Κείμενο
1
[Τα στερεότυπα]
Το κείμενο είναι απόσπασμα από τη διδακτορική διατριβή της Μαρίας Μιχάλη με τίτλο «ΚΕΙΜΕΝΑ ΚΑΙ ΕΜΦΥΛΕΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ» (Πανεπιστήμιο Αιγαίου -Σχολή Ανθρωπιστικών Σπουδών- Τμήμα Μεσογειακών σπουδών- Ιούλιος 2019).
Το
Γραφείο του Ύπατου Αρμοστή των Ηνωμένων Εθνών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα ορίζει
τα στερεότυπα ως μια γενικευτική άποψη ή προκατάληψη για τα χαρακτηριστικά ή
τους ρόλους που «πρέπει» να έχουν ή να υιοθετήσουν τα άτομα μιας συγκεκριμένης
κοινωνικής ομάδας (λ.χ. ο πατέρας είναι υπεύθυνος για την οικονομική εξασφάλιση
της οικογένειας, η μητέρα είναι υπεύθυνη για τη διαπαιδαγώγηση των
παιδιών).
Ο
Pickering1 ορίζει τα στερεότυπα ως έναν τρόπο να παρουσιάζονται και να
αξιολογούνται άτομα με σταθερούς και άκαμπτους όρους. Τα στερεότυπα αναπαράγουν
άνισες κοινωνικές σχέσεις και περιορίζουν την αυτενέργεια και την κοινωνική
θέση των ατόμων που αποτελούν στόχο. Πιο συγκεκριμένα, τα στερεότυπα
περιστρέφονται γύρω από ένα υποτιθέμενο χαρακτηριστικό της κοινωνικής ομάδας
(λ.χ. γυναίκες, άντρες, νέοι/ες) ή της τάξης (λ.χ. συντηρητικοί, προοδευτικοί)
στην οποία αναφέρονται, με αποτέλεσμα τα άτομα να μην αντιμετωπίζονται με τα
δικά τους ιδιαίτερα προσωπικά χαρακτηριστικά αλλά μέσα από γενικές
ομογενοποιημένες κατηγορίες στις οποίες η βιολογία, η εθνικότητα, ο σεξουαλικός
προσανατολισμός, η ηλικία κ.λπ, φαίνονται να διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο.
Τέτοιες εικασίες καθορίζονται με βάση το χαρακτηριστικό εκείνο που είναι
ευρέως πιο διαδεδομένο για κάθε κατηγορία, με αποτέλεσμα να φαίνονται οι
κατηγορίες αδιαμφισβήτητες και αμετάβλητες. Με λίγα λόγια, τα στερεότυπα
αποτελούν μια άκαμπτη και απόλυτη μορφή πολιτισμικής εκπροσώπησης που
δημιουργεί φραγμούς μεταξύ των ανθρώπων τοποθετώντας τους σε κατηγορίες
με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Επίσης, ο Pickering[1]
αναφέρει ότι τα στερεότυπα στηρίζουν τις υπάρχουσες δομές εξουσίας και όσοι/ες
τα διαιωνίζουν συνήθως θεωρούν ότι βρίσκονται σε θέσεις μεγαλύτερης εξουσίας
από αυτούς τους οποίους/τις οποίες αυτά αναφέρονται.
Ουσιαστικά τα στερεότυπα αποτελούν μια ουσιοκρατική αντίληψη των ταυτοτήτων των ατόμων, καθώς τα άτομα αντιμετωπίζονται με βάση εικαζόμενα χαρακτηριστικά της κατηγορίας στην οποία τοποθετούνται (λ.χ. γυναίκα) και παρουσιάζονται θεμελιωδώς όμοια μεταξύ τους, αλλά και θεμελιωδώς διαφορετικά από μέλη άλλων ομάδων. Επομένως, τα άτομα ομαδοποιούνται και κατηγοριοποιούνται με βάση στερεοτυπικές γενικεύσεις και αντιλήψεις και δεν λαμβάνονται υπόψη τα ιδιαίτερα προσωπικά χαρακτηριστικά τους.
Κείμενο 2
Διαφέρω άρα υπάρχω
Κείμενο του Πλάτωνα Ριβέλλη αντλημένο από την ιστοσελίδα https://www.rivellis.gr και δημοσιευμένο στις 7-3-96.
Οι διαφορές, που διαπιστώνω πως με διακρίνουν
από τους συμπατριώτες μου, δεν καταφέρνουν να με τοποθετήσουν στο περιθώριο.
Πιθανόν γιατί το τελευταίο χρειάζεται ένα κέντρο, για να καθοριστεί. Κι αυτό
δεν μπορώ να το ορίσω.
Δεν παύουν, όμως, να μου γεννούν ενοχές για
την αδυναμία μου. Αδυναμία μου να ενταχθώ στην ελληνική πραγματικότητα. Να
χαρώ, για παράδειγμα, τα σύγχρονα ελληνικά τραγούδια, να παρακολουθήσω τον
ελληνικό κινηματογράφο τέχνης, να πιω καφέ φραπέ, να παθιαστώ με τον αθλητισμό,
να συγκινηθώ με το Βυζάντιο, να γελάσω με τους Μήτσους, να θεωρήσω τη φυλή μας ανώτερη
των άλλων, να μισήσω τους Τούρκους, να νοιώσω προδομένος ως Έλληνας, και, τώρα τελευταία,
εθνικά ταπεινωμένος. Πιστεύω μάλιστα πως, αν νικούσα την αδυναμία μου αυτή, θα ένοιωθα
σαν το ψάρι στο νερό και πως η ταύτισή μου με το περιβάλλον θα μου εξασφάλιζε ασφάλεια
και ηρεμία.
Το γεγονός, βέβαια,
ότι δεν πετυχαίνω τέτοια νίκη, ίσως να μην οφείλεται μόνον σε αδυναμία, αλλά και
σε μιαν ύπουλη αλαζονεία που με σπρώχνει να ξεχωρίσω. Και όταν δεν καταφέρνω
κάτι τέτοιο με τις ικανότητές μου, ίσως το πετυχαίνω με την υπογράμμιση των διαφορών
μου. Έτσι ακριβώς όπως ένας ανάπηρος, που ανάγει την αναπηρία του σε ιδιαιτερότητα
και χαίρεται ακόμα και με την αμηχανία που αυτή προκαλεί στο περιβάλλον του.
Αν, όμως,
για λίγο προσπαθήσω να παραμερίσω τις ενοχές μου αναλαμβάνοντας την υπεράσπιση
του εαυτού μου, ίσως καταφέρω να με μεταπείσω και να υποστηρίξω ότι τα πράγματα
που είναι σημαντικά για τον καθένα μας διαφέρουν. Πως η παιδική μας ηλικία
συνιστά του καθενός τη ρίζα. Κι ότι παράδοση αποτελούν εκείνα που τον καθένα
συγκινούν και ηδονή όσα τον ταράζουν. Και πως ο καθένας έχει το δικαίωμα να
νοιώθει από άλλα πράγματα ταπεινωμένος ή θυμωμένος.
Ξέρω ότι ακούγεται όλο και συχνότερα από
πράγματι καλοπροαίρετους ανθρώπους η προτροπή να τονίζουμε όσα μας ενώνουν και
όχι όσα μας χωρίζουν. Ίσως όμως να είναι κι αυτό επικίνδυνο. Γιατί οδηγεί σε
ομαδοποιήσεις και αποκλεισμούς. Δεν χρειάζεται να τονιστεί τίποτε άλλο παρά η
ιδιαιτερότητα κάθε ατόμου και ο σεβασμός και θαυμασμός που της αρμόζει και της
οφείλουμε. Άλλωστε, αυτά που μας ενώνουν δεν θα είχαν αξία, αν δεν υπήρχαν
εκείνα που μας χωρίζουν.
Γι’ αυτό θα πρότεινα να κρεμαστεί σε κάθε
σχολική τάξη μια φωτογραφία της Γης, όπως αυτή που τη δείχνει από ψηλά να
αιωρείται στο σύμπαν. Έτσι, για να συνηθίζουμε από μικροί, πως η κοινή μας
μοίρα είναι αυτή που μας ενώνει και οι χιλιάδες μικροδιαφορές αυτές που μας
κάνουν ιδιαίτερους, άρα σημαντικούς.
Κείμενο
3
ΕΞΙΣΩΣΕΙΣ
Το ποίημα του Χάρη Μελιτά ανήκει στη συλλογή «4 ενοχές» από τις
εκδόσεις Μανδραγόρας, 2021.
Όλοι οι
άνθρωποι είμαστε ίσοι.
Έξω οι
άστεγοι
οι
άνεργοι
οι
πρόσφυγες
οι
διψασμένοι
στα
μπαλκόνια της βροχής
οι
κλειδωμένοι
στα
βαγόνια της ψυχής
οι
διμοιρίες των γυμνών
οι μάνες
απορρίμματα
οι κόρες
εργαλεία.
Όλοι οι
άνθρωποι είμαστε ίσοι.
Έξω οι
ξεχασμένοι
στον
λαβύρινθο
οι
χωνεμένοι
σε
καλούπια ατελή
οι
στερημένοι
ενυπόθηκο
φιλί
οι
ιχνηλάτες των βυθών
οι
φέροντες
το
περιβραχιόνιο
του έρποντος
θανάτου.
Κατά τα άλλα
προφανώς είμαστε
όλοι ίσοι.
Τι μαστορεύει
στο μυαλό μου ο Προκρούστης[2];
ΘΕΜΑΤΑ
ΘΕΜΑ Α
Να αποδώσετε
περιληπτικά το νόημα της δεύτερης και τρίτης παραγράφου του Κειμένου 1 σε 60 – 80
λέξεις.
Μονάδες 20
ΘΕΜΑ Β
Ερώτημα 1ο
α. Να σχολιάσετε με συντομία την αποτελεσματικότητα του
τίτλου του Κειμένου 2, σε σχέση με το
θέμα του και τη θέση που φαίνεται να παίρνει ο αρθρογράφος σε αυτό.
Μονάδες 10
β. Στη δεύτερη παράγραφο του Κειμένου 1, ο συγγραφέας
χρησιμοποιεί ασύνδετο σχήμα λόγου.
Να το εντοπίσετε και να εξηγήσετε τους λόγους, για τους
οποίους επιλέγει αυτό τον τρόπο σύνδεσης των νοημάτων.
Ερώτημα 2ο
Να εντοπίσετε τρία
χαρακτηριστικά του επιστημονικού λόγου στο Κείμενο 1. Να επιβεβαιώσετε το
καθένα από αυτά τα γνωρίσματα με αναφορές στο κείμενο.
Ερώτημα 3ο
Χρησιμοποιώντας τις υπογραμμισμένες λέξεις του Κειμένου 1, να
γράψετε μία περίοδο λόγου που να αναφέρεται στα στερεότυπα. Στη συνέχεια να
δώσετε από μία συνώνυμη για καθεμία από αυτές.
Μονάδες 5
ΘΕΜΑ Γ
Να ερμηνεύσετε τη στάση απέναντι στην ισότητα που εκφράζει το
ποιητικό υποκείμενο στο Κείμενο 3, αξιοποιώντας στην ερμηνεία σας τρεις
σχετικούς κειμενικούς δείκτες. Συμφωνείτε ή διαφωνείτε με τη θέση του ποιητικού
υποκειμένου; (150-200 λέξεις).
Μονάδες 15
ΘΕΜΑ Δ
Με αφορμή τη θέση που διατυπώνει ο συγγραφέας στο τέλος του Κειμένου 2: «η κοινή μας μοίρα είναι αυτή που μας ενώνει και οι χιλιάδες μικροδιαφορές αυτές που μας κάνουν ιδιαίτερους, άρα σημαντικούς», αποφασίσατε να συντάξετε μία ομιλία στην οποία θα αναφερθείτε στη σημασία του ανθρωπισμού και των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Η ομιλία αυτή θα εκφωνηθεί σε μαθητική εκδήλωση του σχολείου σας στις 10 Δεκεμβρίου (Παγκόσμια Ημέρα Ανθρώπινων Δικαιωμάτων) (350 – 400 λέξεις).[1] Pickering,
M. (2015). Stereotyping and Stereotypes.
[2] Προκρούστης : ήταν
μυθικός ληστής. Προσκαλούσε κάθε διαβάτη να ξαπλώσει σε ένα σιδερένιο κρεβάτι,
γνωστό
ως Προκρούστειος κλίνη. Αν το θύμα ήταν ψηλό κι εξείχε από το κρεβάτι, ο
Προκρούστης έκοβε
το
περίσσιο τμήμα του σώματός του. Αντιθέτως, αν το θύμα ήταν πιο κοντό, τότε
τραβούσε τα άκρα του
μέχρι να φτάσουν στο μήκος του κρεβατιού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ
ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
ΘΕΜΑ Α
Η κοινωνία βασίζεται στα στερεότυπα για να αξιολογήσει τα μέλη της. Έτσι, τοποθετεί τα άτομα σε γενικές ομογενοποιημένες κατηγορίες, με βάση ένα υποτιθέμενο χαρακτηριστικό τους, που θα ορίσει σε ποια κατηγορία θα ενταχθούν. Τέτοιου είδους χαρακτηριστικά είναι το φύλο, η ηλικία, η εθνικότητά κ.ά., με αποτέλεσμα τα μέλη μιας κατηγορίας να παρουσιάζονται όμοια μεταξύ τους και διαφορετικά από τα μέλη μιας άλλης κατηγορίας. Με αυτόν τον τρόπο, εξαιτίας των στερεοτύπων, τα άτομα δεν αξιολογούνται ορθά, δε λαμβάνονται υπ’ όψιν τα ιδιαίτερα προσωπικά χαρακτηριστικά τους και περιορίζεται η αυτενέργεια και η κοινωνική τους θέση.
ΘΕΜΑ Β
Ερώτημα 1ο
α) Ο τίτλος συνοψίζει εύστοχα το θέμα (οι διαφορές των ανθρώπων
σε επίπεδο συμπεριφοράς και συνηθειών και η στάση μας απέναντι σ’ αυτές), αλλά
και τη θέση του συγγραφέα, ο οποίος σθεναρά υποστηρίζει ότι οι διαφορές ενός
ατόμου ή ενός λαού από τους υπόλοιπους συνιστούν την ουσία της ύπαρξής του. Η
διαφορετικότητα πιστοποιεί την ανθρώπινη ποικιλία και παρουσία, δεν αποτελεί
μειονέκτημα, αλλά στοιχείο ζωής.
Επομένως, ο τίτλος εισάγει στο θέμα (η στάση μας απέναντι στο διαφορετικό) και προϊδεάζει για τη βασική θέση του γράφοντος.
β) το ασύνδετο: η βιολογία, η εθνικότητα, ο σεξουαλικός προσανατολισμός ή ηλικία … Πυκνότητα -καταιγισμός χαρακτηριστικών που, συχνά, λειτουργούν ως κριτήρια ομογενοποίησης και ως παράγοντες που προκαλούν τη ρατσιστική συμπεριφορά. Με το ασύνδετο σχήμα, ο λόγος γίνεται πιο περιγραφικός και αναλυτικός και δίνονται παραδείγματα που διευκρινίζουν τον ορισμό που διατυπώνεται στην αρχή της παραγράφου.
Ερώτημα 2ο
Χαρακτηριστικά
επιστημονικού λόγου:
- Αναφορική λειτουργία της γλώσσας: «τα άτομα
κατηγοριοποιούνται με βάση στερεοτυπικές
γενικεύσεις και
αντιλήψεις και δεν λαμβάνονται υπόψη τα ιδιαίτερα προσωπικά χαρακτηριστικά τους»
- Επίκληση στην αυθεντία: «ο Pickering αναφέρει ότι
τα στερεότυπα …»
- Ορισμοί : «Ο Pickering ορίζει τα στερεότυπα...»
Ερώτημα 3ο
Τα στερεότυπα δημιουργούν φραγμούς στην αρμονική συνύπαρξη των ατόμων μιας κοινωνίας, καθώς οι άνθρωποι αντιμετωπίζονται με βάση αμετάβλητες εικασίες για τις οποίες υπεύθυνη θεωρείται η κοινωνία.
Συνώνυμα:
Υπεύθυνη: αρμόδια
Εικασίες: υποθέσεις
Αμετάβλητες: σταθερές
Φραγμούς: εμπόδια
Αντιμετωπίζονται: αξιολογούνται
ΘΕΜΑ Γ
To ποιητικό υποκείμενο με ειρωνική διάθεση διακηρύσσει
εμφατικά την ισότητα όλων των ανθρώπων, ενώ, ταυτόχρονα, αποκλείει από την
«καθολικότητα» αυτή διάφορες κατηγορίες ανθρώπων. Καταγγέλλει τη σύγχρονη στάση
πολλών που, ενώ τάσσονται υπέρ της ισότητας όλων, την ίδια στιγμή εκδηλώνουν
την υποτιμητική τους στάση προς διάφορες ομάδες ατόμων.
Κειμενικοί δείκτες (ενδεικτικά)
- επανάληψη «όλοι οι άνθρωποι είμαστε ίσοι» και
«Έξω..»
- χρήση α΄ πληθυντικού προσώπου
- συσσώρευση ουσιαστικών, μετοχών ή επιθέτων για
προσδιορισμό ομάδων: οι άστεγοι, οι άνεργοι, οι διψασμένοι, οι μάνες κ.α
- χρήση ερώτησης στο τέλος του ποιήματος με αναφορά στον Προκρούστη
Ανάλογα με τα βιώματα του/της και τον βαθμό αναγνωστικής ανταπόκρισης ο/η μαθητής/-ρια καλείται να διατυπώσει την προσωπική του/της άποψη.
ΘΕΜΑ Δ
Ομιλία: Προσφώνηση – αποφώνηση, α’, β’, γ’ ρηματικό πρόσωπο
Πρόλογος: Αφόρμηση από την Παγκόσμια Ημέρα Ανθρώπινων Δικαιωμάτων στις 10 Δεκεμβρίου.
Ζητούμενο: Η σημασία του ανθρωπισμού και των ανθρώπινων
δικαιωμάτων.
- Εξυψώνουν
τον άνθρωπο και τον αντιμετωπίζουν ως αυταξία. Βασική αρχή του ανθρωπισμού
είναι ο απροϋπόθετος σεβασμός στην ανθρώπινη υπόσταση. Προστασία και
υπεράσπιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Διάπλαση ανθρώπων ανεξάρτητων,
ευαίσθητων, υπεύθυνων, ενεργών με διεισδυτικό και ευρύ πνεύμα. Απομάκρυνση
από τη σύγχρονη, ατομικιστική, ελληνική νοοτροπία.
- Προωθούν
την κοινωνική συνοχή και την κοινωνικοπολιτική ευρυθμία. Ο ανθρωπισμός
διαμορφώνει συνθήκες κοινωνικής προόδου, ενεργοποιεί τον πολίτη και την
κοινωνική του ευθύνη, αποδοκιμάζει φαινόμενα εξαθλίωσης της ανθρώπινης
προσωπικότητας, όπως τα φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας. Προσπαθεί για
ισότητα, δικαιοσύνη, δημοκρατία.
- Συμβάλλει στη διαμόρφωση οικουμενικής συνείδησης και αλληλεγγύης μεταξύ των λαών. Ο ανθρωπισμός και τα ανθρώπινα δικαιώματα υπεραμύνονται της εθνικής ανεξαρτησίας, της αυτοδιάθεσης των λαών και του σεβασμού του διεθνούς δικαίου. Επικρατούν συνθήκες ειρήνης και συναδέλφωσης. Διεθνείς, ανεξάρτητες συλλογικότητες προωθούν τη συνεργασία και την άμιλλα. Ανάπτυξη γραμμάτων και τεχνών. Ενθάρρυνση πρωτοβουλιών ενάντια στην κατάφωρη καταπάτηση των ανθρώπινων ελευθεριών σε διεθνές επίπεδο.
Επίλογος: Ανακεφαλαιωτικός/Προτρεπτικός
Περισσότερα κριτήρια αξιολόγησης εδώ.
