώς ο Hugh Hammersley που είχε το θάρρος μέσα στη Βουλή των Κοινοτήτων να επικρίνει σφοδρότατα τον Έλγιν και να ζητήσει την επιστροφή των κλεμμένων αρχαιοτήτων στην Αθήνα, ήδη από το 1816, είναι άγνωστος στη χώρα μας και ποτέ δεν τιμήθηκε με κάποιο τρόπο.
Τέλος, ένας άλλος βουλευτής που ήταν λάβρος εναντίον του Έλγιν, ο S. Best, τόνισε στην αγόρευσή του ότι εκείνο προέχει είναι η εθνική τιμή.
Ο Έλγιν, είπε ο S. Best χρησιμοποίησε το φιρμάνι που του έδωσαν οι Οθωμανοί για να μελετήσει τα μνημεία, για σχέδια και μετρήσεις και "όχι να τα γκρεμίσει και να τα λεηλατήσει. Το παντοδύναμο επιχείρημα που οδήγησε τον Έλγιν στην επιτυχία ήταν τα φανταχτερά πεσκέσια".
Ένας κρυστάλλινος καθρέφτης, μερικά όπλα και κάποια άλλα προϊόντα της αγγλικής βιομηχανίας έπεισαν τον βοεβόδα της Αθήνας να αφήσει ανεξέλεγκτα τα συνεργεία τον Έλγιν να επιθοδοθούν στο καταστροφικό έργο τους.
Βέβαια και το περιβόητο φιρμάνι που δόθηκε (;) στον Έλγιν, δεν βρέθηκε ποτέ μέχρι σήμερα στην πρωτότυπη μορφή του. Το μόνο που έχει βρεθεί είναι μία μετάφρασή του στα ιταλικά... O Best αντέκρουσε τον ισχυρισμό ότι αν δεν άρπαζε τα γλυπτά ο Έλγιν θα καταστρέφονταν από τους Τούρκους. Όπως είπε, οι Τούρκοι έμαθαν να εκτιμούν τα μνημεία της Αθήνας, βλέποντας τόσους ξένους από μακρινές χώρες να τα επισκέπτονται για να τα θαυμάσουν. Και όταν μάθουν ότι το Βρετανικό Δημόσιο πλήρωσε 35.000 λίρες για να αποκτήσει από τον Έλγιν τα αρχαία που λεηλάτησε, θα τα εκτιμήσουν περισσότερο...
Τέλος, ο S. Best απάντησε και σε όσους διατύπωσαν στη Βουλή την άποψη ότι η παρουσία των ελληνικών αρχαιοτήτων στην Αγγλία θα συντελέσει στην καλύτερη μελέτη της τέχνης, λέγοντας χαρακτηριστικά: "Αυτά τα έργα μελετώνται καλύτερα στον χώρο όπου δημιουργούνται".
Βέβαια στην αγγλική Βουλή υπήρξαν και άλλοι οι οποίοι είχαν εντελώς αντίθετες απόψεις από τους προηγούμενους.
Η πρόταση του Hammersley για επιστροφή των κλοπιμαίων προκάλεσε βίαιες αντιδράσεις, ύβρεις και χλεύη. Ο βουλευτής Crocer χαρακτήρισε "γελοίο" το σχέδιο ψηφίσματος για επιστροφή των μαρμάρων και ενοχλήθηκε που πολλοί συνάδελφοί του αποκάλεσαν τη λεηλασία του Έλγιν "ατιμία, διαρπαγή, λαφυραγωγία και δωροληψία". Μάλιστα είπε ότι ο Σκωτσέζος είναι "άξιος επαίνου" γιατί έσωσε τα καλλιτεχνήματα από τους Τούρκους και τους Έλληνες.
Ένας άλλος βουλευτής, ο Banks, πανηγύριζε γιατί χάρη στον Έλγιν ματαιώθηκε η αρπαγή των αρχαιοτήτων από τη γαλλική κυβέρνηση και απαντώντας στους επικριτές του αρχαιοκάπηλου είπε: "Χαλάσματα δεν ήταν αυτά τα μνημεία; Μπορεί το δικό μας κλίμα να είναι βαρύ αλλά αν τα γλυπτά παρέμεναν στη θέση τους θα αφανίζονταν. Οι ντόπιοι έδειχναν τόσο σκανδαλώδη αδιαφορία που τα έστηναν στο σημάδι με τα τουφέκια τους".
Τελικά, στην ψηφοφορία στη Βουλή των Κοινοτήτων υπέρ της αγοράς των κλοπιμαίων του Έλγιν από το αγγλικό Δημόσιο τάχθηκαν 82 βουλευτές και κατά 30.
Επίλογος
Και τα επόμενα χρόνια υπήρξαν στη Μ. Βρετανία φωνές για επιστροφή στην Ελλάδα των μαρμάρων του Παρθενώνα. Ανάμεσα στους υποστηρικτές αυτής της άποψης ήταν ο συγγραφέας F. Harrison, ο ποιητής R. Casement, ο ιστορικός W. Miller κ.ά. Και βέβαια υπήρξαν και θιασώτες της αντίθετης άποψης, όπως ο αρχιτέκτονας James Knowles που το 1891 χαρακτήρισε "mixted population" τον ελληνικό λαό και παρότρυνε την κυβέρνηση της χώρας του να αγοράσει από την "πειναλέα Ελλάδα" και τα υπόλοιπα έργα τέχνης που υπάρχουν στη χώρα και να τα μεταφέρει στη "μητρόπολη του κόσμου", την Αγγλία.
Ας ελπίσουμε ότι οι συζητήσεις Ελλάδας και Βρετανίας θα καρποφορήσουν και σύντομα τα γλυπτά του Παρθενώνα θα επιστρέψουν, έστω και μετά από 200 χρόνια, στη χώρα μας.
Πηγή: ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΣΙΜΟΠΟΥΛΟΣ, "Η ΛΕΗΛΑΣΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ", Έκτη Έκδοση, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΙΡΟΓΑ