Ο άνθρωπος στη φωτογραφία δεν πουλάει αντίγραφα ελληνικών αρχαιοτήτων σε κάποιο παζάρι. Οι αρχαιότητες είναι αυθεντικές της Κύπρου που ετοιμάζεται να πακετάρει και να βγάλει έξω από τη μεγαλόνησο στα τέλη του 19ου αιώνα. Πελάτες του ήταν το Βρετανικό Μουσείο, το Αρχαιολογικό Μουσείο του Βερολίνου, μικρότερα μουσεία και πλούσιοι ιδιώτες.
Ο Γερμανός “Έλγιν” της Κύπρου
Ο «πωλητής κυπριακών αρχαιοτήτων» είναι ο Γερμανός Μαξ Όνεφαλς-Ρίχτερ. Το 1878 επισκέφθηκε για πρώτη φορά την Κύπρο ως δημοσιογράφος για να καλύψει την αλλαγή κυριαρχίας στο νησί, από τους Τούρκους στους Βρετανούς.
Το 1979 από δημοσιογράφος έγινε αρχαιοκάπηλος.
Ο Μαξ Όνεφαλς-Ρίχτερ φωτογραφίζεται στην Κύπρο το 1910, την τελευταία φορά που ήταν στο νησί.
Συνεννοήθηκε με τη βρετανική κυβέρνηση να βρει όσες περισσότερες αρχαιότητες μπορούσε στο νησί και να τις πουλήσει στο Βρετανικό Μουσείο. Έγινε ο επίσημος πράκτορας του Βρετανικού Μουσείου στην Κύπρο και στενός συνεργάτης του διευθυντή του, Σερ Τσαρλς Νιούτον. Φυσικά, είχε την ενεργή υποστήριξη των βρετανικών αρχών που είχαν τοποθετηθεί στην Κύπρο.
Αρχαιότητες απ’ όλο το νησί
Μέχρι το 1890 ο Όνεφαλς-Ρίχτερ είχε κάνει πληθώρα ανασκαφών σχεδόν σε όλο το νησί. Κάποιες από τις σημαντικότερες αρχαίες πόλεις και ιερά του νησιού, όπως το Ιδάλιον και η Ταμασός (Πολιτικό) κ.ά., είχαν την ατυχία να «ανακαλυφθούν» και να ανασκαφούν απ’ αυτόν.
Ήταν επίσης ο πρώτος που ανέσκαψε και άλλες σημαντικές αρχαίες θέσεις, για παράδειγμα: Άχνα, Αγία Παρασκευή, Αγ. Γιάννης της Μαλλούτας, Άγιος Σωζόμενος, Αλάμπρα, Αμαθούς, Κατύδατα και Λινού, Κερύνεια, Χύτροι, Κίτιο, Γκόσι, Κτήμα, Κουτραφάς/Νικητάρι, Κούριο, Λαξία του Ρίου, Λάπηθος, Λιθαργιάς/Πέρα, Λυθροδόντας, Μαρί, Μάριον, Ορμύδια, Φοινίκιαις, Ψαμμητισμός, Ραντίδι, Σαλαμίνα, Σόλοι, Τρεμιθούσα, και Ξυλοτύμπου.
Αρχαία κυπριακά γλυπτά που ο Μαξ Όνεφαλς-Ρίχτερ βρήκε στο Ιδάλιο πριν τη μεταφορά τους στο εξωτερικό προς πώληση. Η φωτογραφία είναι του Σόλομον Ρέιναχ και βρίσκεται στο αρχείο του Saint-Germain-en-Laye (Musée d´Archéologie National). Πηγή: www.s-c-b.org
Έτσι έφερε στο φως χιλιάδες αξιόλογα ευρήματα. Όλα πουλήθηκαν στο εξωτερικό, κυρίως στο Βρετανικό Μουσείο. Ήταν τόσες πολλές οι αρχαιότητες που οι Βρετανοί επέτρεψαν στον Όνεφαλς-Ρίχτερ να πουλήσει όσες δεν ήθελαν και σε άλλα ευρωπαϊκά μουσεία, πλούσιους συλλέκτες και να κάνει δημόσιες δημοπρασίες σε διάφορες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.
Στην Κύπρο ο Μαξ Όνεφαλς-Ρίχτερ επέστρεψε για ανασκαφές το 1894-1895 και 1910.
“Είπε ο γάιδαρος τον πετεινό κεφάλα”
Ο Όνεφαλς-Ρίχτερ έβγαζε αρκετά χρήματα, αλλά γκρίνιαζε ότι οι Βρετανοί του έδιναν ψίχουλα για τα αρχαία που τους πωλούσε. Έτσι, άρχισε να πουλάει κρυφά σε άλλους πελάτες ορισμένες αρχαιότητες που είχε υποσχεθεί στο Βρετανικό Μουσείο. Επιπλέον, συνεργαζόταν με ντόπιους αρχαιοκάπηλους που τον προμήθευαν με ευρήματα που δεν ήταν σε γνώση της βρετανικής διοίκησης στην Κύπρο.
Έτσι, το 1910 συνελήφθη με την κατηγορία ότι έκανε «λαθρεμπόριο κυπριακών αρχαιοτήτων». Του απαγορεύτηκε η διεξαγωγή περαιτέρω ανασκαφών. Αυτό βέβαια είναι ειρωνικό, αφού η αρχαιοκαπηλία και το λαθρεμπόριο αρχαιοτήτων στην Κύπρο ξεκίνησε από τους ίδιους τους Βρετανούς που προσέλαβαν για το σκοπό αυτό τον Όνεφαλς-Ρίχτερ!
Στη φωτογραφία ο Όνεφαλς-Ρίχτερ καμαρώνει δίπλα στα αγάλματα και προτομές που βρήκε το 1885 στην ανασκαφή του στο ιερό του Απόλλωνα στην περιοχή Πέρα Ορεινή-Φράγκισσα. © Τμήμα Αρχαιοτήτων Κύπρου. Πηγή: www.archaeologie-online.de
Ο Όνεφαλς-Ρίχτερ ισχυριζόταν ότι οι Βρετανοί τον είχαν βάλει στο μάτι γιατί ήταν Γερμανός. Μάλλον δεν έχει άδικο αφού ενώ το 1878, η Βρετανία και η Γερμανία είχαν καλές σχέσεις, το 1910 ήταν στα πρόθυρα πολέμου που ξέσπασε τέσσερα χρόνια αργότερα.
Αρχαιοκάπηλος και αρχαιολόγος
Ο Μαξ Όνεφαλς-Ρίχτερ είχε ντοκτορά στην αρχαιοκαπηλία και αυτό δεν είναι μόνο σχήμα λόγου!
Το 1891 απέκτησε διδακτορικό στο Πανεπιστήμιο της Λειψίας με θέμα τη θρησκεία των αρχαίων κατοίκων της Κύπρου. Επιπλέον, κατέγραφε αναλυτικά που εύρισκε διάφορες αρχαιότητες και έκανε επιστημονικές δημοσιεύσεις για την κυπριακή ιστορία και την αρχαιολογία, μόνος του ή σε συνεργασία με γνωστούς λόγιους, ιστορικούς και αρχαιολόγους.
Θα πρέπει να επισημανθεί ότι ο μεγαλύτερος όγκος του έργου του, αν και παραμένει αδημοσίευτος με τη μορφή χειρόγραφων στο Βερολίνο, αποτελεί ακόμη και σήμερα πολύτιμη πηγή πληροφοριών για τους αρχαιολόγους που πραγματοποιούν ανασκαφές στη μεγαλόνησο.
Το επιστημονικό του έργο δεν αναιρεί το γεγονός ότι κατέκλεψε την πολιτιστική κληρονομιά της Κύπρου. Έτσι, εξαιτίας ενός Γερμανού αρχαιοκάπηλου, σήμερα οι σημαντικότεροι θησαυροί της μεγαλονήσου κοσμούν τις προθήκες του Βρετανικού Μουσείου και άλλων μεγάλων μουσείων ευρωπαϊκών μεγαλουπόλεων.
Κωνσταντίνος Λαγός, https://www.mixanitouxronou.gr