Γράφει ο Κωνσταντίνος Λαγός
Μία πρόσφατη αρχαιολογική μελέτη αποκάλυψε ότι οι αρχαίοι Έλληνες είχαν ενσωματώσει σε πολλούς ναούς και ιερά, ράμπες που έδιναν πρόσβαση σε επισκέπτες με κινητικά προβλήματα και ειδικές ανάγκες πριν από χιλιάδες χρόνια. Τα αρχαιολογικά στοιχεία φαίνεται να επιβεβαιώνουν τις περιορισμένες φιλολογικές πηγές, κυρίως με αναφορά στην Αθήνα της κλασικής εποχής, που υπονοούν την ύπαρξη μέτρων για τη μετακίνηση των πιο αδυνάμων πολιτών με προβλήματα υγείας.
Ράμπες στα αρχαία ελληνικά ιερά
Για πολλά χρόνια ήταν γνωστό στους αρχαιολόγους ότι σε πολλούς ναούς και ιερά της αρχαίας Ελλάδας υπήρχαν χτιστές ράμπες που οδηγούσαν στην είσοδό τους. Οι ράμπες είχαν προστεθεί μετά την ανέγερση των μνημείων και δεν είχαν κάποια χρησιμότητα στην αρχιτεκτονική των κτηρίων.
Ο ναός της Δήμητρας της κλασικής εποχής στη Σεγέστα (Σικελία). Μπροστά διακρίνεται η χτιστή ράμπα προς το ναό. Πηγή: Flickr
Για το λόγο αυτό, δεν υπήρχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη μελέτη τους. Στην καλύτερη περίπτωση απλά αναφερόταν η ύπαρξή τους στα επιστημονικά δημοσιεύματα των κτηρίων στα οποία είχαν ενσωματωθεί.
Μία νέα θεωρία
Το 2020 η αρχαιολόγος δρ. Ντέμπι Σνιντ (Debby Sneed) και καθηγήτρια στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια, δημοσίευσε την πρώτη μελέτη των ραμπών στα θρησκευτικά κέντρα της αρχαίας Ελλάδας. Κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ήταν αποκλειστικά για να διευκολύνουν τις μετακινήσεις προσκυνητών με κινητικά προβλήματα.
Καθώς ναοί και ιερά με ενσωματωμένες ράμπες υπάρχουν σε διάφορα σημεία του ελληνικού κόσμου, είναι εμφανές ότι ήταν μία αρκετά διαδεδομένη τακτική στους αρχαίους Έλληνες.
Αττικός αμφορέας στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης που χρονολογείται γύρω στο 480 π. Χ. Η ζωγραφική παράστασή του δείχνει ένα Αθηναίο οπλίτη να αναχωρεί για τον πόλεμο -μάλλον με τους Πέρσες- και να τον αποχαιρετά ένας ηλικιωμένος άνδρας που ακουμπά πάνω σε μπαστούνι. Πηγή: www.metmuseum.org/art/collection/search/254897
Σύμφωνα με την δρ. Σνιντ: «Οι αρχαιολόγοι γνώριζαν για τις ράμπες στους αρχαίους ελληνικούς ναούς, αλλά τις αγνοούσαν συστηματικά στις δημοσιεύσεις τους για την ελληνική αρχιτεκτονική. Πριν από περισσότερα από 2.000 χρόνια, οι αρχαίοι Έλληνες ξόδεψαν χρόνο και χρήμα για να φτιάξουν ράμπες προκειμένου να βοηθήσουν άτομα που δεν μπορούσαν εύκολα να ανεβαίνουν ή να κατεβαίνουν σκάλες, και όλα αυτά χωρίς στοχευμένη νομοθεσία που να τους απαιτεί να το κάνουν».
Με βάση τα στοιχεία που διαθέτουμε σήμερα, όντως δεν υπάρχει πουθενά αναφορά στην υποχρέωση οι ναοί να έχουν ράμπες για την πρόσβαση σε αυτά από άτομα με κινητικά προβλήματα. Δεν αποκλείεται, όμως, να βρεθεί κάποτε μία αρχαία ελληνική επιγραφή που να καταγράφει νόμο που να επιβάλει να υπάρχουν ράμπες στους ναούς μιας πόλης.
Στα Ασκληπιεία
Η Ντέμπι Σνιντ διαπίστωσε ότι αυτές οι ράμπες ήταν ιδιαίτερα κοινές σε θρησκευτικούς χώρους που συνδύαζαν τη λατρεία μιας θεότητας με θεραπείες. Αυτό ισχύει κυρίως για τα πολλά Ασκληπιεία της αρχαίας Ελλάδας, που ήταν ουσιαστικά τα πρώτα νοσοκομεία στην ιστορία.
Αναθήματα του Ασκληπιείου της Κορίνθου στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κορίνθου. Πηγή: www.corinth-museum.gr/en/museum/exhibition-areas/asklepieion-the-healing-sanctuary/
Λόγω της φύσης των ιερών αυτών, το ποσοστό των επισκεπτών με αναπηρίες, και άλλα προβλήματα υγείας ήταν ιδιαίτερα μεγάλο.
Για παράδειγμα, στο Ασκληπιείο της Κορίνθου, οι αρχαιολόγοι έχουν βρει ένα μεγάλο αριθμό αφιερωμάτων στον θεό με τη μορφή ποδιών. Αυτό δείχνει ότι οι άνθρωποι με κινητικά προβλήματα επιζητούσαν θεραπεία ή βελτίωση στην κατάστασή τους επισκεπτόμενοι κάποιο Ασκληπιείο.
Έτσι, οι ράμπες θα ήταν ακόμη πιο απαραίτητες στα ιερά αυτά σε σχέση με τα υπόλοιπα όπου δεν γίνονταν θεραπείες ασθενειών.
Σύμφωνα με την Σνιντ, αυτό πράγματι ισχύει για το Ιερό του Ασκληπιού στην Επίδαυρο, όπου οι αρχαιολογικές ανασκαφές έχουν αποκαλύψει 11 πέτρινες χτιστές ράμπες ενσωματωμένες σε εννέα διαφορετικά κτήρια στο συγκρότημα του ιερού. Φαίνεται ότι οι κατασκευές χρονολογούνται γύρω στο 370 π. Χ.
Πρόνοια για άτομα με ειδικές ανάγκες
Αναπαράσταση της Θόλου του Ασκληπιείου της Επιδαύρου όπου διακρίνεται η χτιστή ράμπα στην είσοδό του. Πηγή: www.science.org © 2019 John Goodinson; Scientific adviser John Svolos/Anasynthesis Project
Η έρευνα της Ντέμπι Σνιντ αναδεικνύει τις χτιστές ράμπες των αρχαίων ελληνικών ιερών και ναών ως την πρώτη γνωστή απόδειξη μίας κοινωνίας που προσάρμοζε την αρχιτεκτονική της για να υποβοηθήσει τα μέλη της με ειδικές ανάγκες.
Το γεγονός λοιπόν ότι τα τελευταία χρόνια πολλές εκκλησίες έχουν αναγείρει ράμπες στην είσοδο για να διευκολύνουν την πρόσβαση πιστών με κινητικά προβλήματα, δεν είναι καινοτομία της σύγχρονης εποχής, αλλά αντιγράφει κάτι για το οποίο οι αρχαίοι Έλληνες είχαν προνοήσει πριν από 2.500 χρόνια.
Το άρθρο της Δρος. Ντέμπι Σνιντ, τιτλοφορείται «The architecture of access: ramps at ancient Greek healing sanctuaries» (Η αρχιτεκτονική της πρόσβασης: ράμπες σε αρχαία ελληνικά θεραπευτικά ιερά») δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Antiquity, Τόμος 94, Έκδοση 376, Αύγουστος 2020, σελίδες 1015 – 1020.
https://www.mixanitouxronou.gr