Σε υψόμετρο 850 μέτρων, στις καταπράσινες πλαγιές των Αγράφων, φωλιάζει η πανέμορφη Γρανίτσα.
Η επικρατέστερη εκδοχή αναφέρει ότι το χωριό ιδρύθηκε τη βυζαντινή εποχή από κάποιον Γρανίτσα. Μέχρι σήμερα ακόμη, το επώνυμο παραμένει ένα από τα συνηθέστερα μεταξύ των ντόπιων. Λαμπρό παράδειγμα ο δημοσιογράφος και ποιητής Στέφανος Γρανίτσας που διέπρεψε στις αρχές του 20ου αιώνα.
Ο πολιτικός Δημοσθένης Γούλας επίσης κατάγονταν από το ευρυτανικό χωριό. Και φυσικά ο σπουδαίος λογοτέχνης Ζαχαρίας Παπαντωνίου.
Ο Λάμπρος Παπαντωνίου, ο πατέρας του Ζαχαρία, ήρθε από τη νότια Ρωσία το 1872, όπου υπηρετούσε ως δάσκαλος, προκειμένου ν’ αποφύγει μια μεγάλη επιδημία, που είχε ξεσπάσει στην περιοχή. Φθάνοντας στην Ελλάδα, κατέφυγε στο Καρπενήσι, όπου διέμεναν οι συγγενείς της γυναίκας του Ελένης Ηλιοκαύτου. Ήταν κόρη του συμβολαιογράφου Ζαχαρία Ηλιοκαύτου.
Επειδή, όμως, την εποχή εκείνη δεν υπήρχε κενή θέση δασκάλου στο Καρπενήσι, τοποθετήθηκε στη Γρανίτσα, όπου μετακόμισε με τη γυναίκα του και τον πρωτότοκο γιο του, Χαρίλαο. Η γυναίκα του έμεινε έγκυος και όταν ήρθε η ώρα να γεννήσει πήγε στο Καρπενήσι. Ο Ζαχαρίας γεννήθηκε στις 2 Φεβρουαρίου του 1877. Μετά τη γέννα επέστρεψαν στη Γρανίτσα.
H Γρανίτσα είναι ένα κεφαλοχώρι του τέως δήμου Απεραντίων. Οι Απεράντιοι ανήκαν σε κάποιο από τα πολλά φύλα των Αιτωλών.
Ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου είναι εγγεγραμμένος στο μητρώο αρρένων του Δήμου Απεραντίων με αύξοντα αριθμό 1.460. Οι Απεράντιοι ή Απεραντοί ιστορικά ανήκαν σε κάποιο από τα πολλά φύλα των Αιτωλών. Από τη Γρανίτσα έφυγε το 1890 κι εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όταν ήταν ήταν 13 ετών.
Η Γρανίτσα ήταν το χωριό που ενέπνευσε τον Παπαντωνίου να συγγράψει το εμβληματικό βιβλίο “τα Ψηλά Βουνά”. Το παιδικό μυθιστόρημα που εκδόθηκε τον Δεκέμβριο του 1918 ως αναγνωστικό της Γ’ Δημοτικού στο πλαίσιο της βενιζελικής Γλωσσοεκπαιδευτικής Μεταρρύθμισης του 1917. Εισήγαγε τη δημοτική γλώσσα στο Δημοτικό σχολείο και προκάλεσε οξύτατες αντιδράσεις, ώσπου το 1920 αποσύρθηκε.
Επαναφέρθηκε όμως ως αναγνωστικό σε κατοπινά χρόνια και θεωρείται ένα από τα σπουδαιότερα παιδικά βιβλία της ελληνικής γλώσσας.
Σε 79 κεφάλαια εξιστορούνται οι εμπειρίες μιας ομάδας συμμαθητών που περνούν τις καλοκαιρινές τους διακοπές στο βουνό. Εκεί μαθαίνουν να λειτουργούν σαν μία κοινότητα και να προστατεύουν το δάσος. Η κοινωνικοποίηση και η οικολογική ευαισθησία είναι οι κεντρικές ιδέες της ιστορίας.
Τα Ψηλά Βουνά είναι ένα παιδικό μυθιστόρημα του Ζαχαρία Παπαντωνίου που εκδόθηκε τον Δεκέμβριο του 1918 ως αναγνωστικό της Γ’ Δημοτικού. Πολλές από τις εικόνες και τις σκηνές που περιγράφονται στο βιβλίο αυτό είναι βιώματά από τη ζωή του εκεί
Πυκνόφυτη όαση
Για τους λάτρεις του ορεινού τουρισμού, το τοπίο κόβει την ανάσα. Τα γραφικά σπίτια και η πλούσια βλάστηση συχνά “σχίζουν” τα σύννεφα που λόγω υψομέτρου κατεβαίνουν πιο χαμηλά από τον οικισμό. Αλλά κι όταν η ατμόσφαιρα είναι καθαρή, οι πλαγιές της Γρανίτσας ατενίζουν τις πεδιάδες και τα φαράγγια περιμετρικά.
Ένα στοιχείο του χωριού που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι οι 10 εκκλησίες του. Μάλιστα, επί Τουρκοκρατίας ήταν 17! Χτισμένες σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, έχουν να “διηγηθούν” μία ξεχωριστή ιστορία για την γρανιτσιώτικη παράδοση. Ο αριθμός τους είναι μεγάλος ακόμα και για τις εποχές που η Γρανίτσα γνώριζε ακμή πληθυσμιακά.
Η κρεμαστή γέφυρα που οδηγεί σε μία από τις εκκλησίες. Αερολήψη: Μάκης Θεοδώρου
Μέχρι τη δεκαετία του ’60, αποτελούνταν από τρείς κύριους συνοικισμούς. Το κυρίως χωριό με 275 κατοίκους, την Κάτω Ποταμιά με 340 κατοίκους και την άνω Ποταμιά με 273 κατοίκους. Οι περισσότεροι ασχολούνταν με την αγροκτηνοτροφία. Σύμφωνα με τα τότε στοιχεία, παρήγαγαν ετησίως 12000 κιλά καλαμπόκι, 5000 κιλά σιτάρι και πολλά κτηνοτροφικά προϊόντα από τα 3000 περίπου αιγοπρόβατα.
Σήμερα, οι μόνιμοι κάτοικοι δεν ξεπερνούν τους 371.
Φυσικές καταστροφές
Στις αρχές του 20ου αιώνα, το χωριό πέρασε δύο από τις μεγαλύτερες δοκιμασίες της ιστορίας του. Το 1910 επλήγη από μία πρωτοφανή πλημμύρα. Πολυήμερες και δυνατές βροχοπτώσεις είχαν ως αποτέλεσμα την κατάρρευση της βορειοδυτικής πλευράς του βουνού, η οποία στο διάβα της παρέσυρε τα πάντα.
Η κοίτη του ποταμού πλημμύρισε και η ορμή του νερού κατέφαγε τα κτήματα που βρίσκονταν δεξιά και αριστερά της. Από τότε, η γεωργική παραγωγή του χωριού μειώθηκε αισθητά.
Ξύλινη κρεμαστή γέφυρα χαμηλά στο χωριό. Αερολήψη: Μάκης Θεοδώρου
Το δεύτερο γεγονός, μικρότερο σε σημασία, ήταν ο σεισμός του 1917. Δεκάδες σπίτια γκρεμίστηκαν και αρκετά κρίθηκαν ακατάλληλα έως ετοιμόρροπα. Μισό αιώνα αργότερα, ο ισχυρός σεισμός του ’63 που έπληξε ολόκληρη την Ευρυτανία προξένησε εκ νέου προβλήματα στους κατοίκους και εμμέσως ενθάρρυνε την σταδιακή εγκατάλειψή του.
Δείτε εντυπωσιακές εικόνες της Γρανίτσας από ψηλά, όπως την κατέγραψε ο Μάκης Θεοδώρου: