Γράφει ο Αποστόλης Ζυμβραγάκης *
Η πανδημία COVID-19 έφερε στο φως το παράδοξο των ατομικών δικαιωμάτων και της δημόσιας υγείας. Από τη μία πλευρά, τα άτομα έχουν το δικαίωμα στην αυτονομία και την προσωπική ελευθερία, συμπεριλαμβανομένης της ελευθερίας να λαμβάνουν αποφάσεις σχετικά με την υγεία και την ευημερία τους. Από την άλλη πλευρά, οι ανησυχίες για τη δημόσια υγεία συχνά απαιτούν την παραβίαση των ατομικών δικαιωμάτων προκειμένου να προστατευθεί το γενικότερο καλό.
Στον απόηχο της πανδημίας, είδαμε πόσο εύκολα μπορούν να παραβιαστούν τα ατομικά δικαιώματα και ελευθερίες στο όνομα της δημόσιας υγείας. Κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο έχουν εφαρμόσει μέτρα όπως η υποχρεωτική χρήση μάσκας, η κοινωνική αποστασιοποίηση και ο αποκλεισμός, που απαιτούν από τα άτομα να παραιτηθούν από την ελευθερία κίνησης και συναναστροφής τους. Τα μέτρα αυτά ήταν απαραίτητα για την πρόληψη της εξάπλωσης του ιού και την προστασία της δημόσιας υγείας, αλλά έχουν επίσης εγείρει ανησυχίες σχετικά με την παραβίαση των ατομικών δικαιωμάτων.
Η παραβίαση των ατομικών δικαιωμάτων στο όνομα της δημόσιας υγείας εγείρει σημαντικά φιλοσοφικά ερωτήματα σχετικά με τη φύση των δικαιωμάτων και τη σχέση τους με το κοινό καλό. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι τα ατομικά δικαιώματα είναι απόλυτα και δεν μπορούν να παραβιάζονται σε καμία περίπτωση, ακόμη και μπροστά σε μια κρίση δημόσιας υγείας. Άλλοι υποστηρίζουν ότι τα ατομικά δικαιώματα δεν είναι απόλυτα και πρέπει να εξισορροπούνται με το κοινό καλό.
Ο φιλόσοφος John Stuart Mill υποστήριξε ότι τα ατομικά δικαιώματα πρέπει να εξισορροπούνται με το γενικότερο καλό της κοινωνίας. Πίστευε ότι η ατομική ελευθερία είναι απαραίτητη, αλλά ότι πρέπει να περιορίζεται όταν έχει τη δυνατότητα να βλάψει τους άλλους. Αυτή η αρχή, γνωστή ως αρχή της βλάβης, υποδηλώνει ότι τα ατομικά δικαιώματα μπορούν να παραβιάζονται εάν αποτελούν απειλή για τη δημόσια υγεία ή ασφάλεια. Αξίζει να σημειωθεί πως σύμφωνα με τον John Stuart Mill, «ο μοναδικός λόγος για τον οποίο το κράτος μπορεί να περιορίσει την ελευθερία ενός μέλους μιας πολιτισμένης κοινότητας ενάντια στη θέλησή του είναι για να μην προκαλέσει βλάβη σε άλλους. Δεν αποτελεί, όμως, επαρκή νομιμοποίηση ο περιορισμός της ελευθερίας του ατόμου για το δικό του καλό, σωματικό ή ηθικό» («Περί ελευθερίας») .
Ωστόσο, η παραβίαση των ατομικών δικαιωμάτων στο όνομα της δημόσιας υγείας πρέπει να εξετάζεται προσεκτικά και να δικαιολογείται τεκμηριωμένα. Είναι σημαντικό τα μέτρα που λαμβάνονται για την προστασία της δημόσιας υγείας να είναι αναλογικά, αναγκαία και προσωρινά. Οι κυβερνήσεις πρέπει να παρέχουν σαφή και διαφανή αιτιολόγηση για κάθε μέτρο που λαμβάνουν και οι πολίτες πρέπει να μπορούν να τις καθιστούν υπόλογες για τυχόν παραβιάσεις των δικαιωμάτων τους.
Εν κατακλείδι, η πανδημία COVID-19 ανέδειξε το παράδοξο των ατομικών δικαιωμάτων και της δημόσιας υγείας. Ενώ τα ατομικά δικαιώματα είναι ουσιώδη, οι ανησυχίες για τη δημόσια υγεία συχνά απαιτούν την παραβίαση αυτών των δικαιωμάτων προκειμένου να προστατευθεί το κοινό καλό. Η παραβίαση των ατομικών δικαιωμάτων πρέπει να εξετάζεται προσεκτικά και να αιτιολογείται, και τα μέτρα που λαμβάνονται για την προστασία της δημόσιας υγείας πρέπει να είναι αναλογικά, αναγκαία και προσωρινά. Παράλληλα, οι πολίτες πρέπει να έχουν τη δυαντότητα να καθιστούν υπόλογες τις κυβερνήσεις, εάν νιώθουν πως καταπατώνται αδίκως οι ελευθερίες τους. Μόνο μέσω μιας προσεκτικά ισορροπημένης προσέγγισης μπορούμε να προστατεύσουμε τόσο τα ατομικά δικαιώματα όσο και τη δημόσια υγεία ενόψει μιας πανδημίας.