Ελευθερία - Κριτήριο αξιολόγησης στα Νέα Ελληνικά Γ' ΕΠΑΛ με απαντήσεις

Α. ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 

Τι σημαίνει ελευθερία; 

       Τι σημαίνει η λέξη «ελευθερία»; Εδώ και πολύ καιρό τής έχει αποδοθεί η αξία μιας πολύ επιθυμητής κατάστασης και αυτό έχει συμβάλει στον πολλαπλασιασμό των νοημάτων της. Ήδη από τον καιρό του Διαφωτισμού ο Μοντεσκιέ παραπονιόταν: «Δεν υπάρχει λέξη που να έχει πάρει μεγαλύτερο αριθμό διαφορετικών νοημάτων από την ελευθερία»… Αλλά έχουμε δει, και σε καιρούς πιο πρόσφατους, τα πιο καταπιεστικά ολοκληρωτικά καθεστώτα να επικαλούνται με τη σειρά τους διαρκώς  την ελευθερία, σε σημείο ώστε ο Όργουελ μπόρεσε να τους επινοήσει και να τους αποδώσει, στο «1984», το σύνθημα: «Η ελευθερία είναι σκλαβιά».

       Οι σημασίες που αποδόθηκαν στη λέξη «ελευθερία» είναι πολλαπλές. Αλλά τα θεμιτά της νοήματα δεν είναι άπειρα και θα μπορούσαν να προσδιοριστούν αν εξετάσουμε κάθε φορά την ελευθερία σε σχέση με τα αντίθετά της.

       Σε ένα πρώτο επίπεδο, η ελευθερία αντιτίθεται στην αναγκαιότητα ή, όπως συνηθίζουμε να λέμε, στον ντετερμινισμό. Ο φυσικός κόσμος ρυθμίζεται από νόμους. Η Γη γυρίζει γύρω από τον Ήλιο, ενώ στην επιφάνειά της τα αντικείμενα υπόκεινται στο νόμο της βαρύτητας. Οι ίδιες οι ανθρώπινες υπάρξεις υπόκεινται σε πολυάριθμες εξαρτήσεις. Φορείς της γενετικής κληρονομιάς της οικογένειας, οι άνθρωποι κληρονομούν καθορισμένα χαρακτηριστικά. Γεννιούνται στο εσωτερικό μιας γλώσσας και μιας κουλτούρας που τους μεταβιβάζουν ένα συγκεκριμένο τρόπο αντίληψης του κόσμου. Ανήκουν σε μια τάξη και σ’ ένα περιβάλλον που τους επιβάλλουν κοινές αντιδράσεις… Ωστόσο, καμιά απ’ αυτές τις εξαρτήσεις δεν είναι ανυπέρβλητη. Το άτομο μπορεί και να ξεφύγει από τη χώρα του, από τη γλώσσα του, από το περιβάλλον του, από τα τραύματα της παιδικής του ηλικίας, μπορεί ν’ αλλάξει τη φυσική του όψη ή ακόμη και το φύλο του. Το ανθρώπινο είδος διαθέτει αυτήν την ικανότητα σ’ ένα υψηλότερο επίπεδο σε σχέση με όλα τ’ άλλα είδη, ακριβώς επειδή μια συνείδηση που του επιτρέπει και να λέει: «εγώ». Οι άνθρωποι υπακούουν στην αναγκαιότητα, αλλά μπορούν και να κάνουν χρήση της βούλησης και να ασκήσουν έτσι την ελευθερία τους. Αυτοί μπορούν πάντοτε, έλεγε ο Ρουσό, «να υποκύψουν ή ν’ αντισταθούν»…

       Σε δεύτερο επίπεδο, η ελευθερία αντιτίθεται στη σκλαβιά, στην τυραννία, στον εξαναγκασμό. Η ζωή στην κοινωνία προϋποθέτει κοινούς κανόνες, αλλά αυτοί έχουν μια επέκταση που μεταβάλλεται ανάλογα με το καθεστώς στο οποίο ζούμε. Σε ένα θεοκρατικό κράτος τα άτομα δεν έχουν το δικαίωμα να επιλέξουν ελεύθερα τη θρησκεία τους. Σε μια δικτατορία θα τιμωρηθούν, αν αντιταχθούν στις αποφάσεις της κυβέρνησης. Σε ένα ολοκληρωτικό καθεστώς τα άτομα πρέπει να υποτάσσουν στην εξουσία, όχι μόνο την επιλογή του τόπου κατοικίας ή του επαγγέλματος – για να μη μιλήσουμε για τις πολιτικές ιδέες -αλλά ακόμη και τις φιλίες και τους έρωτες. Οι φιλελεύθερες δημοκρατίες εκκινούν από μία άλλη αρχή, δηλαδή από την αρχή ότι κάθε άτομο διαθέτει μια ιδιωτική σφαίρα, στην οποία καμιά εξουσία – ακόμη κι αν είναι εντελώς νόμιμη – δεν μπορεί να διεκδικήσει δικαιώματα. Η ατομικότητα του κάθε «εγώ» είναι πολύτιμη. Και ως τέτοια πρέπει να προστατεύεται.

      Τέλος, η τρίτη μορφή ελευθερίας δεν είναι ούτε κοσμική ούτε πολιτική, αλλά είναι εσωτερική και πνευματική. Η ελευθερία έγκειται, επομένως, στην αποφυγή του κομφορμισμού, της αλλοτρίωσης, της ματαιοδοξίας που ενθαρρύνεται από το εγκώμιο που έρχεται από τους άλλους. Πιστεύουμε ότι είμαστε ελεύθεροι, αλλά στην πραγματικότητα υπακούμε στους νόμους που μας επιβάλλονται από το βλέμμα των άλλων. Θέλουμε να γίνουμε αποδεκτοί από την κοινή γνώμη ή και να αποθεωθούμε. Ένα αλλοτριωμένο «εγώ» συγχέεται με την εικόνα που του έχουν επιβάλει εκείνοι που το περιβάλλουν. Ένα αυθεντικό «εγώ» έχει το θάρρος των γνωμών και των επιλογών του και δεν ενδιαφέρεται υπερβολικά για το «τι θα πει ο κόσμος». Από την κολακεία προτιμά την πίστη στα ιδανικά του και, επομένως, στον εαυτό του…

 

  Το κείμενο (συντομευμένο και ελαφρά διασκευασμένο) είναι απόσπασμα του λήμματος «Ελευθερία», που έγραψε ο Τσβετάν Τοντόροφ για το βιβλίο «Dizionario della liberta» (έκδοση που πραγματοποιήθηκε από το περιφερειακό συμβούλιο όπως Τοσκάνης).

 

 

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ: 

1^η Δραστηριότητα 

Α1. Να παρουσιάσετε περιληπτικά στην τάξη σας, σε 60-80 λέξεις, τις μορφές ελευθερίας, έτσι όπως διαχωρίζονται στο κείμενο.

 Μονάδες 15

2^η Δραστηριότητα 

Α2. Στην πρώτη παράγραφο του κειμένου, ο συγγραφέας, στην προσπάθειά του να πείσει τους αναγνώστες του, αναφέρεται στον Μοντεσκιέ και στον Όργουελ. Γιατί, κατά τη γνώμη σας, έκανε αυτήν την επιλογή;

Μονάδες 3

Α3α) Στην τελευταία παράγραφο του κειμένου, ο συγγραφέας χρησιμοποιεί, κατά βάση, την οριστική έγκλιση. Ποιον στόχο του εξυπηρετεί με αυτόν τον τρόπο; Να κάνετε δύο κειμενικές αναφορές για να τεκμηριώσετε την απάντησή σας.

Μονάδες 5

β) Ένα αλλοτριωμένο «εγώ» συγχέεται με την εικόνα που του έχουν επιβάλει εκείνοι που το περιβάλλουν: Στη συγκεκριμένη περίοδο να κάνετε όσες αλλαγές απαιτούνται, ώστε η σύνταξη να μετατραπεί από ενεργητική σε παθητική και το αντίστροφο, διατηρώντας αμετάβλητη την αναφορική πρόταση: … που το περιβάλλουν.

Μονάδες 2

 Α4. Να γράψετε συνώνυμα για τις λέξεις του κειμένου με τα έντονα γράμματα, χωρίς ν’ αλλοιωθεί το νόημά τους.

Μονάδες 5

3^η Δραστηριότητα 

Α5. Υπόθεσε ότι συμμετέχεις σε συζήτηση σε γνωστή σελίδα κοινωνικής δικτύωσης, με θέμα την εσωτερική ελευθερία του σύγχρονου ανθρώπου. Να εκθέσεις, σε 200- 250 λέξεις, την προσωπική σου γνώμη σχετικά με  την αξία της ελευθερίας σήμερα.

Μονάδες 20

 

Β. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ 

Μανόλης Αναγνωστάκης

Νέοι της Σιδώνος, 1970

 

Το ποίημα ανήκει στη συλλογή «Ο Στόχος» (1970), η οποία περιέχει ποιήματα που γράφτηκαν κατά την περίοδο 1967-1974. Είναι γραμμένο κατά τη διάρκεια της δικτατορίας και, μέσω αυτού, ο ποιητής αναφέρεται στη στάση  των νέων της εποχής.

 

Κανονικά δεν πρέπει να 'χουμε παράπονο

Καλή κι εγκάρδια η συντροφιά σας, όλο νιάτα.

Κορίτσια δροσερά — αρτιμελή αγόρια

Γεμάτα πάθος κι έρωτα για τη ζωή και για τη δράση.

Καλά, με νόημα και ζουμί και τα τραγούδια σας

Τόσο, μα τόσο ανθρώπινα, συγκινημένα,

Για τα παιδάκια που πεθαίνουν σ' άλλην ήπειρο

Για ήρωες που σκοτώθηκαν σ' άλλα χρόνια,

Για επαναστάτες Μαύρους, Πράσινους, Κιτρινωπούς,

Για τον καημό του εν γένει πάσχοντος Ανθρώπου.

Ιδιαιτέρως σας τιμά τούτη η συμμετοχή

Στην προβληματική και στους αγώνες του καιρού μας

Δίνετε ένα άμεσο παρών και δραστικό — κατόπιν τούτου

Νομίζω δικαιούσθε με το παραπάνω

Δυο δυο, τρεις τρεις, να παίξετε, να ερωτευθείτε,

Και να ξεσκάσετε, αδελφέ, μετά από τόση κούραση.

 

(Μας γέρασαν προώρως, Γιώργο, το κατάλαβες;)

 

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ: 

1^η Δραστηριότητα 

Β1.Ο ποιητής φαίνεται να εκφράζει ένα παράπονο για τους νέους της εποχής του. Γιατί, κατά τη γνώμη σας, συμβαίνει αυτό; (50-60 λέξεις)

 Μονάδες 15

2^η Δραστηριότητα

Β2.Το ποίημα του Αναγνωστάκη ανήκει στη μοντέρνα ποίηση, μερικά από τα χαρακτηριστικά της οποίας είναι: ο πεζολογικός / ελεύθερος στίχος, το καθημερινό λεξιλόγιο, ο προβληματικός τίτλος και η απουσία στίξης. Να βρείτε τρία στοιχεία που επαληθεύουν την άποψη αυτή.

 Μονάδες 6

Β3. Στο ποίημα χρησιμοποιείται α’ και β’ ρηματικό πρόσωπο. Να δώσετε ένα παράδειγμα για το καθένα και να εξηγήσετε γιατί τα χρησιμοποιεί ο ποιητής.

 Μονάδες 9

3^η Δραστηριότητα 

Β4. Σε ένα ενιαίο κείμενο 100-150 λέξεων να περιγράψετε τα συναισθήματα που θα είχατε, ως νέοι, σε μια περίοδο έντονων κοινωνικοπολιτικών αλλαγών στη χώρα σας. Στη συνέχεια, να αναφερθείτε στο αν θα παίρνατε θέση για τα όσα συμβαίνουν γύρω σας και να εξηγήσετε αυτήν την άποψή σας.

Μονάδες 20

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Α. ΜΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

 

Α1. (Επικοινωνιακό ξεκίνημα à Διάβασα ένα κείμενο…) Βασική επιχειρηματολογία à Πρώτο επίπεδο: ο άνθρωπος είναι ελεύθερος να επιλέξει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της προσωπικής του ζωής / Δεύτερο επίπεδο: πρόκειται για εκείνη τη μορφή της ελευθερίας που αντιτίθεται στην υποδούλωση του ανθρώπου στον, πάσης φύσεως, ολοκληρωτισμό / Τρίτο επίπεδο: αυτή η μορφή της ανθρώπινης ελευθερίας αντιστέκεται στη μαζοποίηση.

 

Α2.Επίκληση στην αυθεντία, η οποία λειτουργεί ενισχυτικά στο ήθος του πομπού. Επί της ουσίας, ο συγγραφέας, μέσω της αυθεντίας, ενισχύει τον βασικό του ισχυρισμό ότι η ελευθερία έχει πολλαπλά νοήματα.

 

Α3α) Μέσω της οριστικής εκφράζει βέβαιες απόψεις και κρίσεις à Επαφή με την πραγματικότητα à Πιστεύουμε ότι είμαστε ελεύθεροι, αλλά στην πραγματικότητα υπακούμε…

 

β) Ένα αλλοτριωμένο «εγώ» συγχέει την εικόνα που του έχει επιβληθεί από εκείνους που το περιβάλλουν

 

Α4.Κανονίζεται / οριοθετείται, συνειδητοποίησης, συμπεριφορές, αξεπέραστη, θέλησης.

 

Α5. Επικοινωνιακό πλαίσιο: διαδικτυακή παρέμβαση - «ομιλία» / Αγαπητοί φίλοι… / Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας.

 

Αξία / Σημασία ελευθερίας à Ψυχική καλλιέργεια à Εσωτερική πληρότητα / Ηθική καλλιέργεια à Ηθική συνείδηση / Κοινωνικότητα à Σεβασμός στ’ ανθρώπινα δικαιώματα κ.λπ. / Δυνατότητες πνευματικής καλλιέργειας…

 

Β. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

Β1.Ο ποιητής φαίνεται ν’ απευθύνεται προς τους νέους της εποχής του και να εκφράζει τον προβληματισμό του – παράπονο για το ότι η στάση τους την περίοδο εκείνη (περίοδος δικτατορίας για την Ελλάδα) ήταν αρκετά χαλαρή. Μάλιστα, στο τέλος του ποιήματος διαφαίνεται και το καυστικό – ειρωνικό του ύφος, ως αντίδραση για τη στάση των νέων (Νομίζω δικαιούσθε με το παραπάνω / Δυο δυο, τρεις τρεις, να παίξετε, να ερωτευθείτε, / Και να ξεσκάσετε, αδελφέ, μετά από τόση κούραση).

 

Β2.  Καθημερινό λεξιλόγιο à ζουμί, ξεσκάσετε, αδερφέ

- Πεζολογικός, ελεύθερος στίχος / απουσία μέτρου και ομοιοκαταληξίας

- Ο τίτλος δεν παραπέμπει άμεσα στο περιεχόμενο του ποιήματος

 

Β3. - α’ ρηματικό πρόσωπο à «Κανονικά δεν πρέπει να 'χουμε παράπονο»

Με τη χρήση του α’ ρηματικού προσώπου γίνεται φανερή η συμμετοχή του ποιητή στα όσα γράφει. Παραθέτει τον προβληματισμό του σχετικά με την αδράνεια της νέας γενιάς και ο λόγος του αποκτά ζωντάνια, παραστατικότητα και αμεσότητα.

 

- β’ ρηματικό πρόσωπο à «Δυο δυο, τρεις τρεις, να παίξετε, να ερωτευθείτε»

Με τη χρήση του β’ ρηματικού προσώπου ο ποιητής απευθύνεται στη νεολαία της εποχής του, η οποία αποστασιοποιείται από τα όσα συμβαίνουν στη χώρα. Ο λόγος του αποκτά έτσι διδακτικό τόνο, γλαφυρότητα και οικειότητα και, ταυτόχρονα, γίνεται φανερή η ειρωνεία για τη στάση των νέων.

 

Β4. Σε περιόδους που συμβαίνουν έντονες κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές σε μία χώρα, οι νέοι αισθάνονται ανασφάλεια και φόβο για το μέλλον τους. Το ίδιο θα αισθανόμουν κι εγώ, εάν έπρεπε να αντεπεξέλθω σε δυσκολίες που αφορούν θέματα επιβίωσης. Είναι πολύ πιθανό, επίσης,  να ένιωθα θυμό για τις παλιότερες γενιές, που οδήγησαν τη χώρα σε αυτό το σημείο και να θεωρούσα υπεύθυνους και τους κυβερνώντες. Ως νέος-α, όμως, θα αναλάμβανα δράση για να διορθώσω την κατάσταση με κάθε δυνατό τρόπο, αρχικά συμμετέχοντας στα κοινά και δηλώνοντας, έτσι, φανερά τη δυσαρέσκειά μου με την ψήφο μου. Θα συμμετείχα, ακόμα, σε εθελοντικές οργανώσεις που στοχεύουν στη διασφάλιση των ανθρώπινων δικαιωμάτων και, με τον τρόπο αυτό, θα προσπαθούσα να βοηθήσω όποιον συμπολίτη μου έχει ανάγκη. Δυστυχώς, εάν η κοινωνική συνοχή διασπαστεί, τα προβλήματα σε μία χώρα οξύνονται, αλλά εμείς οι νέοι κρατάμε το μέλλον της στα χέρια μας και οφείλουμε να δηλώνουμε πάντα παρόντες.

Περισσότερα κριτήρια αξιολόγησης εδώ.