Νεοελληνική Γλώσσα Α' Γυμνασίου - Ενότητα 1 - Θεωρία και ασκήσεις

Νεοελληνική Γλώσσα Α' Γυμνασίου - Ενότητα 1

Πρόταση: είναι το σύντομο τμήμα του λόγου που αποτελείται από μια ομάδα λέξεων γραμματικά οργανωμένη που εκφράζει ένα νόημα σαφές και ολοκληρωμένο.

Οι προτάσεις ανάλογα με τη δομή τους-συστατικά τους χωρίζονται:

Προτάσεις απλές	Προτάσεις σύνθετες:	Προτάσεις επαυξημένες:	Προτάσεις ελλειπτικές:
είναι οι προτάσεις που έχουν μόνο τους κύριους όρους της πρότασης, π.χ. Το σπίτι είναι μεγάλο..	είναι οι προτάσεις που έχουν περισσότερα από ένα υποκείμενα , αντικείμενα ή κατηγορούμενα, π.χ. Ο Γιώργος και ο Δημήτρης είναι άρρωστοι.	είναι οι προτάσεις πουέχουν, εκτός από τους κύριους όρους, και άλλους προσδιορισμούς, οι οποίοι λειτουργούν ως συμπληρώματα της έννοιας που δίνουν οι κύριοι όροι, π.χ. Το σπίτι της οικογένειάς μου είναι μεγάλο.	είναι οι προτάσεις από τις οποίες λείπει κάποιος κύριος όρος, γιατί εννοείται από τα συμφραζόμενα, π.χ. [εσύ] Τι κάνεις;

Απλή πρόταση: αυτή που έχει τους κύριου όρους της πρότασης δηλ. το υποκείμενο και το κατηγόρημα.

Υποκείμενο είναι η λέξη ή οι λέξεις που φανερώνουν για ποιον γίνεται λόγος στην πρόταση

 (απαντά στην ερώτηση ποιος –α –ο ποιοι –ες –α και βρίσκεται πάντα σε πτώση ονομαστική)

Κατηγόρημα είναι η λέξη ή οι λέξεις οι οποίες φανερώνουν εκείνο που λέγεται μέσα στην πρόταση για το υποκείμενο. Μπορεί να εκφράζεται με τις εξής μορφές:

Ρήμαàπχ:   Τα σχολεία άνοιξαν.

Ρήμα + Αντικείμενοàπχ:  Οι Φοίνικες δημιούργησαν το αλφάβητο.

Ρήμα + Αντικείμενο + Αντικείμενο (διαφορετικού είδους)à πχ: Ο καθηγητής μαθαίνει στους μαθητές ιστορία.

Ρήμα + Κατηγορούμενοàπχ: Ο μαθητής είναι συνεπής.                         

Άρα η απλή πρόταση μπορεί να έχει μόνο τις ακόλουθες μορφές:

Υ+Ρ

Υ+Ρ+Α

Υ+Ρ+Α+Α

Υ+Ρ+Κ

Οι προτάσεις ανάλογα με το περιεχόμενό τους Χωρίζονται:

Προτάσεις αποφαντικές (ή κρίσης)	Προτάσεις προστακτικές (ή επιθυμίας):	Προτάσεις επιφωνηματικές:	Προτάσεις ερωτηματικές:
είναι οι προτάσεις με τις οποίες δίνεται μια πληροφορία, διατυπώνεται μια γνώμη/κρίση. Εκφέρονται σε οριστική  π.χ.  Τα σχολεία θα ανοίξουν νωρίτερα φέτος.	είναι οι προτάσεις με τις οποίες εκφράζεται επιθυμία, προτροπή ή υπόσχεση, προτροπή, απαγόρευση. Εκφέρονται σε προστακτική και υποτακτική,. π.χ.  Έλα εδώ αμέσως.	είναι οι προτάσεις με τις οποίες εκφράζονται έντονα συναισθήματα (λύπη, χαρά, έκπληξη, θαυμασμός κτλ.). Στον γραπτό λόγο συνοδεύονται με θαυμαστικό (!),ενώ στον προφορικό χαρακτηρίζονται από το ανέβασμα της φωνής, π.χ. Είναι τόσο ωραία εδώ!	είναι οι προτάσεις με τις οποίες εκφράζεται ερώτηση. π.χ.  Πότε θα ανοίξουν τα σχολεία;

               Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε διαφορετικά είδη προτάσεων για να πετύχουμε το σκοπό μας στην επικοινωνία. Η επιλογή μας εξαρτάται κυρίως από τον ακροατή μας (ποιος είναι, τι σχέση έχουμε μαζί του), από τον τρόπο που μεταδίδεται το μήνυμα και τις συνθήκες επικοινωνίας (αν μιλάμε από το τηλέφωνο ή πρόσωπο με πρόσωπο, αν είμαστε μπροστά σε άλλους ή μόνοι με το συνομιλητή μας). Έτσι, μια παράκληση μπορούμε να την εκφράσουμε όχι μόνο με προστακτική πρόταση αλλά και ερωτηματική.

Π.χ

Μπορείς να με βοηθήσεις;

Βοήθησέ με!

Οι προτάσεις ανάλογα με την ποιότητά τους  χωρίζονται:

Προτάσεις καταφατικές: είναι οι προτάσεις που δεν περιέχουν άρνηση, π.χ.  Τα μαθηματικά είναι δύσκολα.

Προτάσεις αρνητικές (ή αποφατικές): είναι οι προτάσεις που περιέχουν άρνηση, π.χ.  Τα μαθηματικά δεν είναι δύσκολα.

Οι προτάσεις σε σχέση με τις άλλες χωρίζονται:

Προτάσεις κύριες (ή ανεξάρτητες): είναι οι προτάσεις που κατά κανόνα μπορούν να σταθούν στον λόγο χωρίς να χρειάζεται να συνδυαστούν με μια άλλη πρόταση,  π.χ. Χθες τελείωσαν τα μαθήματα.

Προτάσεις δευτερεύουσες (ή εξαρτημένες): είναι οι προτάσεις που, για να σταθούν στον λόγο, χρειάζεται να συνδυαστούν με μια άλλη πρόταση,  π.χ. Μου είπε πως θα είναι για πάντα δίπλα μου.

   Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις ως προς τα συστατικά, το περιεχόμενο και την ποιότητα:

Προτάσεις	Ως προς τα συστατικά (δομή)	Ως προς το περιεχόμενο	Ως προς την ποιότητα
Μην το κάνεις αυτό.
Ο μη λογικός άνθρωπος φανερώνεται πάντα σε τέτοιες περιπτώσεις.
Εσύ έλα εδώ αμέσως!
Ούτε ο Νίκος ούτε ο Αλέξης πήραν το βιβλίο.
Μήπως τον φοβάται το παιδί;
Εσύ να κοιτάς τον δρόμο μπροστά σου.
Παιδιά δεν έδωσε ο θεός σε αυτόν.
Ας περάσουν και τα υπόλοιπα παιδιά στην αίθουσα.
Και οι μεν και οι δε ήταν υπέροχοι.

Παράγοντες επικοινωνίας

-       Πομπός: εκπέμπει μήνυμα - Δέκτης: λαμβάνει το μήνυμα

-       Επιτυχής επικοινωνία: ο δέκτης μπορεί να καταλάβει το μήνυμα που του στέλνει ο πομπός.

-       Μέσο επικοινωνίας: φυσικό (πρόσωπο με πρόσωπο επικοινωνία), ή τεχνητό ( τηλέφωνο, η επιστολή, το διαδίκτυο

-       Κώδικας: σύστημα σημείων με κανόνες και αρχές (γλωσσικός, μαθηματικών, πληροφορικής, ζωγραφικής, μουσικής, ενδυματολογικός, μιμόγλωσσα)

  Η κατανόηση του μηνύματος από την πλευρά του δέκτη εξαρτάται από τους εξής παράγοντες:

-       -Από τον κώδικα που χρησιμοποιεί ο πομπός και κατά πόσο αυτός είναι γνωστός-κοινός, τον καταλαβαίνει δηλαδή ο δέκτης.

-       -Από το επίπεδο γνώσης του γλωσσικού κώδικα.

-       - Από την σαφήνεια του μηνύματος.

-       -Από την ψυχική και συναισθηματική κατάσταση στην οποία βρίσκεται ο δέκτης και από τις μέχρι τότε εμπειρίες (βιώματα) που έχει από τα περιβάλλοντα (π.χ. οικογενειακό, σχολικό, κοινωνικό, πολιτισμικό κ.λπ.), μέσα στα οποία έμαθε να σκέφτεται και να λειτουργεί

-       Η διαδικασία της επικοινωνίας έχει πάντα κάποιο συγκεκριμένο στόχο. Ο πομπός, δηλαδή, στέλνει ένα μήνυμα με το οποίο προσπαθεί να πετύχει κάτι.

 Συνθήκες επικοινωνίας: Ο τρόπος μετάδοσης του μηνύματος/ το περιβάλλον, οι σχέσεις των συνομιλητών κ.α

-περιβάλλον (τόπος-χρόνος)

-μέλη( δημιουργός - αποδέκτης

-σκοπός

--τόνος (επίσημος -ανεπίσημος )

- μέσο  (προφορικά -γραπτά)

-μορφή μηνύματος 

-περιεχόμενο

Πολυτροπική επικοινωνία: η επικοινωνιακή μορφή που βασίζεται στο πολυτροπικό κείμενο (κείμενο που συνδυάζει περισσότερους από έναν τρόπους επικοινωνίας για να μεταβιβάσει ένα μήνυμα : γλώσσα, εικόνες, αφίσες, χάρτες, στατιστικοί πίνακες….)

ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1. Να βρείτε το είδος των παρακάτω προτάσεων ανάλογα με την ποιότητά τους (καταφατική, αποφατική).

·         Δε συμφωνώ με τη γνώμη σου.

·         Πόσο ωραία περάσαμε στην εκδρομή!

·         Μη  φωνάζετε.

·         Ο Παύλος είναι καλό παιδί.

·         Να μην τους γνώριζα ποτέ!

·         Δεν ήρθε ακόμα ο Γιάννης;

·         Ανοίξτε τα βιβλία σας.

·         Έχετε καμία ερώτηση;

2. Να βρείτε το είδος των παρακάτω προτάσεων ως προς το περιεχόμενο. (αποφαντικές, προστακτικές, ερωτηματικές, επιφωνηματικές).

·         Τα παιδιά παίζουν.

·         Η Ελένη είναι έξυπνη και σοβαρή.

·         Όχι, δε θα σας κάνω το χατίρι!

·         Πότε θα σε ξαναδούμε;

·         Φεύγετε;

·         Κλείσε την πόρτα.

·         Ο ξένος έφυγε.

·         Πόσο ωραία περνάμε!

·         Ξύπνησες κιόλας;

·         Αύριο θα δώσουμε εξετάσεις στη Βιολογία.

·         Περιμένετε μια στιγμή.

3. Να βρείτε το είδος των παρακάτω προτάσεων ως προς τη δομή τους (απλή, σύνθετη, ελλειπτική, επαυξημένη).

·         Ο ήλιος λάμπει.

·         Ο Σωκράτης ήταν σοφός.

·         Ο πατέρας, η μητέρα και τα παιδιά τραγουδούσαν.

·         Έλα μέσα.

·         Δεν πεινώ.

·         Ο Πυλάδης ήταν ο καλύτερος φίλος του Ορέστη.

·         Διάβασες καλά τα μαθήματά σου;

·         Η Εύα έγινε δασκάλα.

·         Ο αδελφός μου άνοιξε την πόρτα και το παράθυρο.

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

 1 ) Οι παρακάνω εικόνες δείχνουν δύο παιδιά που πάνε πρώτη φορά σε ένα καινούργιο σχολείο. Παρατήρησε την αντίδρασή τους και περίγραψέ την στην τάξη.

               

2 )  Πώς ήταν η  δική σου πρώτη  μέρα στο καινούργιο σχολείο; (εντυπώσεις, σκέψεις, συναισθήματα), Έμοιαζε με  τις αντιδράσεις κάποιου παιδιού από τις εικόνες;

 Β. Δράσεις:

3)  Αφού διαβάσεις για τον τρόπο επικοινωνίας και τους παράγοντες επικοινωνίας ,να βρεις αν είναι επιτυχής ή όχι η επικοινωνία ανάμεσα στο ζευγάρι στο κόμικ; Γιατί; Ονόμασε τους παράγοντες της επικοινωνίας. Ποιος είναι ο πομπός, ο δέκτης, ο κώδικας, το μήνυμα;

4)  Μελέτησε το κείμενο προσεκτικά και απάντησε στις ερωτήσεις.

Αστραδενή   της Ευγενίας Φακίνου

(Η Αστραδενή έρχεται με την οικογένειά της από τη Σύμη και πάει πρώτη μέρα στο καινούριο σχολείο στην Αθήνα.)

Ωραία! Λοιπόν, αυτή είναι η τάξη μου! Η Ε3!... Πρέπει να βάλω κάποιο σημάδι για να τη βρίσκω. Καλά θα δω..., γιατί ο κύριος ανοίγει μια πόρτα... Με σπρώχνει απαλά μέσα...

Πρώτα είδα την κυρία μας. Τη δασκάλα μας. Δεν ξέρω αν είναι νέα ή μεγάλη. Έχει μαζεμένα τα μαλλιά της σφιχτό κότσο και φοράει γυαλιά.

«Τι συμβαίνει, κύριε Γιώργο;».

«Μια καινούργια μαθήτρια, δεσποινίς».

(Ώστε είναι δεσποινίς κι όχι κυρία. Δεν έχει παντρευτεί κι είναι μεγαλούτσικη).

«Στη δική μου τάξη βρήκανε να τη βάλουνε... Έχουμε κιόλας 62 παιδιά. Τέλος πάντων. Ευχαριστώ, κύριε Γιώργο».

Στεκόμουνα κάπου κοντά στην έδρα. Κοίταξα την τάξη. Μεγάλη ήτανε κι όμως νόμιζες ότι θα έσκαγε σε λίγο από τα πολλά παιδιά. Είχε τέσσερις σειρές θρανία. Στα πιο πολλά θρανία καθόντουσαν τρία τρία παιδιά. Και είχε και δυο θρανία στο πλάι της έδρας.

«Βρες μια θέση και κάτσε», μου 'πε η κυρία.

Εκεί στη δεύτερη σειρά στο τρίτο θρανίο κάθονται δυο κορίτσια. Συμπαθητικά μου φαίνονται. Προχωρώ προς τα κει. Όταν φτάνω όμως... έχουν κάτσει στις δυο άκρες του θρανίου και κάνουν ότι δε με βλέπουν. Τι να κάνω τώρα; Να τους πω «πήγαινε πιο μέσα...», δεν μπορώ. Κοιτάζω γύρω. Όλοι κάνουν ότι κοιτάνε τα τετράδιά τους. Ξέρω όμως ότι εμένα κοιτάνε. Τι θα κάνω...

Αναστενάζω. Έχει και παρακάτω θρανίο με άδεια θέση. Πάω για κει.

Κάθονται ένα αγόρι κι ένα κορίτσι. Όταν φτάνω έχουν πιάσει κι αυτοί τις άκριες... Κοιτάω γύρω. Τι να κάνω;... Ακούω και κάτι γέλια... Επίτηδες το κάνουνε... Δε με θέλουνε να καθίσω δίπλα τους. Γιατί;... Πρέπει να 'χω γίνει κόκκινη σαν παντζάρι. Γυρνάω το κεφάλι μου και τους κοιτάω. Ν' άνοιγε η γη να με καταπιεί... Στέκομαι εκεί στη μέση. Στο λαιμό μου κάτι ανεβοκατεβαίνει...

«Ακόμα να καθίσεις;», ρωτάει απ' την έδρα της η κυρία.

Τι να της πω... Ότι αυτοί με κοροϊδεύουν;...

«Έλα να κάτσεις στα πλαϊνά θρανία», μου λέει .Πήγα. 

5) Είναι επιτυχής η επικοινωνία ανάμεσα στην Αστραδενή και τους νέους της συμμαθητές; Ποιον κώδικα επικοινωνίας χρησιμοποιούν και ποιο είναι το μήνυμα;

Ποιον θα βάζατε στη θέση του πομπού και ποιον στη θέση του δέκτη; Δικαιολογήστε την απάντησή σας.

6) Εντόπισε τα λόγια που απευθύνει η δασκάλα α) στον κύριο Γιώργο β) στους μαθητές και γ) στην Αστραδενή.

 Για ποιο θέμα μιλάει κάθε φορά και με ποιο σκοπό;

 Πώς θα χαρακτηρίζατε το ύφος της;

7)Υπογράμμισε στο κείμενο δύο ελλειπτικές προτάσεις και στη συνέχεια  μετάφερέ τες στο τετράδιό σου και συμπλήρωσε τους όρους που λείπουν . Γιατί η συγγραφέας προτίμησε τις ελλειπτικές προτάσεις;

8) Βρες στο κείμενο δύο απλές προτάσεις και μετάτρεψέ τες σε σύνθετες και επαυξημένες.

9) Βρες στο κείμενο μία πρόταση για κάθε είδος: αποφατική, προστακτική επιφωνηματική, ερωτηματική.

10) Η Αστραδενή γυρνά στο σπίτι και αφηγείται στη μητέρα της τις εντυπώσεις της από την πρώτη μέρα στο σχολείο . Γράψε μια παράγραφο χρησιμοποιώντας και διάλογο.

Γ.   Αξιολόγηση:

11) Γράψε μια επιστολή σε έναν φίλο σου από το δημοτικό που έφυγε στο εξωτερικό και διηγήσου την πρώτη μέρα στο καινούργιο σχολείο.

12) Γράψε στο τετράδιο σου ένα δικό σου παράδειγμα για κάθε είδος πρότασης που μάθαμε.

Αναζήτησε εύκολα το υλικό που ψάχνεις, πατώντας κλικ εδώ.