ΚΕΙΜΕΝΟ Ι
Γεώργιος Μπαμπινιώτης, Για μια παιδεία ουσίας
Ας μην ξαναπούμε τα κοινότοπα και
αυτονόητα: Ότι μια χώρα και οι πολίτες που την αποτελούν, σε όλες τις εκφάνσεις
τους, άμεσα ή έμμεσα, εξαρτώνται από την Παιδεία, την οποία είναι ικανοί να εξασφαλίσουν.
Θα μπορούσαμε να το πούμε πιο τολμηρά και πιο προκλητικά : μια χώρα και οι
πολίτες της έχουν, τελικά, την Παιδεία που τους αξίζει !
Δεν είναι τυχαίο ότι όλοι οι
θεωρητικοί της Παιδείας, από τον Πλάτωνα μέχρι τους σύγχρονους παιδαγωγούς, δεν
περιορίστηκαν να τονίσουν απλώς τη σπουδαιότητα τής Παιδείας, αλλά επέμειναν
στην ανάγκη και στον αγώνα για μια Παιδεία ουσίας. Τι σημαίνει αυτό; Μπορούμε
να μιλάμε για τρία επίπεδα Παιδείας: το επίπεδο των πληροφοριών, το
επίπεδο των γνώσεων και το επίπεδο της καλλιέργειας. Το πρώτο είναι
ένα απλό, στοιχειώδες επίπεδο. Το δεύτερο είναι ένα υψηλότερο επίπεδο, αυτό της
νοητικής επεξεργασίας των πληροφοριών σε οργανωμένες γνώσεις. Τα δύο επίπεδα
συναποτελούν την εκπαίδευση. Το τρίτο είναι ένα ακόμη υψηλότερο και
απαιτητικότερο επίπεδο, που συνιστά ό,τι ονομάζουμε καλλιέργεια ή μόρφωση.
Πρόκειται για την καλλιέργεια της προσωπικότητας κάθε ανθρώπου, για τη μόρφωση,
δηλαδή τη διαμόρφωσή του σε πρόσωπο, σε αυτόνομη, δημιουργική και
υπεύθυνη οντότητα. Κάθε οργανωμένη Πολιτεία έχει υποχρέωση να εξασφαλίσει για
όλους τους πολίτες της εκπαίδευση και καλλιέργεια. Γι’ αυτόν τον σκοπό
θεσπίστηκαν οι τρεις βαθμίδες της Παιδείας: Προσχολική (Νηπιαγωγείο) και
Πρωτοβάθμια (Δημοτικό σχολείο)- Δευτεροβάθμια (Γυμνάσιο – Λύκειο)- Τριτοβάθμια
(Πανεπιστήμια). Το πέρασμα από την εκπαίδευση στην καλλιέργεια, από την παιδεία
των πληροφοριών και των γνώσεων στην παιδεία της καλλιέργειας είναι το
ζητούμενο στην Παιδεία μιας χώρας. Αυτό επιτυγχάνεται με δύσκολες, λεπτές και
σύνθετες διαδικασίες αγωγής της ψυχής του ανθρώπου, ψυχαγωγίας. Ειδικότερα
επιτυγχάνεται με τη μόρφωση υπεύθυνων προσώπων μέσα από αρχές και αξίες, σ’ ένα
επίπεδο που ξεπερνάει τον ωφελιμισμό και τη χρησιμοθηρία, για να φθάσει στις
κρίσιμες ευαισθησίες (μεταφυσικές, ηθικές, κοινωνικές, ανθρωπιστικές,
αισθητικές), αυτές που οδηγούν τον άνθρωπο στη συνειδητοποίηση του εαυτού του
και του κόσμου. Η εκπαίδευση ως ανάπτυξη της νοημοσύνης και των διανοητικών
ικανοτήτων του ανθρώπου, η καλλιέργεια του νου δηλαδή, είναι η προϋπόθεση για
την καλλιέργεια της ψυχής. Νους και ψυχή συνθέτουν το πνεύμα, αυτό που πρέπει
να καλλιεργεί μια ολοκληρωμένη Παιδεία, μια Παιδεία ουσίας, αφού το πνεύμα
διαφοροποιεί ποιοτικά τον άνθρωπο από τα λοιπά όντα, συνδέοντάς τον με την
άναρχη ουσία που τον δημιούργησε «κατ’ εικόνα και ομοίωσιν», με τον Θεό.
Γλώσσα, λογοτεχνία, ιστορία,
φιλοσοφία, ηθική, ιστορία των ιδεών, των θεσμών και του πολιτισμού, αισθητική
καλλιέργεια (τέχνες), θέατρο και άλλα συναφή αντικείμενα είναι αυτά που θα
συνέθεταν, αν διδάσκονταν σωστά και συστηματικά, μια Παιδεία ουσίας, μια
πραγματική καλλιέργεια της προσωπικότητας του ανθρώπου με ικανότητες
δημιουργικής σκέψης και με απελευθέρωση των δυνάμεων που διαθέτει ο άνθρωπος ως
πνεύμα. Αυτό είναι, νομίζω, το ζητούμενο της Παιδείας μας, το ζητούμενο κάθε
Παιδείας.
KEIMENO II
Καθένας
έχει δικαίωµα στην εκπαίδευση. Η εκπαίδευση πρέπει να παρέχεται δωρεάν,
τουλάχιστον στη στοιχειώδη και βασική της βαθμίδα. Η στοιχειώδης εκπαίδευση
είναι υποχρεωτική. Η τεχνική και επαγγελματική εκπαίδευση θα πρέπει να είναι
διαθέσιμες, κατά γενικό κανόνα, και η πρόσβαση στην ανώτατη παιδεία πρέπει να
είναι ανοιχτή σε όλους, υπό ίσους όρους, ανάλογα µε τις ικανότητές τους.
Η
εκπαίδευση πρέπει να αποβλέπει στην πλήρη ανάπτυξη της ανθρώπινης
προσωπικότητας και στην ενίσχυση του σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων και
των θεμελιωδών ελευθεριών. Πρέπει να
προάγει την κατανόηση, την ανεκτικότητα και τη φιλία ανάµεσα σε όλα τα έθνη και
σε όλες τις φυλές και τις θρησκευτικές οµάδες και να ευνοεί την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων
των Ηνωµένων Εθνών για τη διατήρηση της ειρήνης. Οι γονείς έχουν, κατά
προτεραιότητα, το δικαίωµα να επιλέγουν το είδος της παιδείας που θα δοθεί στα
παιδιά τους.
Οικουμενική διακήρυξη
για τα ανθρώπινα δικαιώματα, άρθρο 26
KEIMENO IIΙ
ΜΠΕΡΤΟΛΤ
ΜΠΡΕΧΤ
(Απευθυνόμενος στους φοιτητές, στο ανοικοδομημένο αμφιθέατρο του
Πανεπιστημίου)
1
Για να μπορείτε να καθόσαστε εδώ: τόσο αίμα
χύθηκε. Μπορεί να το ξεχάσετε να επιθυμείτε.
Να ξέρετε τούτο μοναχά: σ' αυτά τα καθίσματα καθότανε άλλοι
πιο μπροστά από σας
που αργότερα καθίσανε πάνω στο σβέρκο των ανθρώπων.
Επαγρυπνείτε!
2
Πάντα ό,τι να ερευνάτε, ό,τι ν' ανακαλύψετε
ό,τι να μάθετε, δε θα σας χρησιμέψει,
αν δε συνδέετε με τον αγώνα του μυαλού σας
και δε διαχωρίζεστε απ' όλους τους εχθρούς της ανθρωπότητας.
3
Ποτέ να μην ξεχνάτε: κάποιοι όμοιοί σας αγωνίστηκαν
για να μπορείτε εδώ να κάθεστε εσείς κι όχι πια οι προηγούμενοι.
Μην κρύβεστε λοιπόν, μα συναγωνιστείτε
για ν' αποχτήσετε τη γνώση και ποτέ να μην την αρνηθείτε!
ΘΕΜΑΤΑ
ΘΕΜΑ Α
Να πυκνώσετε το περιεχόμενο της 2ης παραγράφου
του ΚΕΙΜΕΝΟΥ Ι σε 60-70 λέξεις.
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Β
Ερώτημα 1ο
Να επιβεβαιώσετε ή να διαψεύσετε τους ακόλουθους ισχυρισμούς που
αναφέρονται στα ΚΕΙΜΕΝΑ Ι και ΙΙ.
Ισχυρισμοί:
α) Το επίπεδο της
παιδείας κάθε χώρας είναι ανεξάρτητο από το επίπεδο των πολιτών της (ΚΕΙΜΕΝΟ Ι).
β) Σύμφωνα με τον συγγραφέα, η
ουσιαστική παιδεία εξαρτάται από την επάρκεια και την ποιότητα των γνώσεων που
μεταδίδει (ΚΕΙΜΕΝΟ Ι).
γ) Η διαμόρφωση ελεύθερων και
αυτοκαθοριζόμενων προσωπικοτήτων αφορά το τρίτο επίπεδο της παιδείας (ΚΕΙΜΕΝΟ
Ι).
δ) Η οικουμενική διακήρυξη για τα ανθρώπινα δικαιώματα
προβλέπει ως υποχρεωτική την πανεπιστημιακή εκπαίδευση (ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΙ).
ε) Σύμφωνα με το άρθρο 26 της οικουμενικής διακήρυξης
ανθρώπινων δικαιωμάτων, στόχος της εκπαίδευσης θα πρέπει να είναι η καλλιέργεια
ανθρωπιστικών αξιών (ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΙ).
Μονάδες 10
Ερώτημα 2ο
α) Εάν υποθέσουμε ότι με τη 2η παράγραφο του ΚΕΙΜΕΝΟΥ Ι, ο συγγραφέας θέλει να πείσει
για την ορθότητα των σκέψεών του, να δείξετε με ποιους τρόπους, μέσα και
γλωσσικές επιλογές πετυχαίνει τον στόχο του αυτόν.
Μονάδες 10
β) «(Η εκπαίδευση) Πρέπει να προάγει την κατανόηση, την ανεκτικότητα και τη φιλία ανάµεσα σε όλα τα έθνη και σε όλες τις φυλές και τις θρησκευτικές οµάδες και να ευνοεί την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων των Ηνωµένων Εθνών για τη διατήρηση της ειρήνης.»
Να ξαναγράψετε το παραπάνω χωρίο με την πλάγια
γραφή από το ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΙ, ξεκινώντας με τη φράση: «Η κατανόηση, η ανεκτικότητα…». Ποιες αλλαγές παρατηρείτε ως προς
το νόημα και το ύφος;
Μονάδες 10
Ερώτημα 3ο
Ποια είναι η πρόθεση του συγγραφέα στην τελευταία παράγραφο του ΚΕΙΜΕΝΟ Ι; Πώς ο τρόπος με τον οποίον επέλεξε ν’ αναπτύξει την παράγραφο υπηρετεί την πρόθεση αυτή;
Μονάδες 10
ΘΕΜΑ Γ
Ποιον προβληματισμό διατυπώνει,
έμμεσα, ο Μ. Μπρεχτ προς τους φοιτητές στο ποίημα (ΚΕΙΜΕΝΟ ΙΙΙ); Να
τεκμηριώσετε τις απόψεις σας, επιλέγοντας τρεις διαφορετικούς κειμενικούς
δείκτες. Ποια είναι η προσωπική σας θέση απέναντι στο πρόβλημα – θέμα που θίγει
ο ποιητής; (150-200 λέξεις).
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Δ
Γράφοντας ένα άρθρο για την
ιστοσελίδα του σχολείου σας κι έχοντας βιώματα από τη μέχρι τώρα φοίτησή σας
στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση, να αναφερθείτε σε τέσσερις τρόπους, με τους
οποίους, κατά τη γνώμη σας, η πολιτεία θα μπορούσε ν’ αναβαθμίσει την ποιότητα της
παρεχόμενης εκπαίδευσης στη βαθμίδα αυτή (350 – 400 λέξεις).
Μονάδες 30
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
ΘΕΜΑ Α
Βασικοί άξονες
περίληψης: Η
ανάγκη για ουσιαστική παιδεία είναι διαχρονική / Η παραδοχή αυτή οδηγεί σε τρία
«επίπεδα παιδείας» / Το πρώτο αφορά τις παρεχόμενες πληροφορίες, το δεύτερο τη
γνώση και το τελευταίο τη μόρφωση / Οι ευθύνες της πολιτείας και οι τρεις
βαθμίδες εκπαίδευσης / Η πορεία από τις πληροφορίες και τις γνώσεις στη
διαμόρφωση της προσωπικότητας…
ΘΕΜΑ Β
Ερώτημα 1ο
Λάθος/Λάθος/ Σωστό/Λάθος/Σωστό
Ερώτημα
2ο
α)
Επίκληση στη λογική (επιχειρήματα) / Αυθεντία: Επίκληση στο ήθος του πομπού
(αξιοπιστία επιχειρημάτων) / Γ’ ρηματικό πρόσωπο / Ειδικό λεξιλόγιο (π.χ.
κρίσιμες ευαισθησίες, διανοητικές ικανότητες κ.λπ.)…
β) Η
κατανόηση, η ανεκτικότητα και η φιλία ανάµεσα σε όλα τα έθνη και σε όλες τις φυλές και
τις θρησκευτικές οµάδες πρέπει να προάγεται από την εκπαίδευση και να ευνοείται
η ανάπτυξη των δραστηριοτήτων των Ηνωμένων Εθνών για τη διατήρηση της ειρήνης /
Νόημα και ύφος - ΕΣ: Δίνεται
έμφαση στο υποκείμενο και το ύφος είναι πιο άμεσο και ζωντανό / ΠΣ: Δίνεται
έμφαση στην πράξη του ποιητικού αιτίου και το ύφος είναι πιο αντικειμενικό και
ουδέτερο.
Ερώτημα 3ο
Η πρόθεση του συγγραφέα είναι να αναφερθεί σε γνωστικά αντικείμενα, τα οποία μπορούν – αν διδαχθούν αποτελεσματικά – να οδηγήσουν σε μία ουσιαστική παιδεία. Έτσι, αναπτύσσει την παράγραφο με τη μέθοδο του αιτίου αποτελέσματος (τα γνωστικά αντικείμενα είναι οι αιτίες που θα οδηγήσουν στο επιθυμητό αποτέλεσμα…)
ΘΕΜΑ Γ
Ο Μ. Μπρεχτ, απευθυνόμενος προς τους φοιτητές,
φαίνεται, έμμεσα, να διατυπώνει τον προβληματισμό για το κατά πόσο η γνώση
είναι χρήσιμη, όταν δε συνοδεύεται από ειρηνικά έργα. Έτσι, προτρέπει τους
φοιτητές, όχι μόνο ν’ αναζητούν τη γνώση, αλλά ν’ αγωνίζονται συνεχώς – ως
μελλοντικοί επιστήμονες – για την ειρήνη, τη δημοκρατία και την προάσπιση των
ανθρώπινων δικαιωμάτων… Κειμενικοί δείκτες: Η κεντρική εικόνα του πανεπιστημιακού αμφιθεάτρου, με τον Μπρεχτ να
μιλάει στους φοιτητές / Χρήση σημείων στίξης (θαυμαστικό: κατά βάση, λειτουργεί εμφατικά) /
Μεταφορές (… που αργότερα
καθίσανε πάνω στο σβέρκο των ανθρώπων… )
Ακολουθεί η προσωπική γνώμη των μαθητών…
ΘΕΜΑ Δ
Επικοινωνιακό
πλαίσιο:
Άρθρο στην ιστοσελίδα του σχολείου
Τίτλος άρθρου
Πρόλογος: Αφόρμηση από
προσωπικά βιώματα των μαθητών / Σύνδεση με το βασικό ζητούμενο
Κυρίως θέμα: Τρόποι ποιοτικής
αναβάθμισης της εκπαίδευσης
- Ουσιαστική αναμόρφωση του πλαισίου σπουδών: Μέθοδοι
διδασκαλίας / Προσέγγιση της γνώσης
- Σχολικά εγχειρίδια
- Επιμόρφωση – επιστημονική, παιδαγωγική – των καθηγητών.
- Υλικοτεχνική υποδομή: Κτήρια, εποπτικά μέσα κ.λπ.
Επίλογος: Συμπερασματικός /
Συγκεφαλαιωτικός.
Περισσότερα κριτήρια αξιολόγησης εδώ.
