Οι ψυχικές ασθένειες ξεκίνησαν να απασχολούν την ανθρωπότητα από τα αρχαία χρόνια.
Αν και αρχικά ερμηνεύονταν ως θεϊκή τιμωρία ή αποδίδονταν στις υπερφυσικές δυνάμεις του πάσχοντα, με τη συμβολή των αρχαίων ελλήνων, η ψυχική νόσος απέκτησε ένα χαρακτήρα λιγότερο μυστικιστικό και περισσότερο ιατρικό.
Αρχαία Ελλάδα – Η ψυχική ασθένεια ως ιατρικό πρόβλημα
Ο Ιπποκράτης, ως θεμελιωτής της ορθολογικής ιατρικής, ήταν αυτός που εισήγαγε μια πιο ρεαλιστική ερμηνεία της ψυχικής νόσου.
“Ο Ιπποκράτης είπε ότι, αν θέλουμε να δούμε τα αίτια των ιατρικών διαταραχών, πρέπει να κοιτάξουμε τον ίδιο τον άνθρωπο. Αν θέλουμε να δούμε τα αίτια των ψυχικών διαταραχών, πρέπει να κοιτάξουμε τον εγκέφαλο του ανθρώπου”, εξήγησε ο κ. Κοντής Δημήτριος στη Μηχανή του Χρόνου.
Οι αρχαίοι αντιμετώπιζαν τους ψυχασθενείς με φροντίδα. Η ιπποκρατική αντίληψη έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην ανθρωπιστική αντίληψη ενώ τα ασκληπιεία θεραπευτήρια ήταν ένα ασφαλές μέρος για όσους έπασχαν από ψυχασθένεια
Η σκέψη του πατέρα της σύγχρονης ιατρικής βρήκε πρακτική εφαρμογή στα Ασκληπιεία, τα θεραπευτήρια της αρχαιότητας. Eκεί νοσηλεύονταν οι ψυχασθενείς.
O κ. Στέλιος Στυλιανίδης, ψυχίατρος, ψυχαναλυτής και καθηγητής κοινωνικής ψυχιατρικής στο Πάντειο πανεπιστήμιο, περιέγραψε τη λειτουργία των αρχαίων νοσοκομείων:
“Ο Ασκληπιός επένδυε στην ελπίδα και στην ακρόαση του κάθε ασθενή ξεχωριστά, προκειμένου να βρεθεί ένας τόπος παρηγοριάς και θεραπείας. Συχνά, πρότεινε στους ασθενείς του να κοιμούνται, γιατί πίστευε, ότι η θεραπευτική λειτουργία του ύπνου, μπορεί να λειτουργεί αποτελεσματικά απέναντι στην οδύνη.
Επίσης, προέτρεπε τους ασθενείς του να χαλαρώνουν, ώστε να μπορούν να πουν τα βαθύτερα συναισθήματά τους. Να μπορούν να άρουν τα συνειδητά εμπόδια και να εκφράσουν τους ασυνείδητους συνειρμούς και αυτό που συνδέεται με την οδύνη τους.
Η θεραπεία στα Ασκληπιεία ήταν μεταξύ θρησκευτικής τελετουργίας, τέχνης και ιατρικής πράξης. Έδιναν χρόνο στους ασθενείς να αφηγηθούν αυτά που συνέβαιναν στη ζωή τους ενώ τμήμα της διαδικασίας ήταν και η αφήγηση των ονείρων”.
Ο Πλάτωνας για την προστασία των ψυχασθενών
Η ανθρωπιστική αντιμετώπιση των Αρχαίων Ελλήνων για την ψυχική νόσο συναντάται και στην Πολιτεία του Πλάτωνα, όπου υπήρχαν νόμοι για την προστασία και την φροντίδα των ψυχασθενών.
Όπως ανέφερε ο κ. Στυλιανίδης, “ο Πλάτωνας έχει συστήσει δύο πολύ βασικούς νόμους. Την ανάγκη να προστατεύει η οικογένεια τον ασθενή στο σπίτι του και όχι να επιδιώκει τον εγκλεισμό του σε κάποιο ίδρυμα και από την άλλη προβλέπονταν ποινές για τις ανεύθυνες οικογένειες, που δεν φρόντισαν με επαρκή τρόπο τους ψυχικά ασθενείς συγγενείς τους”.
Βυζάντιο και ψυχασθένεια
Η ανάγκη αντιμετώπισης των ψυχασθενών με υγιείς όρους συνεχίστηκε και στο Βυζάντιο.
“Οι επίσκοποι του Βυζαντίου έκαναν σπουδές στην Θεολογική αλλά και στην Ιατρική σχολή της Αθήνας, ώστε να διδαχτούν τις βασικές αρχές της Ιπποκρατικής Ιατρικής και να τις εφαρμόσουν σε εκκλησιαστικά ιδρύματα” εξηγεί ο κ. Στυλιανίδης.
Η υγιής αντιμετώπιση των ψυχασθενών συνεχίστηκε και στο Βυζάντιο. Τα εκκλησιαστικά ιδρύματα και τα πτωχοκομεία είχαν αναλάβει την περίθαλψή τους ενώ για να αποφευχθεί η ταύτιση των ασθενών με “δαιμονισμένους” είχε οριστεί χάρτα διαγνωστικών κριτηρίων
Ωστόσο, επειδή οι προκαταλήψεις περί δαιμόνιων που εισβάλλουν στην ψυχή μεσουρανούσαν στην βυζαντινή αυτοκρατορία, είχε οριστεί μία χάρτα διαγνωστικών κριτηρίων, που ξεχώριζε την ψυχική ασθένεια με άλλου τύπου κοινωνικές συμπεριφορές και παρεκκλίσεις. Μάλιστα, όσοι παρέβλεπαν τα συγκεκριμένα κριτήρια και δρούσαν με βλαπτικό τρόπο απέναντι στους ασθενείς, τιμωρούνταν με βαρύτατες ποινές.
Μια ακόμη καινοτομία, ήταν οι “κινητές μονάδες ψυχικής υγείας“, όπως θα ονομάζονταν στη σημερινή εποχή. Οι αρμόδιοι που στελέχωναν τις μονάδες, στέλνονταν σε χωριά μακρυά από τα αστικά κέντρα και κατά συνέπεια μακρυά από τα πτωχοκομεία, που συνήθιζαν να νοσηλεύονται οι ψυχασθενείς, για να προσφέρουν τις κατάλληλες υπηρεσίες στους νοσούντες.
“Οι βυζαντινοί φαίνεται πως ήταν πολύ πιο προχωρημένοι από τους ανθρώπους του Μεσαίωνα ή από την εποχή των ασύλων, που εμφανίστηκαν αργότερα στην Ευρώπη“, όπως σχολίασε ο κ. Στυλιανίδης.
Μεσαίωνας. Οι “δαιμονισμένοι” στην πυρά
“Στο Μεσαίωνα τα πράγματα ήταν τελείως διαφορετικά. Κυριαρχούσε η δαιμονολογία. Οι ψυχασθενείς αντιμετωπίζονταν σαν όργανα του διαβόλου ενώ υπήρχε και το “σφυρί των μαγισσών”, το περίφημο βιβλίο της Ιεράς εξέτασης. Ήταν η “Βίβλος” της εποχής, που θεωρούσε τους ψυχικά ασθενείς μάγους και γι’ αυτό έπρεπε να καούν στην πυρά”, λέει η κ. Δουβίκα Γεωργία, υπεύθυνη του μουσείου στο Δρομοκαΐτειο.
Στο Μεσαίωνα οι ψυχικά ασθενείς θεωρούνταν δαιμονισμένοι και η ψυχική νόσος, μίασμα. Ο μοναδικός τρόπος εξαγνισμού τους ήταν η καύση στην πυρά
Η Ιερά Εξέταση είχε αφανίσει πάρα πολύ μεγάλο αριθμό ψυχασθενών.
Πίστευαν πως μέσα τους επικρατούσε ο διάβολος, ο οποίος τους καθόριζε την κοινωνική συμπεριφορά. Και ο μοναδικός τρόπος εξαγνισμού τους ήταν η πυρά.
“Ήταν η περίοδος που κυριαρχούσαν οι προκαταλήψεις. Η ψυχική ασθένεια αποτελούσε κάτι μιαρό, το οποίο έπρεπε με κάθε τρόπο να εξοβελιστεί από τον κοινωνικό ιστό”, συμπληρώνει ο κ. Στυλιανίδης.