Γράφει ο Αποστόλης Ζυμβραγάκης *
Το έργο του Ευριπίδη "Ελένη" είναι μια τραγωδία που αφηγείται την ιστορία της Ελένης της Τροίας και το ρόλο της στον Τρωικό Πόλεμο. Ενώ το έργο έχει πολλά θέματα και μηνύματα, μεταδίδει επίσης αρκετά σημαντικά ηθικά διδάγματα που αφορούν το σύγχρονο κοινό.
Ένα από τα πρωταρχικά διδάγματα του έργου είναι η ματαιότητα του πολέμου. Η "Ελένη" διακρίνεται για τον αντιπολεμικό της χαρακτήρα, καθώς τονίζει το ανθρώπινο κόστος του πολέμου και τις καταστροφικές συνέπειες που μπορεί να έχει στα άτομα και τις κοινότητες. Καθ' όλη τη διάρκεια του έργου, οι χαρακτήρες συζητούν τη φρίκη του Τρωικού Πολέμου και το τίμημα που έχει επιφέρει τόσο στους Έλληνες όσο και στους Τρώες. Πολλώ δε μάλλον από τη στιγμή που αποδεικνύεται πως ο πόλεμος αυτός είναι μάταιος, μιας και έγινε για ένα είδωλο. Αυτή η έμφαση στο ανθρώπινο κόστος του πολέμου και στη ματαιότητά του μπορεί να θεωρηθεί ως κριτική της εξύμνησης του πολέμου στην αρχαία ελληνική κοινωνία.
Η σημασία της αλήθειας και της ειλικρίνειας, επίσης, αποτελεί ένα από τα ηθικά διδάγματα της ιστορίας. Η Ελένη παρουσιάζεται ως μια γυναίκα που έχει κατηγορηθεί άδικα για ένα έγκλημα και η οποία αγωνίζεται να καθαρίσει το όνομά της. Καθ' όλη τη διάρκεια του έργου, επιμένει στην αθωότητά της και στην προσήλωσή της στην αλήθεια, ακόμη και μπροστά σε μεγάλο κίνδυνο. Αυτή η έμφαση στην ειλικρίνεια και την ακεραιότητα είναι ένα μήνυμα που εξακολουθεί να είναι επίκαιρο και σήμερα, ιδιαίτερα σε μια εποχή "ψευδών ειδήσεων" και ευρείας παραπληροφόρησης.
Ένα άλλο σημαντικό ηθικό δίδαγμα που προκύπτει από το έργο είναι ο κίνδυνος του να ενεργεί κανείς από παρόρμηση και η σημασία του να αφιερώνει κανείς χρόνο για να σκεφτεί προτού λάβει σημαντικές αποφάσεις. Στο έργο, η Ελένη κατηγορείται ψευδώς για μοιχεία και ο σύζυγός της, Μενέλαος, σπεύδει να πιστέψει την κατηγορία και να ζητήσει εκδίκηση. Ωστόσο, όταν μαθαίνει την αλήθεια, γεμίζει με λύπη και αναγκάζεται να αντιμετωπίσει τις συνέπειες των πράξεών του. Αυτή η προειδοποιητική ιστορία μάς υπενθυμίζει τη σημασία του να αφιερώνουμε χρόνο για να συλλέγουμε πληροφορίες, να εξετάζουμε διαφορετικές οπτικές γωνίες και να ζυγίζουμε τις πιθανές συνέπειες των πράξεών μας.
Εξάλλου, το έργο τονίζει τη σημασία της συγχώρεσης και της συμφιλίωσης. Ακόμα και όταν ο Μενέλαος μαθαίνει την αλήθεια και συνειδητοποιεί το λάθος του, η Ελένη σπεύδει να τον συγχωρήσει και να επιδιώξει τη συμφιλίωση. Αυτό το μήνυμα είναι ιδιαίτερα σημαντικό στη σημερινή πολωμένη και συχνά διχαστική κοινωνία, όπου η συγχώρεση και η ενσυναίσθηση είναι συχνά σε έλλειψη.
Ένα άλλο σημαντικό θέμα του έργου είναι ο κίνδυνος της υπερηφάνειας και η σημασία της ταπεινότητας. Τόσο η Ελένη όσο και ο Μενέλαος απεικονίζονται ως χαρακτήρες που καθοδηγούνται από την υπερηφάνεια και τη ματαιοδοξία τους, γεγονός που τους οδηγεί σε βιαστικές αποφάσεις και πράξεις που είναι επιζήμιες για τον εαυτό τους και τους άλλους. Αντίθετα, χαρακτήρες όπως ο υπηρέτης Τεύκρος, που είναι ταπεινοί, παρουσιάζονται ως σοφοί και διορατικοί. Αυτή η έμφαση στη σημασία της ταπεινότητας είναι ένα μήνυμα που εξακολουθεί να είναι επίκαιρο και σήμερα, ιδιαίτερα σε μια κοινωνία που συχνά εκτιμά τη φήμη και την περιουσία έναντι του χαρακτήρα και της ακεραιότητας.
Εν κατακλείδι, η "Ελένη" του Ευριπίδη είναι ένα έργο που έχει πολλά σημαντικά ηθικά διδάγματα για το σύγχρονο κοινό. Σε αυτά περιλαμβάνονται η σημασία της ειρήνης, της αλήθειας και της ειλικρίνειας, ο κίνδυνος να ενεργούμε με βάση την παρόρμηση, η σημασία της συγχώρεσης και της συμφιλίωσης, ο κίνδυνος της υπερηφάνειας και η σημασία της ταπεινότητας. Εξερευνώντας αυτά τα θέματα, το έργο προσφέρει πολύτιμες γνώσεις για την ανθρώπινη κατάσταση και μας υπενθυμίζει τη διαχρονική σοφία που μπορεί να βρεθεί στη μεγάλη λογοτεχνία.
* Αποστόλης Ζυμβραγάκης, Φιλόλογος - M.Ed. Ειδικός Παιδαγωγός.