Έλλειμμα ανθρωπιάς - Κριτήριο αξιολόγησης στα Νέα Ελληνικά Γ' ΕΠΑΛ με απαντήσεις

 

Α. ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Η Κραυγή της Σιωπής

Απόσπασμα από το βιβλίο «Η Κραυγή της Σιωπής» του Ιστορικού – Πανεπιστημιακού Σπύρου Τζόκα, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα, 2018.

   ΜΕΡΑ ΜΑΓΙΟΥ[1] […] Μια φωτογραφία, χίλιες λέξεις που λέει και ο λαός μας. Ο τριαντάχρονος Τάσος Τούσης, από το Ασβεστοχώρι, νεκρός στο δρόμο και η μητέρα του πεσμένη στα γόνατα, ικέτιδα προς τους χωροφύλακες να σταματήσουν να πυροβολούν και να πέφτουν και άλλοι νέοι νεκροί και τραυματίες στο λιθόστρωτο…

Εικόνα αρχαίας τραγωδίας.

   Και στη συνέχεια η ιστορία του, η μικρή ιστορία ενός έντιμου βιοπαλαιστή. Ο Τάσος ήταν επαγγελματίας οδηγός και συντηρούσε την οικογένεια του, την μητέρα του και τις τέσσερις αδελφές του. Προκομμένος και εργατικός νέος, καθώς ήταν, κατάφερε μετά το γάμο του να αποκτήσει με φοβερές οικονομίες ένα μεταχειρισμένο αυτοκίνητο, για να δουλέψει μόνος του. Η καπνεργάτρια Έλλη, η γυναίκα του, ήταν πάντα στο πλευρό του και τον βοηθούσε. Έχτιζαν τη ζωή τους λιθαράκι – λιθαράκι.

   Στις 9 Μαϊου οι αυτοκινητιστές είχαν κηρύξει απεργία. Ο Τάσος, όπως έκανε πάντα, απέργησε. Δεν πήγε στη δουλειά και κατέβηκε στη συγκέντρωση με τους συναδέλφους του. Στη διαδήλωση ομάδα απεργών προσπάθησαν να εμποδίσουν κάποιους απεργοσπάστες.

   Σε μια τέτοια ενέργεια, στην οδό Μεγάλου Αλεξάνδρου, οι χωροφύλακες επιτέθηκαν στους διαδηλωτές με πυροβολισμούς. Πυροβολισμούς στο ψαχνό. Εκεί ο Τάσος άφησε την τελευταία του πνοή. Το παλικάρι που καμάρωναν οι συγγενείς και οι φίλοι του. Το αποκούμπι της χαροκαμένης μάνας.

   Η αξία της ζωή ήταν αρκετά υποτιμημένη. Και το γνώριζαν καλά οι βασανισμένες αυτές γυναίκες.

   Η φωτογραφία αυτή απέκτησε τη δική της ιστορία. Ο σπαραγμός της μάνας έγινε πηγή έμπνευσης για τον τότε 27χρονο, ανερχόμενο ποιητή, Γιάννη Ρίτσο.

   Με τον τίτλο «Μοιρολόι», η εφημερίδα Ριζοσπάστης φιλοξενούσε, στις 12 Μαΐου, τα πρώτα δείγματα της νέας ποιητικής του συλλογής.

   Ο «Επιτάφιος» γνώρισε, εν τη γενέσει, τις διώξεις και τον αποκλεισμό, αλλά είχε μεγάλη απήχηση στον λαό. Παραδόθηκε, τελικά, στην πυρά μαζί με τα άλλα «απαγορευμένα βιβλία» που την καταστροφή τους διέταξε η δικτατορία του Μεταξά, που επιβλήθηκε λίγους μήνες αργότερα. Στους στύλους του Ολυμπίου Διός κάηκαν τα τελευταία 250 εναπομείναντα αντίτυπα, μαζί με άλλα «ανατρεπτικά» βιβλία.

 

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

1^η δραστηριότητα

Α1. Ποια συμπεράσματα για την πολιτική κατάσταση της εποχής, στην οποία αναφέρεται το Κείμενο, μπορείτε να εξάγετε και από ποια συγκεκριμένα περιστατικά; Να οργανώσετε την απάντησή σου σε 60-70 λέξεις.

Μονάδες 15

2^η δραστηριότητα

Α2. α) Ο συγγραφέας, στο κείμενό του, επικαλείται το συναίσθημα, προκειμένου να ευαισθητοποιήσει τον αναγνώστη και να τον πείσει για την αξία του σεβασμού των στοιχειωδέστερων ανθρώπινων δικαιωμάτων, όπως αυτό της ζωής. Να αναφέρετε τρία μέσα που χρησιμοποιεί στην προσπάθειά του αυτή, με σχετικές παραπομπές στο κείμενο.

Μονάδες 10

β) Ποιες παρατηρήσεις μπορείτε να κάνετε για το ύφος του κειμένου; Να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με αναφορές σε δύο γλωσσικές επιλογές που, κατά τη γνώμη σας, διαμορφώνουν το ύφος του λόγου.

Μονάδες 5

3^η δραστηριότητα

Α3. Η βία, ως χαρακτηριστικό φαινόμενο κοινωνικής παθογένειας, εμφανίζεται σε κοινωνίες όπου απουσιάζει ο ανθρωπισμός. Σε άρθρο σας στη σχολική εφημερίδα (200 – 250 λέξεις) να αναφερθείτε στις συνέπειες του ελλείμματος ανθρωπιάς στη σύγχρονη κοινωνία.

Μονάδες 20

---

[1] Το επεισόδιο σημειώθηκε στις 9 Μαϊου 1936 στη Θεσσαλονίκη.

Β. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Θαρθεί καιρός

Εισαγωγικό σημείωμα: Η Κατερίνα Γώγου υπήρξε ηθοποιός και ποιήτρια. Το ποίημα προέρχεται από την ποιητική συλλογή της Ιδιώνυμο

Θαρθεί καιρός που θα αλλάξουν τα πράγματα.

Να το θυμάσαι Μαρία.

θυμάσαι Μαρία στα διαλείμματα εκείνο το παιχνίδι

που τρέχαμε κρατώντας τη σκυτάλη

-μη βλέπεις εμένα- μην κλαις. Εσύ είσ’ η ελπίδα

άκου θάρθει καιρός

 που τα παιδιά θα διαλέγουν γονιούς

δε θα βγαίνουν στην τύχη

Δε θα υπάρχουν πόρτες κλειστές

με γερμένους απέξω

και τη δουλειά

θα τη διαλέγουμε

δεν θα ‘μαστε άλογα να μας κοιτάνε στα δόντια.

Οι άνθρωποι -σκέψου!- θα μιλάνε με χρώματα

και άλλοι με νότες

Να φυλάξεις μοναχά

σε μία μεγάλη φιάλη με νερό

λέξεις και έννοιες σαν και αυτές

απροσάρμοστοι – καταπίεση – μοναξιά – τιμή – κέρδος – εξευτελισμός  

για το μάθημα της ιστορίας.

Είναι Μαρία -δε θέλω να λέω ψέματα-

δύσκολοι καιροί.

Και θάρθουνε κι άλλοι

Δεν ξέρω -μην περιμένεις και από μένα πολλά-

τόσα έζησα τόσα έμαθα τόσα λέω

και απ’ όσα διάβασα ένα κρατάω καλά:

«Σημασία έχει να παραμένεις άνθρωπος».

Θα την αλλάξουμε τη ζωή!

Παρ’ όλα αυτά Μαρία.

 

 

                                                                 ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

1^η δραστηριότητα

Β1. Να παρουσιάσετε σε μία παράγραφο 60 – 80 λέξεων το νόημα των τριών τελευταίων στίχων: «Σημασία έχει να παραμένεις άνθρωπος». Θα την αλλάξουμε τη ζωή! Παρ’ όλα αυτά Μαρία».

Μονάδες 15

2^η δραστηριότητα

Β2. Να σχολιάσετε τη μεταφορά που εντοπίζεται στους παρακάτω στίχους:

«Να φυλάξεις μοναχά

σε μία μεγάλη φιάλη με νερό

λέξεις και έννοιες σαν και αυτές

απροσάρμοστοι – καταπίεση – μοναξιά – τιμή – κέρδος – εξευτελισμός 

για το μάθημα της ιστορίας».

Μονάδες 15

3^η δραστηριότητα

Β3. Ποιο είναι το βασικό θέμα που αναδεικνύεται στο ποίημα «Θαρθεί καιρός» της Κατερίνας Γώγου. Η απάντησή σας να στηρίζεται σε τρεις κειμενικούς δείκτες (εκφραστικά μέσα, γλωσσικές επιλογές κ.λπ. (100 - 150 λέξεις).

Μονάδες 20

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Α. ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

1^η δραστηριότητα

Α1. Συμπεράσματα για την πολιτική κατάσταση της εποχής:

• Χρήση όπλων σε μαζικές συγκεντρώσεις από τους εντεταλμένους για την τάξη και την ασφάλεια των πολιτών / Επομένως, η βία ήταν μέσο επιβολής της τάξης που έφθανε στα όρια της τρομοκρατίας.
• Υποτίμηση της ανθρώπινης ζωής και αφαίρεση αυτής με τη βία.
• Απαγόρευση της ελεύθερης ανάγνωσης βιβλίων – λογοκρισία και καταστροφή όλων όσων κρίνεται πως με το ανατρεπτικό τους περιεχόμενο προκαλούν τους πολίτες στη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους.

• Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι οι πολιτικές συνθήκες που επικρατούν στην εποχή που αναφέρεται το κείμενο είναι αυταρχικές και ανελεύθερες.

Τα περιστατικά – γεγονότα που αποδεικνύουν τα παραπάνω είναι:

• Η απροκάλυπτη αστυνομική βία
• Ο «Επιτάφιος» του Γιάννη Ρίτσου, ποιητική σύνθεση με πηγή έμπνευσης το περιστατικό της δολοφονίας και ειδικά τη φωτογραφία με τη χαροκαμένη μάνα, υπέστη διώξεις και τελικά παραδόθηκε στην πυρά μαζί με τα άλλα «απαγορευμένα / ανατρεπτικά βιβλία».

2^η δραστηριότητα

Α2. α)  Συναισθηματικά φορτισμένο λεξιλόγιο (Εικόνα αρχαίας τραγωδίας) / Μεταφορικός λόγος (Το αποκούμπι της χαροκαμένης μάνας) /  Εικονοπλαστικός λόγος (Σε μια τέτοια ενέργεια, στην οδό Μεγάλου Αλεξάνδρου, οι χωροφύλακες επιτέθηκαν στους διαδηλωτές με πυροβολισμούς. Πυροβολισμούς στο ψαχνό. Εκεί ο Τάσος άφησε την τελευταία του πνοή)

β)  Ποιητική λειτουργία της γλώσσας «…και η μητέρα του πεσμένη στα γόνατα, ικέτιδα προς τους χωροφύλακες να σταματήσουν να πυροβολούν…», αξιολογικά/κατευθυντικά επίθετα έντιμος, προκομμένος, εργατικός κ.ά. Με αυτές τις γλωσσικές επιλογές το ύφος του λόγου γίνεται απλό, ζωντανό, δραματικό, προκειμένου, με ανάλογο τρόπο, να αποτυπωθεί η τραγική ιστορία του θανάτου ενός λαϊκού αγωνιστή. 

3^η δραστηριότητα

Α3.

Άρθρο: τίτλος

Πρόλογος: αφόρμηση από την επικαιρότητα

Ζητούμενο: Συνέπειες ελλείμματος ανθρωπιάς:

• Η ανελευθερία του ατόμου. Καθηλώνεται η κριτική του σκέψη, η αυτοκριτική και η αυτογνωσία του. Εγκλωβίζεται στη λογική του συρμού και στο υλιστικό πρότυπο. Ηθική αποτελμάτωση, κυριαρχία ιδεοληψιών και κατώτερων ενστίκτων.
• Χαλάρωση κοινωνικής συνοχής. Το «δίκαιο της πυγμής» γίνεται ρυθμιστικός παράγοντας κοινωνικής συμπεριφοράς. Ο ατομικισμός επικρατεί, αντί της συλλογικότητας. Διασαλεύεται η κοινωνική ομαλότητα και συνοχή. Οξύνονται τα φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας. Απουσία κοινών στόχων και δράσεων.
• Καταστρατήγηση δικαιωμάτων σε εθνικό επίπεδο. Η κοινωνία «συνθλίβεται» από τη συχνή παραβίαση των ατομικών και κοινωνικών ελευθεριών. Ο ρατσισμός, ο φανατισμός, η μισαλλοδοξία προκαλούν περιστατικά βίας και εγκληματικότητας. Παραβίαση  ιδιωτικότητας και παραπληροφόρηση. Συντρίβεται η αξιοπρέπεια του ανθρώπου.
• Παραβίαση δικαιωμάτων σε διεθνές επίπεδο. Πόλεμος, τρομοκρατία, αυταρχικά καθεστώτα, βασανιστήρια, θανατική ποινή, λογοκρισία υπονομεύουν την αξία της ανθρώπινης οντότητας. Επέμβαση των ισχυρών στα εσωτερικά ζητήματα αδύναμων κρατών. Παραβίαση της εθνικής ανεξαρτησίας και αυτοδιάθεσης των λαών. Υποσιτισμός, ένδεια, αναλφαβητισμός αποτελούν όνειδος για την παγκόσμια κοινότητα. Το οικολογικό πρόβλημα απειλεί τη διατήρηση και την ποιότητα της ανθρώπινης ζωής στον πλανήτη.

Επίλογος: Ανακεφαλαιωτικός

 

Β. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 

1^η δραστηριότητα

Β1. Η ποιήτρια μιλάει στην Μαρία, αλλά και σε όλους τους προβληματισμένους νέους. Ξεκινάει το ποίημά της με την απαρασάλευτη πίστη ότι «Θά ‘ρθει καιρός που θ’ αλλάξουν τα πράγματα», για να ολοκληρώσει με την μεγάλη αλήθεια: «Θα την αλλάξουμε τη ζωή παρ’ όλα αυτά, Μαρία.  Σημασία έχει να παραμένεις άνθρωπος». Μόνο με ανθρώπους που διατηρούν την ανθρωπιά τους, η ζωή αυτή αλλάζει. Με ανθρώπους που δε χάνουν το κουράγιο τους, δε χάνουν την ελπίδα και την πίστη τους και πηγαίνουν κόντρα στο ρεύμα της εποχής και τους δύσκολους αυτούς καιρούς που ο άνθρωπος είναι τόσο ευεπίφορος στο «ξεστράτισμα» από τον δρόμο της ανθρωπιάς.

2^η δραστηριότητα

Β2. Μέσω της μεταφοράς γίνεται κατανοητό ότι σε μία κοινωνία όπου βασιλεύει η ανθρωπιά, οι άνθρωποι δε θα κακομεταχειρίζονται στον χώρο εργασίας τους, θα διαλέγουν τις δουλειές τους οι ίδιοι και όχι η δουλειά και ο εργοδότης εκείνους. Θα κάνουν αυτό που τους ευχαριστεί στη ζωή τους, ώστε και στον χώρο εργασίας να αισθάνονται ασφαλείς, ευχαριστημένοι, ήρεμοι, ικανοποιημένοι. Αυτό θα συμβαίνει με όλους τους ανθρώπους και όλοι θα μοιράζουν με όλους τα ίδια συναισθήματα ζωής. Λέξεις αρνητικές και απαξιωτικές, όπως απροσάρμοστοι, καταπίεση, μοναξιά, τιμή, κέρδος, εξευτελισμός, θα μπουν οριστικά στη «φορμόλη» και δε θα ξαναχρειαστούν για να περιγράψουν τη ζωή κανενός.

3^η δραστηριότητα

Β3. Το ποίημα είναι λόγος παρηγορητικός και ενθαρρυντικός της  ποιήτριας προς την νεαρή Μαρία και κάθε «Μαρία» που διαβάζει αυτό το ποίημα. Ο κόσμος αυτός θα γίνει καλύτερος, πιο δίκαιος, περισσότερο ανθρώπινος. Της λέει πως βελτιώνεται ήδη μέρα με την ημέρα,  όπως στις σκυταλοδρομίες, όταν οι αποστάσεις κερδίζονται από σκυτάλη σε σκυτάλη. Και η Μαρία πρέπει να το πιστέψει, για να πάρει δύναμη και κουράγιο, να πάρει ελπίδα, γιατί η νεαρή Μαρία είναι η ελπίδα, είναι το μέλλον (συμβολισμός), και πρέπει να προχωρήσει στη ζωή της. Η εναλλαγή των ρηματικών προσώπων (β’ ενικό πρόσωπο: απευθύνεται στη Μαρία, α’ ενικό πρόσωπο: το ποιητικό υποκείμενο απευθύνεται στον εαυτό του) δείχνει την αντίθεση μεταξύ της παλαιάς και της νέας γενιάς. Το ποιητικό υποκείμενο γνωρίζει την αποτυχία της δικής του γενιάς να αλλάξει τα πράγματα «Δεν ξέρω -μην περιμένεις και από μένα πολλά- τόσα έζησα τόσα έμαθα τόσα λέω» για αυτό και σπεύδει να προλάβει τη νεαρή πριν απογοητευτεί και εκείνη. Με τη μεταφορά «οι άνθρωποι θα μιλάνε με χρώματα και άλλοι με νότες» της υπόσχεται έναν καλύτερο κόσμο, έναν κόσμο ανθρωπιάς.

 

Περισσότερα κριτήρια αξιολόγησης εδώ.