ΘΕΜΑΤΑ
Α. ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
Οι τεχνολογικές
καινοτομίες που θα αλλάξουν την εκπαίδευση
Ακόμη και οι πιο παραδοσιακοί παιδαγωγοί του δυτικού κόσμου έχουν αντιληφθεί
πλέον ότι η τεχνολογία παρέχει στην εκπαίδευση κάποιες δυνατότητες πρωτόγνωρες
και την ωθεί προς ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες αλλαγές. Για παράδειγμα, μας
επιτρέπει να διερευνούμε υποθετικά ερωτήματα, να προσομοιώνουμε καταστάσεις και
φαινόμενα, να κάνουμε ορατά πράγματα που διαφορετικά θα έμεναν αόρατα και να
κατανοούμε με σαφήνεια αφηρημένες έννοιες. Αυτή η παραδοχή δεν έγινε, βεβαίως,
από τη μια ημέρα στην άλλη. Από την κλασική αντίληψη ότι η εκπαίδευση του
ανθρώπου άρχιζε με βασικά εργαλεία την «ανάγνωση, γραφή και αριθμητική» ως τη
μοντέρνα εκδοχή τους – «ολιστική γλώσσα, επίλυση προβλημάτων και διευθέτηση
συγκρούσεων» – κύλησε πολύ νερό και… διαφωνίες στο αυλάκι της κοινωνίας.
Ο
πρώτος στόχος που θέτει η κοινωνία του 21ου αιώνα για τη σχολική αναδόμηση
είναι η μεταστροφή της εκπαιδευτικής φιλοσοφίας, ώστε η εκπαίδευση να αρχίζει
με βάση τις ανάγκες του μαθητή. Αντί, δηλαδή, το παιδί να προσαρμόζεται
σε ένα πρόγραμμα σπουδών, θα πρέπει το πρόγραμμα αυτό να ανταποκρίνεται στις
απαιτήσεις του παιδιού. Οι πολυπληθείς τάξεις παιδιών με το ενιαίο ωρολόγιο
πρόγραμμα και σύστημα βαθμολόγησης περιμένουν ότι το παιδί μας θα βρει κάπου
εκεί τη θέση του και η μάθηση θα βρει έδαφος να ριζώσει. Αυτή η αντίληψη
κρίνεται πλέον ανεπαρκής και ζητείται να αντικατασταθεί από ένα πολύπλευρο
αγκάλιασμα του παιδιού: ζητούνται αλλαγές που θα επιτρέψουν την κάλυψη των
αναγκών κάθε παιδιού, τώρα και στο μέλλον. Μοχλοί επίτευξης μιας τέτοιας
αλλαγής θεωρούνται η συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας και των γονιών στη στήριξη
της εκπαίδευσης και η ενδυνάμωση των εκπαιδευτικών στην παιδαγωγική διαδικασία.
Ο
αμέσως επόμενος στόχος της αναδόμησης είναι να αλλάξει το περιβάλλον μάθησης.
Το ζητούμενο μιας εκπαίδευσης που θα ανταποκρίνεται στις ιδιαιτερότητες κάθε
παιδιού μπορεί να βρεθεί μόνο μέσα από την ευελιξία διαμόρφωσης του μαθησιακού
του περιβάλλοντος. Και εδώ εμφανίζεται πλέον ως πολύτιμος αρωγός η νέα
τεχνολογία με τις δυνατότητες που παρέχει. Η τάξη του αυριανού σχολείου δε θα
περικλείεται πλέον από τους γνωστούς τέσσερις τοίχους, αλλά θα «μεταφέρεται»
όπου το παιδί μπορεί να μάθει: κάθε τάξη θα είναι συνδεδεμένη μέσω του
Διαδικτύου με έναν απέραντο ιστό μάθησης, όπου το παιδί θα μπορεί να στραφεί
για να βρει γνώσεις, παραδείγματα, απαντήσεις και λύσεις στα θέματα που του
ανατέθηκαν, να βρίσκει συμμαθητές που έχουν το ίδιο θέμα, να μπαίνει σε ομάδες
εργασίας και παρέες με κοινά μορφωτικά ενδιαφέροντα. Η τηλε-εκπαίδευση και τα
CD πολυμέσων θα είναι τα βασικά εργαλεία αυτής της τάξης.
Παράλληλα,
όμως, θα πρέπει να αλλάξει και ο ρόλος του δασκάλου. Από τον ως τώρα ρόλο του
μεταδότη γνώσης, ο εκπαιδευτικός θα πρέπει να περάσει σε εκείνον του καταλύτη
αυτοδιδασκαλίας των μαθητών. Με άλλα λόγια, χρησιμοποιώντας την τεχνολογία για
να εντοπίζει τις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες κάθε μαθητή, ώστε να του
βρίσκει τα κατάλληλα μονοπάτια αναζήτησης της γνώσης, ο εκπαιδευτικός θα
επιστρέφει στον αυθεντικό – και ξεχασμένο – ρόλο του σωκρατικού δασκάλου. Θα
πάψει πλέον να βλέπει τους μαθητές του ως παθητικούς αποδέκτες της διδασκαλίας
του και θα τους παρέχει ευρύτερα χρονικά περιθώρια να κρίνουν, να απορροφούν,
να διανοούνται, να εφαρμόζουν, να συνθέτουν και να οραματίζονται. Θα τους
ενθαρρύνει να βιώνουν εμπειρίες επίλυσης προβλημάτων, να σκέφτονται σε
υψηλότερο επίπεδο και να αναλαμβάνουν ατομικά την υπευθυνότητα να μαθαίνουν οι
ίδιοι και να βοηθούν άλλους να μαθαίνουν. Ο ίδιος θα τους βοηθάει να βρίσκουν
την αναγκαία πληροφορία εύκολα και γρήγορα, καθώς και να αναλώνουν χρόνο και
ενέργεια στην αξιοποίησή της. Ο δάσκαλος θα είναι το επίκεντρο της αναζήτησης
της γνώσης, αλλά ποτέ πια η αυθεντία έκφρασής της. Ο Σωκράτης, δυόμισι χιλιάδες
χρόνια μετά, φαίνεται ότι είχε – και σε αυτό – δίκιο.
Τάσος
Καφαντάρης, απόσπασμα, εφημερίδα, Το Βήμα, 24/11/08
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ:
1η Δραστηριότητα
Α1α. Να γράψετε την περίληψη της δεύτερης παραγράφου του κειμένου σε 60-70 λέξεις.
Μονάδες 9
Α1β. Εάν υποθέσουμε ότι ο συγγραφέας, στην 3η παράγραφο του κειμένου, προσπαθεί να μας πείσει ότι ένας από τους στόχους της σχολικής αναδόμησης είναι το περιβάλλον μάθησης, με ποιους τρόπους και μέσα πειθούς το επιτυγχάνει αυτό;
Μονάδες 6
2η Δραστηριότητα
Α2α. Να βρείτε δύο παραδείγματα μεταφορικής χρήσης της γλώσσας από το κείμενο. Για ποιο λόγο ο συντάκτης του άρθρου κάνει αυτή την επιλογή;
Μονάδες 6
Α2β. Ποιος είναι ο ρόλος της κάθε διαρθρωτικής λέξης με τα έντονα γράμματα στη συνοχή του κειμένου;
Μονάδες 9
3η Δραστηριότητα
Α3. Σ’ ένα άρθρο για τη σχολική σας εφημερίδα και με αφορμή το κείμενο που διαβάσατε, να παρουσιάσετε τον ρόλο του εκπαιδευτικού στο σύγχρονο σχολείο (200-250 λέξεις).
Μονάδες 20
Β. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
«Δάσκαλε»
Δάσκαλε, την πόρτα της τάξης σαν διαβείς
ψηλά το κεφάλι, χαμογέλα
ζεστή την καθημερνή σου καλημέρα να την πεις.
Κι όταν το μάθημα αρχίσεις
Λόγια πολλά μη λες
Οι κινήσεις σου απλές, λιτές
Μα τεντωμένες οι αισθήσεις.
Δώσε το λόγο στα παιδιά
Δεν έχεις τίποτα να πάθεις
Κοίτα τα μάτια τους τα λαμπερά
Πολλά απ’ αυτά έχεις να μάθεις.
Μη στέκεσαι στις στείρες γνώσεις
Συνεργασία, αγάπη, ανθρωπιά
Αυτά πρέπει να δώσεις
Το κριτικό το πνεύμα ν’ ανυψώσεις.
Δάσκαλε άκου…
Απ’ τη μεριά της Ζάκυθος
Σου κρένει ο ποιητής:
«Πάντ’ ανοιχτά, πάντ’ άγρυπνα
τα μάτια της ψυχής».
Ιωάννης Π. Τζήκας
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ:
1η Δραστηριότητα
Β1. Σε μία
παράγραφο 50-60 λέξεων, να προσεγγίσετε το νόημα της 4ης στροφής του ποιήματος («Μη στέκεσαι… ν’
ανυψώσεις»).
Μονάδες 15
2η Δραστηριότητα
Β2. Ο ποιητής, στην ποιητική του δημιουργία, χρησιμοποιεί έντονα παραινετικό ύφος. Να εντοπίσετε δύο γλωσσικές επιλογές (εγκλίσεις, ρηματικά πρόσωπα) που το επικυρώνουν και να τις αιτιολογήσετε.
Μονάδες 6
Β3. Να εντοπίσετε δύο μεταφορές και να ερμηνεύσετε τη λειτουργία τους ως προς το νόημα του ποιήματος.
Μονάδες 9
3η
Δραστηριότητα
Β4. «Πάντ’ ανοιχτά, πάντ’ άγρυπνα τα μάτια της ψυχής»: Ποιες
είναι οι σκέψεις και τα συναισθήματα που σας δημιουργούνται από τους
συγκεκριμένους στίχους του ποιήματος; Ν’ αναπτύξετε την απάντησή σας σ’ ένα κείμενο
100-150 λέξεων.
Μονάδες 20
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Α. ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
1η Δραστηριότητα
Α1. Βασικοί άξονες της περίληψης à Το απόσπασμα αναφέρεται στον πρώτο στόχο της
σύγχρονης εκπαιδευτικής διαδικασίας, την προσαρμογή της στις ανάγκες των
μαθητών / Η αντίληψη πως ο μαθητής προσαρμόζεται στο ωρολόγιο πρόγραμμα και στο
βαθμολογικό σύστημα θεωρείται ανεπαρκής, γι αυτό και το σύγχρονο σχολείο καλείται
να επαναπροσδιορίσει τις μαθησιακές συνθήκες, για να ανταποκριθεί στις άμεσες
και μελλοντικές απαιτήσεις των μαθητών / Στο πλαίσιο αυτό, χρειάζεται η
συμμετοχική δράση των τοπικών κοινωνιών, των γονέων και των εκπαιδευτικών.
2η Δραστηριότητα
Α2 . Ο
συγγραφέας προσπαθεί με επίκληση στη λογική να πείσει τους αναγνώστες του για
την αναγκαιότητα της αλλαγής του μαθησιακού περιβάλλοντος à Τα μέσα πειθούς που χρησιμοποιεί είναι το επιχείρημα
(«Ο αμέσως επόμενος στόχος …το παιδί μπορεί να μάθει») και τα τεκμήρια /
παραδείγματα («κάθε τάξη θα είναι … εργαλεία αυτής της τάξης»).
Α3.Παραδείγματα
μεταφορικής χρήσης του λόγου:
«κύλησε πολύ νερό και… διαφωνίες στο αυλάκι της
κοινωνίας» (1η παράγραφος)
«ώστε να του βρίσκει τα κατάλληλα
μονοπάτια αναζήτησης της γνώσης» (4η παράγραφος)
Η
επιλογή αυτή κάνει το ύφος του κειμένου άμεσο και παραστατικό /κινητοποιεί
συναισθηματικά τον αναγνώστη, ο οποίος συμμερίζεται τον προβληματισμό του
συντάκτη για τις αλλαγές που πρέπει να γίνουν στην εκπαίδευση.
Α4. Προσθήκη, επεξήγηση, χρονική σχέση, συμπέρασμα.
3η
Δραστηριότητα
Α5. Άρθρο στη σχολική εφημερίδα à Τίτλος / Αντικειμενικό ύφος / Χρήση, κυρίως, τρίτου
ρηματικού προσώπου.
Πρόλογος à Επικαιρική αφόρμηση / Πλαίσιο μετάβασης στο κυρίως
θέμα.
Κυρίως θέμα àΟ ρόλος του εκπαιδευτικού στο
σύγχρονο σχολείο.
Μεταδοτικός,
προσαρμοστικός στις εξελίξεις και εμψυχωτικός:
-Πληρέστερη
κατάρτιση των εκπαιδευτικών, συνεχής εξέλιξη του γνωστικού αντικειμένου και
προσαρμογή στα νέα δεδομένα / αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών και εντοπισμός
των αναγκών και ιδιαιτεροτήτων των μαθητών.
-Απομάκρυνση
από τη στυγνή και τυποποιημένη γνώση / έμφαση στην αυτενέργεια του μαθητή,
ενίσχυση της κριτικής σκέψης /ενθάρρυνση των μαθητών να εκφέρουν απόψεις και να
αναζητούν πληροφορίες / βιωματική μάθηση.
-Εμψύχωση
των μαθητών, επιδοκιμασία και επιβράβευση των προσπαθειών τους, παραγωγική
αντιμετώπιση των λαθών / συνεπώς, ο ρόλος είναι κυρίως παιδαγωγικός, ενώ το
σύγχρονο σχολείο είναι μαθητοκεντρικό /
ο δάσκαλος είναι συνοδοιπόρος του μαθητή και όχι αυθεντία.
Επίλογος à Συγκεφαλαιωτικός / Συμπερασματικός.
Β. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ
1η Δραστηριότητα
Β1. Ο ποιητής φαίνεται ότι συμβουλεύει τον δάσκαλο να
τονώσει την αυτενέργεια του μαθητή. Η απομάκρυνση από τη στυγνή μετάδοση
γνώσεων, η συνεργατική μάθηση και η αφύπνιση της κριτικής σκέψης των μαθητών
πρέπει να είναι οι στόχοι του εκπαιδευτικού του έργου. Παράλληλα, καλείται να
προσφέρει στα «παιδιά του» αγάπη και ανθρωπιά, αξίες που θα καθορίσουν τη δια
βίου εξέλιξη της προσωπικότητάς τους.
2η Δραστηριότητα
Β2. Το παραινετικό ύφος του ποιήματος επικυρώνεται με
τις εξής δύο γλωσσικές επιλογές:
α) με τη χρήση
προστακτικής έγκλισης (π.χ. χαμογέλα, μη λες, δώσε), μέσω της οποίας ο
ποιητής παρακινεί, συμβουλεύει, ίσως και προστάζει, έμμεσα, τον δάσκαλο να ακολουθήσει το ανθρωποκεντρικό
περιεχόμενο της μαθησιακής πράξης και β) με τη χρήση β΄ ενικού ρηματικού προσώπου (π.χ. Δεν έχεις τίποτα να πάθεις,
Δάσκαλε άκου) με το οποίο δημιουργείται η αίσθηση του διαλόγου, προσδίδεται
ζωντάνια στον λόγο, κινητοποιείται συναισθηματικά ο αναγνώστης και τονίζεται το
προτρεπτικό και συμβουλευτικό ύφος της ποιητικής δημιουργίας.
Β3. Μεταφορές:
«ζεστή την καθημερνή σου καλημέρα να την πεις» / δίνεται
έμφαση στο ενδιαφέρον του δασκάλου για το λειτούργημά του, στην ουσιαστική
παιδαγωγική σχέση που καλείται να έχει με τους μαθητές του.
«Μα τεντωμένες οι αισθήσεις» /με τη μεταφορά αυτή τονίζεται η
ικανότητα του δασκάλου ν’ αφουγκράζεται τις ανάγκες των μαθητών του.
3η
Δραστηριότητα
Β3. Σκέψεις:
Η ψυχή του δασκάλου είναι ανοιχτή και αγρυπνά, όπως τα μάτια του /οι στίχοι
αυτοί υπαινίσσονται το ψυχικό και συναισθηματικό ενδιαφέρον του δασκάλου για το
λειτούργημά του / μου δίνουν το κίνητρο να αντιληφθώ πως κάθε εκπαιδευτικός
οφείλει να αντιλαμβάνεται τις ανάγκες και τις επιθυμίες των μαθητών του /να
είναι αποδέκτης του διαφορετικού και να μην τους κατηγοριοποιεί /να επιτελεί το
παιδαγωγικό του καθήκον με ενσυναίσθηση…
Συναισθήματα: θαυμασμός / ικανοποίηση
/εμπιστοσύνη στους δασκάλους που επιτελούν επάξια τον μεταδοτικό, παιδαγωγικό
και εμψυχωτικό τους ρόλο …
Περισσότερα κριτήρια αξιολόγησης εδώ.
