ΘΕΩΡΙΑ (Η ΣΥΝΔΕΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ : ΠΑΡΑΤΑΚΤΙΚΗ, ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΣΥΝΔΕΤΟ ΣΧΗΜΑ)
Η σύνδεση των προτάσεων γίνεται με τρεις τρόπους :
1) Με παράταξη (παρατακτική σύνδεση)
2) Με υπόταξη (υποτακτική σύνδεση)
3) Με ασύνδετο σχήμα
Αναλυτικά :
1) ΠΑΡΑΤΑΚΤΙΚΗ ΣΥΝΔΕΣΗ : Συνδέονται με αυτό τον τρόπο δύο όμοιες προτάσεις (δύο κύριες ή δύο όμοιες δευτερεύουσες)
π.χ.
Βαρέθηκα και έφυγα : εδώ συνδέονται με τον παρατακτικό σύνδεσμο και δύο κύριες προτάσεις.
Πιστεύω ότι είναι πολύ φιλότιμος και θα προοδεύσει. : εδώ συνδέονται με τον παρατακτικό σύνδεσμο και δύο ίδιες (ειδικές) δευτερεύουσες προτάσεις.
Παρατακτικοί σύνδεσμοι :
α) Συμπλεκτικοί: και, ούτε, μήτε.
β) Διαζευκτικοί: ή, ή-ή, είτε, είτε-είτε, είτε-ή.
γ) Αντιθετικοί: αλλά, παρά, όμως, ωστόσο, ενώ, αν και, μόνο (που), μα (χρησιμοποιείται κυρίως στον προφορικό λόγο), εντούτοις, μολαταύτα, εκεί που, (κι) έπειτα, εξάλλου, μάλιστα.
δ) Συμπερασματικοί: λοιπόν, ώστε, άρα, έτσι, που, έπειτα, τότε, ύστερα, επομένως.
2) ΥΠΟΤΑΚΤΙΚΗ ΣΥΝΔΕΣΗ : Συνδέονται με αυτό τον τρόπο δύο διαφορετικές προτάσεις (κύρια με δευτερεύουσα ή δύο διαφορετικές δευτερεύουσες)
π.χ.
Πάρε με τηλέφωνο, όταν έρθεις. : εδώ συνδέονται με τον υποτακτικό σύνδεσμο όταν μια κύρια και μια δευτερεύουσα (χρονική) πρόταση.
Πιστεύω ότι θα έρθει, αν και βρέχει : εδώ συνδέονται τρεις προτάσεις, όλες με υποτακτική σύνδεση. Η πρώτη (κύρια) με τη δεύτερη (δευτερεύουσα ειδική) μέσω του υποτακτικού συνδέσμου ότι και η δεύτερη (δευτερεύουσα ειδική) με την τρίτη, που είναι μεν δευτερεύουσα, αλλά διαφορετική (εναντιωματική) με τον υποτακτικό σύνδεσμο αν και.
Υποτακτικοί σύνδεσμοι :
α) Ειδικοί: ότι, πως, που.
β) Χρονικοί: όταν, σαν, ενώ, καθώς, κάθε που, αφού, αφότου, πριν (να), μόλις, προτού, προτού, ώσπου, ωσότου, όσο που, εφόσον, άμα, εκεί που (= μόλις), ευθύς ως.
γ) Αιτιολογικοί: επειδή, αφού, καθώς, διότι, μια και, μια που.
δ) Υποθετικοί: αν, εάν, (άμα, σαν).
ε) Τελικοί: να, για να.
στ) Αποτελεσματικοί: ώστε, ώστε να, έτσι που, που, (για να).
ζ) Διστακτικοί ή ενδοιαστικοί: μη(ν), μήπως.
η) Εναντιωματικοί / παραχωρητικοί: αν και, μολονότι, μόλο που, παρ’ όλο που, και που, και ας, και αν, και αν ακόμη, ακόμη και αν, έστω και αν, παρ’ ότι, ενώ, και που, και ας.
3) ΑΣΥΝΔΕΤΟ ΣΧΗΜΑ: Συνδέονται με αυτό τον τρόπο δύο όμοιες προτάσεις (δύο κύριες ή δύο όμοιες δευτερεύουσες). Η σύνδεση γίνεται με κόμμα (,)
π.χ.
Έφαγαν,ήπιαν,κοιμήθηκαν : εδώ συνδέοναι τρεις όμοιες προτάσεις (κύριες) με το κόμμα (ασύνδετο σχήμα)
Ξέρω ότι ο άνθρωπος γεννιέται, ζει και πεθαίνει ελεύθερος : εδώ συνδέονται τέσσερις : Η πρώτη (κύρια) συνδέεται με τη δεύτερη (δευτερεύουσα ειδική) με τον υποτακτικό σύνδεσμο ότι. Η δεύτερη (δευτερεύουσα ειδική) συνδέεται με την τρίτη (δευτερεύουσα ειδική) με το κόμμα (σχήμα ασύνδετο). Τέλος η τρίτη (δευτερεύουσα ειδική) συνδέεται με την τέταρτη (δευτερεύουσα ειδική) με τον παρατακτικό σύνδεσμο και.
