22 Σεπτεμβρίου 1937. Σε ένα ξενοδοχείο στον Ακροκόρινθο εντοπίστηκε νεκρός ο Ιωάννης Συκουτρής, μια εξέχουσα και συνάμα τραγική μορφή των ελληνικών γραμμάτων. Είχε αυτοκτονήσει μία ημέρα πριν μετά από υπερβολική δόση του βαρβιτουρικού Βερονάλ.
Ήταν κλασικός φιλόλογος, ερευνητής και ερμηνευτής της αρχαιοελληνικής γραμματείας με διεθνή αναγνώριση κι απήχηση. Ο Γερμανός δάσκαλός του, Πάουλ Μάας τον χαρακτήρισε ως τον “οξυνούστατο κριτικό του ελληνικού πεζού λόγου, που παρήγαγε το ελληνικό έθνος μετά τον Κοραήν“.
Προσπάθησε να μυήσει τους Νεοέλληνες στον κόσμο της αρχαίας Ελλάδας, απορρίπτοντας την τυπολατρία και τη σχολαστικότητα των προκατόχων του.
Γοητευόταν από την πλατωνική διδαχή περί “πνευματικού αριστοκρατισμού” και μετέφρασε το “Συμπόσιο“, πράγμα για το οποίο κατηγορήθηκε από συντηρητικούς κύκλους ως υβριστής των αρχαίων προγόνων και διαφθορέας της νεολαίας.
Αφορμή για τις επιθέσεις υπήρξε ένα μέρος της εισαγωγής, στο οποίο γινόταν αναφορά στις γενετήσιες σχέσεις στην αρχαία Ελλάδα και ειδικότερα στην παιδεραστία.
Οι επιθέσεις που δέχθηκε ο Συκουτρής προέρχονταν τόσο από εξωακαδημαϊκούς, όσο και από ακαδημαϊκούς κύκλους και φαίνεται πως αποτέλεσαν πλήγμα στην ψυχοσύνθεσή του.
Έζησε μόλις 36 χρόνια, ωστόσο άφησε πίσω του σπουδαίο και πολύμορφο συγγραφικό, μεταφραστικό και κριτικό έργο. Σε ένα απόσπασμα από το κείμενό του “Ο ηρωικός τρόπος ζωής” ο Συκουτρής γράφει:
“Η ζωή ενός ηρωικού ανθρώπου δεν μπορεί παρά να είναι σύντομος. Σύντομος όχι πάντοτε με την κοινή σημασία. Μπορεί κάποτε να ζήσει πολλά χρόνια, αλλά πάντα θα είναι λίγα σχετικά με την πλησμονή της ζωτικότητάς του. Άλλωστε η ηλικία είναι κάτι σχετικό: δεν μετριέται πάντως με τη διάρκεια, με το περιεχόμενό της μετριέται“.
Ο Ιωάννης Συκουτρής, διαπρεπής Έλληνας φιλόλογος που αυτοκτόνησε σε ηλικία 36 ετών – Πηγή εικόνας: greekencyclopedia.com
Τα δύσκολα παιδικά χρόνια, η “δίψα” για μάθηση και οι σπουδές
Ο Ιωάννης Συκουτρής γεννήθηκε στη Σμύρνη την 1η Δεκεμβρίου 1901. Γόνος φτωχής και πολυμελούς οικογένειας από τα Καρδάμυλα της Χίου, πέρασε φτωχικά παιδικά και νεανικά χρόνια. Όμως, η κλίση του στα γράμματα ήταν προφανής.
“Ανατράφηκε με μεγάλες στερήσεις αλλά με το όραμα του φωτισμού και του μεγαλοϊδεατισμού […] Ήταν φανερό πως υπέφερε με σιωπηλή περηφάνεια τη φτώχεια του και κανείς ποτέ δεν τον άκουσε να παραπονεθεί γι’ αυτήν ή να μεμψιμοιρήσει ή να ζητήσει κανενός τη βοήθεια“, αναφέρει ο Διονύσιος Αλικανιώτης, συγγραφέας του βιβλίου “Ιωάννης Συκουτρής – Η ζωή του“.
Οι επιδόσεις του Συκουτρή στο Δημοτικό ήταν εξαιρετικές. Τόσο ώστε κανείς δεν μπορούσε να τις αγνοήσει. Με την υποστήριξη του Μητροπολίτη Χρυσόστομου, γράφτηκε στην Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης, όπου καλλιέργησε και διοχέτευσε τη φιλομάθειά του.
Ολοκλήρωσε με άριστα τις σπουδές του τον Ιούνιο του 1918. Ένα χρόνο νωρίτερα, έχασε τον πατέρα του, ο οποίος συνελήφθη από τους Τούρκους και άφησε την τελευταία του πνοή στα αμελέ ταμπουρού.
Το φθινόπωρο του 1919, ο Συκουτρής ήρθε στην Αθήνα και γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή, από την οποία αποφοίτησε με άριστα το 1922. Τα επόμενα δύο χρόνια, δίδαξε στην Κύπρο, ως καθηγητής στο Ιεροδιδασκαλείο Λάρνακας.
Παράλληλα με τα διδακτικά του καθήκοντα, εκπόνησε πλήθος φιλολογικών, λαογραφικών και ιστορικών μελετών, τις οποίες δημοσίευσε στο περιοδικό “Κυπριακά Χρονικά” που ο ίδιος εξέδωσε.
Το 1924, επέστρεψε στην Αθήνα και διορίστηκε βοηθός στο Φιλοσοφικό Σπουδαστήριο του Πανεπιστημίου και, ένα χρόνο μετά, παντρεύτηκε την Χαρά Πετυχάκη, διευθύντρια της Παιδαγωγικής Ακαδημίας του Αρσακείου.
Με υποτροφία του Πανεπιστημίου Αθηνών αναχώρησε το 1925 για μεταπτυχιακές σπουδές στη Γερμανία. Σπούδασε στα Πανεπιστήμια του Βερολίνου και της Λειψίας κοντά σε μεγάλους καθηγητές, όπως ο Ούλριχ Βιλαμόβιτς, ο Βέρνερ Γιαίγκερ και ο Πάουλ Μάας.
Υφηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
To 1929, επέστρεψε στην Αθήνα και διορίστηκε καθηγητής στο Αρσάκειο Παρθεναγωγείο. Το Μάιο του 1930, ο Συκουτρής ανακηρύχθηκε παμψηφεί υφηγητής της αρχαίας ελληνικής φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Οι διαλέξεις του είχαν την επιτυχία θεατρικών παραστάσεων, καθώς συγκέντρωναν πλήθος ακροατών. Σε αυτό έπαιξαν καθοριστικό ρόλο η ρητορική δεινότητα και η μεταδοτικότητα του Συκουτρή.
Φοιτητές και συνάδελφοί του τον περιέγραψαν ως έναν χαρισματικό και παθιασμένο δάσκαλο. Ενδιαφερόταν έμπρακτα για τους φοιτητές του, επεδίωκε συνεχώς το διάλογο και την επαφή μαζί τους και τους ζητούσε πάντοτε να αντικρούουν με επιχειρήματα τις απόψεις του.
Το 1933, ήταν μεταξύ των υποψηφίων για την έδρα της κλασικής φιλολογίας του Πανεπιστημίου της Πράγας. Προτιμήθηκε, όμως, ένας ντόπιος για τη θέση αυτή και ο Συκουτρής στενοχωρήθηκε πολύ.
Επέλεξε να υποβάλλει υποψηφιότητα για την έδρα του τακτικού καθηγητή της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών, την οποία, τελικά, δεν πήρε ποτέ.
Η μετάφραση του “Συμποσίου” και οι αντιδράσεις
Το 1934, κυκλοφόρησε η μετάφραση του “Συμποσίου” του Πλάτωνα, δια χειρός Συκουτρή και υπό την αιγίδα της Ακαδημίας Αθηνών.
Ήταν μέρος της πρωτοβουλίας της κυβέρνησης Βενιζέλου να καλύψει ένα σημαντικό κενό της ελληνικής εκπαίδευσης, δρομολογώντας την μετάφραση όλων των κειμένων των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων.
Η μετάφραση του “Συμποσίου” του Πλάτωνα από τον Ιωάννη Συκουτρή. Κυκλοφόρησε το 1934
Το βιβλίο γνώρισε μεγάλη επιτυχία και το επαίνεσαν Έλληνες και ξένοι ακαδημαϊκοί. Ωστόσο, δύο χρόνια μετά την έκδοσή του, ξέσπασαν έντονες αντιδράσεις από συντηρητικούς πανεπιστημιακούς και εξωπανεπιστημιακούς κύκλους για ένα μέρος της εισαγωγής, το οποίο εστίαζε στην παιδεραστία στην αρχαία Ελλάδα.
Ανάμεσα στους μεγαλύτερους επικριτές του Συκουτρή ήταν το περιοδικό “Επιστημονική Ηχώ” και η Ιερά Σύνοδος.
Λοιδορήθηκε ως “υμνητής της ομοφυλοφιλίας”, “άθεος” και “χυδαίος υβριστής της ηθικής των αρχαίων Ελλήνων”, μεταξύ άλλων.
Μια επιστολή που συντάχθηκε καθ’ υπόδειξη της “Επιστημονικής Ηχούς“, υπογράφτηκε από διάφορα σωματεία και είχε ως αποδέκτη τον Υπουργό Παιδείας επί Μεταξά, Κωνσταντίνο Γεωργακόπουλο ανέφερε:
“Παρακαλούμεν ευσεβεστάτως όπως επιτραπεί ημίν να διαμαρτυρηθώμεν δι’ όσα κατά του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού και κατά της αγίας του Χριστού θρησκείας υβριστικότατα εν τη εισαγωγή της επιμελεία και δι’ εξόδων της Ακαδημίας Αθηνών εκδοθείσης μεταφράσεως του Συμποσίου του Πλάτωνος ο Ιωάννης Συκουτρής γράφει“.
Τον Ιούνιο του 1937, με ένα άρθρο του υπό τον τίτλο “Η εκστρατεία κατά του Συμποσίου. Τα κείμενα και οι κουλουροπώλαι“, ο Συκουτρής ανέτρεψε ένα προς ένα τα επιχειρήματα των κατηγόρων του. Όμως, αυτό δεν πτόησε τους επικριτές του και η απογοήτευση δεν έφυγε ποτέ από μέσα του.
Δεν ήταν λίγοι εκείνοι που θεώρησαν ότι οι συκοφαντίες εναντίον του Συκουτρή φανέρωναν ζήλεια εκ μέρους των συναδέλφων του και δεν ήταν άσχετες με την επιθυμία του να διεκδικήσει την καθηγητική έδρα στη Φιλοσοφική.
Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος, ένας από τους διανοούμενους που υποστήριξαν τον Συκουτρή ως το τέλος, έγραψε χαρακτηριστικά:
“Με κανέναν τρόπο δεν θέλουν οι γλωσσαμύντορες τακτικό καθηγητή τον κ. Συκουτρή. Πρώτο, γιατί αυτός παραδέχεται και τις δύο γλώσσες, δεύτερο γιατί θαυμάζει τον Παλαμά και αγαπά αληθινά τη νέα μας λογοτεχνία, τρίτο γιατί έχει αξία, μεγάλη αξία, όση ίσως από τους νεώτερους δεν έχει άλλος. Ε, την αξία αυτή πώς θα του την αρνηθούν;”.
Το απονενοημένο διάβημα
Ο Συκουτρής έδωσε τέλος στη ζωή του στις 21 Σεπτεμβρίου 1937 στον Ακροκόρινθο, ύστερα από πεζοπορία στην περιοχή. Το πτώμα του βρήκε την επομένη ο ιδιοκτήτης του ξενοδοχείου, στο οποίο διέμενε.
Ο Τύπος, που λογοκρινόταν από το καθεστώς του Μεταξά, ανέφερε πως ο 36χρονος φιλόλογος πέθανε από συγκοπή. Η πραγματικότητα ήταν πολύ πιο οδυνηρή: αυτοκτόνησε παίρνοντας υπερβολική δόση βαρβιτουρικών.
Όπως και στην περίπτωση του ποιητή Κωνσταντίνου Καρυωτάκη, έτσι και σε εκείνη του Συκουτρή δεν είναι απολύτως ξεκάθαρος ο λόγος που τον οδήγησε στην αυτοχειρία.
Ως πιθανότερη εξήγηση έχει προταθεί η συσσωρευμένη απογοήτευση και ψυχολογική φόρτισή του ως αποτέλεσμα τεσσάρων παραγόντων: της κακόβουλης κριτικής που δέχθηκε για το “Συμπόσιο“, της αποτυχίας του να καταλάβει την πανεπιστημιακή έδρα της Φιλοσοφικής και να αποκτήσει παιδιά και της κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας της Γερμανίας του ’30. Επιστολές του ίδιου του Συκουτρή φανερώνουν πως ήταν εξοικειωμένος με την ιδέα του θανάτου.
Σε κάθε περίπτωση, η παρακαταθήκη του ήταν σπουδαία και η προσπάθειά του να ανυψώσει το πνευματικό επίπεδο του τόπου του συγκίνησε και προκάλεσε το θαυμασμό πολλών λογοτεχνών. Οι ποιητές Κωστής Παλαμάς και Άγγελος Σικελιανός αφιέρωσαν ποιήματά τους στον Συκουτρή. Προς τιμήν του αυτόχειρα φιλόλογου από τη Σμύρνη, η Βιβλιοθήκη της Ακαδημίας των Αθηνών πήρε το όνομά του.